Η Ευαγγελία Καρτσουνίδου είναι Διδάκτωρ Πολιτικών Επιστημών ΑΠΘ, Ερευνήτρια σε θέματα πολιτικής αντιπροσώπευσης και παραπληροφόρησης, ΕΚΕΤΑ - ΙΠΤΗΛ
"Η πολιτική εγγύτητα, δηλαδή η αίσθηση των πολιτών ότι ένα κόμμα εκφράζει τις ιδέες και τις αξίες τους, αποτελεί θεμέλιο της πολιτικής αντιπροσώπευσης και της σχέσης πολιτών–κομμάτων στις σύγχρονες δημοκρατίες. Συνδέεται άμεσα με την έννοια της ιδεολογικής σύγκλισης, στοιχείο κεντρικό για την ποιότητα της δημοκρατικής εκπροσώπησης. Προηγούμενες μελέτες στην Ελλάδα έχουν δείξει ότι η διάσταση Αριστερά–Δεξιά εξακολουθεί να λειτουργεί ως οργανωτικό σχήμα για την κατανόηση των σχέσεων αντιπροσώπευσης, αν και δεν αρκεί από μόνη της για να ερμηνεύσει τις διακυμάνσεις στην πολιτική εγγύτητα και τα μοτίβα εκλογικής συμπεριφοράς, ιδιαίτερα σε περιόδους πολιτικής αστάθειας ή κρίσης (Kartsounidou & Andreadis, 2020). Παράλληλα, η παρουσία μιας «δεύτερης προτίμησης», δηλαδή ενός κόμματος με το οποίο οι πολίτες δηλώνουν ότι αισθάνονται επίσης κοντά, αποτελεί ένδειξη μιας εν δυνάμει εκλογικής μετατόπισης ή ιδεολογικής πολυμορφίας.
Peter Brüning. 1965
Η παρούσα ανάλυση αξιοποιεί τα δεδομένα της «Ακτινογραφίας των Ψηφοφόρων» (Απρίλιος 2025) της aboutpeople για το Εteron για να διερευνήσει τη δυναμική της πολιτικής εγγύτητας και τα περιθώρια απόκλισης, σε ένα περιβάλλον που χαρακτηρίζεται από πολιτική ρευστότητα και αλλαγές στις σχέσεις αντιπροσώπευσης. Συγκεκριμένα, αναλύουμε:
- την ιδεολογική ταύτιση των ψηφοφόρων σε σχέση με την κομματική τους προτίμηση,
- την αξία και σημασία του παραδοσιακού άξονα αριστερά-δεξιά, καθώς και
- την ύπαρξη μιας δεύτερης κομματικής συμπάθειας.
Μέσα από αυτές τις παραμέτρους, αποτυπώνεται η δυναμική της πολιτικής εγγύτητας και τα περιθώρια απόκλισης που συνθέτουν τη σημερινή Ελληνική εκλογική πραγματικότητα.
Ιδεολογική Ταύτιση Ψηφοφόρων
Η περίοδος μετά την κρίση χαρακτηρίστηκε από την εμφάνιση νέων κομμάτων και την αποδυνάμωση παραδοσιακών σχηματισμών, γεγονός που επηρέασε σημαντικά την πολιτική εγγύτητα και τις σχέσεις μεταξύ ψηφοφόρων και κομμάτων. Σύμφωνα με προηγούμενη ανάλυση σύγκλισης εκείνης της δεκαετίας (Καρτσουνίδου & Ανδρεάδης, 2024, Kartsounidou & Andreadis, 2020), κόμματα όπως η ΝΔ καθώς και νεότερα κόμματα όπως η Ελληνική Λύση και το ΜέΡΑ25 παρουσίαζαν υψηλό βαθμό σύγκλισης με το εκλογικό τους ακροατήριο, σε αντίθεση με τον ΣΥΡΙΖΑ, όπου διαπιστώθηκε μεγαλύτερη απόσταση από τους ψηφοφόρους του. Στην παρούσα έρευνα, οι συμμετέχοντες κλήθηκαν να επιλέξουν την ιδεολογική ταυτότητα που τους εκφράζει περισσότερο, ανεξάρτητα από την κομματική τους προτίμηση. Εξετάζοντας τις απαντήσεις των ψηφοφόρων σε συνδυασμό με την εκλογική τους προτίμηση, αποτυπώνεται μια ενδιαφέρουσα ποικιλομορφία ως προς την ιδεολογική τους ταύτιση.
Παρατηρείται σημαντική ιδεολογική ομοιογένεια σε κόμματα της ευρύτερης Κεντροαριστεράς/Αριστεράς. Για παράδειγμα, το ΠΑΣΟΚ/ΚΙΝΑΛ παρουσιάζει σημαντική ταύτιση με τη σοσιαλδημοκρατία (61,7%). Το ΚΚΕ συγκεντρώνει την πλειονότητα των ψηφοφόρων του στον κομμουνισμό (52,6%) και στον δημοκρατικό σοσιαλισμό (17,2%). Οι ψηφοφόροι του ΣΥΡΙΖΑ ταυτίζονται σε μεγάλο βαθμό με τον δημοκρατικό σοσιαλισμό (54,5%), αντανακλώντας μια παραδοσιακή αριστερή βάση. Η Νέα Αριστερά συγκεντρώνει τους ψηφοφόρους της γύρω από έναν καθαρό αριστερό-προοδευτικό προσανατολισμό, με 45,8% να ταυτίζεται με τον δημοκρατικό σοσιαλισμό και σημαντικά ποσοστά στη σοσιαλδημοκρατία (19,1%) και τον κομμουνισμό (19,1%). Από την άλλη, η Πλεύση Ελευθερίας αναδεικνύει μια ιδεολογικά ετερογενή κομματική βάση, με υψηλή ταύτιση στον δημοκρατικό σοσιαλισμό (22,7%), αλλά και αξιοσημείωτη απήχηση στην οικολογία (8,2%) και στον φιλελευθερισμό (7,9%).
Η Νέα Δημοκρατία παρουσιάζει σημαντική ιδεολογική διασπορά, συγκεντρώνοντας ψηφοφόρους που τοποθετούνται στον φιλελευθερισμό (45,7%) και τον νεοφιλελευθερισμό (18,2%), αλλά και σε σοσιαλδημοκρατία (11,4%) και συντηρητισμό (9,4%). Αυτό ίσως να σημαίνει ότι αντλεί ψήφους από διαφορετικές κοινωνικές και ιδεολογικές ομάδες, πέρα από τον παραδοσιακό δεξιό χώρο. Σε προηγούμενες έρευνες, η ΝΔ εμφάνιζε διαχρονικά (2009-2019) υψηλή σύγκλιση με το εκλογικό της ακροατήριο σε διάφορες διαστάσεις του πολιτικού ανταγωνισμού (Kartsounidou & Andreadis, 2020). Ειδικά το 2019, η σύγκλιση ενισχύθηκε στα κοινωνικά ζητήματα (GAL/TAN), με μεγάλο αριθμό υποψηφίων βουλευτών και ψηφοφόρων να τοποθετούνται στο κέντρο του άξονα (Καρτσουνίδου & Ανδρεάδης, 2024, Kartsounidou, Tsigkou & Andreadis, 2022) , τάση που φαίνεται να επιβεβαιώνεται και το 2025, ενισχύοντας τη διαπίστωση της ευρείας ιδεολογικής εμβέλειας του κόμματος.
Κόμματα που τοποθετούνται δεξιότερα από τη ΝΔ, όπως η Ελληνική Λύση και η ΝΙΚΗ, καταγράφουν υψηλά ποσοστά σε εθνικισμό (29,7% και 16,3% αντίστοιχα) και συντηρητισμό (13,8% και 28,4%), χωρίς να προκύπτει σαφής ταύτιση με κλασικές ιδεολογικές κατηγορίες, ενισχύοντας τον αντισυστημικό χαρακτήρα τους. Η Φωνή Λογικής εμφανίζει επίσης ιδεολογική διασπορά, με υψηλή ταύτιση σε εθνικισμό (44,4%) και συντηρητισμό (21,9%), αντικατοπτρίζοντας έναν δεξιόστροφο αλλά αντισυστημικό λόγο.
Τέλος, οι αναποφάσιστοι εμφανίζουν χαμηλή ιδεολογική σταθερότητα, με προτίμηση σε σοσιαλδημοκρατία (22,6%), φιλελευθερισμό (12,8%) και σημαντικά ποσοστά σε «Άλλο» ή άρνηση απάντησης, στοιχείο που συνάδει με το προφίλ πολιτικά ευμετάβλητων ή αποστασιοποιημένων πολιτών....
Συμπεράσματα
Η αναλυτική επισκόπηση των ευρημάτων της Ακτινογραφίας των Ψηφοφόρων (Απρίλιος 2025) φανερώνει ένα σύνθετο πολιτικό και κομματικό τοπίο. Η ιδεολογική ταύτιση εξακολουθεί να παίζει ρόλο στη διαμόρφωση της εκλογικής συμπεριφοράς, ιδιαίτερα στα κόμματα που διατηρούν σαφή ιδεολογικό προσανατολισμό — όπως το ΚΚΕ, ο ΣΥΡΙΖΑ και η Νέα Αριστερά, που κινούνται εντός του άξονα αριστερά–δεξιά με μεγάλη συνέπεια. Η σημασία του άξονα αριστερά–δεξιά επανεξετάζεται: αν και συνολικά ένα μεγάλο μέρος της κοινής γνώμης τον αμφισβητεί (μόλις 37,3% πιστεύει ότι έχει ακόμα νόημα), η διάκριση αυτή παραμένει ζωντανή και λειτουργική για συγκεκριμένες ομάδες ψηφοφόρων — ιδίως στην αριστερά και την κεντροαριστερά.
Η δεύτερη κομματική προτίμηση λειτουργεί ως ένδειξη πολιτικής «εγγύτητας» πέρα από την ψήφο. Κόμματα όπως το ΠΑΣΟΚ και ο ΣΥΡΙΖΑ συγκεντρώνουν σημαντικές δεύτερες συμπάθειες, κάτι που τα καθιστά κομβικούς παίκτες σε μελλοντικές ανακατατάξεις του προοδευτικού χώρου. Αντίθετα, κόμματα όπως το ΚΚΕ, η ΝΙΚΗ και η Φωνή Λογικής εμφανίζουν περιορισμένες διασυνδέσεις με άλλα κομματικά ακροατήρια, στοιχείο που φανερώνει είτε ιδεολογική αυτάρκεια είτε περιχαράκωση.
Η ανάλυση της παρούσας έρευνας επιβεβαιώνει ευρήματα προηγούμενων μελετών για την ελληνική περίπτωση (Καρτσουνίδου & Ανδρεάδης, 2024, Kartsounidou, Tsigkou & Andreadis, 2022, Kartsounidou & Andreadis, 2020), σύμφωνα με τα οποία η κατανόηση της πολιτικής εγγύτητας απαιτεί ανάλυση πέρα από τον άξονα Αριστερά–Δεξιά, ενσωματώνοντας διαστάσεις όπως η economic L/R και η GAL/TAN, που επιτρέπουν πιο ακριβή αποτύπωση της σχέσης ψηφοφόρων και κομμάτων. Η διατήρηση της ιδεολογικής συνέπειας σε ορισμένα κομματικά ακροατήρια (ΚΚΕ, ΣΥΡΙΖΑ, Νέα Αριστερά), αλλά και η ύπαρξη αποστάσεων σε άλλα ζητήματα, δείχνει την ανάγκη ανάλυσης της πολιτικής εκπροσώπησης σε πολλαπλά επίπεδα για την κατανόηση των μοτίβων εκλογικής συμπεριφοράς και των δυνατοτήτων αναδιάταξης στο κομματικό σύστημα."
