1930: Πολυδιαβασμενα και καλοπουλημένα λογοτεχνικά έργα

By Antal Pal 1974

«Στην εποχή μας οι άνθρωποι έχουν μάθει να υποτάσσουν τη φιλία σε αυτό που ονομάζεται «πεποιθήσεις». Και μάλιστα με έναν υπερήφανο τόνο ηθικής ορθότητας. Χρειάζεται μεγάλη ωριμότητα για να καταλάβουμε ότι η άποψη που υποστηρίζουμε είναι απλώς η υπόθεση που υποστηρίζουμε, αναγκαστικά ατελής, πιθανώς παροδική, την οποία μόνο πολύ περιορισμένα μυαλά μπορούν να διακηρύξουν ως βεβαιότητα ή αλήθεια. Σε αντίθεση με την παιδική αφοσίωση σε μια πεποίθηση, η αφοσίωση σε έναν φίλο είναι μια αρετή - ίσως η μόνη αρετή, η τελευταία που απομένει». (Μίλαν Κούντερα, Έχθρα και Φιλία)

328.         Χελιδόνια και Αμαζόνες (Άρθουρ Ρένσομ – 1930) Κλασικό έργο της βρετανικής παιδικής λογοτεχνίας, που εγκαινίασε μια ολόκληρη σειρά (12 βιβλία συνολικά) και επηρέασε πολλές γενιές, προβάλλοντας τα ιδανικά της απλής, φυσικής διαβίωσης και της δημιουργικής απασχόλησης των παιδιών. Αφηγείται την ιστορία τεσσάρων παιδιών της οικογένειας Γουόκερ, που περνούν τις καλοκαιρινές τους διακοπές στην περιοχή των Λιμνών της Αγγλίας και με ένα ιστιοπλοϊκό σκάφος με το όνομα Swallow, ξεκινούν περιπέτειες στη λίμνη, εξερευνώντας νησιά και κατασκηνώνοντας στις ακτές της. Σύντομα συναντούν τις αδελφές Μπλακκετ, που έχουν το δικό τους πλοίο, το Amazon, και οι δύο ομάδες μπλέκονται σε παιχνίδια εξερεύνησης, ανταγωνισμών και συνεργασίας. Η ιστορία είναι ύμνος στη φαντασία των παιδιών, την περιπέτεια, την ελευθερία και αυτονομία, τη σχέση ανθρώπου και φύσης και την φιλία και ομαδικότητα. «Τα παιδικά βιβλία είναι ίσως τα πιο δύσκολα να γραφτούν, είναι σίγουρα τα πιο δύσκολα στην κριτική. Γιατί μόνο τα παιδιά μπορούν να κρίνουν σωστά την αξία τους, και τα παιδιά, πολύ σοφά, δεν αναθεωρούν ποτέ. Ένας ενήλικας πρέπει να ανατρέξει στην παιδική του ηλικία και να αναρωτηθεί: Θα μου άρεσε ένα τέτοιο βιβλίο τότε; Η απάντηση, στην περίπτωση του Swallow και των Amazons, είναι πολύ σίγουρη. Ναι. Επιπλέον, το βιβλίο είναι εντελώς γοητευτικό, πέρα από τις ιδιότητες του ως παιδική λογοτεχνία. Αυτό είναι σπάνιο. γιατί, γενικά, τίποτα δεν κάνει πιο θλιβερό το διάβασμα από τη συνειδητή νεανικότητα των ενηλίκων».(Malcolm Muggeridge)

329.         Το Δελφικό μανιφέστο (Άγγελος Σικελιανός – 1930)  Είναι το πνευματικό - ιδεολογικό θεμέλιο και η κορύφωση της Δελφικής Προσπάθειας. «Ο Άνθρωπος, φέροντας μέσα του τον Σπόρο του Πνεύματος όλων των εποχών, δεν έχει άλλη αποστολή από το να τον φυτέψει στον αγρό της Συνείδησης και να τον καρπίσει. Οι Δελφοί, ως τόπος και σύμβολο, δεν ζητούν τίποτε άλλο παρά την Ενότητα. Την Ενότητα του Ανθρώπου με τον Άλλο, με το Όλον, με το Θείο μέσα του. Δεν ήλθαμε εδώ να κοιτάξουμε ερείπια, αλλά να αφυπνίσουμε τον Ρυθμό της Ανθρωπότητας. Γιατί μόνον ο Πνευματικός Ρυθμός οδηγεί στη Ζωή. Όλα τ’ άλλα είναι παραφωνία και Θάνατος.» Οραματίζεται ένα σύμπαν ενότητας μέσω του πολιτισμού και της πνευματικότητας, όπου οι Δελφοί γίνονται σύμβολο παγκόσμιας συνείδησης. Το κείμενο προηγείται κατά δεκαετίες της σύγχρονης συζήτησης για την πολιτιστική παγκοσμιότητα, την οικολογία, τον διάλογο πολιτισμών και τις ολιστικές προσεγγίσεις. Παραμένει όραμα και έμπνευση μέχρι σήμερα ως πρότυπο πνευματικής στάσης ζωής και ως υπόμνηση ότι η αληθινή αναγέννηση αρχίζει από τη συνείδηση του κάθε ανθρώπου.

ChatGPT Image

330.         Το μπάνιο (Βλαδίμηρος Μαγιακόφσκι – 1930) Είναι μια πολιτική σάτιρα που ασκεί σφοδρή κριτική στη γραφειοκρατία της σοβιετικής εποχής. Παρουσιάστηκε ως θεατρικό έργο και αποτελεί ένα από τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα του ύφους του συγγραφέα: δυναμικό, ειρωνικό και βαθιά πολιτικό. Ο εφευρέτης Τσουντακόφ δημιουργεί τη Μηχανή του Χρόνου, αλλά αντιμετωπίζει μεγάλες δυσκολίες, έχοντας να αντιμετωπίσει τη σοβιετική γραφειοκρατία, κυρίως στο πρόσωπο του Πομπεντονόσεφ, ενός αρχέτυπου γραφειοκράτη, που αντιπροσωπεύει το τέρας της διοικητικής αδράνειας και της αυταρέσκειας. Αναζητά την «πρόοδο», μα μπλέκεται σε έναν λαβύρινθο από διαδικασίες, άδειες και παράλογες εντολές. Η παρέμβαση ενός φανταστικού χαρακτήρα, της Φοσφορίνας – μιας επισκέπτριας από το μέλλον – φέρνει στο φως τη στασιμότητα του παρόντος. Η Φοσφορίνα εκπροσωπεί το πνεύμα της αυριανής κοινωνίας, της τεχνολογικής και ηθικής εξέλιξης. Η σύγκρουσή της με τον κόσμο των γραφειοκρατών είναι βαθιά ειρωνική και αποκαλυπτική. Γράφτηκε σε μια περίοδο όπου η Σοβιετική Ένωση άρχιζε να γίνεται περισσότερο αυταρχική και η γραφειοκρατία να πνίγει τις επαναστατικές αξίες. Ο Μαγιακόφσκι χρησιμοποιεί το θέατρο ως όπλο κριτικής και αφύπνισης, με σκηνές γεμάτες φαντασία, χιούμορ και οξύτατους διαλόγους. Παρά τη δημιουργική του δύναμη, το έργο αντιμετωπίστηκε με ψυχρότητα από τις αρχές και δέχτηκε επιθέσεις. Δεν είναι τυχαίο πως ο συγγραφέας αυτοκτόνησε λίγο αργότερα, το 1930, απογοητευμένος από την πορεία της επανάστασης και την προσωπική του ζωή. Παραμένει ένα τολμηρό και διαχρονικό έργο, αποκαλύπτοντας την τραγική ειρωνεία της επαναστατικής προδοσίας από το ίδιο της το σύστημα. Καθώς η αποστολή ξεκινά για το κομμουνιστικό μέλλον, όλοι οι γραφειοκράτες πετιούνται από τη Μηχανή, εκτοξευόμενοι από τον ίδιο τον Χρόνο. «Είναι το μεγαλύτερο φαινόμενο στην ιστορία του ρωσικού θεάτρου, πρέπει να επικροτήσουμε τον ποιητή Μαγιακόφσκι, που μας χάρισε τα κομμάτια της πεζογραφίας, γραμμένα τόσο αριστοτεχνικά όσο και η ποίηση... Χωρίς καμία αμφιβολία, ο Μαγιακόφσκι ξεκινά ολόκληρη  νέα εποχή». (Vsevolod Meyerhold)                                        

Νικηφόρος Λύτρας. 1870

331.         Ο τελευταίος έρωτας της Ντόνα Προυέζ (Υβάν Γκολ - 1930) Ενσωματώνει την ένταση της υπαρξιακής αναζήτησης και της ατομικής απώλειας. Ο Goll, μέλος του κινήματος της «Εξπρεσιονιστικής Ποίησης», επηρεάστηκε από την ένταση και τις αντιφάσεις του σύγχρονου κόσμου. Στο έργο του, χρησιμοποιεί το λογοτεχνικό μοτίβο του παράφορου έρωτα και της τραγικής κατάληξης για να εκφράσει την ανησυχία του για τον ανθρώπινο πόνο και την απομόνωση. Είναι ένα ποιητικό δράμα που ανήκει στη σφαίρα του υπερρεαλιστικού θεάτρου. Ο Goll, ποιητής και θεατρικός συγγραφέας με βαθιά επίδραση από τον υπερρεαλισμό και τον εξπρεσιονισμό, δημιουργεί ένα έργο στο οποίο η αγάπη, η πίστη και η πνευματική αναζήτηση μπλέκονται με το μυστικισμό και το όραμα. Η ηρωίδα, Ντόνα Προυέζ, είναι μια γυναίκα που παλεύει ανάμεσα στον γήινο έρωτα και το θείο καθήκον. Το έργο εξερευνά το τελευταίο πάθος της προς έναν άνδρα, το οποίο όμως συγκρούεται με τη δέσμευσή της σε έναν ανώτερο σκοπό, σε ένα ιδανικό που υπερβαίνει το προσωπικό. Μέσα από ποιητικούς μονολόγους και συμβολικούς διαλόγους, η Προυέζ παρουσιάζεται ως τραγική φιγούρα που αδυνατεί να συμβιβάσει το πνευματικό με το σαρκικό. Η γραφή του είναι γεμάτη έντονη λυρικότητα και εικόνες που παραπέμπουν σε όνειρο ή οπτασία. Το έργο αντλεί από τη γλώσσα και την αισθητική της θρησκευτικής ποίησης και του μεσαιωνικού μύθου, ενώ η μορφή της Προυέζ παρουσιάζεται ως μια αγία και ταυτόχρονα ερωτευμένη γυναίκα. Ο συγγραφέας προβάλλει τη σύγκρουση ανάμεσα στο πάθος και την υπέρβαση, σε μια εποχή που οι βεβαιότητες της παράδοσης είχαν κλονιστεί από τις ιστορικές και κοινωνικές ανακατατάξεις του Μεσοπολέμου. Το έργο ξεχωρίζει για τη μουσικότητα του λόγου και τη δύναμη των συμβόλων του, ενώ αποτελεί και έναν στοχασμό για τον έρωτα ως μορφή πόνου αλλά και λύτρωσης. Αν και λιγότερο γνωστό από άλλα έργα του Goll, παραμένει σημαντικό δείγμα του θεάτρου-ποίησης της εποχής του.

332.         Το γεράκι της Μάλτας (Ντάσιελ Χάμετ – 1930) Καθιέρωσε τον Χάμετ ως πρωτοπόρο του λεγόμενου «σκληρού» αστυνομικού μυθιστορήματος, ένα είδος που διακρίνεται για τον ρεαλισμό, τον κυνισμό και την ατμόσφαιρα διαφθοράς. Κεντρικός ήρωας είναι ο Σαμ Σπέιντ, ένας ιδιωτικός ντετέκτιβ στο Σαν Φρανσίσκο. Όταν μια μυστηριώδης γυναίκα, τον προσλαμβάνει για να παρακολουθήσει έναν άντρα, τα πράγματα παίρνουν γρήγορα τραγική τροπή: ο συνεργάτης του Σπέιντ δολοφονείται και ο ίδιος μπλέκεται σε μια υπόθεση προδοσίας και φόνου που περιστρέφεται γύρω από ένα μυστηριώδες, ανεκτίμητο άγαλμα, το θρυλικό γεράκι της Μάλτας. Στην υπόθεση εμπλέκονται σκοτεινοί χαρακτήρες, που είναι πρόθυμοι να κάνουν τα πάντα για να αποκτήσουν το πολύτιμο αντικείμενο. Η επιτυχία του μυθιστορήματος οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στη δημιουργία του αντι-ήρωα που έγινε αρχέτυπο: ο Σπέιντ είναι σκληρός, αυτάρκης και ηθικά αμφίσημος. Δεν είναι το πρότυπο του άμεμπτου ντετέκτιβ, αλλά ένας άνθρωπος που κινείται σε έναν κόσμο διαφθοράς χωρίς να χάνει το προσωπικό του κώδικα τιμής. Καθώς επίσης και στη πυκνή και γεμάτη ανατροπές πλοκή. Οι διάλογοι είναι κοφτοί και ρεαλιστικοί, δίνοντας ένταση και αμεσότητα στην αφήγηση. Επιπλέον, το έργο εντυπωσίασε με τη ζωντανή αναπαράσταση του underground αστικού τοπίου και της ατμόσφαιρας παρακμής, ενώ ταυτόχρονα ανέδειξε μια πιο «ώριμη» προσέγγιση στο αστυνομικό μυθιστόρημα, μακριά από τα τετριμμένα  αστυνομικά μυθιστορήματα της εποχής.

333.         Ίχνη (Ερνστ Μπλοχ – 1930) Χρησιμοποιεί την έννοια των «ιχνών» για να αναφερθεί σε όλες τις πολιτισμικές και πνευματικές εκφάνσεις της ανθρώπινης ιστορίας που αφήνουν πίσω τους σημάδια – από θρησκευτικές πεποιθήσεις και πολιτικές κινήσεις μέχρι καλλιτεχνικές και φιλοσοφικές αντιφάσεις. Αυτά τα ίχνη συνδέονται με την αναζήτηση για μια καλύτερη, δικαιότερη κοινωνία και την επιθυμία του ανθρώπου για αλλαγή και προοδευτική εξέλιξη. Θεωρεί ότι η ουτοπία – η ιδέα ενός καλύτερου μέλλοντος – αποτελεί ένα «ίχνος» της ανθρώπινης διάνοιας και των δυνατοτήτων της. Οι άνθρωποι μπορούν να διαμορφώσουν το μέλλον τους μέσα από τη συνειδητοποίηση των ιχνών που αφήνει η ιστορία και η κοινωνία. Είναι συλλογή πεζών αποσπασμάτων (αφορισμοί, μικρές παραβολές, σύντομες διηγήσεις και αναμνήσεις). Πρόκειται για ένα είδος φιλοσοφικού ημερολογίου ή “λογοτεχνικής φιλοσοφίας”, όπου ο Μπλοχ διερευνά τα όρια ανάμεσα στο καθημερινό και το υπερβατικό· σε αυτά που συχνά προσπερνάμε, αλλά φέρουν μέσα τους προάγγελους ενός “όχι ακόμη” καλύτερου κόσμου. Τα κείμενα, συνολικά 87 στην μεταγενέστερη έκδοση, ποικίλλουν όσον αφορά το θέμα: από όνειρα, μύθους, τεχνολογία, κοινωνία έως στιγμιότυπα παιδικών αναμνήσεων. Στο επίκεντρο βρίσκεται η έννοια των "Ιχνών" – οι λεπτομέρειες, τα σκιρτήματα που προκαλούν στάση προβληματισμού και οδηγούν σε βαθύτερη αντίληψη του εαυτού και της ιστορίας, ως χώρο ουτοπικής σκέψης. Χρησιμοποιεί μικρές, συχνά γρίφο-όμοιες αφηγήσεις, που μοιάζουν με νουάρ ανέκδοτα ή φανταστικές παραβολές· ξαφνικές στροφές δίνουν σε απλά περιστατικά διττή σημασία και ενδέχεται να αποκαλύψουν μία άλλη πραγματικότητα πίσω από τα φαινόμενα. Η μελέτη αυτών των στιγμιαίων “ειδικών” σημείων επιτρέπει μια ουτοπική ερμηνεία του πραγματικού.  Σήμερα το Ίχνη αποτελεί το προοίμιο της Κριτικής του Ουτοπικού Σκεπτικού του Μπλοχ – ένα έργο που δείχνει πως μέσα στην καθημερινότητα, ακόμα και το πιο ασήμαντο ίχνος, μπορεί να ενεργοποιήσει τη σκέψη και να οδηγήσει σε μια ουτοπία που μέλλεται.

334.         Το Δυσάρεστο στην κουλτούρα (Σίγκμουντ Φρόιντ – 1930) Είναι, μαζί με την Ομαδική Ψυχολογία και την Ανάλυση του Εγώ του 1921, η πιο ολοκληρωμένη πραγματεία του Φρόιντ για την πολιτισμική θεωρία. Ενα από τα πιο σημαίνοντα κείμενα πολιτιστικής κριτικής του 20ού αιώνα. Το θέμα είναι η αντίθεση μεταξύ της κουλτούρας και των ενστικτωδών παρορμήσεων. Ο πολιτισμός προσπαθεί να σχηματίσει όλο και μεγαλύτερες κοινωνικές ενότητες. Για το σκοπό αυτό, περιορίζει την ικανοποίηση των σεξουαλικών και επιθετικών ορμών. Μεταμορφώνει μέρος της επιθετικότητάς τους σε ενοχή. Με αυτόν τον τρόπο, ο πολιτισμός είναι πηγή οδύνης. Η ανάπτυξή του οδηγεί σε αυξανόμενη ανησυχία. Οι ρητορικές ιδέες του Φρόιντ και οι δραματικές περιγραφές της ψυχολογικής πάλης μεταξύ ευχαρίστησης και κοινωνικών κανόνων έχουν κάνει αυτό το κείμενο βασικό σημείο αναφοράς για κριτικούς που εξετάζουν λογοτεχνικά έργα που αναδεικνύουν ψυχολογικά διλλήματα και τη σκοτεινή πλευρά της ανθρώπινης φύσης.                                                                                                         

335.         42ος παράλληλος (Τζον Ντος Πάσος – 1930) To πρώτο έργο της τριλογίας ¨ΗΠΑ¨, που έχει άλλα δυο, το ¨1919¨ και το ¨The Big Money¨. Χρησιμοποίησε πειραματικές τεχνικές σε αυτά τα μυθιστορήματα. Αν και κάθε μυθιστόρημα στέκεται από μόνο του, η τριλογία έχει σχεδιαστεί για να διαβάζεται ως σύνολο. Οι πολιτικοί και κοινωνικοί προβληματισμοί του στο μυθιστόρημα είναι βαθιά απαισιόδοξοι για την πολιτική και οικονομική κατεύθυνση των ΗΠΑ και λίγοι από τους χαρακτήρες καταφέρνουν να κρατήσουν τα ιδανικά τους. Ένα πολυφωνικό, πειραματικό μυθιστόρημα που αναπαριστά τον μετασχηματισμό της αμερικανικής κοινωνίας από το 1900 έως τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Κεντρικό θέμα είναι η σταδιακή απώλεια αθωότητας ενός έθνους που μεταμορφώνεται σε βιομηχανική υπερδύναμη και η κοινωνική ανισότητα, εκμετάλλευση εργατών, διαφθορά και αποξένωση, ακόμα και η ελπίδα για κινηματική επίλυση των αντιθέσεων. Η μέθοδος του Dos Passos έχει σαφή πολιτική φόρτιση· η αφήγηση δείχνει έναν επικριτικό τόνο απέναντι στην εξουσία, την καταστολή των δικαιωμάτων, τον ατομικισμό και τη μετατόπιση του ονείρου σε οικονομικό κέρδος. Δομημένο γύρω από τρεις κεντρικούς άξονες – τη μυθοπλαστική αφήγηση, αποσπάσματα ειδήσεων, σύντομα βιογραφικά ιστορικών προσώπων και αυτοβιογραφικά ρεύματα συνείδησης, το βιβλίο αναπτύσσει την προσωπική και συλλογική εμπειρία της εποχής. Το έργο εστιάζει σε μία πληθώρα χαρακτήρων, όπου ο καθένας αντιπροσωπεύει διαφορετικά κοινωνικά στρώματα και επιδιώξεις. Καθώς οι ΗΠΑ προχωρούν προς τη σύγκρουση του Α’ΠΠ  και την οικονομική τους αναβάθμιση, οι χαρακτήρες βιώνουν τις αντιφάσεις της εντεινόμενης βιομηχανικής ανάπτυξης, της εργασιακής απελπισίας, της κοινωνικής ανόδου ή παρακμής. Η πολυσυλλεκτική, συχνά αντιθετική δομή δημιουργεί ένα καλειδοσκόπιο της Αμερικής – μία «γλωσσικά περιπετειώδη εθνική προσωπογραφία» . Η επιτυχία του Dos Passos είναι ότι εξισορροπεί τον πειραματισμό με την αφηγηματική επιφανειακή πρόσληψη, εξασφαλίζοντας ότι η «δύσκολη τεχνική αφήγησης» δεν κουράζει τον αναγνώστη. Καινοτόμο στην αφήγηση, πλουραλιστικό σε θέματα, διαχρονικό στον προβληματισμό του για τις συνέπειες της βιομηχανικής και πολεμικής ανάπτυξης. Αποτελεί πρόδρομο στην πολιτική μυθοπλασία και σαρωμένο πορτραίτο μίας νεαρής υπερδύναμης που αρχίζει να αντιλαμβάνεται την πραγματική της δύναμη… και τις θυσίες της.

Σημείωση για μερικά από τα σημαντικότερα ιστορικά γεγονότα της περιόδου 1924-1930 και την επίδραση του ιστορικού πλαισίου της περιόδου 1924-1930 στη λογοτεχνική δημιουργία:

Στο κόσμο: Περίοδος της «Μεταπολεμικής Ανάκαμψης» (1924–1929), χαρακτηριζόμενη από σχετική οικονομική ευημερία. Αναπτύσσονται οι βασικές τεχνολογίες για τη τηλεόραση (1925). Καταδικάζεται το 2025 ο καθηγητής John T.Scopes στις ΗΠΑ που δίδασκε τη θεωρία της εξέλιξης με νόμο που έμεινε σε ισχύ στο Τενεσί μέχρι το 1967. Η οικονομική κρίση των ΗΠΑ (1929) επηρεάζει γρήγορα όλον τον κόσμο.

Στην Ευρασία: Η Τουρκία υπό τον Ατατούρκ μεταβαίνει σε μια νεωτερική, κοσμική Δημοκρατία. Υλοποιούνται κοινωνικές και πολιτικές μεταρρυθμίσεις (2024). Στην ΕΣΣΔ συνεχίζεται η ανάπτυξη της Νέας Οικονομικής Πολιτικής (ΝΕΠ) και δημοσιεύεται η πρώτη έκδοση της Μεγάλης Σοβιετικής Εγκυκλοπαίδειας. (1925). Η Τουρκία προχωρά σε καθοριστικές δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις, όπως η κατάργηση του χαρεμιού (1926). Στην Άπω Ανατολή η εκσυγχρονιζόμενη Ιαπωνία αργά και σταθερά μετασχηματίζεται σε κύρια δύναμη. Σταθεροποίηση της Σοβιετικής Ένωσης με ΝΕΠ και τον εκσυγχρονισμό της βιομηχανίας (1926). Στη Σοβιετική Ένωση, δημοσιεύονται τα πρώτα μέτρα για τον κεντρικό οικονομικό σχεδιασμό (1928). Ψηφίζεται και αρχίζει η εφαρμογή του πρώτου πεντάχρονου σχεδίου οικονομικής ανάπτυξης  στην  ΕΣΣΔ, που δίνει μεγάλη τεχνολογική και βιομηχανική ώθηση (1930).

Στη Μεσόγειο: Στην Ιταλία, ο Μουσολίνι κηρύσσει επίσημα την εγκαθίδρυση της φασιστικής δικτατορίας του στις 3 Ιανουαρίου 1925 — αλλαγή που διαμορφώνει σταθερά τη μεσογειακή πολιτική σκηνή. Ισχυρή παρουσία Ιταλίας στη Λιβύη — επιρροή που προκάλεσε εντάσεις με άλλες ευρωπαϊκές δυνάμεις. (1927). Οικονομικές συμφωνίες μεταξύ Ιταλίας και Ελλήνων επενδυτών στην Αφρική (1930).

Στην Ελλάδα: Το δημοψήφισμα του 1924 καταργεί τη μοναρχία και ανακηρύσσει την Δεύτερη Ελληνική Δημοκρατία. Το στρατιωτικό πραξικόπημα του Θεόδωρου Πάγκαλου (24–25 Ιουνίου 1925). Ο Πάγκαλος παίρνει την εξουσία και ανακηρύσσεται δικτάτορας. Το 1926 λήξη της δικτατορίας Πάγκαλου μετά από πίεση και λαϊκή αντίδραση. Προσπάθειες εκσυγχρονισμού της διοίκησης των ΟΤΑ με την εφαρμογή τυποποίησης και μέτρων ενίσχυσης της τοπικής αυτοδιοίκησης (1930)

Το οικονομικό, πολιτικό και κοινωνικό πλαίσιο διεθνώς τη περίοδο μετά τον Α’ΠΠ χαρακτηρίζεται από έντονες ανακατατάξεις, πολιτική αστάθεια, οικονομικές κρίσεις και μεγάλες κοινωνικές αλλαγές. Το κλίμα αυτό επηρεάζει τη λογοτεχνία, η οποία αναζητά νέους τρόπους έκφρασης και αμφισβητεί παλιές αξίες και δομές. Η εμφάνιση νέων καθεστώτων, η τεχνολογική πρόοδος, ο εκμοντερνισμός και ο κατακερματισμός των παραδοσιακών αφηγήσεων διαμορφώνουν το πολιτισμικό υπόβαθρο της λογοτεχνίας. Εμφανίζονται μοντερνισμοί και πειραματισμοί στη φόρμα και το περιεχόμενο. Μετατόπιση από την παραδοσιακή αφηγηματική λογοτεχνία σε πιο πειραματικές μορφές, αμφισβήτηση της γραμμικότητας και της ρεαλιστικής αποτύπωσης. Χρήση ελεύθερου στίχου στην ποίηση, πολυφωνία, συμβολισμός, σουρεαλισμός, εξπρεσιονισμός και ντανταϊσμός. Στο επίκεντρο μπαίνει η υποκειμενική εμπειρία, το ασύνδετο και το ασυνείδητο, με έντονη επιρροή από την ψυχανάλυση. Επίσης κατά την περίοδο αυτή κυκλοφόρησαν κλασικά δυστοπικά έργα που αμφισβητούσαν τους πολιτικούς και κοινωνικούς θεσμούς, με έντονη κριτική σε ολοκληρωτισμούς και τεχνολογικές εξουσίες. Η λογοτεχνία της εποχής φέρνει σε διάλογο διαφορετικούς πολιτισμούς, γλώσσες και ιδεολογίες. Οι συγγραφείς συχνά ήταν αυτοεξόριστοι ή ταξίδευαν, διαμορφώνοντας έργα που συνδύαζαν τοπικούς και παγκόσμιους προβληματισμούς. Παράλληλα, μεγάλα κινήματα όπως ο φουτουρισμός, ο μοντερνισμός και ο σουρεαλισμός αποκτούν διεθνείς διαστάσεις. Μεταξύ των θεματικών και ιδεολογικών τάσεων ξεχωρίζουν: Η κρίση και αναζήτηση ταυτότητας μετά τους πολέμους και τις κοινωνικές αναταράξεις. Η αμφισβήτηση της εξουσίας, της γραφειοκρατίας, και του ολοκληρωτισμού. Ο πραγματισμός των ανθρώπινων σχέσεων μέσα σε μια αποξενωμένη, μηχανιστική κοινωνία. Η ενασχόληση με το υποσυνείδητο, το όνειρο και το παράλογο. Τέλος αναδύεται και κυριαρχεί η ποικιλομορφία των ειδών και λογοτεχνικών μορφών. Ανάπτυξη νέων ειδών όπως το μοντέρνο μυθιστόρημα, το ψυχολογικό μυθιστόρημα, το δοκίμιο, και η πεζοποίηση. Επίσης πειραματισμοί με τη γλώσσα, δημοτικισμό και επίσημη γλώσσα, χρήση λογοτεχνικής γλώσσας ως μέσο «ανοικείωσης» (ξένης, αποκλίνουσας χρήσης της γλώσσας).

Στη χώρα μας, καίρια λογοτεχνική κίνηση της περιόδου ήταν η «γενιά του ’30», που εισήγαγε τον μοντερνισμό και έφερε σε επαφή τη νεοελληνική ποίηση με τις σύγχρονες ευρωπαϊκές καλλιτεχνικές εξελίξεις. Χαρακτηρίζεται από την εκφραστική λιτότητα, τη χρήση του ελεύθερου στίχου, την ανανέωση θεμάτων και μορφών, και τη ρήξη με παλιότερες παραδοσιακές φόρμες. Μεταξύ των σημαντικότερων εκπροσώπων της: Γιώργος Σεφέρης, Οδυσσέας Ελύτης (αν και νεότερος), Γιάννης Ρίτσος, Ανδρέας Εμπειρίκος, Νίκος Εγγονόπουλος, Άγγελος Σικελιανός. Η γενιά αυτή ανέπτυξε έναν διάλογο μεταξύ παράδοσης και μοντερνισμού, πολυφωνική και διφορούμενη ως προς το ιδεολογικό και αισθητικό της περιεχόμενο.

Προτάσεις ανάγνωσης (221- 233) έργων δημοσιευμένων 1892-1900

Λος Αντζελες 1937

«Είναι οι αφυπνιστές. Το τι κάνετε με τη μικροζωή σας δεν τους απασχολεί. Αυτό που κάνεις με τη ζωή σου αφορά μόνο εσένα, φαίνεται να λένε. Εν ολίγοις, ο μόνος τους σκοπός εδώ στη γη είναι να εμπνέουν. Και τι άλλο να ζητήσει κανείς από έναν άνθρωπο εκτός από αυτό;» Χένρι Μίλερ (1891-1980)                                              

221.              Οι Υφαντές (Γκέρχαρτ Χάουπτμαν – 1892) Πραγματεύεται την ιστορία της εξέγερσης των υφαντών στην περιοχή της Σιλεσίας, βασισμένη σε αληθινά γεγονότα του 1844. Μέσα από τη δραματική παρουσίαση της φτώχειας και της εκμετάλλευσης των εργατών, αναδεικνύει τις κοινωνικές ανισότητες και τη σφοδρότητα των ταξικών συγκρούσεων. Το έργο είναι γεμάτο με κοινωνική και πολιτική κριτική, εστιάζοντας στις συνθήκες ζωής των εργατών. Ο κεντρικός χαρακτήρας του έργου είναι ο λαός, του οποίου οι χαρακτήρες αποδίδονται στην πρώτη πράξη: υπάρχει μια ευρεία περιγραφή, που απεικονίζει μια ζωντανή εικόνα του κοινωνικού περιβάλλοντος στο οποίο εκτυλίσσεται ο αγώνας. Ταυτόχρονα, οι χαρακτήρες που εισέρχονται σε αυτή την πάλη σκιαγραφούνται με σαφήνεια. Ο νεαρός υφαντής Μπέκερ, διαθέτοντας θάρρος και αίσθημα ανθρώπινης αξιοπρέπειας, αμφισβητεί τον κατασκευαστή Ντράισιγκερ. Η αντίθεσή τους αποκαλύπτει την κύρια σύγκρουση του έργου. Εδώ σκιαγραφείται η αρχική κατάσταση, η οποία θα επιλυθεί αργότερα. Ο Μπέκερ ξεσκεπάζει τον κατασκευαστή, που κερδίζει από τον ιδρώτα και το αίμα των υφαντών, και ο Ντράισιγκερ καταφεύγει στη δημαγωγία, προσπαθώντας να εμφανιστεί ως ευεργέτης των εργατών. Ο θεατρικός συγγραφέας συμπληρώνει και ενισχύει την εξωτερική σύγκρουση με μια εσωτερική σύγκρουση. Αυτό ισχύει και για χαρακτήρες όπως ο Μπάουμερτ και ο Γκίλζε. Η εικόνα του γέρου Μπάουμερτ και πολλών άλλων χαρακτήρων αναπτύσσεται δυναμικά σε όλο το έργο, γεγονός που ξεχωρίζει τους Υφαντές από ένα στατικό φυσιοκρατικό «δράμα καταστάσεων».

222.              Κάτω από το ζυγό (Ιβάν Βάζοφ – 1894)  Οι περιπέτειες του Ιβάν Πράλιτς, ενός φανταστικού πατριώτη, ο οποίος δραπετεύει από τις τουρκικές φυλακές, οργανώνει μια επαναστατική οργάνωση, ερωτεύεται την όμορφη Ράντα, προδίδεται από ένα δήθεν φίλο και ανακαλύπτονται τελικά κι αυτός και η Ράντα σε έναν ερειπωμένο μύλο και μετά από ηρωική αντίσταση υποκύπτουν μη χάνοντας όμως την ελπίδα μιας απελευθερωμένης πατρίδας. Το έργο γράφτηκε στη Μονή Λοπούσαν και αντανακλά την ταραγμένη εποχή του απελευθερωτικού αγώνα του βουλγαρικού λαού ενάντια στην τουρκική κυριαρχία. Στη πλοκή του μυθιστορήματος είναι η ήττα της εξέγερσης του Σρεντνογκόρσκ το 1876. Σε αυτό το έργο, ο Βάζοφ κατάφερε να ζωγραφίσει μια ζωντανή εικόνα της ζωής στη Βουλγαρία κατά την εποχή πριν την απελευθέρωσή της. Εδώ απεικόνισε τόσο τους εκπροσώπους της επαναστατικής και της μεταρρυθμιστικής πτέρυγας στο επαναστατικό κίνημα, όσο και τις σχέσεις μεταξύ των διαφόρων κοινωνικών ομάδων. Με ιδιαίτερη αγάπη και με αρκετή λεπτομέρεια, ο Βάζοφ απεικονίζει τη ζωή του «τσορμπατζή» Μάρκου, τον οποίο ο ήρωας του μυθιστορήματος έπεισε να ταχθεί με την επανάσταση.

Francisco Ribeiro_Portugal

223.              Έφη Μπριστ (Τέοντορ Φοντάνε – 1895)  Η δεκαεπτάχρονη Έφη Μπριστ, κόρη ενός Γερμανού αριστοκράτη, παντρεύεται τον 38χρονο βαρόνο Γκέερτ φον Ίνστετεν, ο οποίος πριν από χρόνια φλέρταρε με τη μητέρα της Λουίζ αλλά απορρίφθηκε από αυτήν για την κοινωνική του θέση, την οποία όμως τώρα έχει βελτιώσει. Είναι η γερμανική παραλλαγή στο θέμα της μοιχείας και θεματικά συγκρίνεται με άλλα μυθιστορήματα του 19ου αιώνα, όπως η Άννα Καρένινα και η Μαντάμ Μποβαρύ. Το μυθιστόρημα βασίζεται σε μια πραγματική ιστορία που συνέβη στο Ντίσελντορφ το 1886. Η Ελίζαμπεθ παντρεμένη με τον αξιωματικό Αρμάντ φον Άρντεν (1848-1919), και οι δύο από την παλιά αριστοκρατία του Βρανδεμβούργου, ξεκίνησε μια σχέση με τον φίλο του δικηγόρο Εμίλ Χάρτβιτς. Όταν ο σύζυγος ανακάλυψε τη σχέση από την αλληλογραφία τους, κατέθεσε αίτηση διαζυγίου και προκάλεσε τον εραστή σε μονομαχία - ο Χάρτβιτς πέθανε λίγες μέρες αργότερα από τα τραύματά του. Ο Άρντεν καταδικάστηκε σε δύο χρόνια φυλάκιση αλλά η ποινή του μειώθηκε και αφέθηκε ελεύθερος μετά από μόλις 18 ημέρες στη φυλακή. Το διαζύγιο το 1887 του έδωσε την πλήρη επιμέλεια των παιδιών τους. Παρόλο που υπάρχουν αρκετοί παραλληλισμοί μεταξύ των χαρακτήρων του μυθιστορήματος και των πραγματικών προσώπων, ο συγγραφέας φρόντισε να τροποποιήσει πολλές λεπτομέρειες για να μην εκθέσει την ιδιωτική ζωή των εμπλεκομένων, καθώς οι φον Άρντεν ζούσαν την εποχή της δημοσίευσης. Οι τροποποιήσεις χρησίμευσαν επίσης για να τονιστεί η τραγική μοίρα της Έφης και η κοινωνική κριτική που συνδέεται με αυτήν. Μια σημαντική διαφορά είναι το τέλος των δύο ιστοριών: ενώ η Έφη ζει μια πολύ απομονωμένη ζωή μετά τον χωρισμό της και πεθαίνει σε νεαρή ηλικία, η Ελίζαμπεθ φον Άρντεν εργάστηκε σαν νοσοκόμα μετά τον χωρισμό της και πέθανε σε ηλικία 99 ετών. «Από μια βιβλιοθήκη με μυθιστορήματα διαλεγμένα με τ' αυστηρότερα κριτήρια, κι αν ακόμα περιοριζόταν κανείς σε μια δωδεκάδα βιβλία, σε δέκα, σε έξι - απ' αυτήν δεν θα επιτρεπόταν να λείπει». (Τόμας Μαν - 1919).

224. Η μηχανή του χρόνου (Χ. Τζ. Γουέλς – 1895) Ένα ταξίδι στο μέλλον που αποκαλύπτει την παρακμή της ανθρωπότητας, με στοχασμούς για την κοινωνική εξέλιξη, τον χρόνο και τον θάνατο. Ο Γουέλς που δεν θεωρούσε την ιδέα μιας χρονομηχανής επιστημονική, όρισε το μυθιστόρημα και τα άλλα πρώιμα μυθιστορήματά του ως «άσκηση φαντασίας». Σύμφωνα με τη γενική άποψη των λογοτεχνικών μελετητών, η Μηχανή του Χρόνου συνελήφθη ως μια σκέψη του Γουέλς, ενός πεπεισμένου σοσιαλιστή που προερχόταν από τους φτωχούς εργαζόμενους, πάνω στην τύχη του πολιτισμού, ως μια προειδοποίηση για το πού θα μπορούσε να οδηγήσει η ταξική πάλη μεταξύ των καταπιεσμένων τάξεων των εργατών (των μελλοντικών Μόρλοκ) και της σκληρής και παρασιτικής «ελίτ» (των μελλοντικών Ελόι). Σύμφωνα με τον Γεβγκένι Ζαμιάτιν, «[Ο Γουέλς] βλέπει το μέλλον μέσα από την αδιαφανή κουρτίνα του σήμερα. Δεν υπάρχει μυστικισμός εδώ, αλλά λογική, αλλά μόνο λογική που είναι πιο τολμηρή, πιο εκτεταμένη από το συνηθισμένο». Οι λογοτεχνικοί μελετητές πιστεύουν ότι ο νεαρός Γουέλς επηρεάστηκε σημαντικά από τις θεωρίες του ζωολόγου Έντουιν Ρέι Λάνκεστερ σχετικά με τον «κοινωνικό εκφυλισμό» και το μυθιστόρημα του Έντουαρντ Μπούλβερ-Λίτον «Η Επερχόμενη Φυλή». «Σε όλα μου τα έργα», είπε ο Wells, «έχω γράψει για την αλλαγή της ζωής και για τους ανθρώπους που σκέφτονται πώς να την αλλάξουν. Ποτέ δεν «έπαιξα απλώς τη ζωή». Ακόμα και στα πιο αντικειμενικά βιβλία που έχω γράψει, υπάρχει κρυφή κριτική στη νεωτερικότητα και μια έκκληση για αλλαγή». Η κοινωνία διαιρώντας τους ανθρώπους σε τάξεις εκμεταλλευτών και εκμεταλλευόμενων, αποδεικνύεται εχθρική προς την ίδια την ανθρώπινη φύση. Είναι χαρακτηριστικό ότι οι οξείες κοινωνικές πτυχές του μυθιστορήματος δεν αντικατοπτρίστηκαν σε καμία από τις κινηματογραφικές του διασκευές.                         

225. Ο Γλάρος (Αντόν Τσέχοφ  - 1896) Όταν ξεκίνησε το έργο, ο Τσέχοφ έγραψε στον Α. Σ. Σουβόριν: «Μπορείτε να φανταστείτε, γράφω ένα θεατρικό έργο, το οποίο θα τελειώσω <…> πιθανώς όχι νωρίτερα από τα τέλη Νοεμβρίου. Το γράφω όχι χωρίς ευχαρίστηση, αν και λέω τρομερά ψέματα ενάντια στις συνθήκες της σκηνής. Κωμωδία, τρεις γυναικείοι ρόλοι, έξι ανδρικοί, τέσσερις πράξεις, τοπίο (θέα στη λίμνη), πολλή κουβέντα για τη λογοτεχνία, λίγη δράση, πέντε πούντα αγάπης». Με τον «Γλάρο» εγκαινιάστηκε η ιδιότυπη σύνθεση της τσεχοφικής δραματουργίας, όπου τη θέση τού έως τότε καθιερωμένου "κεντρικού ήρωα-ηρωίδας" παίρνει ένας όμιλος προσώπων, μια μικρή κοινωνία, με μοιρασμένη ανάμεσά τους τη δράση. Το ύφος του έργου είναι μικτό, μοιράζεται ανάμεσα στο δράμα και στην κωμωδία, αν και ο συγγραφέας το κατάτασσε στη δεύτερη. Θίγει τις σχέσεις, τα κίνητρα, την ψυχολογία και τις διεκδικήσεις ανθρώπων που αγαπούν, υπηρετούν ή θέλουν να υπηρετήσουν την τέχνη μέσω της συγγραφής και του θεάτρου. Γύρω τους περιστρέφονται οι άνθρωποι της καθημερινότητας που προσπαθούν να ξεπεράσουν τα αδιέξοδα της ζωής τους. Η Νίνα είναι η μοιραία πλούσια κόρη τσιφλικά.                                                                                                

226.   Ο αόρατος άνθρωπος   (Χ. Τζ. Γουέλς – 1897) Στην Ελλάδα, αποσπάσματα πρωτοδημοσιεύθηκαν στην εφημερίδα Άστυ το 1901, ανώνυμα τότε, και όπως αποδείχθηκε σχεδόν ένα αιώνα αργότερα, σε μετάφραση του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη,. Ο ήρωας, επιστήμονας Χημείας, ανακαλύπτει τη συνταγή που θα τον κάνει αόρατο. Τη δοκιμάζει με επιτυχία και για λίγο κυκλοφορεί πότε αόρατος και πότε μεταμφιεσμένος με επιδέσμους, γυαλιά και γάντια ανάμεσα στους συνανθρώπους του. Κάποια στιγμή όμως ανακαλύπτει ότι δεν μπορεί να γίνει ξανά ορατός, κάτι που τον οδηγεί στην τρέλα και τελικά στο θάνατο.                                                                                      

227.   Δράκουλας (Μπραμ Στόκερ – 1897) Από τυπική άποψη, είναι ένα επιστολικό μυθιστόρημα: η αφήγηση αποτελείται από επιστολές και ημερολογιακές καταχωρίσεις, γεγονός που της προσδίδει μεγαλύτερη αληθοφάνεια και «ντοκουμενταρισμένο χαρακτήρα». Όσον αφορά το περιεχόμενο, το μυθιστόρημα συνήθως αποδίδεται στη γοτθική λογοτεχνική παράδοση, η οποία αργότερα έγινε γνωστή ως «λογοτεχνία τρόμου». Ο Στόκερ, για να γράψει τον Δράκουλα, μελέτησε κι εμπνεύστηκε από άλλα έργα με βρικόλακες και από τις Δεισιδαιμονίες Τρανσυλβανίας της Έμιλι Γκέραρντ. Οι λογοτεχνικοί κριτικοί έχουν αναλύσει πολλές εκλεπτυσμένες ψυχολογικές και συμβολικές ερμηνείες του μυθιστορήματος και της κεντρικής του εικόνας. Αρκετά συχνά, ο ξένος (επισκέπτης ή μη) θεωρείται ως η ενσάρκωση απαγορευμένων επιθυμιών, ιδιαίτερα ομοφυλοφιλικών, που καταπιέζονταν από τη βικτωριανή ζωή. Ο Στόκερ απεικόνισε τον βαμπιρισμό ως ασθένεια (μια μεταδοτική δαιμονική ιδιότητα), συνδυάζοντας θέματα όπως το σεξ, το αίμα και ο θάνατος, τα οποία ήταν σε μεγάλο βαθμό ταμπού στη βικτωριανή Βρετανία. Ο Βρετανός καθηγητής Πίτερ Λόγκαν έχει σημειώσει ότι ο Δράκουλας εκφράζει «την αυξανόμενη δυσαρέσκεια της βικτωριανής μεσαίας τάξης απέναντι στις προνομιούχες ανώτερες τάξεις που ζούσαν εις βάρος της υπόλοιπης κοινωνίας» και ότι «η Βρετανία, ως η μεγαλύτερη αποικιακή δύναμη στην ιστορία, ήταν η επιτομή ενός γεωπολιτικού βαμπίρ που ρούφηξε τους πιο πολύτιμους πόρους από τις αποικίες της».                                                   

228.  Ο Πόλεμος των Κόσμων (Χ. Τζ. Γουέλς – 1898)    Το μυθιστόρημα έχει ερμηνευθεί ποικιλοτρόπως ως σχόλιο πάνω στην εξελικτική θεωρία, τον Βρετανικό Ιμπεριαλισμό και γενικά τους φόβους και τις προκαταλήψεις της εποχής εδραίωσης της βιομηχανικής κοινωνίας. Αναφέρεται σε ένα πιθανό μέλλον και απευθύνει προειδοποίηση κατά της υπερεκτίμησης της νοημοσύνης, σε βάρος άλλων ανθρώπινων χαρακτηριστικών. Το όραμα για έναν ολοκληρωτικό πόλεμο χωρίς ηθικούς φραγμούς, δεν ελήφθη σοβαρά υπόψη από τους αναγνώστες, όμως οι δυο μεγάλοι πόλεμοι που ακολούθησαν το επιβεβαίωσαν. Γράφτηκε σε δημοσιογραφικό ύφος, σαν ένας πραγματικός απολογισμός μίας εισβολής, γεγονός που συμβάλει στο να καταστεί εύλογη και πιστευτή η ιστορία του. Οι επικεφαλίδες των κεφαλαίων είναι επίσης παρόμοιες με πρωτοσέλιδα εφημερίδων. Ο αφηγητής είναι ένας μεσαίας τάξης δημοσιογράφος, που ζει νοτιοδυτικά του Λονδίνου, χαρακτηριστικά που τον κάνουν να μοιάζει πολύ με τον ίδιο τον Γουέλς την εποχή που έγραφε το έργο. Ο αφηγητής περιγράφει τα περισσότερα γεγονότα ως παρατηρητής από πρώτο χέρι, συχνά με ακρίβεια και επιστημονική λεπτομέρεια, αλλά αναφέρει επίσης γεγονότα που του εξιστόρησε ο νεότερος αδελφός του, για να δώσει μία ευρύτερη εικόνα της εισβολής. Θεωρείται το πρώτο που εισάγει το θέμα μιας εισβολής εχθρικών εξωγήινων από έναν άλλο πλανήτη, το οποίο έγινε εξαιρετικά δημοφιλές στην παγκόσμια επιστημονική φαντασία του 20ού αιώνα. Το έργο σκιαγραφεί με μαεστρία ένα πανόραμα χαρακτήρων και την αντίδραση του ανθρώπινου ατόμου στην ψυχρή και αναίσθητη απειλή της εξωγήινης εισβολής. Ο συγγραφέας θέτει θεμελιώδη ερωτήματα σχετικά με το πού μπορεί να οδηγήσει η μονόπλευρη τεχνολογική εξέλιξη της ανθρώπινης κοινωνίας, ερωτήματα που όχι μόνο έχουν διατηρήσει τη σημασία τους μέχρι σήμερα αλλά έχουν διευρυνθεί και αποκτήσει κρίσιμο περιεχόμενο με την ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης.     

Photo by Mayia Terina

229.  Η καρδιά του σκότους (Τζόζεφ Κόνραντ – 1899) Κριτική της ευρωπαϊκής αποικιοκρατίας στην Αφρική, ενώ παράλληλα εξετάζει τα θέματα της δυναμικής της εξουσίας και της ηθικής. Αν και ο Κόνραντ δεν κατονομάζει τον ποταμό στον οποίο διαδραματίζεται το μεγαλύτερο μέρος της αφήγησης, τη στιγμή της συγγραφής, το Ελεύθερο Κράτος του Κονγκό —η τοποθεσία του μεγάλου και οικονομικά σημαντικού ποταμού Κονγκό— ήταν ιδιωτική αποικία του βασιλιά Λεοπόλδου Β' του Βελγίου. Κεντρικό στοιχείο στο έργο του Conrad είναι η ιδέα ότι υπάρχει μικρή διαφορά μεταξύ των «πολιτισμένων ανθρώπων» και των «άγριων». Το Heart of Darkness σχολιάζει σιωπηρά τον ιμπεριαλισμό και τον ρατσισμό. Το σκηνικό της νουβέλας παρέχει το πλαίσιο για την ιστορία του ήρωα, για τη γοητεία του για τον πετυχημένο έμπορο ελεφαντόδοντου Κουρτς. Ο Κόνραντ κάνει παραλληλισμούς μεταξύ του Λονδίνου («η μεγαλύτερη πόλη στη γη») και της Αφρικής ως μέρη του σκότους. Επιστρέφοντας στην Ευρώπη, ο Μάρλοου είναι πικραμένος και περιφρονητικός για τον «πολιτισμένο» κόσμο. Αρκετοί έρχονται να πάρουν τα έγγραφα που του εμπιστεύτηκε ο Κουρτς, αλλά ο Μάρλοου τα παρακρατεί ή προσφέρει έγγραφα που ξέρει ότι δεν τους ενδιαφέρουν. Δίνει την αναφορά του Κουρτς σε έναν δημοσιογράφο, για δημοσίευση, αν το κρίνει σκόπιμο. Ο Μάρλοου μένει με μερικές προσωπικές επιστολές και μια φωτογραφία της αρραβωνιαστικιάς του Κουρτς. Όταν την επισκέπτεται, εκείνη είναι σε βαθύ πένθος, αν και έχει περάσει περισσότερο από ένας χρόνος από τον θάνατο του Κουρτς. Πιέζει τον Μάρλοου για πληροφορίες, ζητώντας του να επαναλάβει τα τελευταία λόγια του Κουρτς. Ο Μάρλοου της λέει ψέμα ότι η τελευταία λέξη του Κουρτς ήταν το όνομά της.

230.  Η κυρία με το σκυλάκι (Αντόν Τσέχοφ – 1899)    Αναφέρεται σε μια εξωσυζυγική σχέση που ξεκινά σαν μια απλή ερωτική περιπέτεια κατά τη διάρκεια διακοπών στη Γιάλτα και εξελίσσεται σε ένα αληθινό πάθος. «Και οι δυο τους συνειδητοποίησαν, ότι το τέλος είναι ακόμα πολύ μακριά και το πιο δύσκολο και περίπλοκο μέρος της ιστορίας τους μόλις άρχιζε». Η ιστορία αντανακλά τις μεταβαλλόμενες στάσεις και αξίες της ρωσικής κοινωνίας στα τέλη του 19ου αιώνα και θεωρείται αριστούργημα της σύγχρονης διηγηματικής γραφής, ένα από τα πιο διάσημα έργα του Τσέχοφ.

Πίνακας της Ρούλα Ντούλη-Αλεξιου (Χίος- Χαλκίδα)

231. Τα χρυσά βουνά (Λεοπόλντο Λουγκόνες – 1900) Συλλογή ποιημάτων που ενσωματώνει στοιχεία του μύθου, της φύσης και του συμβολισμού, αντλώντας σε μεγάλο βαθμό από τις ευρωπαϊκές λογοτεχνικές παραδόσεις, ενώ ενσωματώνει επίσης στοιχεία του πολιτισμού και του τοπίου της Αργεντινής. Καταπιάνεται επίσης με τον ρόλο του καλλιτέχνη στην κοινωνία και τις μυστικιστικές ιδιότητες της καλλιτεχνικής δημιουργίας. Ο Lugones συχνά παρουσιάζει την ποίηση ως ένα μέσο υπέρβασης του κόσμου, όπου η ίδια η γλώσσα γίνεται όχημα για να φτάσει κανείς σε υψηλότερα, σχεδόν πνευματικά, βασίλεια. Είναι ένα ποίημα τεράστιων διαστάσεων και υφολογικού πλούτου, που αποτελεί μέρος της συλλογής έργων του Λουγκόνες, αξιοσημείωτων για τη γλωσσική τους πολυπλοκότητα και τη βαθιά εξερεύνηση μεταφυσικών και φιλοσοφικών θεμάτων. Ο Λουγκόνες, με το χαρακτηριστικό του ύφος, συνδυάζει την ακριβή γλώσσα με την πλούσια εικονοποιία, ταξιδεύοντας τον αναγνώστη σε ένα ενδοσκοπικό και οπτικό ταξίδι. Το ποίημα είναι δομημένο σε πολλαπλούς κύκλους, όπου εξερευνώνται διαφορετικές πτυχές της ζωής και της ανθρώπινης φύσης μέσα από μια σειρά συμβολικών εικόνων και εκτεταμένων μεταφορών. Δεν αναφέρεται μόνο σε φυσικές δομές, αλλά και σε υψηλές φιλοδοξίες, όνειρα και κατακτήσεις του ανθρώπινου πνεύματος. Ο Λουγκόνες χρησιμοποιεί αυτή τη μεταφορά για να συζητήσει έννοιες όπως η ομορφιά, η αλήθεια και η τραγωδία της ανθρώπινης ύπαρξης. Η επιρροή του Λουγκόνες στην αργεντίνικη λογοτεχνία και τον λατινοαμερικανικό μοντερνισμό είναι εμφανής στη χρήση της γλώσσας και στη θεματική φιλοδοξία του έργου. Τα Χρυσά Βουνά αντικατοπτρίζουν την ικανότητά του να συνδυάζει τον λυρισμό με την επική αφήγηση, προσφέροντας ένα έργο που προσφέρει αισθητική απόλαυση και πνευματική πρόκληση.         

232.  Λόρδος Τζιμ (Τζόζεφ Κόνραντ – 1900) Προδρομικό έργο του μοντερνισμού, είναι αξιοσημείωτο για τη χρήση διαφορετικών, ένθετων αφηγηματικών προοπτικών. Τα κύρια θέματα προβάλλουν τις δυνατότητες και ευκαιρίες του νεαρού Τζιμ («ήταν ένας από εμάς», λέει ο αφηγητής Μάρλοου), οξύνοντας έτσι το δράμα και την τραγωδία της πτώσης του, τον επακόλουθο αγώνα του να εξιλεωθεί, και τις περαιτέρω νύξεις του συγγραφέα ότι τα προσωπικά ελαττώματα του χαρακτήρα σχεδόν σίγουρα θα αναδυθούν εάν υπάρξει ένας κατάλληλος καταλύτης. Ο Κόνραντ, μιλώντας μέσω του χαρακτήρα του Στάιν, αποκάλεσε τον Τζιμ ρομαντική φιγούρα, και πράγματι ο Λόρδος Τζιμ είναι αναμφισβήτητα το πιο ρομαντικό μυθιστόρημα του Κόνραντ. Εκτός από τον λυρισμό της περιγραφικής γραφής του Κόνραντ, το μυθιστόρημα είναι γνωστό για την εκλεπτυσμένη δομή του. Το μεγαλύτερο μέρος του μυθιστορήματος αναπτύσσεται με τη μορφή μιας ιστορίας που διηγείται ο Μάρλοου σε μια ομάδα ακροατών, και το συμπέρασμα παρουσιάζεται με τη μορφή μιας επιστολής από τον Μάρλοου. Μέσα στην αφήγηση του Μάρλοου, άλλοι χαρακτήρες αφηγούνται επίσης τις δικές τους ιστορίες σε ένθετο διάλογο. Έτσι, τα γεγονότα στο μυθιστόρημα περιγράφονται από διάφορες οπτικές γωνίες, και συχνά εκτός χρονολογικής σειράς. Ο αναγνώστης αφήνεται να σχηματίσει μια εντύπωση για την εσωτερική ψυχολογική κατάσταση του Τζιμ από αυτές τις πολλαπλές εξωτερικές οπτικές γωνίες. Μερικοί κριτικοί υποστηρίζουν ότι αυτό είναι αδύνατο και ότι ο Τζιμ πρέπει να παραμείνει για πάντα ένα αίνιγμα, ενώ άλλοι υποστηρίζουν ότι υπάρχει μια απόλυτη πραγματικότητα, που ο αναγνώστης μπορεί να αντιληφθεί και ότι οι πράξεις του Τζιμ μπορούν να κριθούν ηθικά. Υπάρχει επίσης μια ανάλυση που δείχνει στο μυθιστόρημα ένα σταθερό μοτίβο νοήματος και μια έμμεση ενότητα, που ο Κόνραντ είπε ότι έχει το μυθιστόρημα. Είναι «η ανάπτυξη μιας κατάστασης, μόνο μίας στην πραγματικότητα, από την αρχή μέχρι το τέλος». Ένα τελικό ερώτημα διαπερνά το μυθιστόρημα και βοηθά στην ενοποίησή του: αν το «καταστροφικό στοιχείο» που είναι το «πνεύμα» του Σύμπαντος έχει πρόθεση - και, πέρα ​​από αυτό, κακόβουλη πρόθεση - προς οποιοδήποτε συγκεκριμένο άτομο ή είναι, αντίθετα, αμερόληπτο και αδιάφορο. Ανάλογα (ως επακόλουθο) με την απάντηση σε αυτό το ερώτημα διαμορφώνεται και ο βαθμός υπευθυνότητας του κάθε ατόμου για τις πράξεις του. Και αλλιώτικες απαντήσεις στο ερώτημα ή το επακόλουθό του δίνονται από τους διάφορους χαρακτήρες του έργου. 

233. Η ερμηνεία των ονείρων (Σίγκμουντ Φρόιντ – 1900) Παρουσιάζει μια θεωρία του ασυνείδητου και του συμβολισμού των ονείρων, εξερευνά το νόημα των ονείρων και τη σύνδεσή τους με καταπιεσμένες επιθυμίες. Το βασικό θέμα είναι η διερεύνηση του ονείρου ως εκπλήρωση μίας επιθυμίας. Βασική του θέση ήταν ότι το όνειρο (ακόμη και οι εφιάλτες) αποτελεί πάντοτε την εκπλήρωση μιας συνειδητής ή ασυνείδητης επιθυμίας, η έκφραση της οποίας όμως είτε παρουσιάζεται ως έχει (συνειδητή) είτε λογοκρίνεται από τον εγκέφαλο πριν γίνει συνειδητή και παραμορφώνεται με διάφορους μηχανισμούς, όπως η μετάθεση και η χρήση συμβόλων. Το βιβλίο αγνοήθηκε για περίπου μία δεκαετία, πριν αρχίσει να αναγνωρίζεται η αξία του, περίοδο κατά την οποία εμφανίστηκαν λίγες και ως επί το πλείστον περιφρονητικές κριτικές. Είχε βαθιά επιρροή στη λογοτεχνική θεωρία, ειδικά στους τομείς της γραφής ροής της συνείδησης και της ψυχαναλυτικής κριτικής. Οι ζωηρές περιγραφές για τις ονειρικές εικόνες και η εξερεύνηση του ασυνείδητου νου έχουν απήχηση σε λογοτεχνικά έργα, ιδιαίτερα εκείνα που αφορούν τους συμβολισμούς, τα φροϋδικά ολισθήματα και την εσωτερική ζωή των χαρακτήρων. Οι θεωρίες του για την καταστολή και την εκπλήρωση επιθυμιών έχουν επηρεάσει πολλούς λογοτέχνες.

Σημείωση για τη περίοδο 1877 - 1900: Το τελευταίο τέταρτο του 19ου αιώνα σημαδεύεται από σημαντικές κοινωνικές, πολιτικές και τεχνολογικές αναταράξεις που αντανακλώνται βαθύτατα στη λογοτεχνία. Ο εκσυγχρονισμός, ο πολιτικός αναβρασμός, οι οικονομικές κρίσεις και οι νέες ιδεολογίες (σοσιαλισμός, αναρχισμός, θετικισμός) διαμόρφωσαν το θεωρητικό και ιδεολογικό υπόβαθρο της εποχής. Τα καθοριστικά Ιστορικά Γεγονότα που επηρέασαν τη λογοτεχνία ήταν:

Πολιτικές ανακατατάξεις στην Ευρώπη, με την ανάδειξη ιδεών όπως ο σοσιαλισμός, ο μηδενισμός, ο αναρχισμός και ο θετικισμός, ιδεολογίες που επηρέασαν τους λογοτέχνες καθώς τα διλήμματα αυτά προβάλλονταν και στα έργα τους (βλ. τη ρεαλιστική, νατουραλιστική και συμβολιστική πρόζα).

Λαϊκές και εργατικές κινητοποιήσεις, επαναστάσεις και επαναστατικά κινήματα του τέλους του 19ου αιώνα που διαμόρφωσαν την ατμόσφαιρα κοινωνικών εντάσεων (εργατικά κινήματα, απεργίες, ανταρσίες).

Η εμφάνιση και διάδοση νέων τεχνολογιών και θεσμών (σιδηρόδρομοι, τηλεγραφεία, πρώτη χρήση φωτογραφικής μηχανής, διανομή του τύπου) που άλλαξαν την επικοινωνία και την αντίληψη του κόσμου.

Η σταδιακή κατάρρευση παλιών κοινωνικών δομών, η αστικοποίηση και η ανάδυση νέων κοινωνικών τάξεων, θέματα που απασχόλησαν τη λογοτεχνία μέσα από την απεικόνιση του αστικού τοπίου, της φτώχειας και της αλλοτρίωσης.

Οι ιστορικές αλλαγές, οικονομικές κρίσεις και κοινωνικές αναταράξεις της Μεγάλης Βρετανίας, Γερμανίας, Γαλλίας και άλλων ευρωπαϊκών χωρών επηρέασαν ουσιαστικά την παγκόσμια λογοτεχνική παραγωγή.

Ταυτόχρονα, η αναζήτηση ταυτότητας, η αμφισβήτηση της παραδοσιακής ηθικής και οι νέες φιλοσοφικές τάσεις αντικατοπτρίστηκαν σε σημαντικά έργα της εποχής.

Στη χώρα μας: Η οικονομική κρίση και πτώχευση της Ελλάδας το 1893, που αποτέλεσε ένδειξη της συνέχειας των δομικών προβλημάτων της οικονομίας και κοινωνίας από την συγκρότηση του νεοελληνικού κράτους. Οι Ολυμπιακοί Αγώνες του 1896 στην Αθήνα, που φώτισαν το ενδιαφέρον για τον ελληνικό πολιτισμό, αλλά και την αντίθεση ανάμεσα σε παράδοση και μοντερνισμό. Η εμφάνιση του Νίκου Καζαντζάκη και η πρώιμη παραγωγή του, συνδέονται άμεσα με τις ανακατατάξεις της εποχής, σημάδι της διεθνούς και εγχώριας πνευματικής ανανέωσης. Η αντιπαλότητα ανάμεσα σε φιλελεύθερες και λαϊκίστικες τάσεις στην πολιτική και κοινωνία διαμόρφωσε και την πολιτιστική παραγωγή της χώρας.

Συμπερασματικά οι πολυσχιδείς πολιτικές, κοινωνικές, οικονομικές αλλαγές και το πνευματικό κλίμα του 1877-1900 αποτέλεσαν καίρια βάση για την εξέλιξη της παγκόσμιας λογοτεχνίας, με τη δημιουργία αξέχαστων έργων που επηρέασαν την πορεία της τέχνης και διατηρούν τη σημασία τους μέχρι σήμερα. Ενδεικτικά, η στροφή από τον παραδοσιακό ρεαλισμό και νατουραλισμό προς τον συμβολισμό, τον μοντερνισμό και έναν πιο εσωστρεφή, αποκαλυπτικό καλλιτεχνικό λόγο, διαμορφώθηκε ακριβώς στα χρόνια αυτά υπό το βάρος των ιστορικών γεγονότων και ιδεολογικών αναταράξεων

Ο Φρόιντ για ρόλο του πόθου και την ευθύνη

 " Το παρελθόν το παρόν και το μέλλον κλιμακώνονται πάνω στο συνεχές νήμα του πόθου." 

Ο Σίγκμουντ Φρόυντ (1856-1939) ήταν διακεκριμένος Αυστριακός φυσιολόγος, νευρολόγος και ψυχίατρος, ο οποίος υπήρξε ο θεμελιωτής της ψυχανάλυσης. Βικιπαίδεια

Ο Φρόϊντ για τη καθημερινότητα του σύγχρονου ανθρώπου

1. Ο άνθρωπος είναι το προϊόν των τραυμάτων της παιδικής του ηλικίας.
2. Κάποια μέρα κοιτάζοντας πίσω, τα χρόνια που αγωνίστηκες θα σου φαίνονται τα πιο ωραία.
3. Πίσω από κάθε ισχυρή γυναίκα, κρύβεται ένας τυραννικός πατέρας.
4. Η σκέψη που έχει ξεχαστεί πάει στο υποσυνείδητο
5. Ο διάβολος παραμένει πάντα η καλύτερη δικαιολογία για να απενοχοποιήσουμε το Θεό.
6. Σε αποφάσεις δευτερευούσης σημασίας, είναι χρήσιμο να εξετάζουμε τα υπέρ και τα κατά. Στα κρίσιμα ζητήματα όμως, η απόφαση πρέπει να προέρχεται από την καρδιά.
7. Από λάθος σε λάθος, ανακαλύπτει κανείς ολόκληρη την αλήθεια.
8. Όπου και αν με πήγαν οι θεωρίες μου, βρήκα ότι ήδη ένας ποιητής είχε πάει εκεί.
9. Η ερμηνεία των ονείρων είναι η βασιλική οδός για την εξερεύνηση του υποσυνείδητου.
10. Η θρησκεία είναι νεύρωση

Ο Φρόϊντ για την εξωτερική εμφάνιση

" Όσο πιο άψογος φαίνεται εξωτερικά ο άνθρωπος, τόσο πιο πολλά προβλήματα κρύβει "

Ο Φρόιντ για την επίδραση του κοινωνικού περίγυρου στην ανθρώπινη διάθεση

" Πριν διαγνώσετε για τον εαυτό σας κατάθλιψη και χαμηλή αυτοεκτίμηση, σιγουρευτείτε ότι δεν περιβάλλεστε από ηλίθιους "