Κατανοώντας τα κόμματα μέσα από τους εκλογείς τους (Έρευνα του Eteron)

 Ν.Χατζηκυριάκος - Γκίκας. Αθηναϊκό Μπαλκόνι 1955

Η έρευνα πραγματοποιήθηκε από την aboutpeople για λογαριασμό του ΕTERON – Ινστιτούτου για την έρευνα και την κοινωνική αλλαγή, το διάστημα 24 Μαρτίου έως 4 Απριλίου 2025. Το δείγμα αποτελείται από 2.574 άνδρες και γυναίκες ηλικίας 17 ετών και άνω, με πανελλαδική κάλυψη. Η συλλογή των στοιχείων έγινε με 2.047 αυτοσυμπληρούμενες διαδικτυακές συνεντεύξεις (CAWI) και 527 τηλεφωνικές συνεντεύξεις με χρήση τυχαίας δειγματοληψίας και quota (CATI). Σημειώνεται ότι για τους εν δυνάμει ψηφοφόρους της Νίκης οι αναλύσεις είναι ενδεικτικές λόγω χαμηλής βάσης Ν<60.

Παρακάτω αναλύονται ορισμένα μόνο από τα ευρήματα καθώς οι πολλές διαστάσεις της έρευνας απαιτούν προσφυγή στο πλήρες σώμα των ερευνητικών δεδομένων. 

Δημοκρατία

• Η δυσαρέσκεια για την ατομική οικονομική κατάσταση κυριαρχεί. Σε σύγκριση με την αντίστοιχη έρευνα του 2023 καταγράφεται ελάχιστη μείωση της δυσαρέσκειας.
• Η κοινοβουλευτική δημοκρατία εμφανίζει πολύ υψηλά αλλά ελαφρώς μειωμένα  ποσοστά αποδοχής (79,3% έναντι 83% το 2023).
• Η δυσαρέσκεια για τον τρόπο που στην πράξη λειτουργεί η σημερινή Ελληνική Δημοκρατία είναι επίσης πολύ υψηλή και έχει ενισχυθεί σε σύγκριση με το 2023 (2025: 74,3%, 2023: 69,7%).
• Αξιολογείται ως κρίσιμο για τη ταυτότητα της ΝΔ το ότι οι εκλογείς της διαφοροποιούνται σημαντικά από τη γενική τάση δυσαρέσκειας, καθώς η μεγάλη πλειοψηφία τους (75,8%) εκφράζει ικανοποίηση από τη λειτουργία της ελληνικής δημοκρατίας (έναντι μόνο 25,2% στο γενικό πληθυσμό). Οι εκλογείς του ΠΑΣΟΚ-ΚΙΝΑΛ, οι οποίοι το 2023 εξέφραζαν σε ποσοστό (40,7%) – ιδιαίτερα υψηλότερο του τότε μέσου όρου (2023, γενικό κοινό: 29,9%) – την ικανοποίησή τους για τη λειτουργία της δημοκρατίας ακολουθούν πλέον (με 27,9%) τη γενική τάση χαμηλής ικανοποίησης (25,2%). 
• Η άποψη ότι «σε ορισμένες περιπτώσεις η δικτατορία είναι ίσως προτιμότερη από την δημοκρατία» παραμένει, όπως και το 2023, δομικά μειοψηφική, παρότι ενισχύεται οριακά (2025: 14,9%, 2023: 13%). 
• To «σε ορισμένες περιπτώσεις η δικτατορία είναι ίσως προτιμότερη» επέλεξε το 47,9% της Ελληνικής Λύσης, το 45,6% της Φωνής Λογικής και το 25,3% των ψηφοφόρων της Νίκης. Είναι αξιοσημείωτο ότι υπέρ αυτής της άποψης εκφράστηκε και το 12,3% των ψηφοφόρων της ΝΔ αλλά και το 11,7% των δυνάμει εκλογέων της Πλεύσης Ελευθερίας.
• Οι εκλογείς του ΣΥΡΙΖΑ (με το εντυπωσιακό 99,4%), της Νέας Αριστεράς (με το επίσης εντυπωσιακό 98,8%), του ΜέΡΑ25 (95,3% ), του Κινήματος Δημοκρατίας (95%) και του ΚΚΕ (94%) εκφράζουν την πιο μαζική και καθαρή διαφωνία με αυτή την άποψη.
• Με την γνώμη ότι «η Ελλάδα θα ήταν καλύτερη αν είχε επικεφαλής έναν ισχυρό πρωθυπουργό που θα έπαιρνε τις αποφάσεις μόνος του χωρίς να λαμβάνει πολύ υπόψη το κοινοβούλιο και τις εκλογές» συμφωνεί το 14,1% των εκλογέων. Το ποσοστό συγκλίνει με εκείνο του προαναφερθέντος (στην προηγούμενη ερώτηση) οιονεί «αντιδημοκρατικού» ή «αυταρχικού» πυρήνα. Οι ψηφοφόροι της Φωνής Λογικής (49,4%) του «άλλου κόμματος» (35,2%) και της Ελληνικής Λύσης (25%) είναι αυτοί που κυρίως στηρίζουν την ιδέα ενός «ισχυρού πρωθυπουργού».
• Αντίστοιχα, και σε ποσοστά πολύ υψηλότερα του εθνικού μέσου όρου (17,1%), οι εκλογείς της Φωνής Λογικής (80,5%), της Ελληνικής Λύσης (60,8%) και της Νίκης (40,7%) δηλώνουν ότι η εκλογική ενίσχυση των ακροδεξιών κομμάτων στην Ευρώπη είναι θετική για τη δημοκρατία.
• Συνολικά, επιβεβαιώνεται η αποκρυστάλλωση ενός πυρήνα εκλογέων με οιονεί μη δημοκρατικές ή «αυταρχικές» τάσεις. Ο πυρήνας αυτός είναι διακριτός, εμφανίζεται σχετικά σταθερός, κυμαίνεται γύρω στο 15% (περίπου 13% το 2023) και έχει το επίκεντρό του στο άκρο δεξιό τμήμα του πολιτικού φάσματος. 
• Οι εκλογείς της Ελληνικής Λύσης, της Φωνής Λογικής, του «άλλου κόμματος» και εν μέρει, αλλά εμφανώς λιγότερο, της Νίκης υπερεκπροσωπούνται στο εσωτερικό αυτού του τμήματος εκλογέων. 

Εμπιστοσύνη στους θεσμούς

• Χαμηλά ποσοστά εμπιστοσύνης συγκεντρώνουν όλοι οι βασικοί θεσμοί που συγκροτούν το ελληνικό πολιτικό σύστημα. Η εμπιστοσύνη έχει χωρίς εξαίρεση μετρίως μειωθεί σε σύγκριση με την έρευνα του 2023 και δραματικά μειωθεί σε σχέση με το μακρινό παρελθόν. 
• Η εμπιστοσύνη προς τους θεσμούς κυμαίνεται σε ποσοστά κάτω του 35,6% (θεσμός του πρωθυπουργού) και θίγει και θεσμούς χωρίς άμεσα πολιτικό-κομματικό περιεχόμενο, όπως τις ανεξάρτητες αρχές (32,1%) και τη Δικαιοσύνη (27,3%). Αξιολογείται ως μείζον γεγονός. 
• Ο θεσμός της Προεδρίας της Δημοκρατίας εμφανίζει, σε σύγκριση με το 2023, τη μεγαλύτερη πτώση στην εμπιστοσύνη των πολιτών. 
• Η εμπιστοσύνη – δυσπιστία είναι σε μεγάλο βαθμό συνδεδεμένη, παρά κάποιες σημαντικές εξαιρέσεις, με τη διάκριση κυβέρνηση-αντιπολίτευση. 
• Οι ψηφοφόροι της Ελληνικής Λύσης, της Φωνής Λογικής, του ΜέΡΑ25, της Πλεύσης Ελευθερίας είναι εκείνοι που διατυπώνουν με πολύ υψηλά ποσοστά δυσπιστία προς όλους τους θεσμικούς αρμούς της ελληνικής πολιτικής. 

Ευρώπη

• Η μεγάλη πλειοψηφία του ελληνικού πληθυσμού παραμένει φιλοευρωπαϊκή.
• Περισσότεροι από έξι στους δέκα πολίτες (62,9%) θεωρούν ότι η συνολική αποτίμηση από τη συμμετοχή της χώρας μας στην Ε.Ε. είναι θετική, ενώ αρνητικά αποτιμά τη συμμετοχή το 33,9%.  
• Τρεις είναι οι διακριτές ομάδες εκλογικών σωμάτων σε ό,τι αφορά την αξιολόγηση/απολογισμό της ευρωπαϊκής ένταξης της Ελλάδας: 
• Στην πρώτη ομάδα περιλαμβάνονται οι ψηφοφόροι της ΝΔ (94,1%), του ΠΑΣΟΚ (85%), της Νέας Αριστεράς (71,2%), του ΣΥΡΙΖΑ (68%) του Κινήματος Δημοκρατίας (62,4%), αλλά και οι αναποφάσιστοι (61,5%). Αξιολογούν πολύ θετικά, και σε ποσοστά άνω του 60%, την ευρωπαϊκή πορεία της χώρας. 
• Τα εκλογικά σώματα της Φωνής Λογικής (56,2%), της Πλεύσης Ελευθερίας (51,6%) και της Νίκης (50,9%) θεωρούν στην πλειοψηφία τους – αλλά λιγότερο μαζικά, αν όχι οριακά, σε σύγκριση με την πρώτη ομάδα – ότι η συμμετοχή της χώρας μας στην Ε.Ε. έχει θετικό αντίκτυπο. 
• Η τρίτη ομάδα αποτελείται από τα εκλογικά σώματα της Ελληνικής Λύσης (αρνητική αξιολόγηση: 66,7%), του ΜέΡΑ25 (64,6%) και του ΚΚΕ (63,8%). Τα εκλογικά αυτά σώματα αξιολογούν αρνητικά τις επιπτώσεις της συμμετοχής της χώρας στους ευρωπαϊκούς θεσμούς. 
• Σε ό,τι, αφορά το κρίσιμο θέμα της παραμονής ή όχι στο ευρώ η δυναμική της τάσης παραμένει ουσιωδώς αμετάβλητη συγκρινόμενη με το 2023, με το 68,4% να τοποθετείται υπέρ της παραμονής στη ζώνη ευρώ (2023: 69,4%) και 20,1% να είναι υπέρ της επιστροφής στη δραχμή (2023: 20,9%).
• Η άποψη υπέρ της επιστροφής στη δραχμή βρίσκει μεγάλη στήριξη μεταξύ των ψηφοφόρων που δηλώνουν ότι θα ψηφίσουν κόμματα που τοποθετούνται στα δεξιά της ΝΔ: Ελληνική Λύση: 48,7% (έναντι όμως 71,4% το 2023), Νίκη: 41,6%, Φωνή Λογικής: 30,3%.
• Παρόλα αυτά μόνο δύο εκλογικά σώματα, αυτό της Ελληνικής Λύσης (υπέρ επιστροφής στη δραχμή: 48,7%, υπέρ παραμονής στο ευρώ: 42,9%) και του ΜέΡΑ25 (αντιστοίχως: 43,2% έναντι 38,6%), τάσσονται πλειοψηφικά υπέρ της εξόδου από το ευρώ. 
• Η στάση του ΜέΡΑ25 συνιστά νέα εξέλιξη καθώς το 2023 μόνο 25,7% των εκλογέων του επέλεγε την αντι-ευρώ στάση. Το  ΜέΡΑ25 τείνει να γίνει, με κριτήριο τις επιλογές των εκλογέων του, ο κατεξοχήν αντι-ευρώ πόλος στο εσωτερικό της Αριστεράς. Αντιθέτως, και ίσως λίγο παράδοξα, η στάση υπέρ παραμονής στο ευρώ είναι σχετικά πλειοψηφική στο εκλογικό σώμα του ΚΚΕ (42,7% έναντι 28,3% υπέρ της εξόδου από τη ζώνη ευρώ).
• Οι δυνάμει εκλογείς του νεοσύστατου Κινήματος Δημοκρατίας είναι σε ποσοστό 74,4% υπέρ της παραμονής στη ζώνη του ευρώ.
• Γενικότερα, στα κόμματα αριστερά του ΠΑΣΟΚ παρατηρείται διαφοροποίηση μεταξύ αυτών που εφάρμοσαν μνημόνιο (ΣΥΡΙΖΑ, ΝΕΑΡ) και εκείνων που ήταν κατά του Μνημονίου.   
• Η προτίμηση για προνομιακή σχέση με τις ΗΠΑ αντί της Ε.Ε. είναι ιδιαίτερα μειοψηφική (13,5%). Επιλέγεται κυρίως από τους ψηφοφόρους της Φωνής Λογικής (38,3%) και της Ελληνικής Λύσης (35,2%). Η προτίμηση για προνομιακή σχέση με τη Ρωσία είναι ακόμη πιο μειοψηφική (10,6%). Έχει δε το επίκεντρό της στους ψηφοφόρους της Νίκης (29,5%), της Ελληνικής Λύσης (28,5%) και του Κινήματος Δημοκρατίας (22,6%). 
• Είναι εν τούτοις ενδιαφέρον ότι η συμμετοχή της Ελλάδας στην Ε.Ε. και στην Ευρωζώνη για τη διαφύλαξη των συμφερόντων της δεν αποτελεί την πρώτη επιλογή για τους εν δυνάμει ψηφοφόρους της Ελληνικής Λύσης (πρώτη επιλογή η προνομιακή σχέση με τις ΗΠΑ: 35,2%), της Φωνής Λογικής (πρώτη επιλογή οι ΗΠΑ: 38,3%), της Νίκης (καμία προνομιακή συμμαχία: 33,2%), του ΚΚΕ (καμία: 35,5%) και του ΜΕΡΑ25 (καμία: 28,7%).
• Τα κόμματα αυτά εξέρχονται, λίγο ή πολύ, από την εθνική «συναίνεση» για το πλαίσιο άσκησης της εξωτερικής, και όχι μόνον, πολιτικής. 

Αριστερά-Δεξιά, συσχετισμοί

• Με το πέρασμα των ετών η  βαρύτητα της διαίρεσης Αριστερά-Δεξιά εξασθενίζει. Η πλειοψηφία των πολιτών (61,9%) θεωρεί ότι η διάκριση ανάμεσα στην Αριστερά και τη Δεξιά δεν ανταποκρίνεται στη σημερινή εποχή (2023: 58,3%). Αντιθέτως, θεωρείται σημαντική από το 32,9% των πολιτών έναντι του 36,1% το 2023.
• Κόντρα στην εθνική τάση, τα εκλογικά σώματα της Αριστεράς, με πρώτο αυτό της Νέας Αριστεράς (Νέα Αριστερά: 81,4%, ΣΥΡΙΖΑ: 69,5%, ΚΚΕ: 61,7%, ΜέΡΑ25: 60,5%), αναγνωρίζουν με μεγάλη πλειοψηφία τη σημασία της διαίρεσης. Η μαζική αυτή θέση είναι αντιπροσωπευτική της «ταυτοτικής» ζωτικότητας που έχει για την Αριστερά η εν λόγω διαίρεση. 
• Χρήζει, σε αυτό το πλαίσιο,  ιδιαίτερης υπογράμμισης η στάση των δυνητικών εκλογέων του ΠΑΣΟΚ, κόμμα που ανήκει στην ευρεία αριστερά σύμφωνα με τις διεθνείς κατατάξεις, καθώς μόνο 38,1% εξ αυτών θεωρεί σημαντική τη διαίρεση Αριστερά-Δεξιά. Έτσι για την πλειοψηφία των εκλογέων του ΠΑΣΟΚ (56,8%), όπως και για την πλειοψηφία εκείνων της ΝΔ (66,2%), η διαίρεση δεν ανταποκρίνεται στη σημερινή εποχή. 
• Είναι αξιοσημείωτο, καθώς πρόκειται για κόμμα που προέρχεται από την Αριστερά, ότι το 68,7% των δυνάμει εκλογέων της Πλεύσης Ελευθερίας δεν θεωρεί σημαντική τη διαίρεση Αριστερά-Δεξιά. 
• Οι οπαδοί της Νίκης (78,5%) και της Ελληνικής Λύσης (82%) τοποθετούν εαυτούς, με ξεκάθαρο τρόπο και με πολύ υψηλά ποσοστά, εκτός της διαίρεσης Δεξιά-Αριστερά. Αυτό ισχύει πολύ λιγότερο, και αξίζει να υπογραμμιστεί, για τους εκλογείς της Φωνής Λογικής (56,8%).
• Το ιδεολογικό κέντρο βάρους της ελληνικής κοινωνίας, όταν ληφθούν υπόψη οι  ιδεολογικές ταυτότητες συνόλου (όπως Φιλελευθερισμός, Νέο-Φιλελευθερισμός, Σοσιαλδημοκρατία, κομμουνισμός κλπ.) τοποθετείται, όπως και κατά το παρελθόν, στην ευρύτερη Κεντροαριστερά/Αριστερά (βλ. αναλυτικά παρακάτω).
• Στην πράξη, και με δεδομένη την εν εξελίξει μεγάλη κρίση της ευρείας Κεντροαριστεράς/Αριστεράς, το ελληνικό εκλογικό σώμα είναι τριμερώς δομημένο και στο ερώτημα «ποιο, κατά τη γνώμη σας, ευρύτερο ιδεολογικό ρεύμα ή παράταξη θα μπορούσε να διασφαλίσει περισσότερο ένα καλύτερο μέλλον για την Ελλάδα και τους πολίτες της;» το 28,5% απαντά η κεντροδεξιά/δεξιά, το 32,1% η κεντροαριστερά/αριστερά και το 34% «καμία εκ των δύο».
• Κοινωνικό κράτος, εκσυγχρονισμός και ανταγωνιστικότητα αποτελούν έννοιες με θετικό περιεχόμενο για πάνω από το 80% των ερωτώμενων. Μικρές αυξομειώσεις στην αξιολόγηση λέξεων (καπιταλισμός, εκσυγχρονισμός, κοινωνικό κράτος κλπ) ήσσονος σημασίας σε σχέση με την προηγούμενη έρευνα.
• Στο ερώτημα για το πώς αυτοτοποθετούνται οι πολίτες στο δίπολο «συστημικός» – «αντισυστημικός», το 13,4% δηλώνει ότι αισθάνεται μάλλον «συστημικό», ενώ ένα μεγαλύτερο ποσοστό, 18,6%, αισθάνεται μάλλον «αντισυστημικό». Παράλληλα, το 24,5% δηλώνει πως δεν αισθάνεται ούτε το ένα ούτε το άλλο, ενώ το 36% απορρίπτει πλήρως τη διάκριση, δηλώνοντας ότι δεν εκφράζεται από το δίπολο. Συνεπώς, η δημόσια συζήτηση για το θέμα συστημισμός – αντισυστημισμός δεν ανταποκρίνεται στον τρόπο που η πλειοψηφία των εκλογέων κατανοεί την πολιτική σύγκρουση και τον κομματικό ανταγωνισμό.  

Πολιτικές (επιλογή)

• Το εντυπωσιακό 62,1% (αλλά 64,5% το 2023) δηλώνει ότι το κράτος πρέπει να παρεμβαίνει περισσότερο στην ελληνική οικονομία για να δημιουργηθούν καλύτερες συνθήκες οικονομικής ανάπτυξης, με μόλις το 28,2% να θεωρεί ότι οι ιδιωτικές επιχειρήσεις αποτελούν τον κύριο μοχλό οικονομικής ανάπτυξης.
• Ταυτόχρονα, και αντιφατικά, το 40,2% τάσσεται υπέρ της μείωσης των φόρων ακόμη και αν αυτό σημαίνει λιγότερο κοινωνικό κράτος σε αντίθεση με το 31,1% που υποστηρίζει ότι χρειάζονται περισσότεροι φόροι για να καλύπτονται οι τομείς της κοινωνικής πρόνοιας. Στην πρωτοπορία υπέρ της μείωσης των φόρων βρίσκονται οι δυνάμει εκλογείς της Ελληνικής Λύσης (64,8%) και της Φωνής Λογικής (50%), προσδίδοντας σε αυτά τα δύο υπερδεξιά κόμματα μια ισχυρή αντιφορολογική διάσταση. 
• Αντιθέτως, η επιλογή υπέρ περισσότερων φόρων εκφράζεται κυρίως από τους ψηφοφόρους της Νέας Αριστεράς (55,9%) και του ΜέΡΑ25 (49,8%). Είναι ενδιαφέρον ότι το εν δυνάμει εκλογικό σώμα της ΝΔ είναι σχεδόν μοιρασμένο, με το 41,1% να τοποθετείται υπέρ της αύξησης των φόρων και το 40,4% υπέρ της μείωσης. Εντυπωσιάζει ότι μόνο μια πολύ μικρή πλειοψηφία των εκλογέων του ΣΥΡΙΖΑ (40,1%) και του ΠΑΣΟΚ (39%) τοποθετείται υπέρ της αύξησης των φόρων. 
• Η πλειοψηφία (50,2%) είναι κατά της ίδρυσης ιδιωτικών πανεπιστημίων (υπέρ: 44,2%). Υπέρ της ίδρυσής τους τοποθετούνται οι ψηφοφόροι της ΝΔ (87%), της Φωνής Λογικής (72%) και οριακά του ΠΑΣΟΚ (50,1%), ενώ «κατά» τοποθετείται η πλειοψηφία των εκλογέων όλων των υπόλοιπων κομμάτων, με τα μεγαλύτερα ποσοστά να καταγράφονται στη Νέα Αριστερά (88,9%), στον ΣΥΡΙΖΑ (86,7%), στο ΚΚΕ (85%) και στο ΜέΡΑ25 (82,7%).
• Το 63,5% πιστεύει ότι οι αμυντικές μας δαπάνες θα πρέπει να μειωθούν ώστε να δοθεί μεγαλύτερο βάρος σε τομείς όπως η υγεία, η παιδεία κλπ., ενώ το 27,7% θεωρεί ότι θα πρέπει να αυξηθούν ώστε να προστατευθεί καλύτερα η εθνική ανεξαρτησία. Υπέρ της αύξησης τάσσονται μόνο οι ψηφοφόροι της Φωνής Λογικής (61,2%) και της ΝΔ (61,1%). Αξιολογείται ως πολιτικά σημαντική η στάση των δυνητικών εκλογέων της Ελληνικής Λύσης (υπέρ της αύξησης: 33,2%) και της Νίκης (29,1%). 
• Η μειοψηφία των πολιτών (37,5% έναντι 55,2%) θεωρεί ότι η παρουσία μεταναστών στη χώρα μας κάνει περισσότερο καλό παρά κακό με το σύνολο των εκλογικών σωμάτων της ευρείας Αριστεράς (όχι όμως του ΠΑΣΟΚ) να ενστερνίζονται αυτή την άποψη και το σύνολο των κομμάτων της δεξιάς να διαφωνούν. 
• Οι ψηφοφόροι του Κινήματος Δημοκρατίας κινούνται, στη σχετική πλειοψηφία τους (48,8%), στην ίδια κατεύθυνση με τα κόμματα της Αριστεράς ενώ οι εκλογείς της Πλεύσης Ελευθερίας (33,5%) τοποθετούνται πιο κοντά στα εκλογικά σώματα των δεξιών κομμάτων. Μια ισχυρή πλειοψηφία (76%) του συνόλου του δείγματος εκτιμά ότι ο αριθμός μεταναστών στην Ελλάδα είναι υπερβολικά μεγάλος. 
• Η θετική στάση απέναντι στη θεσμοθέτηση του γάμου των ομόφυλων ζευγαριών είναι σχετικά πλειοψηφική στην κοινή γνώμη (υπέρ: 41,8%, κατά: 37,8%), με την πλειονότητα των ψηφοφόρων της ΝΔ (38%) να τη θεωρεί μια «κακή επιλογή».

Ολόκληρη η έρευνα του eteron εδώ

Τα βασικά ευρήματα έρευνας του Eteron για τις απόψεις και τη στάση των πολιτών

"Το Eteron – Ινστιτούτο για την Έρευνα και την Κοινωνική Αλλαγή δημοσιεύει τη νέα μεγάλη έρευνα με τίτλο «Η Ακτινογραφία των Ψηφοφόρων», που επιχειρεί να χαρτογραφήσει την πολιτική και κοινωνική στάση των πολιτών, πέρα από τη συγκυρία και τις εκλογικές προτιμήσεις. Η έρευνα, που διεξήχθη σε συνεργασία με την aboutpeople, καλύπτει ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα 2.574 ατόμων (17 ετών και άνω) από όλη την Ελλάδα και αποτελεί συνέχεια της αντίστοιχης μελέτης που είχε δημοσιευθεί τον Μάρτιο του 2023.
Τα βασικά ευρήματα της έρευνας έχουν ως εξής: 

Ιδεολογικός αυτοπροσδιορισμός και διαιρέσεις: Το 20,9% των πολιτών δηλώνει ότι η ιδεολογία που τους εκφράζει περισσότερο είναι η σοσιαλδημοκρατία. Την ίδια στιγμή, οι πολίτες εμφανίζονται επιφυλακτικοί απέναντι σε παραδοσιακές και νεότερες κατηγοριοποιήσεις. Μόλις 32,9% θεωρεί σήμερα σημαντική τη διάκριση «Αριστερά – Δεξιά» (από 36,1% το 2023), ενώ το 36% δηλώνει ότι δεν τον εκφράζει κανένας από τους δύο πόλους του άξονα «συστημικός – αντισυστημικός»).
Πολιτική εμπλοκή: Παρά την αμφιθυμία απέναντι στις ταυτότητες και τις κατηγοριοποιήσεις, το 74,7% των πολιτών δηλώνει ότι ενδιαφέρεται αρκετά και πολύ για την πολιτική, δείχνοντας ότι το ενδιαφέρον παραμένει υψηλό.
Εμπιστοσύνη στους θεσμούς: Στη σκιά της ρήξης των πολιτών με τους θεσμούς που έχει προκαλέσει η διερεύνηση του δυστυχήματος και το ανοικτό τραύμα των Τεμπών στο κοινωνικό σώμα, καταγράφεται περαιτέρω μείωση της εμπιστοσύνης σε όλους τους υπό εξέταση θεσμούς, ιδίως σε κόμματα και Μ.Μ.Ε. Η κοινοβουλευτική δημοκρατία απολαμβάνει ευρεία αποδοχή, όμως η δυσαρέσκεια για τον τρόπο λειτουργίας της δημοκρατίας είναι εξίσου εκτεταμένη.
Κρίση αντιπροσώπευσης-Αίσθημα πολιτικού αδιεξόδου: Η πιο χαρακτηριστική ίσως ένδειξη της κρίσης του κομματικού συστήματος είναι ότι το 34% των πολιτών δηλώνει πως ούτε η (κεντρο-)αριστερά ούτε η (κεντρο-)δεξιά μπορεί να διασφαλίσει ένα καλύτερο μέλλον – αυξημένο ποσοστό από το 27,6% του 2023.
Ιδεολογική συνοχή: Τα κόμματα του δεξιού φάσματος εμφανίζονται πιο συνεκτικά και ομοιογενή ως προς τις αξιακές τους αναφορές σε σύγκριση με τα κόμματα της (κεντρο-)αριστεράς, τα οποία εμφανίζουν εσωτερική πολυμορφία και αισθητές διαφοροποιήσεις".

Περισσότερα στο eteron εδώ

Η μεθοδολογία και οι μέθοδοι της έρευνας στις κοινωνικές επιστήμες

Σ. Νταλί - Η εμμονή της μνήμης

Είναι όροι που χρησιμοποιούνται συχνά εναλλακτικά, αλλά έχουν διαφορετική σημασία. Η ερευνητική μεθοδολογία είναι η πρωταρχική προσέγγιση της έρευνας, ενώ οι ερευνητικές μέθοδοι είναι τα συγκεκριμένα εργαλεία και διαδικασίες που χρησιμοποιούνται για τη συλλογή και ανάλυση δεδομένων.

Η μεθοδολογία της έρευνας είναι μια συστηματική και θεωρητική προσέγγιση για τη συλλογή και αξιολόγηση δεδομένων σε όλη τη διαδικασία της έρευνας. Καθορίζει την καταλληλότητα των μεθόδων που εφαρμόζονται για τη διαπίστωση λύσης και εφαρμόζεται στα αρχικά στάδια της έρευνας. Είναι η διερεύνηση, ανάλυση, αξιολόγηση και εφαρμογή των μεθόδων που εμπλέκονται στην ερευνητική διαδικασία και / ή στην επίλυση προβλημάτων. Δεν είναι μια απλή συνάθροιση, αλλά μια δημιουργική σύνθεση και αξιοποίηση ενός συνόλου μεθόδων. Βασίζεται στη λογική και τις φυσικές και κοινωνικές παραδοχές που αποτελούν (μας αρέσουν ή όχι) τη βάση μιας συγκεκριμένης μελέτης.

Εμπεριέχει:

·        Την συστηματική ανάλυση περιβάλλοντος, αρχών, κανόνων και αξιωμάτων που λειτουργούν / εφαρμόζονται σε ένα τομέα.

·        Τη συστηματική μελέτη μεθόδων που ήδη εφαρμόζονται ή θα μπορούσαν να εφαρμοστούν σε αυτόν.

·        Τη συγκριτική μελέτη, αξιολόγηση και εφαρμογή διαφορετικών συνεργατικών προσεγγίσεων και μεθόδων.

    Ένα σύνολο διαδικασιών . 

Παραδείγματα Μεθοδολογίας Έρευνας:

Ποσοτική μεθοδολογία έρευνας: Εστιάζει σε αριθμητικά δεδομένα για να περιγράψει, να εξηγήσει, να προβλέψει ή να ελέγξει φαινόμενα ενδιαφέροντος.

Μεθοδολογία ποιοτικής έρευνας: Δίνει έμφαση σε μη αριθμητικά δεδομένα για να αποκτήσει γνώσεις για ένα συγκεκριμένο φαινόμενο ενδιαφέροντος.

Μεθοδολογία έρευνας μεικτών μεθόδων: Συνδυάζει ποσοτικές και ποιοτικές μεθόδους έρευνας για να επιτύχει μια πιο ολιστική κατανόηση ενός ερευνητικού ζητήματος.

Η επιλογή της κατάλληλης μεθοδολογίας έρευνας για μια μελέτη περιλαμβάνει διάφορους παράγοντες, συμπεριλαμβανομένων των ερευνητικών στόχων και του ερευνητικού ερωτήματος, της φύσης του ερευνητικού ερωτήματος, των πρακτικών εκτιμήσεων και της διαθεσιμότητας πόρων.

Το πρώτο βήμα είναι ο καθορισμός του ερευνητικού ερωτήματος και ο καθορισμός των μεταβλητών που πρέπει να μελετηθούν για να ληφθεί μια απάντηση στο ερευνητικό ερώτημα. Οι ερευνητές θα πρέπει να αναφέρονται σε σχετική έρευνα και σε αποτελεσματικά χρησιμοποιούμενη μεθοδολογία για να αξιολογήσουν την πρακτικότητα της ερευνητικής τους μεθοδολογίας. Θα πρέπει επίσης να λάβουν υπόψη τους κανόνες της ερευνητικής περιοχής και τις πρακτικές δυνατότητες της μεθοδολογίας.

Οι ερευνητές θα πρέπει να δομήσουν το σχέδιο και να βρουν πόρους για τη διεξαγωγή έρευνας, να γράψουν λεπτομερώς τη μεθοδολογία της έρευνας και να την επανεξετάσουν. Η επιλογή της μεθοδολογίας έρευνας εξαρτάται από τη φύση των στόχων της έρευνας, τους στόχους και τα ερευνητικά ερωτήματα. Οι ερευνητές μπορούν να επιλέξουν μια από τρεις κύριες κατηγορίες μεθοδολογιών και να επιλέξουν αυτή που ταιριάζει στις συγκεκριμένες ανάγκες τους

*

Η μέθοδος έρευνας αναφέρεται στις συγκεκριμένες τεχνικές, στρατηγικές και εργαλεία που χρησιμοποιεί ένας ερευνητής για να ολοκληρώσει μια μελέτη και να βρει μια λύσεις στα προβλήματα που ερευνά. Είναι μια συστηματική κωδικοποιημένη σειρά βημάτων που λαμβάνονται για την ολοκλήρωση μιας συγκεκριμένης εργασίας ή για την επίτευξη ενός συγκεκριμένου στόχου

Η «μέθοδος» επιχειρεί να ελαχιστοποιήσει την επίδραση της μεροληψίας των ερευνητών στο αποτέλεσμα ενός πειράματος.

·        Ο ερευνητής μπορεί να έχει τις προτιμήσεις του αλλά πρέπει να είναι αμερόληπτος στην έρευνά του, τα αποτελέσματα της και την ερμηνείας τους (πράγμα που δεν τηρείται παντού και πάντα) .

·        Χρειάζεται να αποφεύγει τις τόσο «παγίδες» της φυσικής εγκεφαλικής λογοκρισίας, όσο και της καθεστηκυίας και / ή κοινωνικής ειδικά στη διενέργεια πειραμάτων / ερευνών.

·        Συνήθης πρακτική αλλά και μεγάλο λάθος ταυτόχρονα είναι η αγνόηση δεδομένων που δεν υποστηρίζουν την αρχική υπόθεση ή τα συμφέροντα του χορηγού / πελάτη.

Υπάρχουν διάφορες μέθοδοι με διαφορετικές διαδικασίες και δυνατότητες και κάθε ερευνητής χρειάζεται να επιλέξει τις πλέον κατάλληλες και έγκυρες για την έρευνά του. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι η κάθε μέθοδος δεν έχει μια γενικά απαιτούμενη οργανωτική - τεχνική δομή που είναι αναγκαία για την επιστημονικά έγκυρη εφαρμογή της. Όμως δεν είναι όλες οι μέθοδοι κατάλληλες για αξιοποίηση παντού. Χρειάζεται να επιλέξουμε τις πλέον κατάλληλες και οικονομικές για το θέμα μας, χωρίς να «πληγώνουμε» την τελική αξιοπιστία της έρευνας μας. .

Μερικά κοινά παραδείγματα μεθόδων περιλαμβάνουν:

Δευτερογενής έρευνα: Περιλαμβάνει τη συγκέντρωση, σύνοψη, ανάλυση και σύνθεση προ υπαρχόντων δημοσιεύσεων για την εξαγωγή συμπερασμάτων σχετικά με το προς διερεύνηση θέμα.

Γενικές έρευνες: Συλλογή δεδομένων από μεγάλο αριθμό ερωτηθέντων μέσω ερωτηματολογίων ή δομημένων συνεντεύξεων.

Συνεντεύξεις: Συλλογή πληροφοριών από άτομα μέσω συνομιλιών πρόσωπο με πρόσωπο ή τηλεφωνικών κλήσεων.

Επικέντρωση σε ομάδες εμπλεκομένων: Διευκόλυνση συζητήσεων μεταξύ μικρών ομάδων συμμετεχόντων για διερεύνηση απόψεων και προοπτικών.

Πειράματα: Χειρισμός μιας ή περισσότερων μεταβλητών για την παρατήρηση της επίδρασης σε άλλη / άλλες μεταβλητή /ές.

Μελέτες περίπτωσης: Εξέταση μεμονωμένου ατόμου, ομάδας ή γεγονότος λεπτομερώς για την καλύτερη κατανόηση ενός συγκεκριμένου φαινομένου.

Παρατηρήσεις: Παρακολούθηση και καταγραφή της συμπεριφοράς ατόμων ή ομάδων χωρίς παρέμβαση.

Πρωτογενής έρευνα: Αναφέρεται στη συλλογή και ανάλυση δεδομένων απευθείας από πρωτότυπες πηγές. Περιλαμβάνει τη συλλογή πληροφοριών απευθείας για την αντιμετώπιση συγκεκριμένων ερευνητικών στόχων και τη δημιουργία επικαιροποιημένων και συγκεκριμένων γνώσεων. Με την άμεση επαφή με τα υποκείμενα ή τις πηγές παρέχει πληροφορίες από πρώτο χέρι και επιτρέπει στους ερευνητές να έχουν τον έλεγχο της διαδικασίας συλλογής δεδομένων και να την προσαρμόζουν στις συγκεκριμένες ανάγκες τους.

Ιστορική έρευνα: Μελέτη του παρελθόντος μέσα από την εξέταση πρωτογενών και δευτερογενών πηγών

Τα παραπάνω παραδείγματα και για τις δυο έννοιες απεικονίζουν τις διαφορές μεταξύ των μεθόδων έρευνας και της μεθοδολογίας έρευνας, όπου οι πρώτες αντιπροσωπεύουν συγκεκριμένες τεχνικές που χρησιμοποιούνται για τη συλλογή και ανάλυση δεδομένων, ενώ η μεθοδολογία αντιπροσωπεύει το πλαίσιο που καθοδηγεί την επιλογή και την εφαρμογή αυτών των τεχνικών.

Υπάρχει μια κωδικοποιημένη διαδικασία να ακολουθήσουμε;

Συνήθως προτείνουν διάφορες, αλλά όλες συγκλίνουν στα παρακάτω απαραίτητα προαπαιτούμενα:

1.  1. Παρατήρηση των υπό έρευνα φαινομένων με διάφορες μεθόδους / εφαρμογές
2. Διαμόρφωση εύλογης (ή και παράλογης, έξω από τα συνηθισμένα «κουτιά» της σκέψης) υπόθεσης
3. Ενδελεχής έλεγχος της υπόθεσης μέσω πειραμάτων και / ή ερευνών
4α. Εάν δεν επιβεβαιώνεται, τότε διορθώνεται η υπόθεση και επαναλαμβάνεται το 3^ο βήμα
4β. Εάν επιβεβαιώνεται, τότε διαμορφώνουμε τη θεωρία που βασίζεται σε επαναλαμβανόμενα  επικυρωμένα αποτελέσματα.

Τι γίνεται όμως συνήθως;

Φτιάχνονται θεωρίες με βάση διάφορες πολιτικές ή δυνατότητες χρηματοδότησης ή αυτό που οι «πάνω» θέλουν να είναι αληθινό.

Σχεδιάζονται ελάχιστα πειράματα / κατευθυνόμενες έρευνες που θα ¨τεκμηριώσουν¨ ότι η θεωρία είναι αληθινή

Τροποποιείται η θεωρία (ή πλευρές της) για να ταιριάζουν με τα δεδομένα

Γίνονται δημοσιεύσεις όπου μετονομάζεται η «φτιαγμένη» θεωρία σε υπόθεση και αποδεικνύεται δήθεν η αλήθεια της.

Υπερασπίζεται η θεωρία, παρά όλα τα στοιχεία για το αντίθετο (βλ. και phdcomics.com - Jorge Cham ©2006)

Μεταξύ μερικών δραματικών ενεργειών των δήθεν ειδικών γεωπολιτικής (οι οποίοι τα αναγνωρίζουν για λάθη εκ των υστέρων), περιλαμβάνονται  η άκριτη υποστήριξη του Σάχη στην Περσία, οι αλλεπάλληλες επεμβάσεις στο Αφγανιστάν, οι επεμβάσεις στη Λιβύη και στην Σομαλία, η «πορτοκαλί επανάσταση» στην Ουκρανία, η Αραβική «άνοιξη», τα «χημικά» όπλα του Σαντάμ Χουσεΐν που δεν βρέθηκαν ποτέ…και έπεται συνέχεια στη σύγχρονη καθημερινότητα μας.

Δίπλα από αυτά υπάρχουν και οι επώνυμες «γκάφες», επιστημόνων / προσωπικοτήτων:

¨Όλοι σχεδόν ενάμισι αιώνα μετά το 1872 θυμούνται το Λουί Παστέρ, ενώ κανένας τον Pierre Pachet, Βρετανό χειρούργο και καθηγητή Φυσιολογίας στη Τουλούζη, που είχε πει ότι "Η θεωρία του Λουί Παστέρ για τα μικρόβια είναι μια γελοία μυθοπλασία".

Ο μαθηματικός και φυσικός Λόρδος Κέλβιν είχε προβλέψει το 1895 ότι «βαρύτερες του αέρα μηχανές που θα πετάνε είναι αδύνατον να υπάρξουν». Μόλις οκτώ χρόνια αργότερα, το 1903, η «βαρύτερη του αέρα μηχανή» των αδελφών Ράιτ κατάφερε να πετάξει. Παρά το γεγονός αυτό το 1910, ο αστρονόμος Γουίλιαμ Πίκερινγκ έψεγε διάφορους που «φαντάζονταν γιγάντιες ιπτάμενες μηχανές να διασχίζουν τον Aτλαντικό μεταφέροντας αμέτρητους επιβάτες, όπως κάνουν σήμερα τα μοντέρνα ατμόπλοια». Το 1911 ο  στρατάρχης Φέρντιναντ Φος πρόσθετε, ότι «τα αεροπλάνα είναι ενδιαφέροντα παιχνίδια, αλλά δεν έχουν καμιά στρατιωτική αξία».

Το 1919, ο καθηγητής Ρόμπερτ Γκοντάρ περιέγραψε τις βασικές αρχές της πυραυλικής και του απάντησαν οι «Νιου Γιορκ Τάιμς» το 1920 «Ελπίζουμε ότι ο καθηγητής του Clark College απλώς υποκρίνεται ότι αγνοεί στοιχειώδη φυσική, αν πιστεύει πως ένας πύραυλος μπορεί να λειτουργήσει στο κενό».

Ακόμη και ο Μπιλ Γκέιτς το 1996 σε βιβλίο του έγραφε: «Δεν νομίζω ότι μπορούν να υπάρξουν modem ταχύτερα των 33.6 ή έστω 38.4 kbps που να χρησιμοποιούν τις κοινές τηλεφωνικές γραμμές». 

Οι κοινές μεθοδολογίες έρευνας στις κοινωνικές επιστήμες:

Διερευνητική έρευνα: Χρησιμοποιείται για τον εντοπισμό πιθανών θεμάτων, την ανάπτυξη υποθέσεων και τη βελτίωση των ερευνητικών ερωτημάτων.

Περιγραφική έρευνα: Περιγράφει τα χαρακτηριστικά πληθυσμών ή φαινομένων.

Πειραματική έρευνα: Ελέγχει τις σχέσεις αιτίου-αποτελέσματος χειραγωγώντας μεταβλητές υπό ελεγχόμενες συνθήκες.

Συσχετιστική έρευνα: Διερευνά συσχετίσεις μεταξύ μεταβλητών χωρίς να καθιερώνει αιτιότητα.

Εθνογραφική έρευνα: Μελετά πολιτισμούς και υποκουλτούρες μέσω της παρατήρησης και της εμβάπτισης από τους συμμετέχοντες.

Έρευνα θεμελιωμένης θεωρίας: Αναπτύσσει επεξηγηματικές θεωρίες που βασίζονται σε δεδομένα που συλλέγονται μέσω ποιοτικών μεθόδων.

Αυτές οι μεθοδολογίες μπορούν να κατηγοριοποιηθούν σε ποσοτικά και ποιοτικά σχέδια, αν και η έρευνα μεικτών μεθόδων που συνδυάζει και τις δύο προσεγγίσεις είναι προτιμητέα.

Οι περιορισμοί των μεθόδων της έρευνας στις κοινωνικές επιστήμες:

• Δυσκολία στην αναπαράσταση σεναρίων πραγματικής ζωής: Τα εργαστήρια και τα ελεγχόμενα περιβάλλοντα ενδέχεται να μην προσομοιώνουν με ακρίβεια τα πραγματικά περιβάλλοντα, οδηγώντας σε μειωμένη εγκυρότητα.
• Περιορισμένη γενίκευση: Λόγω αυστηρών κανόνων, τα πειραματικά αποτελέσματα ενδέχεται να μην ισχύουν για ευρύτερους πληθυσμούς ή περιστάσεις
• Ανθρώπινο λάθος και εξωτερικοί παράγοντες: Μεταβλητές εκτός του ελέγχου του ερευνητή μπορεί να επηρεάσουν τα αποτελέσματα, μειώνοντας την εμπιστοσύνη στα ευρήματα
• Αδυναμία εξήγησης του "γιατί": Η πειραματική έρευνα επικεντρώνεται στην απάντηση σε ερωτήσεις ναι ή όχι αντί να παρέχει βαθύτερη εικόνα για τα αίτια
• Ανησυχίες σχετικά με την εξωτερική εγκυρότητα: Οι γενικεύσεις που γίνονται από πειραματικά αποτελέσματα ενδέχεται να μην ισχύουν σε διάφορα πολιτιστικά, γεωγραφικά ή χρονικά πλαίσια
• Υψηλό κόστος και απαιτήσεις πόρων: Οι σύνθετες έρευνες μπορεί να είναι δαπανηρές και χρονοβόρες
• Πιθανή βλάβη στους συμμετέχοντες: Ο έλεγχος ορισμένων μεταβλητών μπορεί να εκθέσει τους συμμετέχοντες σε κινδύνους ή δυσφορία.
• Περιορισμένο μέγεθος δείγματος: Τα μικρά μεγέθη δειγμάτων ενδέχεται να περιορίσουν την ισχύ των συμπερασμάτων και να αποτρέψουν τον εντοπισμό ουσιωδών επιδράσεων

Παρά τους περιορισμούς αυτούς, η πειραματική έρευνα παραμένει πολύτιμη για τον έλεγχο υποθέσεων και τη δημιουργία αξιόπιστων αποτελεσμάτων στις κοινωνικές επιστήμες.

Μερικές από τις πιο πρόσφατες τάσεις στη μεθοδολογία έρευνας των κοινωνικών επιστημών περιλαμβάνουν:

• Διεπιστημονική και συνεργατική έρευνα: Δίνεται αυξανόμενη έμφαση στις διεπιστημονικές και συνεργατικές ερευνητικές προσεγγίσεις στις κοινωνικές επιστήμες, όπου ερευνητές από διαφορετικούς τομείς εργάζονται από κοινού για να αντιμετωπίσουν πολύπλοκα κοινωνικά ζητήματα.
• Εμπειρική έρευνα με τη βοήθεια νέων τεχνολογιών: Η χρήση τους έχει γίνει απαραίτητη, επιτρέποντας στους ερευνητές να συλλέγουν και να αναλύουν μεγάλο όγκο δεδομένων πιο αποτελεσματικά.
• Μικρότερη Διάρκεια Έρευνας: Με την έλευση των μεγάλων δεδομένων, υπάρχει μια τάση για διεξαγωγή έρευνας σε σχετικά μικρότερη διάρκεια.

Αυτές οι τάσεις αντικατοπτρίζουν το εξελισσόμενο τοπίο της έρευνας των κοινωνικών επιστημών, υπογραμμίζοντας τη σημασία της συνεργασίας, των τεχνολογικών προόδων και των αποτελεσματικών ερευνητικών πρακτικών για την αντιμετώπιση των σύγχρονων κοινωνικών προκλήσεων

Μερικές σκέψεις για τις χιλιοτραγουδισμένες αλλαγές

«Δεν αρκεί να παραμείνεις ζωντανός για να επιβιώσεις. Ο καλύτερος δρόμος για την επιβίωση είναι η εξέλιξη…τα ιστορικά δεδομένα…αποδεικνύουν ότι ένα ολοκληρωτικό καθεστώς αποτελεί το μεγαλύτερο εμπόδιο για την ανθρώπινη πρόοδο». (Liu Cixin ¨Σκοτεινό δάσος¨ Selini Αθήνα 2019, σελ.559)

Από το 1981 και δώθε στη χώρα μας ακούμε πολλά για αλλαγές στους οικονομικό, κοινωνικό και πολιτικό τομείς. Σίγουρα αλλαγές έχουν γίνει, άλλες προς το καλύτερο και άλλες ειδικά τα τελευταία χρόνια προς το χειρότερο. Αλλαγές που επιβλήθηκαν εξ ‘ ανάγκης από τα πάνω ή που ενσωματώθηκαν στη κοινωνική ζωή από τη ραγδαία ανάπτυξη της τεχνολογίας ή που επιβλήθηκαν από τις απανωτές κρίσεις και φυσικές ή ανθρωπογενείς καταστροφές. Η συνολική νοοτροπία όμως της πλειοψηφίας της κοινωνίας αλλάζει με πολύ αργό ρυθμό και βασανιστικό τρόπο.

Ενώ μερικοί άνθρωποι δοκιμάζουν γρήγορα νέα πράγματα, άλλοι είναι πιο συντηρητικοί στην αλλαγή. Η αλλαγή και η σύγκρουση πάνε μαζί. Δεν υπάρχει εύκολος τρόπος να εισάγετε αλλαγές και να αποφύγετε τις συγκρούσεις. Μεταξύ των πιο σημαντικών προϋποθέσεων για να επιτευχθεί αυτό είναι η εμπιστοσύνη μεταξύ των «πάνω» και των «κάτω», της ηγεσίας και του προσωπικού.

Συνήθως οι άνθρωποι, ατομικά ή και κατά ομάδες αντιστέκονται στις αλλαγές για πολλούς διαφορετικούς λόγους. Μεταξύ αυτών οι πιο σημαντικοί είναι:

• Η αύξηση της αβεβαιότητας ​​και του φόβου για την αλλαγή της κατάστασης (τι θα σημαίνουν οι αλλαγές για μένα;)
• Η ύπαρξη ή όχι οικονομικού συμφέροντος / κινήτρων
• Η αύξηση της γενικής ενόχλησης (απαιτούμενη εκπαίδευση, μετεγκατάσταση, αύξηση εργασίας, ευθύνης κ.α.)
• Η απώλεια συμβόλων (απώλεια θέσης, ισχύος, σημασίας κ.α.)
• Η έλλειψη εμπιστοσύνης μεταξύ ηγεσίας και προσωπικού (ο κύριος παράγοντας)
• Η απειλή για την ύπαρξη / λειτουργία της κατεστημένης ομάδας (αδυνάτισμα, διάλυση κ.α)
• Η ύπαρξη συντεχνιακών συμφερόντων ή / και τοπικιστικών συμφερόντων
• Διάφορα ταμπού και προκαταλήψεις (φύλο, καταγωγή, χρώμα δέρματός, σεξουαλικές προτιμήσεις, πολιτικές πεποιθήσεις, κοινωνική και οικονομική κατάσταση κ.α.)

Η στόχευση εκείνων που είναι πιο πιθανό να αλλάξουν, είναι συχνά ο πιο ορθολογικός και οικονομικός τρόπος για την προώθηση της ίδιας αλλαγής σε μια μεγαλύτερη ομάδα. Εδώ, η χρήση του μοντέλου «Στάδια Αλλαγής» που αναπτύχθηκε από τους Prochaska και DiClemente (1986) μπορεί να είναι χρήσιμη για τον καθέναν.

Στο πίνακα που ακολουθεί απεικονίζεται η διαδικασία μετάβασης από την αδιαφορία για τις αλλαγές στην αποδοχή και την ενεργή δράση για αυτές. Σε αυτό το μοντέλο αναφέρονται έξι στάδια:

 

1. Άγνοια	Μη γνωρίζοντας ότι υπάρχει πρόβλημα δεν υπάρχει και πρόθεση αλλαγών
2. Συλλογισμός	Αναγνωρίζεται η ύπαρξη του προβλήματος και αρχίζει η σκέψη της τι αντιμετώπιση χρειάζεται
3. Προτοιμασία	Οι εμπλεκόμενοι σκοπεύουν να αναλάβουν σύντομα δράση και να κάνουν σχέδια για την εφαρμογή της
4. Προσπάθεια	Οι εμπλεκόμενοι αρχίζουν να αλλάζουν αλλά αργά και ασυνεχώς
5. Διατήρηση	Συνεχίζουν να αλλάζουν συνεχώς και γρηγορότερα
6. Διάχυση	Οι εμπλεκόμενοι ενθαρρύνουν και δείχνουν και σε άλλους πώς να υιοθετήσουν τις αλλαγές

Οι εμπλεκόμενοι χρειάζονται διαφορετικά είδη μηνυμάτων, υλικού, εκπαίδευσης και υποστήριξης για κάθε στάδιο ξεχωριστά.

Για παράδειγμα, άτομα που δεν γνωρίζουν ότι η συμπεριφορά τους είναι επιβλαβής για τον εαυτό τους ή την ομάδα τους ή επιβλαβής για τη κοινωνία ή το περιβάλλον μπορεί να χρειάζονται καλύτερες πληροφορίες από πηγές που εμπιστεύονται. Άλλοι που το έχουν αναγνωρίσει αυτό και σκέφτονται να δοκιμάσουν μια νέα συμπεριφορά μπορεί να χρειάζονται κοινωνική υποστήριξη και εκπαίδευση δεξιοτήτων.

Η αλλαγή λοιπόν είναι μια ενιαία και σοβαρή διαδικασία που δυστυχώς για τα πεπραγμένα της χώρας μας πολλές φορές μένει σε λόγια, διακηρύξεις και υποσχέσεις ή έρχεται σαν «τυφλό» αποτέλεσμα της αγοράς ή σύνθεσης συγκυριών ή και διεθνών εξελίξεων και υποχρεώσεων.