Φιλικός ποιητικός διάλογος (του Δημήτρη Βασιλείου)

Κάποιο πρωινό, πριν μερικές μέρες, ο αγαπημένος και παμπάλαιος φίλος μου, Σπύρος Κανιώρης, μου έστειλε μέσω τηλεφωνικού μηνύματος ένα ποίημά του, με τίτλο “ΕΙΜΑΙ ΤΟ ΤΩΡΑ”!

Εξεπλάγην τα μάλα! Δεν με είχε συνηθίσει σε τέτοια ποιητικά μηνύματα ο Σπύρος! Βρήκα θέση και τρόπο κάπου να παρκάρω  και ανοίγω το μήνυμα του Κανιώρη. Η προηγηθείσα έκπληξη μετετράπη σε χαρά και ικανοποίηση!

Το “ΕΙΜΑΙ ΤΟ ΤΩΡΑ” του Σπύρου μου άρεσε και με προκάλεσε! Με προκάλεσε να του απαντήσω. Μ’ αρέσουν τέτοιου είδους διάλογοι! Ξαναδιάβασα το “ΕΙΜΑΙ ΤΟ ΤΩΡΑ”μερικές φορές και μέχρι να επιστρέψω στο σπίτι, το μυαλό μου “δούλευε” την απάντηση στο μήνυμα του Σπύρου. Μπήκα στο σπίτι και  άρχισα να αποτυπώνω σ’ ένα χαρτί την απάντηση. Η απάντηση έχει ως τίτλο “ΑΥΡΙΟ ΓΙΝΕ”. Η απάντησή μου άρεσε στον Σπύρο, έτσι μου είπε.

Μετά από μια συζήτηση, συμφωνήσαμε, ο Σπύρος κι’ εγώ, να δημοσιοποιήσουμε αυτόν τον διάλογό μας, να τον μοιραστούμε με παλιούς και νέους φίλους μας.

Κι’ όποιος θέλει κι’ επιθυμεί, μπορεί να συμμετάσχει σ’ αυτόν τον διάλογο. 

 

ΕΙΜΑΙ ΤΟ ΤΩΡΑ!  (του Σπύρου Κανιώρη)

 

Ακούω το κύμα, ακούω τα πουλιά,

ακούω τα φύλλα των δέντρων, αγγίζω τους κορμούς,

μυρίζω πασχαλιές της άνοιξης!

 

Δεν ακούω τους ανθρώπους,

δεν ακούω αλυσοπρίονα,

δεν βλέπω τα έργα τους, δεν ακούω κραυγές,

μυρίζω γαλήνη!

                 

Ακούω την ησυχία του δάσους,

ακούω την αναπνοή του σκύλου,

νοιώθω την συντροφιά του!

               

Ακούω τα πουλιά, αγκαλιάζω τα ευκάλυπτα,

χαϊδεύω το σώμα τους,

υποκλίνομαι!

                   

Ακούω το βήμα μου, ακούω την άνοιξη, αδειάζω τις σκέψεις μου,

είμαι η φύση, είμαι το είναι μου,

είμαι το τώρα!

 

 Κυανή Ακτή, Πρέβεζα, 3 Απρίλη 2025               

          ΑΥΡΙΟ ΓΙΝΕ (του Δημήτρη Βασιλείου)

 

Ναι, το τώρα είσαι!

 

Το τώρα, που το χτες σου

σέρνεις σπλαχνικά

και με αγάπη περισσή,

το χτες, που ήταν αύριο για σένα

και τώρα έγινε τώρα.

 

Μα τώρα,

αύριο να γίνεις πρέπει,

για τα παιδιά που έρχονται

το χτες να κάνουν τώρα.

 

Αύριο γίνε,

για ότι αγαπάς,

που αγκαλιάζεις και πονάς.

 

Αύριο γίνε!

Αθήνα, 4 Απρίλη 2025  

Ο Δημήτρης Βασιλείου για την ποιητική ελευθερία του Νιζαμί

Ο αγαπημένος φίλος μου, απ’ την εποχή των πανεπιστημίων μας στην Σοβιετική Ένωση, ο Φιλάρετος, απ’ τις σελίδες του υπέροχου Παρατηρητηρίου Αειφορίας Ευβοϊκού προχώρησε σε μία, κατά την άποψή μου, εκπληκτικά σημαντική κίνηση - την παρουσίαση έργων της παγκόσμιας λογοτεχνικής δημιουργίας, υπό τον γενικό τίτλο: “ΚΑΘΕ ΒΙΒΛΙΟ ΕΙΝΑΙ ΕΝΑ ΤΡΕΝΟ”.

Κάθε βιβλίο είναι ένας νέος κόσμος, ένας καινούργιος πλανήτης που μας αποκαλύπτεται και μας βοηθάει στην πληρέστερη κατανόηση του σύμπαντος και ταυτόχρονα στην πληρέστερη κατανόηση της κοινωνί)ας, της φύσης και του ανθρώπου. Τα βιβλία είναι μια άλλη μορφή του κόσμου μας, ένας τρόπος που ενοποιεί το σύμπαν μας στην ιστορική του πορεία. Με τα βιβλία μπορεί ο άνθρωπος να περιδιαβαίνει στο χθες, στο σήμερα, στο αύριο. Όπως μπορείτε να δείτε στις προηγουμενες δημοσιεύσεις, πολλοί από τους δημιουργούς αυτών των "έργων - τρένων" είναι Ποιητές. Ποιητές σ’ όλους τους χρόνους και εποχές, σ’ όλους τους τόπους και σ’ όλες τις γλώσσες! Παντού και πάντα η ενοποιός, τον χρόνο, τον χώρο, τον άνθρωπο Ποίηση, όπως γράφω στον πρόλογο της ποιητικής μου συλλογής “Τα όνειρα περπάτησαν στη γη” (εκδόσεις “Άπαρσις”, Αθήνα, 2020).

Ένας απ’ αυτούς τους Ποιητές είναι ο Πέρσης Ποιητής  Νιζαμί Γκιαντζεβί (Νιζάμ - Ουντίν Αμπού Μωχάμετ Ιλιάς μπεν Γιουσούφ 1141 - 1209 ), για τον οποίο μπορείτε να διαβάσετε στο κείμενο που ακολουθεί. Είναι ο σημαντικότερος από τους επικούς ποιητές της εποχής του. Σήμερα θεωρείται και τιμάται ως ο "εθνικός" Ποιητής του Αζερμπαϊτζάν. Ο Νιζαμί ήταν ο μόνος από τους μεγάλους Ποιητές της εποχής του, ο οποίος ποτέ δεν δέχθηκε, επίμονα αρνούνταν, αποδεχόμενος τις όποιες επιπτώσεις, να εγκατασταθεί στην αυλή κάποιου ηγεμόνα, διατηρώντας την ποιητική του ελευθερία!

Λεϊλά και Μετζνούν

Το έργο είναι ένας θρύλος αραβικής προέλευσης, για τον Βεδουίνο ποιητή του 7ου αιώνα, Κουάις ιμπν αλ-Μουλάουα και της αγαπημένης του Λεϊλά μπιν  Μαντί (αργότερα γνωστής ως Λεϊλά αλ-Ααμιρίγια). "Ο θρύλος της Λεϊλά και του Μετζνούν πέρασε από την αραβική στην περσική, την τουρκική και την ινδική γλώσσα", κυρίως μέσα από το αφηγηματικό ποίημα που γράφτηκε το 584/1188 από τον Πέρση ποιητή Νιζαμί. Πρόκειται για ένα δημοφιλές ποίημα, που αφηγείται την ιστορία αγάπης των δύο νέων. Ο Λόρδος Βύρων το ονόμασε "Ρωμαίος και Ιουλιέτα της Ανατολής".

Ο Κουάις και η Λεϊλά ερωτεύτηκαν όταν ήταν νέοι, αλλά μεγαλώνοντας, ο πατέρας της Λεϊλά δεν τους επέτρεψε να είναι μαζί. Η Λεϊλά έγινε εμμονή για τον Κουάις. Η φυλή του Μπάνο Αμίρ του έδωσαν το όνομα Majnūn ( مجنون "τρελός"). Πολύ πριν από τον Νιζαμί, ο θρύλος κυκλοφόρησε σε διάφορες εκδοχές. Οι πρώτες προφορικές αναφορές σε αυτόν τεκμηριώνονται στο Kitab al- Aghani και στο Al-Shi'r wa-l-Shu'ara του Ibn Qutaybah. Οι αναφορές είναι ως επί το πλείστον πολύ σύντομες, με χαλαρή σύνδεση και μικρή ή καθόλου πλοκή. Ο Νιζαμί συνέλεξε κοσμικές και μυστικιστικές πηγές για τον θρύλο και παρουσίασε μια ζωντανή εικόνα των διάσημων εραστών. Στη συνέχεια, πολλοί άλλοι Πέρσες ποιητές τον μιμήθηκαν και έγραψαν τις δικές τους εκδοχές της ερωτικής ιστορίας.

 Iskandername (“Το βιβλίο του Αλεξάνδρου”)

Το αποκορύφωμα του καλλιτεχνικού επιτεύγματος του ποιητή είναι το επικό ποίημα «Iskandername» (Το βιβλίο του Αλεξάνδρου). Ο Nιζαμί δημιούργησε ένα έργο εγκυκλοπαιδικού πεδίου, σε στυλ συγκρητισμού. Συνέθεσε ζωροαστρικές παραδόσεις, μουσουλμανικές πεποιθήσεις, χρονικά Σασσανιδών και αρχαία ελληνική φιλοσοφία. Η πολύπλευρη ιστορική του επισκόπηση συγχωνεύεται με το θέμα της αγάπης και με μια περιγραφή της φιλοσοφικής έννοιας της ύπαρξης και των σκέψεων για το νόημα της ζωής. Το ποίημα χωρίζεται σε δύο ενότητες, το «Sharaf-Name», (το Βιβλίο της Δόξας) και το «Iqbal-Name» (το Βιβλίο της Ευτυχίας). Το «Iskandername» είναι η πληρέστερη και βαθύτερη αντανάκλαση των κοινωνικών ιδεών και των φιλοσοφικών επαγωγών του Νιζαμί. Ξεκίνησε να γράφει αυτό το βιβλίο όταν ήταν ήδη εξήντα, μια μεγάλη ηλικία για εκείνη την εποχή. Είναι ένα ποίημα που δίνει ιδιαίτερη έμφαση στο ευρύ δημιουργικό πεδίο των καλλιτεχνικών του σκέψεων. Ο χαρακτήρας του Νιζαμί, ο Ισκαντέρ (ο Μέγας Αλέξανδρος), είναι ένας εξιδανικευμένος μονάρχης και στρατιωτικός ηγέτης, είναι σοφός και δίκαιος, φέρνει τάξη σε όλο το βασίλειό του, ελευθερώνει τον λαό του από τη φτώχεια και την καταπίεση, αναλαμβάνει δημόσια οικοδομικά έργα, παίρνει συμβουλές από τους μορφωμένους και συλλογίζεται βαθιά. Μετατρέποντας το ιστορικό πρότυπο στην εικόνα του Ισκαντέρ, του ιδανικού μονάρχη, ο Νιζαμί καταφέρνει να παραμείνει πιστός στην ιστορία με πολλούς τρόπους.

Η ιστορία της Βασίλισσας Νουσάμπα είναι ένα από τα πιο αξιοσημείωτα τμήματα αυτού του επικού ποιήματος. Γνωρίζουμε ότι ο Μέγας Αλέξανδρος επισκέφτηκε τον Καύκασο και διηγούμενος την ιστορία μιας συνάντησης μεταξύ του Ισκαντέρ και της Βασίλισσας Νουσάμπα στη Μπαρντά (Αζερμπαϊτζάν), ο Νιζαμί υμνεί την ομορφιά και το μεγαλείο της φυσικής ομορφιάς της πατρίδας του.

Η Βασίλισσα Νουσάμπα είναι μια έξυπνη και δίκαια μονάρχης. Είναι μια ισχυρή βασίλισσα που διαχειρίζεται τις υποθέσεις της χώρας της με επιδεξιότητα. Οι κάτοικοι της Μπαρντά ζουν σε ειρήνη και ευημερία υπό την κυριαρχία της. Οι μέρες τους είναι χαρούμενες, γιατί η μονάρχης τους τους προστατεύει από τη φτώχεια και τις επιθέσεις των εχθρών. Ο Νιζαμί ήταν απρόσβλητος από τη μισαλλοδοξία και τον ασκητισμό, ο ήρωάς του είναι το ανθρώπινο είδος και η έντονη αγάπη του ανθρώπινου είδους για τη ζωή. Η σκηνή της γιορτής, στην οποία η Βασίλισσα Νουσάμπα τιμά τον Ισκαντέρ, είναι συμβολική και διδακτική. Αντί για φαγητό, η Βασίλισσα επιλέγει να σερβιριστούν πολύτιμοι λίθοι. Όταν ο μπερδεμένος και έκπληκτος Ισκαντέρ ρωτά το νόημα αυτού, λαμβάνει την εξής απάντηση:

 Το φεγγάρι γέλασε έντονα, με χιουμοριστικό τόνο,

Λέγοντας: Γιατί αρνείστε να φάτε πολύτιμους λίθους;

Θα προτιμούσατε να γεμίσετε άσκοπα τα αποθέματα σας,

Από πράγματα που δεν χρειάζεστε, που κερδίσατε στους πολέμους σας;

Τα λόγια της Νουσάμπα μεταφέρουν τις σκέψεις του Nιζαμί σχετικά με τη σκληρότητα των πολεμοχαρών, που ζουν μόνο για να εισβάλλουν και να λεηλατούν ξένα εδάφη και λαούς. Ο IΙσκαντέρ καθιέρωσε νέα τάξη και νέους νόμους στις χώρες όπου ήρθε. Βοήθησε τους κατοίκους, τους έσωσε από την καταστροφή, την κατάρρευση και τη φτώχεια, και τους προστάτευσε από τις επιθέσεις των επιδρομέων. Μόνο στη Μπαρντά, όπου κυβερνούσε η Βασίλισσα Νουσάμπα, δεν χρειαζόταν η βοήθειά του. Ήταν στην Μπαρντά, όπου ο Νιζαμί γνώρισε δικαιοσύνη, ευημερία, άνθηση πολιτισμού, ειρήνη και ήρεμη ζωή. Η απεικόνιση της Βασίλισσας Νουσάμπα δείχνει το υψηλότερο επίτευγμα της γυναίκας, ευφυής, ελεύθερη, και απελευθερωμένη από προκαταλήψεις.

Το δεύτερο τμήμα του βιβλίου ονομάζεται «Iqbal-Name», στο οποίο ο Νιζαμί απεικονίζει τον ήρωα του Ισκαντέρ ως μορφωμένο και φιλοσοφημένο προφήτη. Στο «Iqbal-Name», ο Νιζαμί αναπτύσσει έναν πλούτο λαογραφικών και λογοτεχνικών πηγών για να δημιουργήσει συναρπαστικούς φιλοσοφικούς και ηθικούς μύθους που χαρακτηρίζονται από τη βαθιά φιλοσοφική τους έννοια. Βλέπουμε μεγάλο μέρος της προσωπικής ζωής του Νιζαμί και την κατανόησή του για την ιστορία.

Τα βασικά θέματα αυτών των ιστοριών είναι η ιδέα της δικαιοσύνης και το κάλεσμα του ανθρώπου σε εμπνευσμένα έργα τέχνης στο όνομα της ευτυχίας και της ευημερίας. Και εδώ τονίζεται η σημασία της επιστήμης, της φιλοσοφίας, της μουσικής και των διαφόρων μορφών τέχνης στη ζωή μας. Ο Νιζαμί εξυμνεί την ευφυΐα, τη σοφία και την αξιοπρέπεια του εργαζόμενου ανθρώπου.

Ο συγγραφέας δείχνει τη βαθιά γνώση του ήρωά του στις βασικές μορφές της επιστήμης και της φιλοσοφίας. Ο Ισκαντέρ οργανώνει συζητήσεις στο παλάτι του, στις οποίες επικρατεί έναντι διάσημων ανδρών των γραμμάτων. Επτά σπουδαίες ελληνικές προσωπικότητες συμμετέχουν στη συζήτηση με τον Ισκαντέρ. Είναι οι Aristatalis (Αριστοτέλης), Valis (Θαλής της Μιλήτου), Bulinas (Απολλώνιος Τυανέας), Shoucrates (Σωκράτης), Furfurius (Πορφύριος της Τύρου), Hormus (Ερμής Τρισμέγιστος) και Aflatun (Πλάτωνας).

Ο Nιζαμί εμφυσά στον ήρωα του Ισκαντέρ το τεράστιο οικοδόμημα γνώσεων της ελληνικής φιλοσοφίας. Η αναχρονιστική τάξη (αυτοί οι άνδρες των γραμμάτων έζησαν σε πολύ διαφορετικές περιόδους) επιτρέπει στον Nιζαμί να μυήσει τους αναγνώστες του στις κύριες ιδέες της αρχαίας φιλοσοφίας, προσθέτοντας ταυτόχρονα τη δική του άποψη.

Η εξαιρετική ικανότητα του Ισκαντέρ ως φωτισμένου μονάρχη τον τοποθετεί πολύ ψηλά. Ένας θεϊκός αγγελιοφόρος του φέρνει την είδηση ότι έχει αναδειχθεί προφήτης. Ο Ισκαντέρ ξεκινά ένα υπέροχο ταξίδι, αλλά αυτή τη φορά για να καλέσει τον κόσμο να ακολουθήσει τον πραγματικό δρόμο της επιστήμης και της ανθρώπινης σοφίας. Ο Νιζαμί αγγίζει τα χαρακτηριστικά ενός ιδανικού μονάρχη σε όλα σχεδόν τα έργα του. Δημιούργησε τελικά ένα τέτοιο πρότυπο στον Ισκαντέρ.

Πηγή πληροφόρησης & οι 2 τελευταίες φωτό από τη Wikipedia

Προτάσεις ανάγνωσης (78 - 88) (Δημοσιευμένα απο το 1634 έως το 1715)

 Leviathan_frontispiece_cropped_British_Library

Οι λογοτεχνικές ιστορίες δεν χρειάζεται να είναι κλεισμένες σε κελιά πεποιθήσεων και νοοτροπιών, φυλακισμένες σε καθεστηκυίες αντιλήψεις, καθημερινά μοτίβα και κοινοτυπίες, αλλά να είναι φανταστικές και ονειρεμένες, νεοφανείς και απρόοπτες, περιπαιχτικές και πικρόχολες, καυστικές και παράλογες. Να απεικονίζουν με το καλύτερο τρόπο τη δημιουργική φαντασία του συγγραφέα, αλλά και να ζωγραφίζουν αυτό που έρχεται αργά και βασανιστικά (αν δεν το καταλαβαίνουν οι πολλοί) ή πιο γρήγορα (και αιφνιδιάζει ακόμη και αυτούς που το περίμεναν).  

78. Η Σταχτοπούτα (αγνώστων – 1634) Κλασικό παραμύθι που αφηγείται τις περιπέτειες μιας κοπέλας, την οποία κακομεταχειρίζονται η κακιά μητριά και οι αδερφές της. Εκδόθηκε πρώτα το 1634 από τον Giambattista Basile και το 1697 από τον Σαρλ Περώ. Έγινε ευρύτερα γνωστό από την έκδοση των αδελφών Γκριμ το 1812. Στοιχεία του παραμυθιού υπάρχουν σε μύθους της αρχαιότητας. Μερικά από τα βασικά στοιχεία του αναφέρονται από τον Στράβωνα (1ος αι. π.Χ. - 1ος αι. μ.Χ.) και τον Αιλιανό (2ος-3ος αι. μ.Χ.). Και οι δύο αντλούν από παλαιότερες παραδόσεις. Ο Στράβων αναφέρει ότι άκουσε αυτή τη διήγηση ως μύθο σχετιζόμενο με έναν τάφο στην Αίγυπτο. Ο τάφος ανήκε σε μια εταίρα που κατά την Σαπφώ λεγόταν Δωρίχα και ήταν ερωμένη του αδελφού της, ή κατ' άλλους λεγόταν Ροδώπις. Ενώ αυτή λουζόταν, ένας αετός άρπαξε το ένα παπούτσι της και το έριξε στη Μέμφιδα, μπροστά στο βασιλιά. Αυτός διέταξε να βρεθεί η κάτοχος του παπουτσιού, η οποία μετά έγινε σύζυγός του και μετά το θάνατό της τάφηκε στον τάφο που αναφέρει ο Στράβων (Γεωγραφικά, 17, 1, 33). Κατά τον Αιλιανό, η εταίρα ονομαζόταν Ροδώπις και βασιλιάς ήταν ο Ψαμμήτιχος ("Ποικίλη Ιστορία", 13, 33). Την παρουσία της Ροδώπιδος στην Αίγυπτο αναφέρει και ο Ηρόδοτος (2, 134-135), ως σχετιζόμενη με τον Χάραξο, αδελφό της Σαπφούς. Οι μελετητές σημειώνουν τον αετό ως βασιλικό και θεϊκό σύμβολο που δικαιολογεί την προσπάθεια ανεύρεσης της ιδιοκτήτριας του παπουτσιού από τη ρωμαϊκή εποχή μέχρι την Κίνα του 9ου αι. μ.Χ. Σε μια από τις πιο αρχαίες εκδοχές του παραμυθιού (Κίνα), η ηρωίδα φοράει παπούτσια υφασμένα από χρυσές κλωστές, με σόλες από καθαρό χρυσό. Στο παραμύθι των αδελφών Γκριμ, λαμβάνει πρώτα ως δώρο «παντόφλες κεντημένες με μετάξι και ασήμι» και το τελευταίο βράδυ «παντόφλες από καθαρό χρυσό». Στο ιταλικό παραμύθι, η Σταχτοπούτα φοράει ασημένιες παντόφλες και στη βενετσιάνικη εκδοχή του παραμυθιού, φοράει διαμαντένιες παντόφλες. Στο δανέζικο παραμύθι τα παπούτσια είναι μεταξωτά. Στο παραμύθι της Marie-Catherine d'Aulnoy, είναι φτιαγμένα από κόκκινο βελούδο και κεντημένα με πέρλες. Ο διάσημος Γάλλος ανθρωπολόγος Paul Delarue, έχοντας μελετήσει εκδοχές της Σταχτοπούτας σε παραμύθια διαφορετικών εθνών, ανακάλυψε τις ακόλουθες παραλλαγές για τα γοβάκια: Χωρίς προδιαγραφές: 24 - Σανδάλια: 1 – Από γυαλί ή κρύσταλλο: 6 – Από χρυσό: 1. Από τον 19ο αιώνα, το υλικό από το οποίο κατασκευάζονταν τα παπούτσια της Σταχτοπούτας έγινε αντικείμενο συνεχιζόμενης διαμάχης, αφού στα γαλλικά η λέξη για το γυαλί (verre) προφέρεται το ίδιο με το όνομα ενός ειδικού τύπου γούνας (verre). Ο Ονόρε ντε Μπαλζάκ, ήταν ο πρώτος που επεσήμανε το ενδεχόμενο μιας τέτοιας παρανόησης που εισήγαγε το γυαλί ως υλικό για τα γοβάκια της Σταχτοπούτας.                                                                                   

79. Σχετικά με το Πολίτη «De Cive»     (Τόμας Χομπς – 1642) Πρωτοδημοσιεύτηκε στα Λατινικά. Λόγω της πολιτικής αναταραχής της εποχής, που οδήγησε στον Εμφύλιο Πόλεμο του 1642, δημοσίευσε βιαστικά το έργο το οποίο σκόπευε να το δημοσιεύσει αργότερα. Περιλαμβάνει τρία μέρη: Libertas (Ελευθερία), Dominion (Κυριαρχία) και Religio (Θρησκεία). Στο πρώτο μέρος, περιγράφει τη φυσική κατάσταση του ανθρώπου, ασχολούμενος με τους φυσικούς νόμους. Στο δεύτερο, υποδεικνύεται η αναγκαιότητα συγκρότησης σταθερής κυβέρνησης. Τέλος, στο τρίτο μέρος γράφει για τη θρησκεία. Πραγματεύεται την ανθρώπινη φύση και την αναγκαιότητα μιας κυρίαρχης εξουσίας, όπως στο μεταγενέστερο «Λεβιάθαν», αλλά με πιο συνοπτική μορφή. Το κείμενο κυριαρχείται από δραματικούς και συναισθηματικούς προβληματισμούς σχετικά με τη φύση της σύγκρουσης και της ειρήνης. Χρησιμοποιεί ισχυρές περιγραφές της ανθρώπινης κατάστασης, εστιάζοντας σε θέματα φόβου, ατομικού συμφέροντος και ανάγκης για κοινωνική τάξη, έννοιες που έχουν εξερευνήσει οι λογοτεχνικοί συγγραφείς, ειδικά σε έργα πολιτικής δυστοπίας.

80. Λεβιάθαν (Τόμας Χομπς – 1651)    Είχε απαγορευτεί στην Αγγλία εκείνη την εποχή. Ειδικότερα, το βιβλίο συμπεριλήφθηκε στην «Κρίση και Ψήφισμα του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης της 21ης ​​Ιουλίου 1683, κατά ορισμένων ολέθριων βιβλίων» και υπέστη καύση. έχει την ίδια δομή με το «De Cive και ένα επιπλέον μέρος (συνολικά 47 κεφάλαια και ένα παράρτημα). Στο επιπλέον μέρος ο Χομπς θέτει το ζήτημα του βασιλείου του σκότους. Ο Λεβιάθαν είναι το όνομα ενός βιβλικού τέρατος που απεικονίζεται ως δύναμη της φύσης που εξευτελίζει τον άνθρωπο. Ο Χομπς χρησιμοποιεί αυτή την εικόνα για να περιγράψει μια ισχυρή κατάσταση (έναν «θνητό θεό»). Δημιουργώντας τη θεωρία της ανάδυσης του κράτους, ξεκινά από το αξίωμα της φυσικής κατάστασης των ανθρώπων «Πόλεμος όλων εναντίον όλων» (Bellum omnium contra omnes) και αναπτύσσει την ιδέα «Ο άνθρωπος είναι λύκος για τον άνθρωπο» (Homo homini lupus est). Οι άνθρωποι, σε σχέση με την αναπόφευκτη εξόντωση, ενώ βρίσκονται σε τέτοια κατάσταση για μεγάλο χρονικό διάστημα, για να διατηρήσουν τη ζωή τους και τη γενική ειρήνη, αποποιούνται μέρος των φυσικών τους δικαιωμάτων και, σύμφωνα με ένα σιωπηρά συναφθέν κοινωνικό συμβόλαιο, τα δωρίζουν σε αυτόν που αναλαμβάνει να διατηρήσει την ελεύθερη χρήση των εναπομεινάντων δικαιωμάτων - το κράτος. Το κράτος, μια ένωση ανθρώπων στην οποία η βούληση του ενός (επικεφαλής) είναι δεσμευτική για όλους, έχει το καθήκον να ρυθμίζει τις σχέσεις μεταξύ όλων των ανθρώπων. Παρουσιάζει ένα πλαίσιο της ανθρώπινης φύσης ως εγγενώς εγωιστικής και ανταγωνιστικής, υποστηρίζοντας μια ισχυρή, κεντρική εξουσία (τον Λεβιάθαν) για τη διατήρηση της ειρήνης και της τάξης. Ενώ είναι μια πολιτική και φιλοσοφική πραγματεία, είναι γεμάτο με ζωντανές μεταφορές, όπως η περιγραφή του κράτους ως «θνητού θεού», που έχουν λογοτεχνικό χαρακτήρα. Ο μεταφορικός πλούτος, ιδιαίτερα η έννοια του κοινωνικού συμβολαίου και η ισχυρή εικονογράφηση, συμβάλλουν στη λογοτεχνική του αξία. Η χρήση της γλώσσας για την απεικόνιση πολύπλοκων εννοιών της εξουσίας και του φόβου έχει επηρεάσει τόσο τους λογοτεχνικούς όσο και τους πολιτικούς στοχαστές, ιδιαίτερα αυτούς που ασχολούνται με τη φύση της εξουσίας και την ανθρώπινη κατάσταση.

81. «Τα επαρχιακά γράμματα»  (Μπλεζ Πασκάλ, 1656-1657) Μια σειρά σατιρικών κειμένων που υπερασπίζονται τον Γιανσενισμό, ένα θεολογικό κίνημα, ενάντια στους Ιησουίτες. Είναι γραμμένα με οξύ πνεύμα και ειρωνικό χιούμορ και η ρητορική μαεστρία είναι εμφανής στην έξυπνη χρήση του διαλόγου και της σατιρικής αφήγησης. Αφορούν ζητήματα πίστης και θρησκευτικής πολιτικής, αλλά το ύφος τους τις καθιστά σημαντικά ως έργα λογοτεχνικής κριτικής. Χρησιμοποιούν σάτιρα και ειρωνεία για να ασκήσουν κριτική στους πολιτικούς και θρησκευτικούς θεσμούς της εποχής. Η λογοτεχνική ποιότητα τους προέρχεται από το ελκυστικό αφηγηματικό ύφος και τη ρητορική τους έξαρση, καθιστώντας τα ένα σημαντικό παράδειγμα φιλοσοφικής σάτιρας στη λογοτεχνική παράδοση. Για να αντιμετωπίσουν μια διαδικασία που ήταν εξαρχής καταδικασμένη, οι Γιανσενιστές αποφάσισαν να απευθυνθούν στην κοινή γνώμη και κάλεσαν τον Blaise Pascal: αυτός, όμως δεν είχε ποτέ μέχρι τότε επιχειρήσει αυτού του είδους την εργασία, χτίζοντας τη φήμη του με τη δουλειά του στα μαθηματικά και τη φυσική. τα γράμματα όμως σημείωσαν άμεση και αυξανόμενη επιτυχία, κάτι που δικαιολογείται τόσο από την ποιότητα της γραφής του συγγραφέα (χρήση ευχάριστου ύφους, αποτελεσματική χρήση κωμωδίας, επιτυχημένη «εκλαΐκευση» της θεολογίας), όσο και από τη στιβαρότητα του επιχειρήματός του. Ο τελευταίος επέλεξε να χρησιμοποιήσει τη μυθοπλασία: ένας Παριζιάνος από την υψηλή κοινωνία θα ενημέρωνε με επιστολή έναν φίλο που ζούσε στις επαρχίες για την πρόοδο της δίκης του Arnauld στη Σορβόννη. Η πρώτη επιστολή εμφανίστηκε τον Ιανουάριο του 1656, ανώνυμα και λαθραία. Μετά τη τρίτη επιστολή επιτέθηκε αποκλειστικά στους Ιησουΐτες και με την 11^η εγκαταλείπει τη μυθοπλασία για να τους απαντήσει απευθείας. Σταμάτησαν να εκδίδονται τον Μάρτιο του 1657, για λόγους που δεν είναι καλά γνωστοί. Παρά την έντονη καταστολή από τις πολιτικές αρχές, το έργο άλλαξε την κοινωνική ελίτ που αποτελούσε την κοινή γνώμη εκείνη την εποχή υπέρ του Γιανσενισμού, ενώ έδωσε μια αρνητική εικόνα για την Κοινωνία του Ιησού στη Γαλλία. Οι χαλαρές ηθικές αρχές που κατήγγειλε ο Πασκάλ, έγιναν γρήγορα αντικείμενο γενικής αποδοκιμασίας και καταδικάστηκαν πολλές φορές από τη Ρώμη. Ωστόσο, οι επιστολές δεν είχαν την ίδια επιτυχία στην υπεράσπιση του Γιανσενισμού και του Port-Royal, του αβαείου που το ενσάρκωσε: στα χρόνια που ακολούθησαν, τα μέτρα δίωξης από τον βασιλιά της Γαλλίας και την Αγία Έδρα διπλασιάστηκαν εναντίον τους. Από λογοτεχνική άποψη, η φήμη του έργου δεν αμφισβητήθηκε ποτέ: θεωρείται σήμερα κλασικό της γαλλικής λογοτεχνίας.

82.        Χαμένος παράδεισος     (Τζον Μίλτον - 1667)      Σε αντίθεση με τα ηρωικά έπη του Ομήρου και τα μεσαιωνικά έπη, καθώς και το ποίημα του Δάντη, ο Χαμένος Παράδεισος δεν δίνει πεδίο στη δημιουργική φαντασία του ποιητή. Ο πουριτανός Μίλτον διάλεξε μια βιβλική ιστορία και τη μετέφερε σύμφωνα με τα λόγια της Γραφής. Επιπλέον, οι χαρακτήρες του ανήκουν κυρίως στην υπεράνθρωπη σφαίρα και δεν επιτρέπουν ρεαλιστικές περιγραφές. Από την άλλη πλευρά, οι άγγελοι και οι δαίμονες, ο Αδάμ και η Εύα και άλλοι χαρακτήρες έχουν μια συγκεκριμένη εικόνα στη λαϊκή φαντασία, που καθοδηγείται από τη Βίβλο, και ο Milton, ένας βαθιά εθνικός ποιητής, δεν παρεκκλίνει ποτέ από αυτές τις παραδόσεις. Αυτά τα χαρακτηριστικά του υλικού πάνω στο οποίο εργάστηκε αντικατοπτρίζονται στο ποίημά του. Η τεχνική πλευρά των περιγραφών είναι υπό όρους, υπάρχουν λίγες εικόνες στην παρουσίαση. Τα βιβλικά πλάσματα συχνά φαίνονται να είναι μόνο αλληγορία.  Η μεγάλη σημασία του έργου βρίσκεται στην ψυχολογική εικόνα της πάλης μεταξύ του παραδείσου και της κόλασης. Τα έντονα πολιτικά πάθη του Μίλτον τον βοήθησαν να δημιουργήσει μια μεγαλειώδη εικόνα του Σατανά, τον οποίο η δίψα για ελευθερία οδήγησε στο κακό. Το πρώτο τραγούδι, όπου ο ηττημένος εχθρός του δημιουργού υπερηφανεύεται για την πτώση του και χτίζει το Πανδαιμόνιο, στέλνοντας απειλές στον ουρανό, είναι το πιο εμπνευσμένο σε ολόκληρο το ποίημα και χρησίμευσε ως η αρχική πηγή του δαιμονισμού του Βύρωνα και όλων των ρομαντικών γενικότερα. Η μαχητική θρησκευτικότητα του πουριτανού ενσάρκωσε το πνεύμα των καιρών στην εικόνα μιας ψυχής που αγωνίζεται για ελευθερία. Το πάθος αυτής της δαιμονικής πλευράς, αντιστοιχεί στο ειδυλλιακό μέρος – ποιητικές περιγραφές του παραδείσου, της αγάπης των πρώτων ανθρώπων και της εκδίωξής τους. Αμέτρητα ποιητικά κάλλη στη μετάδοση συναισθημάτων, η μουσικότητα του στίχου, οι απειλητικές συγχορδίες που μιλούν για ασυμβίβαστο σε θέματα πίστης, δίνουν αιώνια ζωή στο έπος του 17ου αιώνα. «Εκείνος, χωρίς αντίσταση, την οδήγησε από το χέρι στον σκιερό λόφο, κάτω από τη σκιά των κλαδιών, κάτω από το κάλυμμα του πυκνού φυλλώματος, βιολέτες, ξεχασμένοι υάκινθοι με  ασφοδέλους γύρω τους, ένα κρεβάτι με λουλούδια, απαλό σαν χνούδι. Δροσερό γήινο στήθος! Εκεί επιδόθηκαν σε πλούσιο έρωτα, στέφθηκαν με όλες τις σαρκικές ηδονές, με αμοιβαία ενοχή προσπάθησαν να αποκαλύψουν την συνείδηση ​​της αμαρτωλότητας. Μετά, κουρασμένοι από τα παθιασμένα χάδια, αποκοιμήθηκαν, νανουρισμένοι από τη δροσιά».  Ήταν ο Εωσφόρος ένας μεγάλος αν και καταραμένος (για ποιους καταραμένος;) επαναστάτης, όπως εδώ ή το θλιμμένο εκείνο πλάσμα της Θείας Κωμωδίας; Προτιμάμε το πρώτο. Όχι μόνο επειδή δεν μας αρέσει που η Βεατρίκη του Δάντη ζητά από τον Αγ. Βερνάρδο, όταν φτάνουν στο Παράδεισο να μεσολαβήσει στη Παναγία ώστε να τον προστατεύει. Ακόμη και στο Παράδεισο προστασία;  Μήπως τελικά σωστά οι άνθρωποι "προτιμούν να κυβερνούν στην κόλαση παρά να υπηρετούν στον παράδεισο". (βλ. Ο δικηγόρος του διαβόλου). Ο Εωσφόρος του Μίλτον είναι ο αιώνιος επαναστάτης, αιώνιος κακός για κάποιους, συνεχιστής των πιο αμφίσημων πλευρών του Οδυσσέα, του Άμλετ και άλλων κακών της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Η ανυπακοή, έχει πολύ βαθιές ρίζες, ξεκινά πάντα από την αλλαγή συσχετισμού δυνάμεων και απεικονίζεται στη παγκόσμια λογοτεχνία με την ανυπακοή απέναντι σε πολλούς και διάφορους θεούς, μετά απέναντι σε όλους και πάει λέγοντας. Είναι η ανυπακοή της προσωπικότητας απέναντι στο εναλλακτικό «εγώ», το κοινωνικό κατεστημένο. «Σε όποια μεριά και αν καταφύγω η Κόλαση είμαι εγώ» γράφει ο Μίλτον και έχει δίκιο.

83.        Ο περιπετειώδης Σιμπλιτσίσιμος Τόιτς  (Hans Jakob Christoph von Grimmelshausen – 1669)  Γράφει για τις περιπέτειες ενός νεαρού κατά τη διάρκεια του 30ετούς πολέμου, συνδυάζοντας τη φάρσα με την τραγωδία, την κριτική της κοινωνίας και την ανατροπή των ηθικών αξιών. Το πρώτο αυτοβιογραφικό περιπετειώδες μυθιστόρημα στα γερμανικά, θεωρείται το σημαντικότερο επικό μυθιστόρημα του 17ου αιώνα. Παρά την επιφανειακή ομοιότητά του με το ισπανικό πικαρέσκ, το έργο ακολουθεί τις παραδόσεις του γερμανικού ιπποτικού ρομαντισμού και της σατυρικής λογοτεχνίας του 16ου αιώνα. Η αυτοβιογραφική μορφή χρησιμεύει για να δημιουργήσει στον αναγνώστη την ψευδαίσθηση μιας αληθινής ιστορίας για αυτό που βιώθηκε άμεσα. Ο συγγραφέας χρησιμοποιεί την εξομολογητική αφήγηση όχι για να σκιαγραφήσει μια ατομική ιστορία ζωής, αλλά για να δείξει την ατέλεια του κόσμου, την καταστροφή των ψευδαισθήσεων είναι σαν έναν καθρέφτη στον οποίο ο κόσμος βλέπει τον εαυτό του χωρίς εξωραϊσμό. «Η σημασία του Grimmelshausen δεν είναι ότι έμεινε έξω από το λογοτεχνικό στυλ του μπαρόκ, αλλά ότι διεύρυνε τα όριά του, χρησιμοποίησε και μεταμόρφωσε τα καλλιτεχνικά του μέσα. Λόγω των κοινωνικών φιλοδοξιών που είναι ενσωματωμένες σε αυτό, ο Grimmelshausen υπέταξε τα ρητορικά μέσα του μπαρόκ στις νέες ανάγκες κατανόησης και αντανάκλασης της πραγματικότητας. Η δημοφιλής εκδοχή του μπαρόκ μυθιστορήματος ξεπέρασε τους άλλους συγχρόνους της λογοτεχνίας» (A.A.Morozov).

84.        Σκέψεις «Pensées» (Μπλεζ Πασκάλ – 1670)  Συνδυάζει τη φιλοσοφία, τη θεολογία και τον προσωπικό προβληματισμό με έναν εξαιρετικά λογοτεχνικό τρόπο, χρησιμοποιώντας συχνά αφορισμούς, παράδοξα και μεταφορές. Οι στοχασμοί του Πασκάλ για την ανθρώπινη κατάσταση -ιδιαίτερα η ευθραυστότητα της ανθρώπινης ύπαρξης και τα παράδοξα της πίστης, δίνουν αφηγηματικό βάθος και μια συναισθηματική απήχηση που έχει ευρέως εκτιμηθεί. Σαν φυσικός επιστήμονας που ήταν προσπάθησε να μεταφέρει τους νόμους της Λογικής στη χριστιανική θρησκεία. Το εγχείρημα αυτό απέτυχε "λόγω των αδιεξόδων που συνάντησε ο Πασκάλ στην επιχειρηματολογία του". (Μπέρτραντ Ράσελ)

Το γραφείο του Σπινόζα Estudio_Espinoza

85.        Θεολογικοπολιτική πραγματεία (Μπαρούχ Σπινόζα – 1670) Δημοσιεύτηκε ανώνυμα στο Άμστερνταμ και αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα έργα της Νεότερης Πολιτικής Φιλοσοφίας. Περιέχει ρητορικές εξάρσεις και μεταφορικές εικόνες που έχουν λογοτεχνική αξία. Ασκεί κριτική στην επιρροή της θρησκείας στην πολιτική ζωή, με σαφήνεια και πάθος που έχουν απήχηση στο πέρασμα του χρόνου. Η επίθεσή του στη δεισιδαιμονία και η υπεράσπιση της ελευθερίας της σκέψης έχουν κάνει το έργο σημαντικό τόσο για τη φιλοσοφία όσο και για τη λογοτεχνία, ιδιαίτερα όσον αφορά την ανάπτυξη της κοσμικότητας. Ειδικά στο δεύτερο τμήμα της (κεφάλαια 16-20) εξετάζει τα θεμέλια του κράτους, το φυσικό δίκαιο και το δίκαιο της πολιτικής εξουσίας, τη ταύτιση δικαίου και δύναμης, την ελευθερία του λόγου ως ουσιώδη όρο για την επίτευξη και τη διατήρηση της εσωτερικής κρατικής ειρήνης. Συνολικά, ο Σπινόζα ευνοεί τη δημοκρατία, με την οποία εννοούσε κάθε είδους αντιπροσωπευτικής κυβέρνησης. Στην περίπτωση της δημοκρατίας, η κοινότητα και η κυβέρνηση είναι σχεδόν ταυτόσημες σε αντίθεση από τις περιπτώσεις της μοναρχίας ή της αριστοκρατίας. Κατά συνέπεια, μια δημοκρατία είναι λιγότερο πιθανό να βιώσει συχνές συγκρούσεις μεταξύ του λαού και της κυβέρνησης και έτσι είναι ανεκτική και ευέλικτη στη προσαρμογή της για να εξασφαλίσει και να διατηρήσει την εσωτερική ειρήνη. Η αμφισβήτηση στο συμβατικό θρησκευτικό δόγμα και η συνακόλουθη έκκληση για ατομική ελευθερία το καθιστά ένα ζωηρά κριτικό έργο, με στοιχεία πειστικής ρητορικής που έχουν εμπνεύσει συγγραφείς που ενδιαφέρονται για θέματα ατομικής αυτονομίας και ορθολογισμού.

Αριστουργήματα γλυπτικής 1599 - 1752

86.        Ηθική    (Μπαρούχ Σπινόζα – 1677) Γραμμένο σε επαγωγικό ύφος είναι τεχνικά αυστηρό κείμενο, αλλά περιέχει επίσης αποσπάσματα ομορφιάς και λυρικής διορατικότητας. Για παράδειγμα, η εξερεύνηση του Θεού, της ελευθερίας και του συναισθήματος εμπλέκεται με βαθιά ανθρώπινα ερωτήματα, και η πεζογραφία του Σπινόζα κατά καιρούς παίρνει σχεδόν την ποιότητα ενός διαλογιστικού στοχασμού για τη φύση της ύπαρξης και την ανθρώπινη χαρά. Η συστηματική δομή του έργου και οι βαθιές γνώσεις για το ανθρώπινο συναίσθημα, την ηθική και τη φύση οδήγησαν στη λογοτεχνική του εξέταση σε διάφορα κείμενα, καθώς διερευνά θέματα ελευθερίας, ευτυχίας και θείας τάξης που είναι βαθιά συναρπαστικά από αφηγηματική και συμβολική προοπτική.

                    

87.        Ο κουτσός διάβολος «Le Diable boiteux» (Αλαίν Ρενέ Λεσάζ – 1707) Το έργο ήταν μια μίμηση του ισπανικού El Diablo cojuelo του Luis Vélez de Guevara, αλλά μια ελεύθερη και δημιουργική μίμηση, προσαρμοσμένη στα γαλλικά έθιμα και γονιμοποιημένη από την πρωτότυπη και προσωπική παρατήρηση του ανθρώπινου πνεύματος. Ο Lesage δανείστηκε λίγα πράγματα από τον Γκεβάρα εκτός από την ιδέα και το πλαίσιο του κύριου χαρακτήρα, του διαβόλου και έκανε μια εντελώς νέα δημιουργία δίνοντάς του, σύμφωνα με την παρατήρηση του Villemain, «μια λεπτή φύση, άτακτη και όχι κακιά». Διακρίνεται για το πνεύμα, τη σάτιρα και τα κωμικά στοιχεία του. Είναι γραμμένο σε πικαρέσκο ​​ύφος - ιδιαίτερα δημοφιλές τον 17ο και 18ο αιώνα - και χρησιμοποιήθηκε για να απεικονίσει τις περιπέτειες ενός αδίστακτου πρωταγωνιστή που περιηγείται σε μια διεφθαρμένη κοινωνία. Σχολιάζει την ανθρώπινη ανοησία, τη ματαιοδοξία και τις ηθικές ελλείψεις. Ακολουθεί τις περιπέτειες του Δον Κλεόφα, ενός νεαρού άνδρα που χειραγωγείται από μια διαβολική φιγούρα. Ο ρόλος του διαβόλου δεν είναι τόσο κακός, όσο διαπαιδαγωγικός, προσφέρει χιουμοριστικά σχόλια και συμβουλές, κάνοντας το έργο ένα μείγμα κωμωδίας και κοινωνικής κριτικής. Οι χαρακτήρες είναι υπερβολικοί αλλά βαθιά ανθρώπινοι, ο καθένας αντιπροσωπεύει διάφορες πτυχές της γαλλικής κοινωνίας, τις οποίες ο Lesage κριτικάρει μέσα από τις παράλογες καταστάσεις της πλοκής του έργου και τα ηθικά διδάγματα. 

                                 
88. Ιστορία του Ζιλ Μπλας ντε Σαντιλιάν     (Αλαίν Ρενέ Λεσάζ, 1715-1735) Ένα μεγάλο, επεισοδιακό πικαρέσκο ​​μυθιστόρημα που συχνά θεωρείται το αριστούργημα του Lesage. Αφηγείται την ιστορία του Gil Blas, ενός νεαρού άνδρα που περνά από μια σειρά από περιπέτειες σε διαφορετικά τμήματα της ισπανικής κοινωνίας και συναντά μια ποικιλία χαρακτήρων, καθένας από τους οποίους αντιπροσωπεύει διαφορετικές πτυχές της ανθρώπινης φύσης και κοινωνίας. Ο συγγραφέας αναπτύσσει τα αγαπημένα του θέματα: για μια ακόμη φορά διηγείται όχι μόνο για υπηρέτες-απατεώνες που υπηρετούν διεφθαρμένα αφεντικά, γυναίκες ελευθερίων ηθών, συζύγους εξαπατημένους και ευτυχισμένους αλλά επίσης και επιτηδευμένους σχολαστικούς, γελοίους ποιητές, ψευδό-σοφούς ή γιατρούς δολοφονικής άγνοιας. Κάθε τάξη, κάθε επάγγελμα περιγράφεται μέσα από χαρακτηριστικούς τύπους που αυτό-σκιαγραφούνται μέσα στη δράση. Κάθε χαρακτήρας στην ιστορία του Ζιλ Μπλας αποτελεί τμήμα της πραγματικής κοινωνίας της εποχής του, που έμμεσα απεικονίζεται σε όλο το έργο. Όσο απίθανες κι αν είναι οι περιπέτειές του, ο ήρωας μας τις διηγείται, όχι σαν μυθοπλασία, αλλά σαν πραγματικές ιστορίες που του έτυχαν, και που άλλοτε τις απόλαυσε και άλλοτε υπέφερε. Συχνά θεωρείται ως μια ιστορία ενηλικίωσης, η οποία ενσωματώνει τόσο χιούμορ όσο και φιλοσοφικούς στοχασμούς για τη φιλοδοξία, την αρετή και την ηθική. Ασκεί κριτική τόσο στη διαφθορά όσο και στην υποκρισία της κοινωνίας, ιδιαίτερα του κλήρου και της αριστοκρατίας της Ισπανίας. Ο επεισοδιακός χαρακτήρας του επιτρέπει στον να εξερευνήσει ένα ευρύ φάσμα κοινωνικών τάξεων και ανθρώπινων συμπεριφορών. Επίσης αξιοσημείωτο για τους πλούσιους χαρακτηρισμούς και τις ζωντανές περιγραφές του, που εξυψώνουν το πικαρέσκο ​​είδος πέρα ​​από απλές ιστορίες περιπέτειας. «Ένα από τα λίγα μυθιστορήματα που δείχνουν τι ακριβώς συμβαίνει στον κόσμο»