Μετα το τέλος του Β΄ΠΠ (1946): Απο τον Καζαντζάκη και το Γιοκομίζο στον Πρεβέρ και από τον Γουό στον Ίσεργουντ

ChatGPT Image Ζορμπάς

Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά (Νίκος Καζαντζάκης – 1946) «Ο Ζορμπάς μ” έμαθε ν” αγαπώ τη ζωή και να μη φοβούμαι το θάνατο. Αν ήταν στη ζωή μου να διάλεγα έναν ψυχικό οδηγό, έναν γκουρού όπως λένε οι Ινδοί, ένα γέροντα όπως λένε οι καλόγεροι στο Άγιον Όρος, σίγουρα θα διάλεγα τον Ζορμπά.» . "Ποιος είναι ο Ζορμπάς; Είναι ο καθένας με ελληνική προφορά. Είναι ο Sinbad που διασταυρώνεται με τον Sancho Panza. Είναι η ζωτική δύναμη του Μπέρναρντ Σω που χύνεται σε ένα μακρύ, αδύνατο, αγριεμένο μουστάκι Έλληνα, του οποίου τα 65 χρόνια στον ήλιο της Μεσογείου δεν έχουν θαμπώσει τα γερακίσια μάτια του, ούτε το παγανιστικό γέλιο του...Ο Ζορμπάς κάνει τους ήρωες της πιο σύγχρονης μυθοπλασίας να φαίνονται σαν δυσπεπτικά φαντάσματα» (NYT). «Ανάμεσα στον αρρωστημένο από τον πολιτισμό άντρα, τον αγκυλωμένο από επιφυλάξεις και θρεμμένο με ανατολίτικη φιλοσοφία, και σ’ αυτόν τον εξηντάρη, που κινητοποιείται από ισχυρά ένστικτα, υφαίνεται ο δεσμός μιας φανατικής φιλίας…Κατανοεί κανείς πώς ένα τέτοιο έργο μπορούσε να έχει πάνω στον Τόμας Μανν αυτή τη σοκαριστική δύναμη που έχουν οι πρώτες συναντήσεις: ο μεγάλος Γερμανός συγγραφέας δεν δίστασε να το παραλληλίσει με τα αριστουργήματα της αρχαίας εποποιΐας….Αντηχεί μοναδικά στη σύγχρονη λογοτεχνία μας, πλησιάζοντας, ταυτόχρονα, τους μεγάλους Ρώσσους αφηγητές και τους τραγικούς» (Εκδόσεις Plon).

Όλοι οι άντρες του βασιλιά (Ρόμπερτ Πεν Γουόρεν – 1946) Το πολιτικό μυθιστόρημα, φιλοσοφικών και ηθικών αναζητήσεων, που αναφέρεται στις συνθήκες του πολιτεύματος των ΗΠΑ στην εποχή του Μεσοπολέμου «δεν παύει να είναι αντιπροσωπευτικό της γενικότερης πολιτικής σήψης και του αριβισμού που διακρίνει την πολιτική και την εξουσία. Η δημοκρατία γύρω από έναν «βασιλιά» δεν είναι ακριβώς δημοκρατική, ο «βασιλιάς» καταστρατηγεί τη νόμιμή του ισχύ, αφού κατευθύνει «μαριονέτες», όσο κι αν έχει ξεκινήσει από ιδεαλιστικές πρακτικές και συμπεριφορές, και το παρασκήνιο υπονομεύει την επιφάνεια, καθώς η διαπλοκή, ο εκβιασμός και η διαφθορά είναι πάντοτε παρόντα». (Γιώργος Ν. Περαντωνάκης, bookpress.gr, 17/12/2020).  Συγκλονιστική ιστορία για την εξουσία και τη διαφθορά στον Νότο της εποχής της Ύφεσης. Ένας διαρκής διαλογισμός για τις απρόβλεπτες συνέπειες κάθε ανθρώπινης πράξης, την ενοχλητική διασύνδεση όλων των ανθρώπων και την διεφθαρμένη κοινωνά. Ο Γουίλι Σταρκ (η ελαφρώς τροποποιημένη εκδοχή ενός πραγματικού προσώπου, του άλλοτε πανίσχυρού άνδρα / κυβερνήτη της Λουϊζιάνας), ξεκινά ως γνήσιο τέκνο του λαού, αποφασισμένος να ταχθεί στην υπηρεσία των απόκληρων και των αδικημένων, να αγωνιστεί για μια άλλη, προοδευτική Αμερική και καταλήγει ως λαϊκιστής, δημαγωγός και δολοφόνος,. Ο Τζακ, δεύτερος πρωταγωνιστής στο έργο, είναι ο πειθήνιος σύμβουλος του που εκτελεί τις εντολές του αφεντικού του, αρχικά χωρίς αντίρρηση και μετά με ολοένα και πιο πολλές αμφιβολίες και ταραγμένη συνείδησή. Και η πολιτική; Για τον Warren, αυτή είναι απλώς η αρένα που είναι πιο πιθανό να αποδείξει ότι ο άνθρωπος είναι ένα "τελειωμένο" πλάσμα. Πράγμα που κάνει…

Οι Δολοφονίες στην έπαυλη (The Honjin Murders) (Σέισι Γιοκομίζο – 1946) Το μυθιστόρημα – με απρόσμενο και συναρπαστικό τέλος - παρουσιάζει τον δημοφιλή ντετέκτιβ Kosuke Kindaichi, που πρωταγωνιστεί σε εβδομήντα επτά μυστήρια του Yokomizo. Εδώ λύνει μια διπλή δολοφονία ενός παντρεμένου ζευγαριού σε «κλειδωμένο δωμάτιο» (έγκλημα που  διαπράττεται υπό συνθήκες στις οποίες φαίνεται αδύνατο για τον δράστη να εισέλθει στον τόπο του εγκλήματος, να το διαπράξει και να παραμείνει απαρατήρητος), που λαμβάνει χώρα σε μια απομονωμένη έπαυλη (honjin) καλυμμένη με χιόνι. Ο Γιοκομίζο είχε διαβάσει εκτενώς κλασικά αστυνομικά μυθιστορήματα γουέστερν και το μυθιστόρημα κάνει αναφορές στον Τζον Ντίκσον Καρ, τον Γκαστόν Λερού και άλλους, με αρκετές αναφορές στο «Μυστήριο του Κίτρινου Δωματίου» του Λερού ως ένα εμβληματικό μυστήριο «κλειδωμένου δωματίου». Αν και έγραψε ένα νουάρ και μερικές φορές ένα γραφικό μυθιστόρημα μυστηρίου για φόνο, ο Γιοκομίζο εργάστηκε μέσα στην παράδοση της λογοτεχνικής ιαπωνικής αισθητικής. Συχνά σταματά για να συμπεριλάβει λυρικές περιγραφές της φύσης, της έπαυλης και των χαρακτήρων. Το μυθιστόρημα παρέχει μια λεπτομερή αίσθηση του τόπου, συμπεριλαμβανομένων των αναφορών σε βασικές κατευθύνσεις και ενός λεπτομερούς σκίτσου της σκηνής του φόνου. Η μουσική, τα όργανα και τα σύνεργα Koto παίζουν συχνό ρόλο στην υπόθεση. Εκτός από το κεντρικό μυστήριο, ο Γιοκομίζο χρησιμοποιεί την ιστορία για να φωτίσει τις παραδόσεις, τα έθιμα και τον ρυθμό της αγροτικής Ιαπωνίας στις αρχές του εικοστού αιώνα, καθώς και τις ανησυχίες για τις μεταβαλλόμενες ταξικές διακρίσεις. Ο παντογνώστης αφηγητής, σε μια παρένθεση προς τον «ευγενικό αναγνώστη», εξηγεί ότι η λέξη «καταγωγή, η οποία έχει σχεδόν εκλείψει από την πόλη, είναι ακόμη ζωντανή σήμερα και κυρίαρχη σε αγροτικά χωριά όπως αυτό», και το κίνητρο του δολοφόνου αποκαλύπτεται ότι σχετίζεται με μια εμμονή με τις παραδοσιακές έννοιες της τιμής και των οικογενειακών γραμμών αίματος.                                                                                                                                  

Λόγια (Ζακ Πρεβέρ - 1946) Είναι μια συλλογή που μιλά με απλά λόγια για βαθιά πράγματα. Έχει τρυφερότητα, ειρωνεία, πόνο, αγάπη, πολιτική συνείδηση. Σηματοδοτεί ένα πέρασμα από την ελιτίστικη λογοτεχνία σε μια ποίηση πιο λαϊκή, άμεση και πολιτικά φορτισμένη. Είναι ένα έργο προσβάσιμο και συγκινητικό, που έφερε την ποίηση έξω από τις λέσχες των διανοουμένων και την παρέδωσε στους δρόμους, στις πλατείες, στις τάξεις των σχολείων. Γράφτηκε στον απόηχο του Β’ΠΠ, σε μια Γαλλία που αναζητά νέο νόημα, ελπίδα και ελευθερία μετά τη φρίκη της Κατοχής και των ιδεολογικών καταπιέσεων. Ο Πρεβέρ, βαθιά ανθρωπιστής και αντικομφορμιστής, εκφράζει την κόπωση του πολίτη απέναντι στους ψεύτικους λόγους της εξουσίας. Είναι προφητική για τη δύναμη (και κατάχρηση) της γλώσσας. Με λιτά μέσα και ακατέργαστη αλήθεια, ο ποιητής μας προκαλεί να σκεφτόμαστε πίσω από τις λέξεις, να μην αποδεχόμαστε παθητικά τις ρητορικές του φόβου και του καθωσπρεπισμού. Μια συλλογή γροθιά, επίκαιρη όσο ποτέ — ιδίως στην εποχή του επικοινωνιακού πληθωρισμού. Οι στίχοι περιλαμβάνουν 95 κείμενα χωρίς στίξη με πολύ ποικίλη μορφή και έκταση. Η φόρμα είναι επίσης πολύ ποικίλη με πεζά κείμενα, σκίτσα με διάλογο σε ελεύθερο στίχο  και μια πιο παραδοσιακή χρήση ελεύθερου στίχου με τη μερική χρήση ακανόνιστων ομοιοκαταληξιών. Ο Πρεβέρ εγκαταλείπει την "υψηλή" λογοτεχνική έκφραση και γράφει με απλά, κατανοητά, καθημερινά γαλλικά, που μιλούν απευθείας στην καρδιά και στο νου του αναγνώστη. Τα ποιήματα διαβάζονται σαν πεζογραφήματα, διάλογοι, ακόμα και σαν τραγούδια του δρόμου. Η συλλογή είναι βαθιά ανθρωπιστική: υμνεί την αγάπη, την ελευθερία, τα παιδιά, τη φιλία, και τους καθημερινούς ανθρώπους. Πίσω από τη φαινομενική αφέλεια κρύβεται ένα βλέμμα στοργής και αντίστασης. Πολλά ποιήματα είναι πολιτικά φορτισμένα: αντιμιλιταριστικά, αντιεκκλησιαστικά, αντιφασιστικά. Ο Πρεβέρ σαρκάζει την εξουσία, την υποκρισία, την αστική ηθική και την καταπίεση της σκέψης. Ως σεναριογράφος του ποιητικού ρεαλισμού στον γαλλικό κινηματογράφο (π.χ. Les Enfants du Paradis), ο Πρεβέρ εισάγει εικόνες με ζωντάνια, κίνηση, ρυθμό. Το ποιητικό του βλέμμα θυμίζει συχνά κάμερα που περιγράφει σκηνές ζωής. Μερικά από τα πιο γνωστά ποιήματα του Paroles: «Πρωινό», λιτό ποίημα για τον χωρισμό, από τα πιο διάσημα και συχνά διδασκόμενα. «Barbara», ύμνος στην αγάπη και τη μνήμη, με φόντο τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. «Pour faire le portrait d’un oiseau», αλληγορία για τη δημιουργία και την ελευθερία. «Familiale», καυστική κοινωνική κριτική για την "ιδανική οικογένεια". «Lanterne magique de Picasso», φόρος τιμής στον Πικάσο και την τέχνη. «Chasse à l’enfant», βασισμένο σε πραγματικό γεγονός, ένα ποίημα για τη βία κατά των παιδιών. Τα «Λόγια», είναι από τα πιο εμβληματικά έργα της συλλογής, που αποκαλύπτουν την κενότητα των «μεγάλων λέξεων» των κυβερνώντων. Οι λέξεις "Πατρίδα", η "Ηθική", ο "Νόμος" δεν είναι τίποτα όταν δεν υπηρετούν την αλήθεια και την ελευθερία του ανθρώπου. Ο τελικός σιωπηλός άνθρωπος του ποιήματος δεν είναι απλώς παθητικός. Είναι ο αφυπνισμένος, εκείνος που έμαθε να αμφισβητεί, που αρνείται να συμμετάσχει στο παιχνίδι των ψεύτικων λόγων. Οι μεταπολεμικές γενιές είδαν τον εαυτό τους μέσα σε αυτά τα ποιήματα — ανθρώπινα, μελαγχολικά, ελπιδοφόρα. Πολλά από αυτά έγιναν τραγούδια, μελοποιημένα από καλλιτέχνες όπως ο Joseph Kosma και ερμηνευμένα από τον Yves Montand, τη Juliette Gréco, κ.ά. Είναι μία από τις πιο πολυδιαβασμένες συλλογές ποίησης στη Γαλλία και σε πολλές χώρες. Ο Πρεβέρ έγινε “λαϊκός ποιητής” – αγαπημένος των απλών ανθρώπων, χωρίς να θυσιάσει την κριτική του ματιά.

Helena Fourment by Rubens, c. 1630

Επανεξέταση του Μπράιντσχεντ (Άρθουρ Έβελυν Γουό – 1946)  Μία και μόνο μία φορά στην καριέρα του, ο πικραμένος, αστικός σατιρικός Έβελυν Γουό, μάζεψε όλα του τα νεύρα και το ταλέντο του και δημιούργησε ένα γνήσιο λογοτεχνικό αριστούργημα. Είναι στην πραγματικότητα μια απίστευτα διασκεδαστική, απίστευτα αστεία και θλιβερή ιστορία για έναν εντυπωσιακό νεαρό άνδρα, τον Τσαρλς, από τη δεκαετία του 1920 έως το 1944-1945, ο οποίος πηγαίνει στην Οξφόρδη και ερωτεύεται μια οικογένεια: τους πλούσιους, εκκεντρικούς, αριστοκράτες Φλάιτς, ιδιοκτήτες ενός μεγάλου παλιού κάστρου, του Μπράιντσχεντ. Ακολουθεί τη ζωή και τα ειδύλλια του Τσαρλς, ιδιαίτερα τις σχέσεις του με δύο από τους Φλάιτ: τον Λόρδο Σεμπάστιαν και τη Λαίδη Τζούλια. Το μυθιστόρημα εξερευνά θέματα όπως ο Καθολικισμός και η νοσταλγία για την εποχή της αγγλικής αριστοκρατίας. Στο πρώτο μισό του βιβλίου ο εξαίσιος, ξεκαρδιστικός Σεμπάστιαν, που είναι συμμαθητής του Τσαρλς, διδάσκει στον νεαρό την ομορφιά, το ποτό και την πνευματώδη συζήτηση και αναζήτηση. Στο δεύτερο, ο καθένας μεγαλώνει και όλα βαδίζουν θεαματικά προς τη καταστροφή.                                       

By Varga Judit 1973

Οι ιστορίες του Βερολίνου (Κρίστοφερ Ίσεργουντ  - 1946) «Είμαι μια κάμερα με το κλείστρο ανοιχτό». Με την ψυχραιμία και τη διαύγεια και τη μελαγχολική τους αποστασιοποίηση, αυτές οι λέξεις εκφράζουν περισσότερα μια στιγμή στο χρόνο από ό,τι τα περισσότερα  μυθιστορήματα. Δεν είναι ένα μυθιστόρημα, αλλά δύο σύντομες ιστορίες κολλημένες μεταξύ τους που σχηματίζουν ένα συνεκτικό στιγμιότυπο ενός χαμένου κόσμου, του αντιφατικού, κοσμοπολίτικο Βερολίνου της δεκαετίας του 1930, όπου όλοι χορεύουν όλο και πιο γρήγορα, σαν αυτό να τους έσωζε από την υφέρπουσα άνοδο του ναζισμού. Ένας από τους σπουδαιότερους χαρακτήρες,  η θεϊκά παρακμιακή Σάλι, μια νεαρή Αγγλίδα που τραγουδάει σε ένα άθλιο καμπαρέ, με πολυκύμαντη σεξουαλική της ζωή και μεγάλη ομάδα «θαυμάσιων» εραστών είναι στο επίκεντρο της μουσικής προσαρμογής του βιβλίου στο  «Cabaret», αλλά η θεατρική εκδοχή δεν μπορεί να ταιριάξει, ούτε πολύ περισσότερο να ξεπεράσει τη δύναμη και τον πλούτο του μυθιστορήματος. Αν και οι ιστορίες του για τη νυχτερινή ζωή του Βερολίνου σημείωσαν εμπορική επιτυχία και εξασφάλισαν τη φήμη του ως συγγραφέα, ο Ίσεργουντ αργότερα αποκήρυξε τα γραπτά του. Σε ένα δοκίμιο του 1956, ο Isherwood θρήνησε ότι δεν είχε καταλάβει τα βάσανα των ανθρώπων που απεικόνιζε. Ο Ίσεργουντ δήλωσε ότι το Βερολίνο της δεκαετίας του 1930 ήταν «μια πραγματική πόλη στην οποία οι άνθρωποι υπέφεραν από τις δυστυχίες της πολιτικής βίας και σχεδόν της πείνας. Η «κακοήθεια» της νυχτερινής ζωής του Βερολίνου ήταν του πιο αξιολύπητου είδους. Τα φιλιά και οι αγκαλιές, όπως πάντα, είχαν ετικέτες τιμών... Όσο για τα «τέρατα», ήταν αρκετά συνηθισμένα ανθρώπινα όντα που ασχολούνταν πεζά με το να βγάζουν τα προς το ζην με παράνομες μεθόδους. Το μόνο τέρας ήταν ο νεαρός ξένος που περνούσε χαρούμενα μέσα από αυτές τις σκηνές ερήμωσης, παρερμηνεύοντάς τες ώστε να ταιριάζουν στην παιδική του φαντασίωση».

1944-1945: Απο τον Αραγκόν, στον Μπόρχες και απο τον Μπρεχτ στον Όργουελ

Πινακοθήκη Τέχνης Buronzu. Η μούσα της αφύπνισης

Ο φόβος απέναντι στο «γυμνό» είναι πολύ παλιός και καθόλου αθώος. Η «εισαγωγή» του στη κοινωνική συνείδηση άρχισε από την εποχή της εγκαθίδρυσης της πατριαρχίας και υπερίσχυσε με την κυριαρχία των πατριαρχικών θρησκειών. Σε εποχές κρίσεων και μεγάλης αβεβαιότητας – κοινωνικής, πολιτικής, οικονομικής, συνειδησιακής – οι δυνάστες αλλά και οι δυναστευόμενοι, συχνά αναζητούν οι μεν πρώτοι την ασφάλεια του ελέγχου και οι δεύτεροι την ψευδαίσθηση της σταθερότητας. Το πρώτο πεδίο ελέγχου στις πατριαρχικές κοινωνίες είναι η οικογένεια και το «κλειδί» το γυναικείο σώμα (που αφορά το μισό του πληθυσμού). Ελέγχοντας αυτό δεν ελέγχονται μόνο αυτές που το έχουν αλλά και αυτοί που το ποθούν (δηλαδή το άλλο μισό).  Ο μύθος της «σεμνότητας» (που ουσιαστικά παραβιάζει τη φύση), δεν έχει καμιά σχέση με την αισθητική αλλά είναι βαθιά χειριστικός με ιδεολογικές ρίζες. Διαχωρίζει τους ανθρώπους σε αυτούς που «σέβονται τον εαυτό τους» και σε αυτούς που δεν τον σέβονται προκαλώντας τη «δημόσια αιδώ». Φτιάχνεται έτσι ένα μυθολογικό κατασκεύασμα καταναγκασμού και καταπίεσης.                       

Ωρελιέν (Λουί Αραγκόν – 1944) Εξερευνά τα ηθικά διλήμματα και τις αισθητικές εκτροπές του ομώνυμου σαραντάρη αστού ήρωα, που δεν έχει ποτέ συνέλθει από τις εμπειρίες του στον Α’ΠΠ. Απεικονίζει μια ξεχασμένη και ιδιότροπη γενιά του Μεσοπολέμου, χωρίς καμία σαφή ταυτότητα. Η δράση εκτυλίσσεται με φόντο τη δεκαετία του '20 (με εμφανίσεις από τον Πικάσο και τους Ντανταϊστές στην Πιγκάλ, αναφορές στην αντίδραση κατά του Κοκτώ και νύξεις για εξόδους στο Δάσος της Βουλώνης). Παρά τις ανούσιες αναζητήσεις που τον περιβάλλουν, ο Aurélien παρασύρεται σε έναν κατακλυσμιαίο, βασανιστικό και αδύνατο έρωτα για τη Βερενίκη, μια νεαρή γυναίκα που μόλις ήρθε από την επαρχία με σύζυγο και «γεύση για το απόλυτο» («le goût de l'absolu»). Ο Αραγκόν βλέπει τους δύο ήρωές του να προσπαθούν να ξεφύγουν από το αδιέξοδο τους και να προσκολλώνται στην ιδέα ενός έρωτα που ήδη αποδεικνύεται αδύνατος. Κάθε ένας από τους δύο πρωταγωνιστές προβάλλει τις φαντασιώσεις και τις εμμονές του στον άλλον, και όπως πάντα στα μυθιστορήματα του Αραγκόν, η ιστορία, με τη σκιά των δύο παγκοσμίων πολέμων που πλαισιώνουν το μυθιστόρημα, είναι αυτή που βαραίνει τους δύο εραστές. Η αγάπη τους, δεν μπορεί να αντέξει τις πιέσεις της πραγματικότητάς τους. Η Βερενίκη τελικά επιστρέφει στην επαρχιακή της ζωή, αφήνοντας τον Ωρελιέν να αγκαλιάσει μια ζωή γεμάτη απογοήτευση και ηδονισμό με ανανεωμένο σθένος. Δεκαοκτώ χρόνια αργότερα, συναντιούνται ξανά και ξαναζούν την αδυναμία της χαμένης τους αγάπης. Ανάμεσα στον Ωρελιέν και τη Βερενίκη, ο μακρύς χωρισμός έχει δημιουργήσει μια άβυσσο και απλώς επιβεβαιώνει αυτό που διαισθάνονταν και οι δύο: ο έρωτάς τους δεν θα ήταν τίποτα άλλο παρά μια χίμαιρα. Αυτό το πάθος, που δεν θα ήταν ποτέ τίποτα άλλο παρά μια ανάγκη για αγάπη, βρίσκεται στο επίκεντρο δύο υπάρξεων: του Ωρελιέν, ενός άνδρα συντετριμμένου από τον πόλεμο που δεν μπορούσε να υπάρξει, και της Βερενίκης, που μοιάζει παραδόξως με τη σύγχρονη γυναίκα, που είχε ονειρευτεί ο Αραγκόν, μια διαυγούς και πολιτικοποιημένης γυναίκας, που ήξερε πώς να απαιτεί και, πως τελικά να κατακτά την ανεξαρτησία της.

Η Παναγία των λουλουδιών (Ζαν Ζενέ – 1944) Το πιο "εμπρηστικό" ίσως μυθιστόρημα του 20ού αιώνα. Αφηγείται την ιστορία της Divine, μιας τρανς γυναίκας που έχει πεθάνει από φυματίωση και ως αποτέλεσμα έχει αγιοποιηθεί. Ζει σε μια σοφίτα με θέα στο νεκροταφείο της Μονμάρτρης, την οποία μοιράζεται με διάφορους εραστές, ο σημαντικότερος από τους οποίους είναι ένας νταβατζής. Μια μέρα φέρνει σπίτι έναν νεαρό δολοφόνο, που ονομάζεται «Παναγία των Λουλουδιών». Η Παναγία τελικά συλλαμβάνεται, δικάζεται και εκτελείται. Ο θάνατος και η έκσταση συνοδεύουν τις πράξεις κάθε χαρακτήρα, καθώς ο Ζενέ μεταβάλλει όλες τις αξίες, καθιστώντας την προδοσία ύψιστη ηθική αξία, τον φόνο μια πράξη αρετής και σεξουαλικής έλξης. Ο αφηγητής μάς λέει ότι οι ιστορίες που παρουσιάζει είναι κυρίως για να διασκεδάσει τον εαυτό του, ενώ καταδικάζει την ποινή του στη φυλακή – και οι άκρως ερωτικές, συχνά σεξουαλικές, ιστορίες περιστρέφονται για να βοηθήσουν τον αυνανισμό του. Ο Jean-Paul Sartre το αποκάλεσε «το έπος του αυνανισμού».

Ν.Χατζηκυριάκος Γκίκας 1954

Η γειτονιά (Βάσκο Πρατολίνι – 1944) Τοποθετημένο μεταξύ 1932 και 1939, το μυθιστόρημα αφηγείται τις ρομαντικές περιπέτειες μιας ομάδας νέων από μια εργατική γειτονιά της Φλωρεντίας (τη Σάντα Κρότσε), οι οποίες αποτυπώνονται κατά τη μετάβαση από την εφηβεία στην πρώιμη νεότητα: στην πράξη, αποτυπώνει την ανάπτυξη της συναισθηματικής τους εκπαίδευσης και τη διαμόρφωση μιας πολιτικής συνείδησης. Συνδυάζει στοιχεία ρεαλισμού και ψυχολογικής ανάλυσης για να αποδώσει την ένταση και την καθημερινότητα των απλών ανθρώπων σε περιόδους κρίσεων. Το μυθιστόρημα υποστηρίζεται από μια συνεχή συνύφανση προσωπικών και συναισθηματικών γεγονότων στα οποία κινούνται οι διάφοροι χαρακτήρες, χωρίς κανείς ιδιαίτερα να αναδύεται ή να αναγνωρίζεται, ούτε καν στη μορφή του Βαλέριο, της αφηγηματικής φωνής που ταυτίζεται με τον συγγραφέα. «Ήμασταν συνηθισμένα πλάσματα. Μια χειρονομία ήταν αρκετή για να προκαλέσει τον θυμό μας ή την αγάπη μας». Στην πράξη, η γειτονιά Santa Croce είναι αυτή που λειτουργεί ως φόντο, σχεδόν ως πρωταγωνίστρια, και παρουσιάζεται με ζωηρά φώτα και χρώματα καθώς αλλάζουν οι εποχές, αλλά και με σκούρους τόνους στην περιγραφή των εσωτερικών χώρων των απλών σπιτιών. Αυτός είναι ένας κόσμος απομονωμένος από τους υπόλοιπους, αλλά ενωμένος και μοιρασμένος με τους ανθρώπους του που βιώνουν κοινωνική καταπίεση εν μέσω καθημερινών υλικών δυσκολιών, αλλά πλούσιος σε ανθρωπιά και συναισθήματα, ενωμένος σε μια συμπαγή και συμμετοχική κοινότητα. Ταυτόχρονα, ο Πρατολίνι περιγράφει έμμεσα την πολιτική διάσταση της Φλωρεντίας και, πάνω απ' όλα, την τάση του φασισμού να κατεδαφίζει τις εργατικές γειτονιές, προκειμένου να εξαλείψει τον κίνδυνο της επανάστασης από τις ρίζες του. Τα επαναστατικά συναισθήματα έρχονται σε αντίθεση με τα τυπικά εφηβικά. τα πρώτα ερωτικά αισθήματα που νιώθει ο Βαλέριο, ο οποίος, μετά από ένα αρχικό ενδιαφέρον για τη Λουτσιάνα, η οποία τελικά θα παντρευτεί τον Αρίγκο, συνειδητοποιεί ότι νιώθει κάτι περισσότερο για τη Μαρίσα. Οι δυο τους παραμένουν αρραβωνιασμένοι για δύο χρόνια, μετά τα οποία ο Βαλέριο έχει μια φευγαλέα σχέση με την Όλγα, μέχρι που εκείνη τον αφήνει για να ακολουθήσει τη μητέρα της στο Μιλάνο. Ανάμεσα στους φίλους του στη γειτονιά, ο Κάρλο είναι μια συγκινητική φιγούρα, μεγαλωμένος σε μια εξευτελιστική ανθρώπινη κατάσταση, που εκφράζει την μνησικακία του με ξεσπάσματα οργής που εναλλάσσονται με συναισθήματα νοσηρού δεσμού. Το κύριο θύμα αυτών των σχιζοφρενικών συναισθημάτων είναι η πρόωρη και θλιμμένη Μαρίσα, ένα κορίτσι που κρύβει την υπαρξιακή της μοναξιά και τον φόβο της πίσω από μια μάσκα ψεύτικης ασφάλειας και θράσους απέναντι στους άντρες. Η ιστορία της εντελώς εσωτερικής τους κατάκτησης του τραγικού και απελπισμένου έρωτά τους είναι ένα από τα πιο έντονα και συγκινητικά σημεία του μυθιστορήματος. Ακριβώς τη στιγμή που ο Κάρλο και η Μαρίσα καταλαβαίνουν το βάθος του συναισθήματος που τους δένει, το αγόρι θα φύγει για τον πόλεμο, όπου θα βρει τον θάνατο. Ούτε καν η κατεδάφιση των απλών σπιτιών από τους φασίστες δεν μπορούσε να αποδυναμώσει τους βαθιούς δεσμούς που είχαν δημιουργηθεί μεταξύ των νέων της γειτονιάς, οι οποίοι τώρα είχαν μεγαλώσει και είχαν δοκιμαστεί από σκληρές και τραυματικές εμπειρίες που τους είχαν βοηθήσει να ωριμάσουν. Ακριβώς γι' αυτόν τον λόγο, η Μαρίσα, στο τέλος του μυθιστορήματος, ισχυρίζεται ότι ο Βαλέριο έβρισκε τη γειτονιά διαφορετική. Αλλά οι άνθρωποι ήταν ακόμα εκεί. Είχε «στριμωχτεί στα σπίτια που στέκονταν ακόμα όρθια σαν να ήθελε να οχυρωθεί». Αυτοί οι λίγοι που είχαν πάει να ζήσουν στα περίχωρα, όπου βρήκαν τον καθαρό αέρα και τον ήλιο, στη γειτονιά σχεδόν θεωρούνται λιποτάκτες. Και για αυτό ο αφηγητής, απαντά: «Στην πραγματικότητα, ακόμη και ο αέρας και ο ήλιος είναι πράγματα που πρέπει να κατακτηθούν πίσω από τα οδοφράγματα».

Η ζούγκλα των ανθρώπων (Κουκρίτ Πραμότζ – 1944). Κατά τη διάρκεια του Β΄ΠΠ., ένας νεαρός Ταϊλανδός δάσκαλος εγκαταλείπει το σχολείο στους βάλτους για να βρει δουλειά στην Μπανγκόκ. Στο δρόμο συναντά κλεφτρόνια, πόρνες, ξενοδόχους, Ιάπωνες στρατιώτες και παπάδες που δίνουν ευλογίες για το ρύζι. Κάθε «άνθρωπος» είναι ένα σκοτεινό δάσος από επιθυμίες και φόβους. Το μυθιστόρημα τελειώνει με τον δάσκαλο να επιστρέφει στο χωριό, φέρνοντας μια ανοιχτή πληγή αντί για γνώση. Ο Kukrit Pramoj, μελλοντικός πρωθυπουργός και διανοούμενος, γράφει το πρώτο ταϊλανδικό μυθιστόρημα «The Jungle of People», που δεν έχει βασιλικό ή βουδιστικό ήρωα. Χρησιμοποιεί την τεχνική του «πολυπρισματικού μονολόγου»: κάθε κεφάλαιο φέρει τη φωνή ενός διαφορετικού προσώπου, δημιουργώντας ένα πολυφωνικό ντοκουμέντο της κατοχής. Η γλώσσα αναμειγνύει την κεντρική ταϊλανδέζικη με διαλέκτους Λάο και Μον. Με αυτόν τον τρόπο αναιρείται η ιδέα του ενιαίου «ταϊλανδικού λαού» και αναδεικνύεται η πολυσχιδής πραγματικότητα. Το βιβλίο απαγορεύτηκε από τους Ιάπωνες, αλλά κυκλοφόρησε παράνομα και ενίσχυσε το κίνημα της «Ελεύθερης Ταϊλάνδης».

Ν.Χατζηκυριάκος Γκίκας. Μυθικά πλάσματα στη θάλασσα 1971

Μυθοπλασίες (Χόρχε Λουίς Μπόρχες - 1944 κ.ε.) Πολλές από τις ιστορίες της συλλογής αποκαλύπτουν τη μυθολογική τους ουσία, ευθυγραμμιζόμενες με την λεπτότερη γραμμή μεταξύ ψευδαίσθησης και πραγματικότητας. Ο αναγνώστης δεν μαντεύει πάντα πού πραγματικά εισάγει ο συγγραφέας μυστικισμό και πού όχι. Ο Μπόρχες χαρακτηρίζεται από έναν συνδυασμό ποιητικών και πεζογραφικών μεθόδων, ο οποίος εστιάζει την προσοχή όχι μόνο στην ιστορία, αλλά και στον τρόπο που παρουσιάζεται. Ο συγγραφέας επιτυγχάνει τη γνώση μέσω συμβολικών και σημασιολογικών εκφράσεων, χρησιμοποιώντας συχνά μεταφορές, οι οποίες λειτουργούν ως επιστημολογικό εργαλείο. Οι «Μυθοπλασίες» χαρακτηρίζονται από τη χρήση συμβόλων όπως «βιβλίο», «βιβλιοθήκη», «καθρέφτης», «λαβύρινθος». Μέσα από τον συμβολισμό, ο συγγραφέας πραγματεύεται τα θέματα του χρόνου, της μοναξιάς, του θανάτου και της αντιφατικής φύσης της παγκόσμιας τάξης. Αν και η εικόνα του λαβυρίνθου μπορεί να βρεθεί σε προηγούμενα έργα του Μπόρχες, είναι θεμελιώδης εδώ. Η πεζογραφία του Αργεντινού συγγραφέα δεν αναφέρεται απλώς στον λαβύρινθο ως αρχιτεκτονικό αντικείμενο ή σύμβολο, είναι από μόνο της «λαβυρινθώδης». Μυθικοί, εικασιακοί λαβύρινθοι χτίζουν την αφήγηση όπως τα τείχη τους, καθιστώντας τη δομή των ιστοριών πολυδιάστατη και συγκεχυμένη. Έτσι, στην ιστορία «Η Βιβλιοθήκη της Βαβέλ», ο λαβύρινθος είναι μια ατελείωτη Βιβλιοθήκη, η δομή της οποίας είναι διατεταγμένη και χωρισμένη σε πανομοιότυπα εξαγωνικά τμήματα. Αλλά το σημαντικό είναι ότι η Βιβλιοθήκη είναι ουσιαστικά ένα Σύμπαν. Έτσι, ο συγγραφέας, σε σύγκριση με την άπειρη βιβλιοθήκη, προβάλλει την έννοια του σύμπαντος. Καθώς η ιστορία προχωρά, καταλαβαίνουμε ότι όλοι οι επισκέπτες της βιβλιοθήκης χάνονται ανεπιστρεπτί στις έννοιες που συνθέτουν αυτόν τον λαβύρινθο, αφού από τη φύση του είναι άπειρος και επομένως άγνωστος. Τα διηγήματα της συλλογής εμπεριέχουν όλα τo φανταστικό στοιχείο, και συχνά γίνεται αναφορά σε αλληγορικές μεταφορές για την ιδιαίτερα περίπλοκη φύση των κόσμων, των συστημάτων, του χρόνου, καθώς και των ανθρωπίνων ενασχολήσεων και ιδιοτήτων. Οι λαβύρινθοι του συγγραφέα είναι παντού και πάντα, από τη φύση, τη κοινωνία και το άνθρωπο. Σε αυτούς συμπυκνώνονται και παρουσιάζονται μέσα από κανονικούς ή παραμορφωμένους καθρέφτες οι ψυχολογικοί εφιάλτες, οι εμμονές, προκαταλήψεις, απωθημένα και φοβίες. «Οι καθρέφτες και οι πατέρες ήταν εξίσου μισητοί, γιατί πολλαπλασίαζαν τον αριθμό των ανθρώπων». Ακόμη και οι ιδέες μπορούν να πάρουν τη μορφή λαβυρίνθου και να οδηγήσουν σε συνεχή περιπλάνηση ή και σε αδιέξοδα. Το ίδιο περιεχόμενο σε πολύ μεγάλο βαθμό υπάρχει και στην ξεχωριστή συλλογή "Λαβύρινθοι".

Η φάρμα των ζώων (Τζωρτζ Όργουελ – 1945) Ήταν το πρώτο έργο στο οποίο προσπάθησε, στοχοπροσηλωμένα, "να ενώσει πολιτικό και καλλιτεχνικό σκοπό σε ένα ενιαίο σύνολο". Είναι ένα βιβλίο εξαιρετικής νοημοσύνης και διαχρονικής αξίας. Συνδυάζει τη γοητεία ενός απλού αφηγήματος με τη βαθύτητα μιας πολιτικής προειδοποίησης. Το μυθιστόρημα αφηγείται την ιστορία των ζώων μιας φάρμας στην Αγγλία, που επαναστατούν ενάντια στον άνθρωπο-ιδιοκτήτη τους, για να εγκαθιδρύσουν ένα σύστημα ισότητας και συνεργασίας. Μετά την επιτυχημένη εξέγερση, αναλαμβάνουν τη διαχείριση της φάρμας υπό την ηγεσία των γουρουνιών — με επικεφαλής τον ευφυή Ναπολέοντα και τον ιδεαλιστή Χιονόμπαλά. Η φάρμα μετονομάζεται σε «Φάρμα των Ζώων» και εισάγεται ένα νέο σύστημα αρχών, οι Επτά κανόνες της Ζωικής Ισότητας, με πιο εμβληματικό το «Όλα τα ζώα είναι ίσα». Ωστόσο, με την πάροδο του χρόνου, η νέα τάξη πραγμάτων εκφυλίζεται. Τα γουρούνια σταδιακά συγκεντρώνουν όλη την εξουσία, χειραγωγούν τα υπόλοιπα ζώα και τελικά υιοθετούν τα χαρακτηριστικά του παλιού καθεστώτος. Το έργο κλείνει με τη διάσημη και σοκαριστική φράση: «Όλα τα ζώα είναι ίσα, αλλά κάποια ζώα είναι πιο ίσα από τα άλλα». Είναι μια ιδιοφυής αλληγορική νουβέλα, στην οποία ο Orwell μεταμφιέζει την πολιτική σάτιρα σε παραμύθι για ενήλικες. Παρά το σύντομο μέγεθός της, αποτελεί μία από τις πιο αποτελεσματικές και διαχρονικές κριτικές του ολοκληρωτισμού και ειδικά της σταλινικής ΕΣΣΔ. Η φάρμα λειτουργεί ως μικρογραφία της ρωσικής κοινωνίας μετά την Επανάσταση του 1917. Ο ιδεαλιστής Χιονόμπαλάς παραπέμπει στον Τρότσκι, ενώ ο Ναπολέων αντιπροσωπεύει τον Στάλιν. Η παραποίηση της ιστορίας, οι διώξεις, η κατασκευή εχθρών και η καταπίεση με στόχο τη διατήρηση της εξουσίας, είναι ακριβείς και αιχμηρές αντανακλάσεις της σοβιετικής πρακτικής. Η αφήγηση είναι λιτή, σχεδόν παιδική στην επιφάνειά της, αλλά κρύβει πίσω της στρώματα ειρωνείας και σαρκασμού. Καταφέρνει να φανερώσει πώς τα ιδανικά της ισότητας και της ελευθερίας καταπατούνται όταν δεν υπάρχει διαφάνεια, εκπαίδευση και πολιτική ευθύνη. Τα ζώα —και ιδίως ο Μπόξερ, που συμβολίζει τη λαϊκή τάξη— δεν είναι αθώα θύματα, αλλά συνένοχοι μέσα από την παθητικότητα και την τυφλή υπακοή. Το έργο μιλά επίσης για τη φθορά των επαναστατικών ιδανικών. Η σταδιακή κατάρρευση της ισότητας μέσα από τον λόγο («πρώτα τα γουρούνια κοιμούνται στο σπίτι, μετά φορούν ρούχα, πίνουν αλκοόλ, και τελικά συνομιλούν με τους ανθρώπους σαν ίσοι προς ίσους») είναι αριστοτεχνικά δοσμένη. Στο τέλος, τα ζώα κοιτούν τα γουρούνια και τους ανθρώπους και δεν μπορούν πια να ξεχωρίσουν ποιος είναι ποιος. Η χρήση της αλληγορίας ως λογοτεχνικό εργαλείο δεν είναι απλώς πετυχημένη, είναι κορυφαία. Επιτρέπει στον Orwell να γράψει ένα πολιτικό έργο με διαχρονική ισχύ, χωρίς να το περιορίζει σε συγκεκριμένα γεγονότα. Γι’ αυτό και σήμερα, το έργο αφορά κάθε καθεστώς που χρησιμοποιεί την προπαγάνδα και το φόβο για να διατηρήσει την εξουσία του. Η νουβέλα συνιστά επίσης μάθημα πολιτικής συνείδησης: πώς ο λαός μπορεί, με καλή πίστη και ιδεαλισμό, να παραδώσει την εξουσία του και να παγιδευτεί στον αυταρχισμό χωρίς καν να το καταλάβει.

Τα Χαϊμαλιά του Έρωτα και των Αρμάτων (Αντρέας Εμπειρίκος - 1945) Είναι μια μοναδική ερωτική τριλογία, που περιέχει τα: "Αργώ ή Πλους αεροστάτου", "Ζεμφύρα ή Το μυστικόν της Πασιφάης" και "Βεατρίκη ή Ο έρωτας του Buffalo Bill". Η "Αργώ" είναι γραμμένη στη περίοδο της εμφύλιας σύγκρουσης μετά την απελευθέρωση και περιέχει δύο ταυτόχρονες ιστορίες: την γιορταστική απογείωση του αεροστάτου "Αργώ" στην Σάντα Φε ντε Μπογκοτά το 1906, με τρεις φλογερούς αεροναύτες -Άγγλο Λόρδο, Γάλλο εξερευνητή και Ρώσο ναύαρχο (alter ego του ποιητή), και τη δραματική ιστορία του ζηλιάρη καθηγητή ντον Πέντρο, της κόρης του Καρλόττας και του ινδομιγή εραστή της. Στο "Ζεμφύρα ή Το μυστικόν της Πασιφάης", που αναπτύσσεται στο Παρίσι το 1902, υπάρχει ο έρωτας του λιονταριού Ζαμβέζης και της θηριοδαμάστριας Ζεμφύρας. Το ερωτικό παιχνίδι ανθρώπου/ζώου δεν είναι ακίνδυνο, αφού εμπεριέχει ενστικτώδεις ορμές, όμως νικά ο έρωτας. Η "Βεατρίκη ή Ο έρωτας του Buffalo Bill" έχει δύο ερωτικές ιστορίες, στις οποίες ο τόπος και ο χρόνος διαφέρουν με τρόπο ώστε η μια να εμπεριέχεται στην άλλη. Η πρώτη, αναφέρεται σε μια από τις περιπέτειες του Buffalo Bill μετά τον αμερικανικό εμφύλιο. Ο χρόνος της δεύτερης είναι ο τρέχων της ζωής του συγγραφέα (καλοκαίρι του 1945) και αναπτύσσεται σε επιστολική μορφή με την μετέπειτα σύζυγό του με έξι επιστολές που ανταλλάσσουν η Βιβίκα/Βεατρίκη με τον Εμπειρίκο/ Buffalo Bill. Όλο το έργο διαπερνάτε από τη κυρίαρχη αντίληψη του ποιητή ότι ο "άνευ ορίων και άνευ όρων" έρωτας είναι ο μόνος τρόπος για να λυθούν τα προβλήματα της ανθρωπότητας και να απελευθερωθεί από τα δεινά της. Υπάρχουν πάρα πολλά διαχρονικά κοινωνικά και πολιτικά μηνύματα σε κάθε τμήμα της τριλογίας και συνολικά στο έργο, με τις ερωτικές ιστορίες που αναπτύσσονται σε κλίμα φόβου και βίας αλλά τελικά νικά ο έρωτας. Ο πλανόδιος ποιητής του Παρισιού (alter ego του Εμπειρίκου), κατηγορεί τους "παρακοιμωμένους κάθε ανθρώπινης ανεπάρκειας, τους υπερμάχους της κάθε ηττοπάθειας, τους ευνουχισμένους χριστιανούς ...τους κιβδηλοποιούς του έρωτα και των αρμάτων, τους πάσης φύσεως προαγωγούς της τέχνης … τους ηθικολόγους και ανηθικολόγους, τους πάσης φύσεως βρωμερούς και σκατολόγους".

Ο κύκλος με την κιμωλία (Μπέρτολτ Μπρεχτ - 1945) Η Γκρούσα που είναι υπηρέτρια σε αρχοντικό, παίρνει κοντά της τον γιο τού άρχοντα, όταν αυτός δολοφονείται από επαναστάτες και η μητέρα του τον εγκαταλείπει κυνηγημένη. Με θυσίες κρατάει το παιδί κοντά της, μέχρι την ημέρα που η βιολογική μητέρα του επιστρέφει και το διεκδικεί δικαστικά, κατηγορώντας τη Γκρούσα, ότι της το έκλεψε. Ο Αζντάκ, ένας λαϊκός, μέθυσος και κουτοπόνηρος άνθρωπος που όλως τυχαίως, χρίζεται δικαστής καλείται να αποφασίσει για την τύχη του παιδιού, επιλέγοντας μία σολομώντεια λύση: Τοποθετεί το παιδί μέσα σ’ έναν κύκλο και ζητά από τις δύο γυναίκες να το τραβήξουν από τα χεράκια του με δύναμη, η κάθε μια προς το μέρος της. Όποια καταφέρει να το βγάλει από τον κύκλο, θα το κρατήσει δικό της για πάντα. Η βιολογική μητέρα το τραβά με δύναμη, ενώ η Γκρούσα που δεν θέλει να το πονέσει, το αφήνει.

Αγάπη (Χένρι Γκριν – 1945) Μια κλασική ιστορία στην οποία που έρχονται όλα τα πάνω κάτω, με έμφαση στα κάτω. Η ζωή μιας μεγάλης ιρλανδικής εξοχικής κατοικίας κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου μέσα από τα μάτια των Βρετανών υπηρετών της, οι οποίοι φτιάχνουν έναν δικό τους κόσμο σε μια περίοδο που οι αφέντες τους λείπουν. Περιγράφει τη ζωή πάνω και κάτω από τις σκάλες όπου οι υπηρέτες δίνουν τις δικές τους μάχες και συγκρούσεις εν μέσω φημών για τον πόλεμο στην Ευρώπη, εισβάλλοντας ο ένας στις αρμοδιότητες του άλλου και δημιουργούν ένα ασταθές περιβάλλον ιδιοτελούς συμπεριφοράς, κλοπής, κουτσομπολιού αλλά και αγάπης. Σε μια συνέντευξη του 1958 ο συγγραφέας ανάφερε «Πήρα την ιδέα του "Loving" από έναν υπάλληλο στην Πυροσβεστική Υπηρεσία κατά τη διάρκεια του πολέμου. Υπηρετούσε μαζί μου και μου είπε ότι κάποτε είχε ρωτήσει τον ηλικιωμένο μπάτλερ που τον πρόσεχε σαν παιδί, τι άρεσε περισσότερο στον κόσμο στα γεράματά του. Η απάντηση ήταν: "Ξαπλωμένος στο κρεβάτι ένα καλοκαιρινό πρωινό, με το παράθυρο ανοιχτό, ακούγοντας τις καμπάνες της εκκλησίας, τρώγοντας βουτυρωμένο τοστ με τσιπς¨. Είδα το βιβλίο στην ίδια στιγμή». Η γενναιοδωρία του Γκριν προς ακόμη και τους πιο δόλιους και «άσεμνους» από αυτούς, προσφέρει ένα μάθημα που δεν ξεχνάς ποτέ.

Τραγούδια της Σκιάς (Λεοπόλντ Σεντάρ Σενγκόρ - 1945) Ποίηση – εξερεύνηση της αφρικανικής ταυτότητας και της αποικιοκρατίας. Ο ποιητής, ένας από τους πιο αναγνωρισμένους Αφρικανούς συγγραφείς που χρησιμοποιούν τη γαλλική γλώσσα ως μέσο έκφρασης, συνδυάζει την αφρικανική παράδοση με τη γαλλική κλασική εκπαίδευση, επηρεασμένος από τους δασκάλους της γαλλικής παράδοσης. Ωστόσο, υπάρχουν υποκείμενες ρομαντικές τάσεις στην λυρική του ποίηση. Μάλιστα, τα "Hants d'Ombre", ακολουθούν την ρομαντική παράδοση που καθόρισαν οι δάσκαλοι του αγγλικού ρομαντικού στίχου. Το έργο του Senghor αντικατοπτρίζει την εποχή του, με «κοινά» χαρακτηριστικά της ευαισθησίας στους στίχους που ενσαρκώνουν τη συνείδηση του ποιητή, η οποία ταυτίζεται με αυτή των γηγενών κατοίκων. Αυτή η εξατομίκευση εκδηλώνεται στη χρήση αισθητηριακών εκκλήσεων, συγκεκριμένων εντυπώσεων και συμβολικών εννοιών για να μεταφέρει την ευαισθησία του. Αυτά τα τρία εργαλεία παρουσιάζουν το θέμα του, τη νοσταλγία και την αγάπη, που τροφοδοτούνται από το αίσθημα της εξορίας και της μοναξιάς. Στην πραγματικότητα, ο ποιητής χρησιμοποιεί τα ρομαντικά μέσα της μνήμης και της φύσης για να προβάλει την ευαισθησία του και να παράγει στίχους που ενσαρκώνουν τη μέση συνείδησή της κοινωνίας της πατρίδας του. Τα ποιήματα του τηρούν τον ρομαντικό ορισμό του ποιητή καταδεικνύοντας την στοχαστική φύση του και την ενδοσκόπηση στην οποία επιδίδεται για να προσεγγίσει με επιτυχία τα συναισθήματα του αναγνώστη του, μέσω μιας αριστοτελικής κάθαρσης.

By Kalmanchey Zoltan 1974

Πίπη η Φακιδομύτη (Άστριντ Λίντγκρεν - 1945) Ενώ η "φυσικότητα της Πίπης περιέχει εγωισμό, αγνόηση και μια επισημασμένη τάση να λέει ψέματα," ο χαρακτήρας "είναι ταυτοχρόνως γενναιόδωρος, ευέλικτος, σοφός και αληθής για τον εαυτό της και στους άλλους.

Αν φωνάζει άστον να φύγει (Τσέστερ Χάιμς – 1945) Περιέχει πολλά αυτοβιογραφικά στοιχεία και διηγείται τέσσερις μέρες από τη ζωή ενός μαύρου επιστάτη σε ναυπηγείο στο Λος Άντζελες κατά τη διάρκεια του Β'ΠΠ, που αγωνίζεται ενάντια στον ρατσισμό, καθώς και τις δικές του βίαιες αντιδράσεις στον ρατσισμό. Ο Μπομπ είναι νεοφερμένος στη πόλη και έχει κάποια πανεπιστημιακή εκπαίδευση. Παρά τις ευκαιρίες που δίνει η τρέχουσα πολιτική του Ρούζβελτ στους έγχρωμους ο Μπομπ δεν μπορεί να αποφύγει τις προκλήσεις και πιέσεις του ρατσισμού. Πιστεύει ότι έγινε επιστάτης για να κερδίσει τη συνεργασία των μαύρων εργατών στην πολεμική προσπάθεια. Αναγκάζεται να αντιμετωπίσει την αντικομουνιστική παράνοια, την αγανάκτηση από τους λευκούς που εργάζονται στις ίδιες δουλειές με τα «έγχρωμα αγόρια» και το δόλωμα από μερικές λευκές γυναίκες. Οι φόβοι του εισβάλλουν στα όνειρα, τις φιλοδοξίες και τα πάθη του. Το όνειρό του να κάνει κάτι στην Καλιφόρνια τίθεται σε κίνδυνο καθώς αντιδρά στις πράξεις των λευκών γύρω του. Παλεύει να συγκρατήσει τις ορμές του και την αντίδρασή του. Άλλοι κύριοι χαρακτήρες είναι δύο γυναίκες: η Ματζ, η οποία είναι λευκή και την Άλις Αφροαμερικανίδα κοπέλα του, ανώτερης τάξης. Στο έργο που περιγράφεται ως «σεξουαλικά φορτισμένο μυθιστόρημα», η Ματζ κάνει μια φυλετική προσβολή προς τον Μπομπ. Το να την αποκαλεί «σκύλα» έχει ως αποτέλεσμα τον υποβιβασμό του. Θεωρεί τον βιασμό της ως έναν τρόπο να εκδικηθεί τη λευκή Αμερική, βλέποντάς την ως σύμβολο της, αλλά όταν εκείνη εκφράζει σεξουαλική έλξη προς αυτόν, την απορρίπτει. Η Άλις λέει στον Μπομπ ότι δεν έχει νόημα να θυμώνει για την ανισότητα με την οποία πρέπει να ζουν οι μαύροι, και πρέπει να μάθει να την αντιμετωπίζει….

Έργα που αποκαλύπτουν την απώλεια της ανθρωπιάς και τις εσωτερικές αναζητήσεις (1942-1943)

Ο έβδομος σταυρός (Άννα Ζέγκερς - 1942) Διορατικό έργο που γράφτηκε το 1937, όταν η Ευρώπη των «φρονίμων», ασκούσε παραπλήσιες πολιτικές όπως και σήμερα και συνομιλούσε με τον Χίτλερ, κλείνοντας συμφωνίες και αγνοώντας τις κτηνωδίες που ασκούσαν ήδη οι ναζί στη Γερμανία. Είναι μια προειδοποίηση πριν γίνουν γνωστές οι θηριωδίες στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, βασισμένο σε αληθινές μαρτυρίες Γερμανών πρώην κρατουμένων σε "προπολεμικά" στρατόπεδα συγκέντρωσης. 1933. Στο στρατόπεδο συγκέντρωσης Βεστχόφεν, 7 πλατάνια έχουν κοπεί με τέτοιο τρόπο ώστε να  σχηματίζοντας 7 σταυρούς, που  "περιμένουν να υποδεχθούν" 7 δραπέτες...μέρες μετά μόνο ο ένας είχε μείνει κενός. Περιμένει τον 7ο δραπέτη, τον Γκέοργκ, που περιπλανιέται σε μια αφιλόξενη και σκοτεινή πατρίδα, στην οποία ακόμη και φίλοι και γνωστοί είναι αλλοτριωμένοι και υποταγμένοι στα κελεύσματα των ναζί.  Η πρώην γυναίκα του και ο στοργικός της πατέρας, ο άσπονδος φίλος, ένας παλιός συμμαθητής, σπουδαστές, στρατιωτικοί και αγρότες. Χαρακτήρες που καλούνται να πάρουν θέση και να ξεπεράσουν το φόβο σε βάρος της δικιάς τους ύπαρξης. Πόσοι από αυτούς το κάνουν; Ο ανθρωπισμός του επίπεδου της συνείδησης του δραπέτη και των πολιτών στους οποίους απευθύνεται για βοήθεια, δοκιμάζεται με πολλούς τρόπους και αναδεικνύεται η ελαστικότητά του για το μέσο πολίτη της Γερμανίας εκείνης της εποχής. Το έργο είναι ένα από τα ελάχιστα χαρακτηριστικά λογοτεχνήματα που ανέδειξαν τα αδιέξοδα των απλών πολιτών στη ναζιστική Γερμανία. Αξίζει να προβληματιστεί κανείς για τη ρήση «όπου φυσάει ο άνεμος», τους κοινωνικούς τροπισμούς και ηθικούς μετασχηματισμούς του ατόμου σε καιρούς αβεβαιότητας, αστάθειας και  κρίσεων.

Ο κόσμος του χθες (Στέφαν Τσβάϊχ – 1942) Αυτοβιογραφία καθώς και μια καταγραφή τω εξελίξεων της Ευρώπης πριν και μετά τον Α΄ ΠΠ. Περιγράφει με νοσταλγία την αριστοκρατική και πολιτισμένη εποχή της Αυστροουγγρικής Αυτοκρατορίας, την κατάρρευση του κόσμου αυτού με την έλευση του πολέμου και τις πολιτικές αλλαγές, καθώς και τις επιπτώσεις του φασισμού και του ναζισμού. Είναι μια μαρτυρία για την απώλεια του πολιτισμού και της σταθερότητας, και συγχρόνως μια διερεύνηση της ψυχικής κατάστασης του ανθρώπου απέναντι σε τέτοιες καταστροφές.

Η σιωπή της θάλασσας (Βερκόρ (Ζαν Μπρυλέ) – 1942)   Ήταν ο πρώτος τίτλος που δημοσιεύτηκε από τις εκδόσεις Minuit – τον παράνομο εκδοτικό οίκο της Εθνικής Επιτροπής Συγγραφέων της Γαλλίας. Μια οικογένεια στη κατακτημένη Γαλλία αντιστέκεται με τη σιωπή της στο Γερμανό αξιωματικό που είναι αναγκασμένη να στεγάσει. Αυτός προσπαθεί με συνεχείς εξομολογήσεις να αποσπάσει έστω μια λέξη. Δεν τα καταφέρνει ακόμη και όταν είναι φανερό ότι μεταξύ του και μιας νέας γυναίκας δεν υπάρχει αδιαφορία, όμως μεταξύ των σκέψεων και των επιθυμιών τους υπάρχουν αδιαπέραστες διαχωριστικές γραμμές, που κάνουν την επικοινωνία  αδύνατη. Η τεράστια παράνομη διανομή του κατά τη διάρκεια της κατοχής, εξασφάλισε την άμεση επιτυχία του κατά την Απελευθέρωση.

Ο Ξένος (Αλμπέρ Καμύ – 1942) Εξερευνά την ανθρώπινη φύση μέσα από την οπτική ενός ανθρώπου που αρνείται να συμμορφωθεί με τις κοινωνικές προσδοκίες και προκαθορισμένες αξίες.  Η υπόθεση περιστρέφεται γύρω από τον Μερσώ, έναν Γάλλο-Αλγερινό που ζει στην Αλγερία και χαρακτηρίζεται από την απάθεια και την αδιαφορία του για τα κοινωνικά και συναισθηματικά γεγονότα της ζωής του. Μαθαίνει για τον θάνατο της μητέρας του και πηγαίνει στην κηδεία, αλλά δεν δείχνει εμφανή συναισθήματα θλίψης. «Συνόψισα τον Ξένο πολύ καιρό πριν, με μία παρατήρηση που παραδέχομαι πως ήταν εξαιρετικά παράδοξη: Στην κοινωνία μας κάθε άνθρωπος που δεν κλαίει στην κηδεία της μητέρας του διατρέχει το ρίσκο να καταδικαστεί σε θάνατο.  Ήθελα απλώς να πω ότι ο ήρωας του βιβλίου είναι καταδικασμένος επειδή δεν παίζει το παιχνίδι». Λίγο αργότερα, εμπλέκεται σε έναν καβγά και σκοτώνει έναν Άραβα. Η αδιαφορία του γίνεται κεντρικό θέμα κατά τη διάρκεια της δίκης του, όπου καταδικάζεται σε θάνατο. Η φίλη του Μαρία προσπαθεί να τον πλησιάσει συναισθηματικά, αλλά συναντά την αδιαφορία του. Το μυθιστόρημα εξετάζει θέματα όπως η ανθρώπινη φύση, ο παραλογισμός, η αδιαφορία, η μοναξιά και η αποδοχή της θνητότητας.

Το Είναι και το Μηδέν (Ζαν-Πωλ Σαρτρ – 1943) Σκιαγραφεί τη θεωρία του συγγραφέα για τη συνείδηση, την ύπαρξη και τα φαινόμενα μέσω της κριτικής τόσο των προηγούμενων φαινομενολόγων (κυρίως του Husserl και του Heidegger) όσο και των ιδεαλιστών, των ορθολογιστών και των εμπειριστών. Σύμφωνα με τον ίδιο, ένα από τα σημαντικότερα επιτεύγματα της σύγχρονης φιλοσοφίας είναι η φαινομενολογία επειδή διέψευσε τα είδη δυϊσμού που έθεσαν το υπάρχον ως με «κρυφή» φύση (όπως το noumenon του Κάντ). Η φαινομενολογία έχει αφαιρέσει «την ψευδαίσθηση των κόσμων πίσω από τη σκηνή». Βασισμένος σε μια εξέταση της φύσης των φαινομένων, περιγράφει τη φύση δύο τύπων όντων, το είναι-εαυτό (το είναι των πραγμάτων) και το είναι-για-αυτό. Ενώ το είναι-εαυτό, είναι κάτι που μπορεί να προσεγγιστεί μόνο από τα ανθρώπινα όντα, το είναι-για-αυτό είναι το είναι της συνείδησης.

Σκοτεινές λεωφόροι (Ιβάν Μπούνιν - 1943) Είναι η περισσότερο αναγνωσμένη συλλογή διηγημάτων του 20ού αιώνα στη Ρωσία. Ο  Μπούνιν  είναι ο πρώτος Ρώσος συγγραφέας που κέρδισε το Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας (1933). Η βασική δομή των ποιημάτων και των ιστοριών του είναι μία από τις πλουσιότερες στη γλώσσα του. Έγραψε το έργο στα προπολεμικά και πολεμικά χρόνια και προκάλεσε ανάμεικτες αντιδράσεις. Το χαρακτήρισαν ως «τις καλύτερες ιστορίες για την αγάπη και το πάθος στη ρωσική λογοτεχνία», όμως άλλοι εξοργίστηκαν από την υπερβολική παρουσίαση ερωτικών σκηνών. Η συλλογή 11 ιστοριών, το τίτλο της οποίας εμπνεύστηκε από τους στίχους του Νικολάι Ογκάρεφ «Γύρω γύρω άνθιζαν οι κόκκινες αγριοτριανταφυλλιές / Σοκάκια από σκούρες φλαμουριές στέκονταν», περιλαμβάνει μεταξύ άλλων τις «Ρωσία», «Αργή ώρα», «Κρύο φθινόπωρο», «Μούσα», «Δεσποινίς Κλάρα» και «Σιδερένιο μαλλί». Αυτές οι ιστορίες απέκτησαν έναν πιο αφηρημένο και μεταφυσικό τόνο, ο οποίος έχει ταυτιστεί με την ανάγκη του να βρει καταφύγιο από την «εφιαλτική πραγματικότητα» της ναζιστικής κατοχής. Η πεζογραφία του Μπούνιν με αυτές έγινε πιο εσωστρεφής, κάτι που αποδόθηκε «στο γεγονός ότι ένας Ρώσος περιβάλλεται από τεράστια, πλατιά και διαρκή πράγματα: τις στέπες, τον ουρανό. Στη Δύση όλα είναι περιορισμένα και περιφραγμένα, και αυτό αυτόματα προκαλεί μια στροφή προς τον εαυτό, προς τα μέσα». Η ρήση του «Δεν υπάρχει φύση ξεχωριστή από εμάς, … κάθε κίνηση του αέρα είναι η κίνηση της δικής μας ζωής» διατυπώνει με το πιο σαφή τρόπο την κοσμοαντίληψή του για τη θέση του ανθρώπου στο σύμπαν. Όπως ακριβώς ένα άτομο, ένα αφάνταστα μικρό μέρος του ηλιακού συστήματος, έχει συνάφεια με τη δομή και τη δυναμική του, έτσι και ο άνθρωπος είναι καταδικασμένος να αντιτίθεται στον Κόσμο και να τον περιλαμβάνει στον εαυτό του.                       

Το Παιχνίδι με τις Χάντρες  (Χέρμαν Έσσε – 1943) Στο ουτοπικό μέλλον, ο Γιόζεφ Κνεχτ αφηγείται την πορεία του σε έναν κόσμο που εξυψώνει τη διανόηση αλλά αγνοεί το ανθρώπινο συναίσθημα. Μια αλληγορία για την πνευματικότητα, τον στοχασμό και τη γνώση. Το μυθιστόρημα αναπτύσσεται σε μια απροσδιόριστη ημερομηνία, γύρω στις αρχές του 25ου αιώνα. Το σκηνικό είναι μια φανταστική επαρχία της κεντρικής Ευρώπης που ονομάζεται Κασταλία, η οποία είχε κρατηθεί με πολιτική απόφαση εργαλείο για την ανάπτυξη του νου. Η τεχνολογία και η οικονομική ζωή περιορίζονται στο ελάχιστο. Η Κασταλία φιλοξενεί μια αυστηρή τάξη ανδρών διανοουμένων με διπλή αποστολή: να διευθύνουν οικοτροφεία και να καλλιεργούν και να παίζουν το Παιχνίδι με τις Γυάλινες Χάντρες, του οποίου η ακριβής φύση παραμένει ασαφής και το οποίο οι λάτρεις μαθαίνουν σε ένα ειδικό σχολείο, γνωστό ως Βάλντσελ. Οι κανόνες του παιχνιδιού αναφέρονται μόνο υπαινικτικά - είναι τόσο περίπλοκοι που δεν είναι εύκολο να τους φανταστεί κανείς. Το να παίξει κανείς καλά το παιχνίδι απαιτεί χρόνια σκληρής μελέτης μουσικής, μαθηματικών και πολιτισμικής ιστορίας. Το παιχνίδι είναι ουσιαστικά μια αφηρημένη σύνθεση όλων των τεχνών και των επιστημών. Προχωρά με τους παίκτες να κάνουν βαθιές συνδέσεις μεταξύ φαινομενικά άσχετων θεμάτων. Το μυθιστόρημα είναι ένα παράδειγμα ενός εκπαιδευτικού διηγήματος, που ακολουθεί τη ζωή ενός διακεκριμένου μέλους του Τάγματος των Κασταλιών, του Joseph Knecht, του οποίου το επώνυμο σημαίνει "υπηρέτης" και είναι συγγενές με την αγγλική λέξη ιππότης. Το όνομα του κύριου χαρακτήρα στην πρώτη από τις "Τρεις Ζωές" στο τέλος του μυθιστορήματος, που ονομάζεται "Ο Δημιουργός της Βροχής", είναι επίσης Knecht, ενώ ο κεντρικός χαρακτήρας στη δεύτερη από αυτές, με τον τίτλο "Ο Πατέρας Ομολογητής", είναι ο Josephus Famulus, δηλαδή μια λατινική εκδοχή του ίδιου ονόματος, "Joseph Servant"). Είναι φανερό ότι γίνεται ένα λογοπαίγνιο με τις έννοιες «υπηρέτης-δούλος-ιππότης». Η πλοκή της κύριας ιστορίας του μυθιστορήματος καταγράφει την εκπαίδευση του Knecht ως νεαρός, την απόφασή του να ενταχθεί στο τάγμα, την κυριαρχία του στο Παιχνίδι και την πρόοδό του στην ιεραρχία του τάγματος για να γίνει τελικά Magister Ludi, ο εκτελεστικός διευθυντής των διαχειριστών παιχνιδιών του Τάγματος των Κασταλιών. Οι εντάσεις που προκλήθηκαν από την άνοδο του Ναζιστικού Κόμματος στη Γερμανία συνέβαλαν άμεσα στη δημιουργία του «Παιχνιδιού με τις Γυάλινες Χάντρες» ως απάντηση στις καταπιεστικές εποχές. «Η εκπαιδευτική επαρχία της Κασταλία, η οποία παρείχε το σκηνικό για το μυθιστόρημα, άρχισε να μοιάζει με τη Σουηβία των παιδικών χρόνων του Έσσε, ενώ παράλληλα αναλάμβανε όλο και περισσότερο τη λειτουργία της υιοθετημένης πατρίδας του, της ουδέτερης Ελβετίας, η οποία με τη σειρά της ενσάρκωσε το δικό του αντίδοτο στις κρίσεις της εποχής του. Έγινε το «νησί της αγάπης» ή τουλάχιστον ένα νησί του πνεύματος». Σύμφωνα με τον βιογράφο του συγγραφέα, στο μυθιστόρημα «η στοχασμός, τα μυστικά του κινεζικού Ι Τσινγκ, τα δυτικά μαθηματικά και μουσική διαμόρφωσαν τις αιώνιες συγκρούσεις της ζωής του σε ένα ενοποιητικό σχέδιο».    

 Έρως (Ορχάν Βελί Κανίκ – 1943) Το θέμα της αγάπης που δεν ανταποκρίνεται, το πέρασμα του χρόνου και η λεπτή απογοήτευση στις ρομαντικές σχέσεις κυριαρχούν. Η αγάπη δεν είναι ένα μεγαλειώδες, που καλύπτει τα πάντα, αλλά μάλλον ένα πιο οικείο, συχνά γλυκόπικρο συναίσθημα. Απεικονίζει την αγάπη με ένα πιο καθημερινό, συχνά χιουμοριστικό φως. Τα ερωτικά του ποιήματα συχνά προσλαμβάνονται ως ωμά, ευάλωτα και ειλικρινή, γεμάτα με ένα άγγιγμα ειρωνείας ή ασάφειας. Η απεικόνιση της αγάπης από τον ποιητή είναι ρεαλιστική, καθώς συχνά την απεικονίζει ως ελαττωματική και ατελή. Όπως και στο "Garip", χρησιμοποιεί επίσης απλή, χωρίς διακοσμητικά γλώσσα.             

Ο μικρός πρίγκηπας (Αντουάν ντε Σαιντ-Εξυπερύ - 1943) Μολονότι υποτίθεται ότι είναι παιδικό βιβλίο, ο Μικρός Πρίγκιπας κάνει μερικές βαθυστόχαστες και ιδεαλιστικές παρατηρήσεις σχετικά με τη ζωή και την ανθρώπινη φύση. Η ουσία τους περιέχεται στα λόγια της αλεπούς: «Δεν βλέπεις καθαρά παρά μόνον με την καρδιά. Η ουσία είναι αόρατη στα μάτια.» Η αλεπού στέλνει και άλλα μηνύματα-κλειδιά, όπως: «Είσαι υπεύθυνος για πάντα, γι' αυτό που έχεις εξημερώσει.» Ή ακόμα: «Ο χρόνος που πέρασες με το τριαντάφυλλό σου είναι αυτό που το κάνει ξεχωριστό για σένα.»

Ιδιωτική συλλογή - Αθήνα

Οι αδελφές Μακιόκα (Jun’ichirō Tanizaki, 1943-1948). Στην Οσάκα της δεκαετίας του ’30, τέσσερις αδελφές από παλιά σαμουράικη οικογένεια προσπαθούν να διασώσουν την κοινωνική τους θέση ενώ η Ιαπωνία βυθίζεται στον πόλεμο. Η μεγαλύτερη, ψάχνει γαμπρό για την πιο όμορφη – αλλά κάθε προξενιό ναυαγεί: σεισμοί, λογοκρισία, ελλείψεις ρυζιού. Παράλληλα, η Σάκι, η νεότερη, ερωτεύεται έναν γραφίστα με σύγχρονες ιδέες. Η ιστορία τελειώνει με την όμορφη να παντρεύεται τελικά έναν «αξιοπρεπή» υπάλληλο, ενώ οι κεραμοσκεπές του σπιτιού δεινοπαθούν από τους βομβαρδισμούς. Το μυθιστόρημα «The Makioka Sisters» είναι αριστούργημα «εσωτερικού ρεαλισμού». Ο Τανιζάκι αφηγείται τον πόλεμο χωρίς να τον δείχνει: η έλλειψη ζάχαρης, οι μαύρες κουρτίνες, η μυρωδιά της μούχλας στα κιμονό. Η γραφή κινείται ανάμεσα στην κλασική αισθητική του Τσούγκα και στις υπαινικτικές τεχνικές του Προυστ. Η επιλογή να μην ονομαστεί «πόλεμος» αλλά να τον νιώθει κανείς παντού, αποτέλεσε μια πρωτοποριακή πολιτική στάση εν μέσω λογοκρισίας. Το βιβλίο διαβάστηκε ως καταφύγιο νοσταλγίας, αλλά και ως κατηγορώ ενάντια στην παλιά τάξη πραγμάτων.

Έργα που κυκλοφόρησαν στη δίνη του Β'ΠΠ (1940-1941)

Ιδιωτική συλλογή. Αθήνα

Η Δύναμη και η Δόξα (Γκράχαμ Γκριν – 1940) Ο τίτλος είναι δανεισμένος από τη δοξολογία. Το έργο καταδεικνύει τους τρόπους με τους οποίους η έντονη υιοθέτηση μιας συγκεκριμένης κοσμοθεωρίας μπορεί τελικά να εμποδίσει τους ανθρώπους να δουν τα πράγματα καθαρά. Ένα άλλο από τα περίπλοκα ηθικά μάτριξ του Γκριν, όπου οι διεφθαρμένοι χαρακτήρες μπορεί να είναι ακόμα ικανοί για καλοσύνη και οι ενάρετοι αναδεικνύουν δολοφονικά τις αρετές τους. Η κεντρική φιγούρα είναι ένας «ιερέας του ουίσκι», που διέφυγε στο Μεξικό τη δεκαετία του 1930, κατά τη διάρκεια των ετών που η Καθολική Εκκλησία καταστέλλονταν από τη μεξικανική κυβέρνηση. Ο ιερέας, που δεν κατονομάστηκε ποτέ, καταδιώκεται από έναν ανώνυμο υπολοχαγό της αστυνομίας, έναν αδίστακτο ιδεαλιστή που δεν θα διστάσει να πάρει ομήρους από κάθε χωριό όπου ο φυγάς ιερέας θα μπορούσε να σταματήσει και να τους πυροβολήσει αν δεν αναφερθεί η επίσκεψη του ιερέα. Ενοχοποιημένος, λαχταρώντας πάντα αλκοόλ - κάποια στιγμή κατεβάζει το κρασί της κοινωνίας - ο ιερέας καταφέρνει παρόλα αυτά να εκτελεί τα καθήκοντά του στο δρόμο και να κάνει μικρές πράξεις χάρης, ακόμη και αυτές που σφραγίζουν τη μοίρα του. Αυτά δεν αποδείχθηκαν αρκετά για το Βατικανό. Δεκατρία χρόνια μετά τη δημοσίευση αυτού του βιβλίου, η Εκκλησία το καταδίκασε και επέμεινε στον Γκριν να κάνει αλλαγές. Ως ειλικρινής καθολικός αλλά και επιδέξιος μάνατζερ, απάντησε ότι τα πνευματικά δικαιώματα ανήκουν στους εκδότες του.

Η Έρημος των Ταρτάρων (Ντίνο Μπουτζάτι - 1940) Σε κλίμα καφκικό (όσο και καβαφικό) αφηγείται την ιστορία του νεαρού υπολοχαγού Τζοβάνι, ο οποίος περνάει τη ζωή του σε ένα οχυρό, όπου τοποθετείται στον πρώτο του διορισμό, περιμένοντάς µάταια την εισβολή ενός  εχθρού από τον βορρά. Με φόντο την απέραντη, ομοιόμορφη έρημο, αφηγείται την αναμονή της επίθεσης, που θα αποτελούσε για το νεαρό αξιωματικό ευκαιρία επαγγελματικής ανέλιξης. Μόνο που αυτή δεν έρχεται ποτέ για τριάντα ολόκληρα χρόνια. Το πέρασμα του χρόνου φέρνει και το ανυπέρβλητο κορυφαίο γεγονός: τον θάνατο. Και τον αντιμετωπίζει µμονάχος, χωρίς να περιμένει συμπαράσταση, βοήθεια ή κατανόηση από κανέναν, σ’ ένα αδιάφορο για τη μοίρα του περιβάλλον. Το έργο περιγράφει τη μοναξιά, την υπαρξιακή αγωνία, την άνιση μάχη ενάντια στο πέρασμα του χρόνου, την ανθρώπινη αξιοπρέπεια, τον θάνατο, τη ζωή σ’ ένα στρατόπεδο που περιμένει την επίθεση των βαρβάρων  – που δεν έρχονται ποτέ.                    

Νίκος Εγγονόπουλος 1942

Για ποιον χτυπά η καμπάνα (Έρνεστ Χέμινγουεϊ – 1940) Οι χαρακτήρες του δεν είναι άφοβοι και άτρωτοι, όμως αγαπούν την ζωή και γι αυτό μάχονται γι αυτήν, παρ' ότι πολλές φορές αναρωτιούνται αν αξίζει τον κόπο. Γι αυτούς, δημοκρατία σημαίνει επιβίωση. Η πρόθεση του συγγραφέα ήταν να μεταδώσει την πίστη ότι κανένας δεν μπορεί να μένει αμέτοχος σε ότι συμβαίνει γύρω του. Είναι υπεύθυνος, γι αυτό και υποχρεωμένος να λάβει μέρος.«...Και γι' αυτό ποτέ μη στείλεις να μάθεις για ποιον χτυπά η καμπάνα. Χτυπά για σένα».  

Γέννημα θρέμμα (Ρίτσαρντ Ράϊτ – 1940) Θα ήταν εύκολο να γραφτεί ένα βιβλίο για έναν νεαρό και φτωχό μαύρο άνδρα που κατηγορήθηκε άδικα. Ο Ράϊτ έγραψε το δύσκολο. Το κύριο θέμα του Native Son είναι η φυλή. Ο Bigger νιώθει μόνος επειδή είναι ένας μαύρος άνδρας σε έναν κόσμο λευκών ανθρώπων που φαίνεται να υπαγορεύουν τις σκέψεις και τις συμπεριφορές του. Είναι θυμωμένος και αγανακτισμένος, συναισθήματα που κορυφώνονται με τη δολοφονία δύο γυναικών, μιας λευκής, που πιστεύει στην ισότητα, και μια φτωχής μαύρης που ήταν βέβαιη ότι ισότητα δεν υπάρχει... Στο Σικάγο της δεκαετίας του 1930, όλα αρχίζουν όταν ο Bigger Thomas έχει βρίσκει δουλειά ως σοφέρ και δολοφονεί το μοναδικό κορίτσι της πλούσιας οικογένειας που μόλις τον προσέλαβε. Αν και η δολοφονία είναι τυχαία, γίνεται ένα είδος αναδρομικής πράξης βούλησης. Οδηγεί τον Thomas σε μια έρευνα για τα δικά του τραύματα και ταπεινώσεις, στα χέρια μιας μερικές φορές κυριολεκτικά αιμοδιψής λευκής κοινωνίας. Υπάρχουν αποσπάσματα τυπικού κοινωνικού κηρύγματος σε αυτό το βιβλίο, αλλά ο Ράϊτ περιγράφει την κατάσταση του Thomas στα πιο άβολα μέρη της αμερικανικής φυλετικής αντιπαράθεσης. Εκεί ακριβώς έπρεπε να την πάει. Λόγω της ευρείας επιτυχίας του, το έργο  χρησίμευσε ως εργαλείο για να ξεκινήσουν συζητήσεις σχετικά με τον ρόλο που διαδραματίζει η κοινωνία και η κουλτούρα καταπίεσης στην εγκληματικότητα. Το μυθιστόρημα συχνά επικρίνεται από τους Αφροαμερικανούς για την έλλειψη θετικών προτύπων, καθώς ο πρωταγωνιστής, είναι ένας βαθιά ελαττωματικός χαρακτήρας.                         

Η Καρδιά Κυνηγάει Μονάχη (Κάρσον ΜακΚάλλερς – 1940) Όταν η συγγραφέας ήταν έφηβη, πήγε στη Νέα Υόρκη για να σπουδάσει πιάνο. Έχασε το πορτοφόλι με τα χρήματα των διδάκτρων της και δεν γράφτηκε στο πιάνο. Τέτοιες μικρές, αδιόρθωτες τραγωδίες όπως αυτή, βρίσκονται στη σιωπηλή, μοναχική καρδιά του μυθιστορήματος, Πρόκειται για ένα μυθιστόρημα σε στιλ Νότου Γοτθικού ρυθμού για έναν κωφό άνδρα τον Τζον Σίνγκερ και τους ανθρώπους που συναντά σε μια πόλη με μύλους της δεκαετίας του 1930 στην πολιτεία Τζόρτζια των ΗΠΑ. Το μυθιστόρημα έγινε δεκτό θετικά τόσο ως ένα ρεαλιστικό σχόλιο για την κοινωνική σύγκρουση όσο και ως μια παραβολή για τον φασισμό. Το βιβλίο ξεκινά με έμφαση στη σχέση μεταξύ των φίλων Τζον Σίνγκερ και Σπύρου Αντωνόπουλου, οι οποίοι είναι και οι δύο κωφοί και ζουν μαζί για αρκετά χρόνια. Λόγω της ολοένα και συχνότερης κακής συμπεριφοράς του Σπύρου που προκαλείται από το αλκοόλ, τον στέλνουν σε ένα άσυλο φρενοβλαβών μακριά από την πόλη, παρά τις προσπάθειες του Σίνγκερ να παρέμβει. Μόνος πλέον, ο Σίνγκερ μετακομίζει σε ένα νέο δωμάτιο σε άλλο σπίτι. Το υπόλοιπο της αφήγησης επικεντρώνεται στους αγώνες τεσσάρων γνωστών του Σίνγκερ, οι οποίοι τον επισκέπτονται όλοι συχνά: ένα αγοροκόριτσο που αγαπά τη μουσική και ονειρεύεται να αγοράσει ένα πιάνο, ένας αλκοολικός εργάτης, ένας παρατηρητικός ιδιοκτήτης εστιατορίου και ένας ιδεαλιστής γιατρός. Παρά την έλλειψη λεκτικής απάντησης, καθένας από αυτούς τους ανθρώπους πιστεύει ότι ο Σίνγκερ έχει μια μοναδική κατανόηση των δυσκολιών τους. Ο Σίνγκερ νοσταλγεί τον Σπύρο και τον επισκέπτεται στο άσυλο, αλλά αυτός φαίνεται να μην ανταποκρίνεται στις προσπάθειες επικοινωνίας του Σίνγκερ. Στην τρίτη του επίσκεψη, ο Σίνγκερ μαθαίνει από το προσωπικό ότι ο Σπύρος πέθανε. Ο Σίνγκερ αυτοκτονεί επιστρέφοντας σπίτι. Οι χαρακτήρες της McCullers πλησιάζουν ο ένας τον άλλον για συμπάθεια και κατανόηση, αλλά δεν μπορούν όλοι να ολοκληρώσουν την επικοινωνία τους και τη σύνδεση τους και οι απομονωμένες σκέψεις τους σχηματίζουν μια χορωδία εκπληκτικής, υπερβατικής βαρύτητας, μουσική που μόνο ο αναγνώστης μπορεί να ακούσει.

Λευκά χρονικά (Γκεντούν Τσόπελ – 1940). Είναι ανολοκλήρωτη ιστορία του πρώιμου Θιβέτ (7ος-9ος αι.) γραμμένη στα Θιβετιανά, που συνθέτει γραπτές πηγές, προφορικά τραγούδια βασιλέων και δικά του ποιήματα, δημιουργώντας ένα ιστορικό-ποιητικό μωσαϊκό. Τα κύρια θέματα του είναι: η πρώιμη ιστορία του Θιβέτ ως ποίηση και όχι μόνο χρονολόγιο, η κριτική της παραδοσιακής κοσμολογίας και η παγκοσμιοποιημένη ματιά, που συνδυάζει σανσκριτικά, κινέζικα χειρόγραφα και προσωπικά ταξίδια στην Ινδία και τη Σρι Λάνκα. Είναι το πρώτο Θιβετιανό κείμενο που ιστοριογραφεί ως ποίηση με ρυθμική και λυρική  γλώσσα, πρότυπο κοσμοπολίτικου δοκιμίου, που συνδυάζει ιστορία, φιλοσοφία, ταξίδια, ερωτισμό. Το κείμενο διαβάζεται ως μανιφέστο ελευθερίας, ως ποίημα ιστορίας και ιστορία ποίησης – ένας Θιβετιανός Δον Κιχώτης που τριγυρνά και περιγράφει τον κόσμο για να τον ξυπνήσει. Ο νεαρός μοναχός Dorje γίνεται το νήμα που ενώνει τις φωνές των Σιχ, των Μουσουλμάνων, των Ινδουιστών, των Χριστιανών, των Τζαϊνιστών, των Πάρσων, των Κινέζων και των φυλών σε ένα ποικιλόχρωμο ανθρώπινο ύφασμα - απόδειξη ότι η ποικιλομορφία είναι μια ζωντανή, αναπνέουσα αγορά ιδεών που μεταφέρεται παντού. Ο Dorje γράφει στον δάσκαλό του: «Ο ουρανός δεν είναι πια μπλε, είναι όλων των χρωμάτων». Πρόκειται για το πρώτο θιβετιανό έργο που γράφεται σε ευρωπαϊκή μυθιστορηματική φόρμα ενώ διατηρεί τη ρυθμική παλίρροια των θιβετιανών γκουρ. Ο Gendun Chophel, λάμα και ιστορικός, εισάγει πειραματικές τεχνικές: εσωτερικό μονόλογο, πολυφωνία, αλλά και διαλογική δομή που θυμίζει βουδιστική συζήτηση. Το βιβλίο αποτελεί «διανοητικό πέρασμα» από το κλειστό θεοκρατικό Θιβέτ στον κόσμο της αποαποικιοποίησης. Για πρώτη φορά ο ήρωας δεν επιστρέφει στο μοναστήρι, η απώλεια είναι συνειδητή πράξη ελευθερίας. Διαβάστηκε κρυφά στην Λάσα και αργότερα στην εξορία, λειτουργώντας ως προάγγελος της σύγχρονης θιβετιανής λογοτεχνίας. Στην Ελλάδα δεν έχει κυκλοφορήσει ολόκληρο, αποσπάσματα του όμως βρίσκονται «Στο Δάσος της Ξεθωριασμένης Σοφίας» (In the Forest of Faded Wisdom, 2009), εκδόσεις Κέδρος και μερικά ποιήματα στο «Τιβετιανή Τέχνη του Έρωτα» (Tibetan Arts of Love, 1992), εκδόσεις Κέδρος.

Ο Άνθρωπος που Αγαπούσε τα Παιδιά (Κριστίνα Στεντ – 1940) Το μυθιστόρημα αφηγείται την ιστορία μιας εξαιρετικά δυσλειτουργικής οικογένειας. Ο αφελής εγωισμός του πατέρα Σαμ Πόλιτ κατακλύζει την οικογένειά του, ειδικά τη σύζυγό του Χένι και τη μεγαλύτερη κόρη του Λούι. Η οικογένεια δεν είναι πλούσια, μια κατάσταση που επιδεινώνεται από τον ιδεαλισμό του Σαμ, τα συσσωρευμένα χρέη της Χένι και το τρομερό ρήγμα μεταξύ του ζευγαριού. Ο Σαμ Πόλλιτ είναι ένα εξουθενωτικό τέρας συζύγου, κάθε άλλο παρά τολμηρός, μερικές φορές σκληρό, αλλά πάντα με σεβασμό στον εαυτό του. Η σύζυγός του, η Χένι, με την οποία σχεδόν δεν μιλάει, νευρωτική, το είδος της μητέρας που κλέβει από τους κουμπαράδες των παιδιών της, εκτρέπεται με έναν μισογύνη φίλο. Τα έξι

Φωτο: Ανήσυχη πένα

  παιδιά τους, είναι τρομοκρατημένοι μάρτυρες της κατάρρευσης των γονιών τους και οι αβοήθητοι αποδέκτες της τοξικής τους προσοχής. Η Stead περιγράφει λεπτομερώς τις συζυγικές μάχες των γονέων και τις διάφορες αφηγήσεις για τις σχέσεις και τις συμμαχίες της οικογένειας. Ο χαρακτήρας Σαμ βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στον πατέρα της Στεντ. Το έργο διαδραματίζεται αρχικά στο Σίδνεϋ, αλλά το σκηνικό τροποποιήθηκε για να ταιριάζει στο αμερικανικό κοινό, στην Ουάσιγκτον, κάπως μη πειστικά λόγω γλωσσικών αποχρώσεων. Αδίστακτη και διεισδυτική, η Στεντ αποκαλύπτει, μεταξύ άλλων, τον κίνδυνο του ανεξέλεγκτου συναισθηματισμού στις σχέσεις και στην πολιτική σκέψη. Η συγγραφέας, μια Αυστραλή με υπέροχο στιλ, τόσο αδιάφορη όσο και στιβαρή, είναι ατρόμητη στην απεικόνιση της οικογένειας Πόλλιτ και πιο συμπονετική στις κρίσεις της από ό,τι θα μπορούσαμε να είμαστε εσείς ή εγώ. Όταν ξέρετε πόσο πολύ αυτό το μυθιστόρημα βασίστηκε στη δική της παιδική ηλικία, αυτή η συμπόνια φαίνεται ακόμα πιο αξιοσημείωτη.                                                               

Παράξενο (Ορχάν Βελί Κανίκ – 1941) Πρωτοποριακή ποιητική συλλογή που έθεσε τα θεμέλια για το κίνημα Garip. Δημιούργησε ένα νέο στυλ που απέρριπτε τη διακόσμηση και τους παραδοσιακούς κανόνες. Έδωσε έμφαση στην απλή γλώσσα, στην καθομιλουμένη και στην εστίαση στην καθημερινή ζωή και όχι σε εξιδανικευμένα θέματα. Αγγίζει τους παραλογισμούς της ζωής, τον αγώνα του ατόμου σε έναν αδιάφορο κόσμο και τις προκλήσεις της κοινωνίας που αλλάζει. Απορρίπτει τα μεγαλεπήβολα ιδανικά της αγάπης, του πατριωτισμού και του ηρωισμού, εστιάζοντας αντ' αυτού σε προσωπικές, μερικές φορές ειρωνικές εμπειρίες.                                                                                                               

Ανθρώπινα Τοπία (Ναζίμ Χικμέτ – 1941) Ένα μεγάλο, πολύφωνο ποίημα με 16.000 στίχους, που σκιαγραφεί μια λεπτομερή, πανοραμική εικόνα της κοινωνίας. Καλύπτει σημαντικά ιστορικά γεγονότα στην Τουρκία κατά το πρώτο μισό του 20ού αιώνα. Επικρίνει την ανισότητα, τη φτώχεια και την έλλειψη κοινωνικής δικαιοσύνης που αντιμετώπισαν πολλοί άνθρωποι, ειδικά οι φτωχοί της υπαίθρου και τα εργατικά στρώματα. Η οπτική του περιπλανιέται από άνθρωπο σε άνθρωπο στην τότε Ανατολία. Eίναι ένας βαθύς προβληματισμός για την ανθρώπινη ζωή, τον πόνο και την αναζήτηση της ελευθερίας. Ο ποιητής επικεντρώνεται στην εγγενή αξιοπρέπεια κάθε ατόμου, ανεξάρτητα από την κοινωνική του θέση ή το υπόβαθρό του. Αυτό το έργο είναι μοναδικό για τη χρήση ελεύθερου στίχου και την έλλειψη σαφούς αφηγηματικής δομής. Το έργο θεωρείται ένα από τα θεμελιώδη έργα της τουρκικής λογοτεχνίας και το magnum opus του Χικμέτ. Αποτελείται από πέντε μέρη, με το τελευταίο όμως ημιτελές.                                                    

Ο Κολοσσός του Μαρουσίου (Χένρι Μίλλερ – 1941)  Ο συγγραφέας ήρθε στην Ελλάδα το 1939, φιλοξενούμενος του Άγγλου συγγραφέα Λόρενς Ντάρελ, που ζούσε στην Κέρκυρα.  Επισκέφτηκε την Αθήνα, την Πελοπόννησο αλλά και αρκετά από τα νησιά της Ελλάδας και γνωρίστηκε με τον Γιώργο Σεφέρη και τον Γιώργο Κατσίμπαλη, από τον οποίο είναι εμπνευσμένος και ο τίτλος. «Η ελληνική γη ανοίγει μπροστά μου σαν το Βιβλίο της Αποκάλυψης. Ποτέ δεν ήξερα ότι η γη εμπεριέχει τόσα πολλά· περπατούσα με παρωπίδες, με διστακτικά, αβέβαια βήματα· ήμουν περήφανος και αλαζονικός, ευχαριστημένος που ζούσα τη λάθος, περιορισμένη ζωή της πόλης. Το φως της Ελλάδας μου άνοιξε τα μάτια, διαπέρασε τους πόρους μου, διεύρυνε ολόκληρη την ύπαρξή μου. Γύρισα πίσω στον κόσμο, έχοντας βρει το πραγματικό κέντρο και το πραγματικό νόημα της επανάστασης. Καμιά πολεμική σύγκρουση ανάμεσα στα έθνη της γης δεν μπορεί να διαταράξει αυτή την ισορροπία. Μπορεί η ίδια η Ελλάδα να περιπλακεί, όπως περιπλεκόμαστε εμείς τώρα, αλλά αρνούμαι κατηγορηματικά να είμαι οτιδήποτε λιγότερο από πολίτης του κόσμου το οποίο σιωπηλά διακήρυξα ότι είμαι όταν στάθηκα στον τάφο του Αγαμέμνονα. Από τότε και μετά η ζωή μου αφιερώθηκε στην αποκατάσταση της θεϊκότητας του ανθρώπου. Ειρήνη σε όλους τους ανθρώπους, εύχομαι, και μια πιο άφθονη ζωή!»

Σκακιστική νουβέλα (Στέφαν Τσβάιχ - 1941) Κυκλοφόρησε μετά το θάνατο του συγγραφέα το 1942. Αφηγείται την εμπειρία ενός άνδρα, του Δρ. Β., ο οποίος είναι φυλακισμένος από τους Ναζί και αναγκάζεται να παλέψει με τη μοναξιά και την ψυχική απομόνωση. Η μοναδική του διαφυγή είναι το σκάκι, το οποίο χρησιμοποιεί για να επιβιώσει πνευματικά. Όταν αναμετράται με έναν μυστηριώδη αντίπαλο, το σκάκι γίνεται μια συμβολική αναμέτρηση με την ανθρώπινη ψυχή, το βασανιστήριο και τη μοναξιά. Το έργο ασχολείται με θέματα όπως η ψυχική αντοχή, η αναγκαιότητα της ελευθερίας και η ατομική πάλη απέναντι στην εξουσία.

Λίγο πριν τον Β'ΠΠ: απο τον Καζαντζάκη, στον Φλαν Ο΄Μπραϊεν και στο Μαλρώ (1937-1938)

 Η κυρίαρχη καθεστωτικά τέχνη απαιτεί πόρους, που με τη σειρά τους προϋποθέτουν τουλάχιστον συναίνεση προθέσεων από την οικονομική, κοινωνική (και σε κάποιες χώρες και από την πολιτική) ελίτ. Αυτό, που οι προηγούμενες ελίτ αρκετές φορές χαρακτήρισαν ως «κακή» ή απαγορευμένη  λογοτεχνία είναι τις περισσότερες φορές η πραγματική λογοτεχνία που παρουσιάζει τις αλήθειες που δεν θέλουν να φαίνονται. Οι ήρωές της, που έχουν μείνει αθάνατοι στη παγκόσμια συνείδηση είναι οι ασυμβίβαστοι, αυτοκαταστροφικοί, πολύ λιγότερο «ηθικοί», θρησκόληπτοι και «πολιτικά ορθοί» από ότι οι ήρωες της «αποδεκτής» λογοτεχνίας.

Luciano Castelli. 1994

Η ελπίδα (Αντρέ Μαλρώ – 1937) Μυθιστόρημα εμπνευσμένο από εμπειρία του στον Ισπανικό Εμφύλιο, όπου συμμετείχε ενεργά στο πλευρό των Δημοκρατικών. Το έργο αποτελεί μια λογοτεχνική σύνθεση που αποτυπώνει τη σύγκρουση ανάμεσα στις δυνάμεις της ελευθερίας και του φασισμού, ενώ ταυτόχρονα εξερευνά την ηθική και ψυχολογική διάσταση της επαναστατικής δράσης. Η υπόθεση του μυθιστορήματος εκτυλίσσεται κυρίως στα πρώτα στάδια του εμφυλίου το 1936. Πρωταγωνιστές είναι μαχητές της Δημοκρατίας, άνθρωποι απλοί ή διανοούμενοι, Ισπανοί και ξένοι εθελοντές, που παλεύουν με θάρρος και απελπισία ενάντια στον στρατό του Φράνκο. Ανάμεσά τους διακρίνονται μορφές και χαρακτήρες που συμβολίζουν την πίστη, την αμφιβολία και το δράμα της ατομικής συνείδησης μέσα στη δίνη της Ιστορίας. Η γραφή είναι φορτισμένη από φιλοσοφικούς στοχασμούς για τη μοίρα του ανθρώπου, την αξία της θυσίας και το τίμημα της ελευθερίας. Παράλληλα, το μυθιστόρημα διαθέτει έντονο ρεαλισμό στις περιγραφές της μάχης και της καταστροφής, αποδίδοντας τη φρίκη του πολέμου αλλά και τη δύναμη της συλλογικής ελπίδας. Ο τίτλος δεν είναι τυχαίος: παρά τη βία, τον θάνατο και τις ήττες, ο Μαλρώ υμνεί την πίστη σε έναν κόσμο δικαιότερο, αν και γνωρίζει την τραγικότητα αυτής της πίστης. Το έργο συνδέεται άμεσα με τη μαρτυρία του συγγραφέα ως ανθρώπου που έζησε την Ιστορία και την κατέγραψε όχι απλώς ως θεατής αλλά ως μαχόμενος δημιουργός της.                     

Τα μάτια τους κοιτούσαν το Θεό (Ζόρα Νιλ Χάρστον – 1937) Θεωρείται κλασικό της Αναγέννησης του Χάρλεμ και το πιο γνωστό έργο της Χάρστον. Το μυθιστόρημα της εξερευνά τη ζωή της Janie «ωριμάζοντας από ένα ζωντανό, αλλά άφωνο, έφηβο κορίτσι σε μια γυναίκα με το δάχτυλό της στη σκανδάλη του πεπρωμένου της». Στην αρχή της ιστορίας, περιγράφεται ως αφελής, όμορφη και ενεργητική. Ωστόσο, καθώς η ιστορία εξελίσσεται, η Janie βρίσκεται συνεχώς υπό την επιρροή και την πίεση των κανόνων φύλου στις ρομαντικές της σχέσεις. Καθώς καθοδηγείται από τους άνδρες σε κάθε σχέση της, χάνει τελικά την αυτοπεποίθησή της και την εικόνα του εαυτού της, συμμορφούμενη με τους ρόλους που αυτοί θέλουν να καλύψει.            

Άνθρωποι και ποντίκια (Τζον Στάινμπεκ – 1937) Μεγάλη νουβέλα που περιγράφει τις εμπειρίες του George και της Lennie, δύο μεταναστών εργατών σε ράντσο, καθώς μετακινούνται από μέρος σε μέρος στην Καλιφόρνια, αναζητώντας δουλειά κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Ύφεσης. Ο Στάινμπεκ βάσισε τη νουβέλα στις δικές του εμπειρίες ως έφηβος που εργαζόταν δίπλα σε μετανάστες εργάτες αγροκτημάτων τη δεκαετία του 1910. Έχει γίνει συχνός στόχος λογοκρισίας και απαγορεύσεων για χυδαιότητα και προσβλητική και ρατσιστική γλώσσα.

Χόμπιτ (Τζ.Ρ.Ρ. Τόλκιν - 1937) Μυθιστόρημα φαντασίας που ενώ μπορεί και να σταθεί αυτόνομα συχνά προωθείται ως το προοίμιο του Άρχοντα των Δαχτυλιδιών, του ίδιου συγγραφέα.  Η ιστορία λέγεται με τη μορφή μιας πικαρέσκου ή επεισοδιακής αναζήτησης. Ο Μπίλμπο αποκτά ένα νέο επίπεδο ωριμότητας, ικανότητας και σοφίας αποδεχόμενος τις ανυπόληπτες, ρομαντικές, φειδωλές και περιπετειώδεις πλευρές της φύσης του και εφαρμόζοντας την εξυπνάδα και την κοινή λογική του. Η ιστορία φτάνει στο αποκορύφωμά της στη Μάχη των Πέντε Στρατών, όπου πολλοί από τους χαρακτήρες και τα πλάσματα από τα προηγούμενα κεφάλαια επανεμφανίζονται για να εμπλακούν σε σύγκρουση. Η προσωπική ανάπτυξη και οι μορφές ηρωισμού είναι κεντρικά θέματα της ιστορίας, μαζί με μοτίβα πολέμου. Αυτά τα θέματα οδήγησαν τους κριτικούς να δουν τις εμπειρίες του Τόλκιν κατά τη διάρκεια του Α' Παγκοσμίου Πολέμου ως καθοριστικής σημασίας για τη διαμόρφωση της ιστορίας. Οι επιστημονικές γνώσεις του συγγραφέα για τη γερμανική φιλολογία και το ενδιαφέρον για τη μυθολογία και τα παραμύθια συχνά σημειώνονται ως επιρροές. 

Ivan Aivazovsky, ιδιωτική συλλογή, Αθήνα

Πέρα από την Αφρική (Κάρεν Μπλίξεν – 1937)   Η συγγραφέας άρχισε να το γράφει το 1913, όταν πήγε με τον άντρα της στην Κένυα για ν' αναλάβουν μια φυτεία καφέ και το τέλειωσε μετά την αποτυχία της επιχείρησης και την επιστροφή της στη Δανία. Αναμειγνύει τις προσωπικές της εμπειρίες με την ιστορία της αποικιακής Αφρικής και τη σχέση της με τους ντόπιους. Η γραφή της είναι ποιητική και αναστοχαστική, με το έργο να αγγίζει θέματα αποικιοκρατίας, αγάπης και εσωτερικής αναζήτησης. Πνεύμα αντισυμβατικό και ελεύθερο, η συγγραφέας διαπερνά με τη γραφή της τις καθεστηκυίες αντιλήψεις της αποικιοκρατίας και του ρατσισμού και μας δίνει ένα πολύχρωμο και πραγματικό πορτραίτο της Βρετανικής Ανατολικής Αφρικής.                           

Rickshaw Boy (Λάο Σε - 1937). Ο Σιάνγκ Τζι, χωρικός από τη βόρεια Κίνα, έρχεται στο Πεκίνο ονειρευόμενος να αγοράσει το δικό του ρίκσα. Με υπεράνθρωπες οικονομίες το καταφέρνει, αλλά τρεις φορές το χάνει: πρώτα από τον πόλεμο των στρατοκρατών, μετά από μια απάτη του αφεντικού-δανειστή, τέλος από την αρρώστια της συζύγου του. Καταλήγει να γίνει «χαμένος άνθρωπος» που πίνει και προδίδει συναδέλφους του. Ο Λάο Σε μετατρέπει το ρίκσα σε σύμβολο του κινέζικου ονείρου που γίνεται εφιάλτης. Χρησιμοποιεί πεκινουά ιδιώματα, λαϊκές παροιμίες και μια κωμικοτραγική γλώσσα που αποδίδει τη ζωντανή πολυφωνία της πόλης. Η αποτυχία του Σιάνγκ Τζι δεν είναι ατομική, αλλά συνέπεια ενός συστήματος που συνθλίβει τον αυτοδημιούργητο άνθρωπο. Εκδόθηκε λίγο πριν την ιαπωνική εισβολή και διαβάστηκε ως προφητεία για την πτώση της «Νέας Κίνας». Σήμερα θεωρείται το πιο ολοκληρωμένο δείγμα κοινωνικού ρεαλισμού του Παλιού Πεκίνου.                                       

Η Ναυτία - (Ζαν-Πωλ Σαρτρ         1938) Tο πρώτο μυθιστόρημα και λογοτεχνική επιτυχία του συγγραφέα. Είναι γραμμένο με τη μορφή ημερολογίου και αφηγείται τα επαναλαμβανόμενα συναισθήματα αποστροφής που βιώνει ο πρωταγωνιστής Αντουάν, ιστορικός, καθώς συνειδητοποιεί την κοινοτοπία και το αυθαίρετο της ύπαρξης.  Σιγά σιγά, παρατηρεί ότι η σχέση του με τα συνηθισμένα αντικείμενα έχει αλλάξει και αναρωτιέται πώς. Όλα του φαίνονται δυσάρεστα και πολλές φορές τον κυριεύει μια οντολογική δυσφορία: η ναυτία, κατά την οποία δεν μπορεί πλέον να δει ή να νιώσει τον εαυτό του χωρίς να βιώσει βαθιά αποστροφή.  Καθώς οι κρίσεις ναυτίας εμφανίζονται πιο συχνά, δεν αντέχει πλέον την αστική τάξη της πόλης του,  ούτε τον μαρκήσιο του οποίου ετοιμάζει τη βιογραφία, «γιατί η ιστορία μιλάει για ό,τι υπήρξε [και] ποτέ ένα υπάρχον δεν μπορεί να αιτιολογήσει την ύπαρξη ενός άλλου υπάρχοντος». Μαθαίνει ότι η πρώην σύντροφός του, Άννυ, με την οποία μοιράζονταν τις εντυπώσεις του, φεύγει για το Λονδίνο, έτσι βρίσκεται πραγματικά μόνος και δεν υπάρχει πια για τίποτα και για κανέναν. Μόνο η φαντασία θα καταφέρει ίσως να τον λυτρώσει από τη ναυτία και αποφασίζει να γράψει ένα μυθιστόρημα που θα τον κάνει να αποδεχθεί την ύπαρξη και να υπερβεί την πραγματικότητα. Το έργο είναι θεμέλιο κείμενο του υπαρξισμού που στοχάζεται το νόημα και το βάρος της ελευθερίας.                                                                                   

At Swim-Two-Birds  (Φλαν Ο’Μπράϊεν – 1938)   Ένα από τα πιο εκλεπτυσμένα παραδείγματα μεταμυθοπλασίας. Ο τίτλος του μυθιστορήματος προέρχεται από το "Τα στενά νερά των δύο πουλιών", ένα αρχαίο πέρασμα στον ποταμό Shannon, το οποίο φέρεται να επισκέφθηκε ο θρυλικός βασιλιάς Sweeney, ένας χαρακτήρας του μυθιστορήματος. Ο συγγραφέας Ιρλανδός Brian O'Nolan - θα ήταν απογοητευμένος αν κάποιος μπορούσε να βρει μια συνεκτική περίληψη αυτού του λαμπρού, εμποτισμένου με μπύρα μικροσκοπικού αριστουργήματος. Ένα από τα καλύτερα κρυμμένα μυστικά της λογοτεχνίας του 20ου αιώνα, το έργο είναι φαινομενικά ένα μυθιστόρημα για έναν τεμπέλη, φτωχό φοιτητή που γράφει ένα μυθιστόρημα («Μία αρχή και ένα τέλος για ένα βιβλίο είναι κάτι με το οποίο δεν συμφωνώ», πιστεύει), αλλά οι χαρακτήρες του δεν ταιριάζουν με τους ντόπιους τύπους. Είναι σαν ο Οδυσσέας (του Τζ. Τζόυς) να παίζεται με κωμικό τρόπο και σε πιο ανθρώπινη κλίμακα. «Είναι ένα βιβλίο ανάμεσα σε χίλια... αντάξιο των Τρίστραμ Σάντι και Οδυσσέα.» (Γκράχαμ Γκριν – 1939). Οι κριτικές μετά την έκδοση του βιβλίου ήταν ως επί το πλείστον αρνητικές. Το περιεχόμενο επικρίθηκε ως μια σχολική εκδοχή ήπιας χυδαιότητας, ενώ τα μεγάλα αποσπάσματα που μιμούνται την παρωδία του Τζόυς του πρώιμου ιρλανδικού έπους, ως καταστροφικά βαρετά. Ο Τζέιμς Τζόυς όμως επαίνεσε το βιβλίο. Αποκάλεσε τον Ο’Μπράϊεν πραγματικό συγγραφέα και επιβεβαίωσε ότι είχε γνήσιο κωμικό πνεύμα. Το 1939 ο  Μπόρχες επαίνεσε την πολυπλοκότητα του βιβλίου, το οποίο συνέκρινε με λαβύρινθο. Ο Κιθ Χόπερ χαρακτήρισε το βιβλίο ως Μενίππεια σάτιρα. έχει μεταφραστεί σε διάφορες γλώσσες, όπως γαλλικά, γερμανικά, ιταλικά, ισπανικά, ολλανδικά, πολωνικά, ουγγρικά, σουηδικά, ρουμανικά και βουλγαρικά.                                                                                                              

N.Lytras National Gallery - Athens

Ρεβέκκα (Δάφνη Ντι Μωριέ – 1938) Μια ορφανή νεαρή συνεσταλμένη γυναίκα παντρεύεται ένα πλούσιο χήρο, προτού ανακαλύψει ότι τόσο ο ίδιος όσο και το σπίτι του στοιχειώνονται από τη μνήμη της εκλιπούσας πρώτης του συζύγου. Ορισμένοι σχολιαστές έχουν σημειώσει παραλληλισμούς με την Τζέιν Έιρ. Ένα άλλο από τα έργα της du Maurier, το Jamaica Inn, συνδέεται επίσης με ένα από τα έργα των αδελφών Brontë, το «Ανεμοδαρμένα ύψη» της Έμιλι. Ενώ η du Maurier «κατηγοριοποίησε τη Rebecca ως μελέτη για τη ζήλια ... παραδέχτηκε σε λίγους την έμπνευσή της από την ίδια της τη ζωή». Ο σύζυγός της είχε αρραβωνιαστεί στο παρελθόν την Jan Ricardo, μια λαμπερή μελαχρινή φιγούρα. Η συγγραφέας προφανώς υποψιαζόταν ότι ο σύζυγος ήταν κολλημένος στην Ρικάρντο. «Οι σπόροι άρχισαν να πέφτουν. Ένα όμορφο σπίτι ... μια πρώτη σύζυγος ... ζήλια, ένα ναυάγιο, ίσως στη θάλασσα, κοντά στο σπίτι ... Αλλά κάτι τρομερό θα έπρεπε να συμβεί, δεν ήξερα τι...» Στις προκαταρκτικές σημειώσεις της γράφει: «Θέλω να οικοδομήσω τον χαρακτήρα της πρώτης [συζύγου] στο μυαλό της δεύτερης...μέχρι η 2η γυναίκα να στοιχειώνεται μέρα και νύχτα...μια τραγωδία πλησιάζει πολύ κοντά και η σύγκρουση! κάτι συμβαίνει».

Kanthapura (Raja Rao - 1938). Στο μικρό χωριό Κανταπούρα της νότιας Ινδίας, ο γέροντας ιερέας Ναραγιάνα διηγείται πώς η γαλήνη του τόπου διαταράχτηκε από την άφιξη του Γκάντι. Η νεαρή Μούτια οργανώνει μποϊκοτάζ των βρετανικών εμπορευμάτων, οι γυναίκες περνούν από σπίτι σε σπίτι μιλώντας για αυτοδιάθεση, ενώ τα τύμπανα του ναού μετατρέπονται σε σήματα αντίστασης. Όταν οι Βρετανοί συλλαμβάνουν τους ηγέτες, το χωριό καίγεται, αλλά οι επιζήσαντες ξεκινούν πεζοί για το Μπόμπιλι προκειμένου να συνεχίσουν τον αγώνα. Ο Raja Rao γράφει σε αγγλικά με ρυθμό προφορικής παράδοσης· οι περίοδοι είναι μακροσκελείς, οι επαναλήψεις μαντραδες, η γλώσσα διασταυρώνεται με σανσκριτικές λέξεις. Έτσι δημιουργείται ένα «εθνικό» αγγλικό ιδίωμα που αντιστέκεται στην αποικιοκρατική γλώσσα. Το Kanthapura είναι το πρώτο μυθιστόρημα που ενσωματώνει τη φιλοσοφία του Γκάντι σε λογοτεχνική φόρμα: αχίμσα, αυτοθυσία, γυναικεία συμμετοχή. Εκδόθηκε το 1938, την ώρα που το κίνημα Quit India φούντωνε, και λειτούργησε ως «εγχειρίδιο» για τους αγωνιστές της υπαίθρου. Σήμερα θεωρείται κλασικό κείμενο της μετα-αποικιοκρατικής λογοτεχνίας και παράδειγμα «γλωσσικής αποαποικιοποίησης».

Μέρφι (Σάμιουελ Μπέκετ - 1938) Ο άνεργος Ιρλανδός μετανάστης Μέρφι που ζει στο Λονδίνο και η τραγική-γκροτέσκα ιστορία της προσπάθειάς του να αποδράσει από την πραγματικότητα. «Η Σίλια ξόδευε κάθε δεκάρα που κέρδιζε και ο Μέρφι δεν κέρδιζε δεκάρες». Ταυτόχρονα και ως αντίστιξη, αναπτύσσεται μια κωμική, ταραχώδης αστυνομική ιστορία. Σε ένα δεύτερο επίπεδο, το κείμενο - μια σειρά αλληλοσυνδεόμενων ιστοριών με έξυπνα, πνευματώδη, σκοτεινά αστεία - με τις διακειμενικές αναφορές, τα λογοπαίγνια μέχρι την ασάφεια μεγάλου μέρους των διαλόγων και τον παραλογισμό της πλοκής, είναι ένα απαιτητικό ανάγνωσμα. Στο τέλος  ο Μέρφι πεθαίνει από πυρκαγιά και ο ιδιωτικός ντετέκτιβ Κούπερ σε ένα καυγά σε μπαρ σπάζει τη τεφροδόχο του Μέρφι , οι στάχτες του οποίου, μαζι με μπύρα και άλλα υγρά καταλήγουν στο πάτωμα και παρασύρονται κατά το καθάρισμα το επόμενο πρωί. Επισημαίνεται η ομοιότητά του με έργα του θεάτρου του παραλόγου, του οποίου ο συγγραφέας θεωρείται εξέχων εκπρόσωπος: παράλογα σενάρια, παράλογες ενέργειες και φαινομενικά τυχαία συνδεδεμένες σειρές διαλόγων, η φτώχεια και ο παραλογισμός της ανθρώπινης ζωής, παρωδίες των αφηγηματικών τεχνικών της παραδοσιακής λογοτεχνίας κ.α.

Το θέατρο και το είδωλό του (Αντονέν Αρτώ - 1938) Δύο βασικά θέματα είναι το «είδωλο» και η «σκληρότητα». Για τον Αρτώ, «το είδωλο αποτελούνταν από εκείνα τα πράγματα που μπορούν να φέρουν μια ματιά στην πραγματική ζωή, αυτή που δεν έχει διαφθαρεί από τον πολιτισμό και την κουλτούρα». Η σκληρότητα ήταν «μια βίαιη αυστηρότητα» και «ακραία συγκέντρωση σκηνικών στοιχείων» που θα αποκαθιστούσαν στο κοινό «μια παθιασμένη, σπασμωδική αντίληψη της ζωής στο θέατρο». Ο συγγραφέας εξέφρασε τη σημασία της ανάκτησης «της έννοιας ενός είδους μοναδικής γλώσσας, ενδιάμεσα στη χειρονομία και τη σκέψη». Ο Αρτώ επιδίωκε να αναζωογονήσει τη ζωή μέσω του θεάτρου, επιφέροντας μια μεταμόρφωση του κοινού και της κοινωνίας. Το έργο του ήταν μια επίθεση στις θεατρικές συμβάσεις και στην υπερβολική έμφαση του θεάτρου στη γραπτή και προφορική γλώσσα. Για παράδειγμα, επιτίθεται σε αυτό που πίστευε ότι ήταν ο ελιτισμός ενός άσχετου, ξεπερασμένου λογοτεχνικού / θεατρικού κανόνα, ζητώντας από το θέατρο «να καταργήσει επιτέλους την ιδέα των αριστουργημάτων που προορίζονται για την λεγόμενη ελίτ, αλλά είναι ακατανόητα στις μάζες».                                                                                                                                                    

H J. Draper, Ulysses and the Sirens, 1909

Οδύσεια (Νίκος Καζαντζάκης - 1938) Ο Δυσσέας του Καζαντζάκη φεύγοντας από την Ιθάκη περιπλανιέται στη Σπάρτη, την Κρήτη και την Αίγυπτο, που συνταράσσονται από εσωτερικές επαναστάσεις και επιδρομές «ξανθομάλληδων βαρβάρων», των Δωριέων, στις οποίες λαμβάνει και ο ίδιος μέρος υπέρ των ανατροπέων. Στη συνέχεια ιδρύει την δική του πολιτεία, «το κάστρο του Θεού», η οποία όμως καταστρέφεται από σεισμό. Στις τελευταίες ραψωδίες, γίνεται ασκητής και αρχίζει μοναχική πορεία, στη διάρκεια της οποίας συναντά μορφές του ανθρώπινου πνεύματος, όπως τον Χριστό και τον Βούδα, τον Φάουστ και τον Δον Κιχώτη. Αφού δώσει στον καθένα, αλλά και πάρει από τον καθένα κάτι, πεθαίνει γαντζωμένος από ένα παγόβουνο στο Νότιο Πόλο. «Αντάρτης, Ξεριζωμένος, Desperado. Κλίμα της ψυχής του; Η μοναξιά και η ανταρσία! Κοσμικές τρομάρες, συναίσθημα ανεστιότητας, έξαψη του εγώ. Απανθρωπία. Desperación. Μηδενισμός». 

Εμπνέεται από την αφήγηση του Ομήρου αλλά δεν αντιγράφει, αντίθετα την διευρύνει με τη δική του ανθρωποκεντρική και εσωτερική αντίληψη. Επιπλέον δεν περιορίζεται στο μύθο, αλλά μέσω αυτού κάνει φιλοσοφικές υπερβάσεις. Ο Δυσέας γίνεται σύμβολο της αναζήτησης και απελευθέρωσης από το φόβο του θανάτου. Είναι δημιουργικός, δυναμικός, αβέβαιος και θέλει να δώσει το στίγμα του. Δεν δίνει λύσεις – βάζει ερωτήματα: πού τούς θεούς, πώς τη ζωή, πώς το τέλος; Ζητά ελευθερία, αλήθεια, ανθρώπινη αξιοπρέπεια.  Ο Καζαντζάκης  έγραψε με σκοπό ν’ ερευνήσει τήν ανθρώπινη υπόσταση: τόν πόθο, τήν αμφιβολία, τήν άρνηση, τόν αγώνα. Ὁ κύριος στόχος του είναι να προσδιορίσει τόν άνθρωπο ως δημιουργό, αλλά και ως δέκτη τού άπειρου, ανοιχτό στην αιωνιότητα. Βλέπει τον Οδυσσέα ως πνευματικό ταξιδιώτη. Κάθε δοκιμασία, κάθε πειρασμός, κάθε επιστροφή – αντίδραση είναι και ἡ αφορμή τής εσωτερικής διερεύνησης. 

Το έργο χωρίζεται σε κεφάλαια, με σαφή αφήγηση. Κάθε κεφάλαιο αναπτύσσει μία σκηνή – ένα τοπίο – μία κατάσταση ψυχολογική: Τήν περιπέτεια (μέσω προκλήσεων, απειλών, πειρασμών) και την ανάταξη (μέσω της συνειδητοποίησης, θανάτου, αναγέννησης). Αποφεύγει τήν ομηρική επανάληψη, δημιουργεί δικό του μύθο, εσωτερικά πορτραίτα και υπόγειες συγκρούσεις. 

Τα κεντρικά θέματα είναι: Η αλήθεια (που δεν αποδίδεται αλλά απαιτείται), η αρετή (που δεν έρχεται από κάπου, αλλά πρέπει να την κατακτήσεις μέσα από πειρασμούς και πτώσεις), η εσωτερική απελευθέρωση (με αμφισβήτηση, άρνηση, αγώνα, επιμονή) το ταξίδι και οι σταθμοί του ως αλληγορία (στη θάλασσα / ζωή με μοναξιά, αμφιβολία, φόβο, απόφαση, κάθε νησί / σταθμός είναι αναμέτρηση παθών), η ζωογόνος ένταση σε αντίθεση με τον θάνατο, ο Θεός και ο Άνθρωπος (ο Δυσσέας δεν περιμένει θεϊκή γνώμη / παρέμβαση αλλά αναζητεί τη δικιά του και κάνει αυτό που θέλει. Οι θεϊκές παρεμβάσεις είναι μάλλον πειραματισμοί πάνω στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια. 

Γραμμένο με νεοελληνική ροή ο συγγραφέας ενοποιεί τη γλώσσα. Ανθρωποκεντρικός, με έμφαση στο υποκείμενο, αναζητεί ταυτόχρονα εθνική και πνευματική ταυτότητα.