Αυξάνεται παγκόσμια το χάσμα μεταξύ πλουσίων και φτωχών

Σύμφωνα με κάποια κριτήρια, πλούσιος είναι όποιος έχει πέρα απο τη κατοικία του διαθέσιμα πάνω απο 1 εκατ.δολάρια. Τέτοιοι σε όλο το κόσμο το 2024 ήταν 23,4 εκατομ. άτομα. Αντίστοιχα πολύ πλούσιος είναι όποιος διαθέτει πάνω απο 30 εκατ. δολάρια. Αυτοί το 2024 είχαν 90,5 τρις διαθέσιμα. Στις ΗΠΑ οι πλούσιοι ήταν 7,9 εκατ.άτομα (Πηγή: ethnos.gr) Περισσότερα εδώ

Δικιά μας σημείωση: Το πρώτο μισό του 2025 σημαδεύτηκε ανεξίτηλα απο την αλλοπρόσαλη πολιτική του Τραμπ, την άνοδο των ακροδεξιών και αντοδημοκρατικών συνασπισμών παγκόσμια, που σε συνδυασμό με την αυξανόμενη αβεβαιότητα στην αγορά, τις ραγδαίες τεχνολογικές εξελίξεις και την αυξανόμενη ενσωμάτωσή τους στην οικονομική και κοινωνική δραστηριότητα, την πορεία προς την ωρίμανση της τεχνητής νοημοσύνης, τη γεωπολιτική αστάθεια και την αυτοκαταστροφική στάση των επενδυτών προς τις αναμενόμενες "φούσκες" σε διάφορους τομείς της οικονομίας. Το το παγκόσμιο ΑΕΠ ως πλασματικός δείκτης ευημερίας αναμένεται να αυξηθεί περισσότερο από ότι τα τα δυο τελευταία χρόνια. Παρά τις προηγούμενες διαπιστώσεις όμως (που δεν εξετάζονται ολοκληρωμένα ή αναφέρονται μόνο περιστασιακά σε διάφορες "εκθέσεις"), οι πλούσιοι εξακολουθούν να αγοράζουν υπερτιμημένες πολυτελείς κατοικίες, ακίνητα (και πολυτελή σκάφη) προς εκμετάλλευση, συλλεκτικά προϊόντα και βέβαια κρυπτονομίσματα και άλλα σχετικά.

Για μια πλήρη εικόνα του πλούτου και της κυρίαρχης ανισότητας θα εξετάζαμε και τα αντίστοιχα ποσοστά στο πληθυσμό. Ο παγκόσμιος πληθυσμός στις 31/12/24 ήταν 8 δις άνθρωποι. Το ποσοστό των πλουσίων στο παγκόσμιο πληθυσμό ήταν 0,29%. Στις ΗΠΑ ήταν 2,32%. Καθώς και τη κατάσταση με τους φτωχούς και τους πολύ φτωχούς. Στις ΗΠΑ πάνω απο 18 εκατ. νοικοκυριά υποφέρουν απο "στεγαστική" φτώχεια. Την ίδια στιγμή, 1 στους 3 "νοικοκύρηδες" ενώ βγάζει αρκετά χρήματα, δεν τα βγάζει πέρα (Asset Limited, Income Constrained, Employed-κατηγορία ALICE) Παγκόσμια πάνω από ένα δισεκατομμύριο άνθρωποι ζουν σε οξεία φτώχεια, αναφέρει το Αναπτυξιακό Πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών και περίπου άλλα 4 δις σε συνθήκες φτώχειας αναφέρουμε εμείς. Συνολικά το 64% του παγκόσμιου πληθυσμού ζει σε συνθήκες φτώχειας, το 14% σε συνθήκες οξείας φτώχειας και το 10% πεινά ,καθως δεν τρώει κάθε μέρα . Το όριο της Παγκόσμιας Τράπεζας για τη φτώχια έχει τεθεί με βάσει την υπόθεση ότι ένα άτομο χρειάζεται 2.100 θερμίδες την ημέρα. Μία υπόθεση «εξαιρετικά προβληματική, μιας και οι άνθρωποι δεν μπορούν να ζήσουν μονάχα με αυτή την πρόσληψη θερμίδων». Η ομάδα του Φόλμερ στο Πανεπιστήμιο του Γκέτινγκεν υπολόγισε πόσο μεγάλη θα ήταν η φτώχια, εάν υποτεθεί ότι η διατροφή όχι μόνο θα έπρεπε να έχει ένα ελάχιστο όριο θερμίδων, αλλά θα ήταν και υγιεινή, δηλαδή θα περιείχε επαρκή θρεπτικά συστατικά. «Εφαρμόζοντας αυτή τη μέθοδο συνειδητοποιεί κανείς πως πολύ περισσότεροι άνθρωποι ζουν στην πραγματικότητα στο όριο της φτώχιας», δηλώνει ο Φόλμερ. Σε πρόσφατο βιβλίο του ο Γάλλος οικονομολόγος Τομά Πικετί, αποδυκνείει ότι το χάσμα ανάμεσα στους πιο πλούσιους και τους πιο φτωχούς διευρύνεται εδώ και δεκαετίες στη Δύση. Στην Ελλάδα το 2024, το 26,9% του συνολικού πληθυσμού της βρισκόταν σε κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικό αποκλεισμό, αριθμός που αντιστοιχεί σε 2.740.051 άτομα.

Αυτό που ονομάζουμε πολιτισμό (Robert Noonan)

«Αυτό που ονομάζουμε πολιτισμό - η συσσώρευση γνώσης που μας έχει φτάσει από τους προγόνους μας - είναι ο καρπός χιλιάδων ετών ανθρώπινης σκέψης και μόχθου. Δεν είναι αποτέλεσμα της εργασίας των προγόνων οποιασδήποτε ξεχωριστής τάξης ανθρώπων που υπάρχουν σήμερα και, ως εκ τούτου, αποτελεί δικαιωματικά την κοινή κληρονομιά όλων. Κάθε μικρό παιδί που γεννιέται στον κόσμο, ανεξάρτητα από το αν είναι έξυπνο ή βαρετό, αν είναι σωματικά τέλειο ή κουτσό ή τυφλό. ανεξάρτητα από το πόσο μπορεί να υπερέχει ή να υστερεί από τους συνανθρώπους του σε άλλες απόψεις, σε ένα πράγμα τουλάχιστον είναι ίσο τους - είναι ένας από τους κληρονόμους όλων των εποχών που έχουν περάσει» (Οι φιλάνθρωποι με τα σχισμένα παντελόνια - 1914)

Ήταν καινούργια τότε η παλιά μας γειτονιά ! (της Τόνιας Μάκρα, δημοσιογράφου)

Με την απόσταση του χρόνου στρέφω το βλέμμα στην γειτονιά των παιδικών μας χρόνων που ξεκινά από την Λεωφόρο Χαϊνα και εκτείνεται έως το Κουρέντι και τις υπόλοιπες βόρειες παραλίες της πόλης μας.  Τότε που στις εκτάσεις του πρώην κτήματος Στεργίου με το πλούσιο πορτοκαλεώνα μόλις είχανε ξεκινήσει να χτίζονται τα πρώτα μονώροφα σπίτια.  Σήμερα  πυκνοκατοικημένη  πλέον η συνοικία έχει αναδειχθεί στο νέο εμπορικό και οικονομικό κέντρο της Χαλκίδας ενώ συγκροτήματα   κατοικιών  υψώνονται σε όλους τους δρόμους και ‘αγκαλιάζουν' ασφυκτικά τη θάλασσα.  Ωστόσο για εμάς τα πρώτα στην κυριολεξία 'παιδιά' της είναι οι μνήμες που διατηρούν τις σχέσεις, τις παιδικές φιλίες που γεννηθήκανε  στα παιχνίδια σε  χωμάτινους δρόμους και στην αγαπημένη αμμουδιά των παιδικών μας χρόνων, το γλυκό σε τοπίο Κουρέντι. 

Η γειτονιά μας ήτανε καινούργια, τα σπίτια μας νεόχτιστα, οι γονείς μας νεαροί οικογενειάρχες και εμείς μικρά παιδιά στο νήπιο ή το πολύ στο δημοτικό. Όλα αυτά διαδραματίζονταν  προς το τέλος της  δεκαετίας του '50 και αργότερα στην νεόκοπη τότε γειτονιά της Χαλκίδας που ξεκίνησε να αναπτύσσεται από τη Χαϊνα και συγκεκριμένα από τον φούρνο 'Δήμητρα' (ιδιοκτησία της οικογένειας Στεργίου  που αποτέλεσε δημοφιλές  τοπωνύμιο της πόλης μας για  δεκαετίες ολόκληρες), με κατεύθυνση προς το Κουρέντι και τις παραλίες Παπαθανασίου και Συκιές. Τα πρώτα σπίτια ήταν σχεδόν όλα συγκεντρωμένα τριγύρω από τη  διασταύρωση  των σημερινών οδών Ηλία Αφεντάκη και Λέλας Καραγιάννη. Εκεί γεννήθηκε η νέα συνοικία της Χαλκίδας, σε τόπο εξοχικό αλλά και χλοερό όπου μέχρι πρότινος περισσεύανε τα πορτοκαλεόδενδρα, τα πεύκα, οι λεύκες, οι μουριές, οι συκιές, οι ευκάλυπτοι .  Μια συνοικία που χρειάστηκε πάνω από δεκαετία για να επεκταθεί κάποια τετράγωνα πιο πέρα από την Χαϊνά και αρκετές δεκαετίες για να αγγίξει τις κοντινές παραλίες, τις οποίες μετά το ’80 αγκάλιασε ασφυκτικά – δυστυχώς!

Στην εποχή που χτιζόντουσαν τα πρώτα σπίτια κανείς όμως δεν κυνηγούσε την θάλασσα -η γειτνίαση μαζί της κρινότανε μάλιστα ανθυγιεινή ! Ούτε είχε ακόμα ενσκήψει η  εμμονή των νεοελλήνων με την θαλασσινή θέα – μόδα πολύ μεταγενέστερη στο όνομα της οποίας δυστυχώς καταστράφηκαν και καταστρέφονται περιοχές ολόκληρες μεταξύ των οποίων και τα νησιά. Κοντινό  στη γειτονιά μας πρώτο  καταστροφικό παράδειγμα για το αστικό μας  τοπίο αποτελούν τα μπλοκ των πολυκατοικιών στην παραλία του Παπαθανασίου και αργότερα και στις άλλες παραλίες που μπλόκαραν  ανεπιστρεπτί το θαλασσινό αεράκι απαγορεύοντάς του να διαχυθεί και να δροσίσει τις πίσω γειτονιές.  Τις δεκαετίες 50-'60 όμως ο δρόμος προς τις παραλίες πέρναγε ανάμεσα από χωράφια όπου βόσκανε πρόβατα και αγελάδες.  Λίγα σπιτάκια υπήρχανε ταπεινά και πάρα πολλά δένδρα όπως ελιές, συκιές  και  μουριές στη σκιά των οποίων ξεκουραζόμασταν επιστρέφοντας τα καλοκαιρινά μεσημέρια κατάκοποι από τις ατέλειωτες βουτιές στη θάλασσα.  Αυτή η νέα Χαλκίδα είχε σαν σημείο εκκίνησής την παλιά μας γειτονιά και προσωπική μας ... πατρίδα η οποία ευτύχησε πρέπει να πούμε να διαθέτει εξαρχής πολεοδομικό σχεδιασμό άρα μεγάλους δρόμους και μονοκατοικίες με κήπο στην πρόσοψη. Ωστόσο δεν υπήρξε καμία πρόβλεψη ελεύθερου δημόσιου χώρου –όπως άλλωστε ίσχυε σε  ολόκληρη τη πόλη.  Ας είναι καλά όμως η θάλασσα με τις παραλίες της που όπως και σήμερα μας φιλοξενούσε πρωί – βράδυ !

Στην αρχή οι δρόμοι ήτανε χώμα και τα σπίτια μας  ακόμα στα τούβλα   Συχνά οι μαμάδες βάφανε λευκούς τους τενεκέδες για να διακοσμήσουν με αυτές τις αυτοσχέδιες γλάστρες μπαλκόνια και αυλές.  Γύρω  μας αλάνες και ελάχιστα μέτρα πιο πέρα πορτοκαλιές και λεμονιές, μουριές, αθάνατοι, φραγκοσυκιές και μυρωδάτο χαμομήλι.  Θυμάμαι ζωντανά τις μπουλντόζες να  ανοίγουνε το δρόμο προς τη θάλασσα αλλά και τους λαβωμένους κορμούς των δένδρων πλαγιασμένους στο αφράτο και κοκκινωπό χώμα, εικόνες που μου δημιουργούσαν αμφιλεγόμενα συναισθήματα. Θυμάμαι ακόμα όμως με χαρά και την ασφαλτόστρωσή  των δρόμων -κάπου προς το 1965. Λίγο λίγο η ζωή έφερε αλλαγές και  πολλούς  νέους γείτονες. Τα σπίτια γίνανε διώροφα, αποκτήσανε πέτρινες μάνδρες με καγκελόφραξη, οι κήποι φτιάχτηκαν με πεζούλες και γέμισαν  δένδρα και λουλούδια, γεράνια, τριανταφυλλιές, ορτανσίες, γιασεμί, αγιόκλιμα.. Ωστόσο στις δικές μας ζωές οι αλλαγές αποδειχτήκανε πολύ πιο ταχείς απ' ότι στη νέα αυτή πλευρά της Χαλκίδας.   

Ακόμα και σήμερα πολλές από τις παλιές εκείνες κατοικίες στέκουνε στην θέση τους και η εναλλαγή τους με τις πολυκατοικίες μας επιτρέπει να απολαμβάνουμε  τον ήλιο αλλά και το δροσερό αεράκι που ξεγλιστρά τα βράδια του καλοκαιριού από το Βοριά. Και η θάλασσα είναι ακόμα δίπλα μας έστω κι αν δεν την βλέπουμε από τις ταράτσες των πατρικών μας σπιτιών – όπως τότε. Με χαρά βλέπω τα καλοκαιρινά βράδια  παρέες παιδιών - νεαρών - ενήλικων – οικογενειών να ανηφορίζουνε με ράθυμο βήμα από τις πλάζ.  Η παλιά γειτονιά έχει μεταλλαχθεί  σε νέο εμπορικό, οικονομικό και ιατρικό κέντρο της πόλης. Μοιάζει όμως πολλές από τις συνήθειες των κατοίκων να παραμένουνε οι ίδιες και  τον τόνο στην καθημερινότητα του καλοκαιριού να τον δίνει πάντα η θάλασσα. Κάτι που αρχίζεις να το αισθάνεσαι αμέσως μόλις απομακρυνθείς από την Λεωφόρο Χαϊνά που ούτε να την διασχίσεις μπορείς ούτε να την περπατήσεις. 

Οι κάτοικοι 

Τα άτομα που πρωτοκατοίκησαν την γειτονιά ήτανε λοιπόν οι νεαροί  γονείς μας που τότε ξεκινούσανε τη ζωή τους ή κάποιοι λίγο μεγαλύτεροι που στήνανε και πάλι νοικοκυριό στην Χαλκίδα πλέον μετά την λαίλαπα της κατοχής και τις συνέπειες του εμφύλιου. Τα επαγγέλματα τους ποικίλα : ο κτηματίας – αρτοποιός Κώστας Στεργίου η οικογένεια του οποίου για χρόνια κατοικούσε στο παλιό αγροτικό σπίτι, ένα κτίσμα χαμηλό, μακρόστενο πέτρινο με κεραμοσκεπή χαρακτηριστικό οίκημα της υπαίθρου. Απέναντί του αντίθετα ο  στρατιωτικός  Αθανάσιος Σιταράς έκτισε την πρώτη μοντέρνα διπλοκατοικία. Σύγχρονα της εποχής τους ήταν όλες οι υπόλοιπες κατοικίες ,  του αρχιμηχανικού στην βιομηχανία Παπαθανασίου  Γιώργου Βράκα, της οικογένειάς μας. Σύγχρονο με το δικό μας σπίτι ήταν του ζεύγους των δασκάλων Σπανάκη, του έμπορου και παλιού κατετάνιου του ΕΛΑΣ  Γιάννη Σκλιά με τη γυναίκα επίσης αγωνίστρια της Εθνικής Αντίστασης Μαρίκα και τις κόρες τους. Κάτοικός και ο τραπεζικός  Δημήτρης Γαλάνης η κόρη του οποίου Αναστασία (Σούλα) Γαλάνη ,  εργάστηκε στο Δήμο και για δεκαετίας  ήταν η ιδιαιτέρα σειρά δημάρχων της Χαλκίδας. Στο δίπατο σπίτι με την μεγάλη αυλή και γύρω –γύρω τα ενοικιαζόμενα δωμάτια έμενε η Σωτηρία Γιαμά από την Στενή (στο οικόπεδο  της  επί της Χαϊνά κτίστηκε η πρώτη πολυκατοικία της περιοχής ‘του Μαλάγα’). Η κυρά  Σωτήρω όπως την λέγαμε λάτρευε το τάβλι και έπαιζε διαρκώς με οποιον  πρόθυμο παρτενέρ έβρισκε ! Μάλιστα θυμάμαι ακόμα τον ήχο από τα πιόνια που χτυπούσε δυνατά όταν έπαιζε στη βεράντα της τα απομεσήμερα του καλοκαιριού και τα παράθυρα μας ήταν ολάνοιχτα – μπορεί και οι πόρτες ! ‘Αλλοι γείτονες ο τεχνίτης μωσαϊκών Χρίστος Ρόγκας ,  η οικογένεια του Χρίστου Βουκούτη, η οικογένεια Σημιτζή με τα πολλά παιδιά , η οικογένεια Πλάκα που λειτουργούσε ήδη από τότε την ομώνυμη υπόγεια ταβέρνα δίπλα στην Τεχνική Σχολή Δημόκριτος. Αυτό το κτίριο μοντέρνας αρχιτεκτονικής με τεράστια ανοίγματα που εξασφάλιζαν το φυσικό φωτισμό στις αίθουσες υπήρξε κόσμημα της γειτονιάς. Πλημυρισμένη  από μαθητές το πρωί και φοιτητές το απόγευμα οι οποίοι εκπαιδευόντουσαν σε κάθε κατηγορία τεχνικού προσανατολισμού. Το σημερινό κουφάρι που ευτυχώς διασώθηκε από την κατεδάφιση, το γνωρίσαμε στις δόξες του και παίξαμε μέχρι πλήρους εξάντλησης στην αυλή του.    

Στην απέναντι πλευρά της Χαϊνα στο ύψος του φούρνου  “ΔΗΜΗΤΡΑ” υπήρχε ένα και μοναδικό μπακάλικο (στο εσωτερικό δέσποζε η ιστορική διαφήμιση με τον μοναχό και τα μακαρόνια ΜΙΣΚΟ), δίπλα του ένα ουζερί με τα χταπόδια να στεγνώνουν μονίμως στην σκιά των μουριών και από πάνω το σπίτι των αδελφών Χάρλα (ήταν οι οικοδόμοι που χτίσανε τα περισσότερα σπίτια). Λίγο πιο κάτω η  βρισκότανε η ταβέρνα του “Κανατσέλου” ένα απίστευτο κουτούκι που επέζησε αρκετές δεκαετίες, ένα αγροτικό  σπίτι -μπακάλικο -ταβέρνα με τα τραπέζια κάτω από μεγάλες μουριές. Εκεί που βρίσκεται τώρα το σούπερ μάρκετ 'Κρητικός' ξεκίναγε το κτήμα του Μπούρικα που έφτανε μέχρι το κύμα. Από τη λεωφόρο κατέβαινες μια τεράστια πέτρινη σκάλα για να φθάσεις στο ύψος του σπιτιού. Από εκεί προμηθευότανε πορτοκάλια, μανταρίνια. λεμόνια, κοτόπουλα, αυγά όλη η Χαλκίδα. Μια έκταση κατάφυτη με κτίσματα χαμηλά πέτρινα με κεραμίδια. Απέναντί του εκεί που δεκαετίες τώρα βρίσκεται βενζινάδικο προυπήρχε ένα ‘δάσος’ ... από ελαιόδενδρα (!). Κόπηκε φαντάζομαι σε μια νύχτα – ευτυχώς ήμουνα παιδί  και δεν θυμάμαι τη μέρα που συντελέστηκε το έγκλημα.  

Τώρα όμως που ξαναθυμάμαι όλες αυτές τις όμορφες εικόνες μου φαίνεται σαν ψέμα. Σαν να της έζησα σε μια άλλη ζωή, ακόμα και η μνήμη μου δυσκολεύεται να τις αναβιώσει. Εκεί που η βλάστηση περίσσευε  σήμερα επί της Χαϊνα δεν διατηρήθηκε ούτε καν μια μουριά έστω μια ακακία από αυτές που φύτευε ο Δήμος τη δεκαετία του '60 στα πεζοδρόμια . Τώρα για να βαδίσουμε ή ακόμα χειρότερα να διασχίσουμε την λεωφόρο πρέπει να κρυβόμαστε πίσω από μαύρα γυαλιά και καπέλα για να αντέξουμε την εκτυφλωτική και απίστευτα ενοχλητική ηλιοφάνεια, ειδικά ώρες που αντανακλάται στην καυτή  άσφαλτο !  Συχνά μέρες με καύσωνα έχεις την αίσθηση ότι διασχίζεις την έρημο. Ποιος υπολόγιζε όμως το ρόλο του αστικού πράσινου στην  Χαλκίδα της δεκαετίας του '60 ; ή ακόμα και σήμερα  ; Απάντηση δεν υπάρχει γι αυτό ας επιστρέψουμε και πάλι στην εποχή που  οι πόλεις διατηρούσαν ακόμα ανθρώπινο μέγεθος.  

Η ζωή 

Ανεξάρτητα από τη δουλειά των γονιών μας κοινωνικές διαφορές και αντιθέσεις δεν βιώσαμε σαν παιδιά. Αλλωστε ήτανε η εποχή φτωχή, τα εισοδήματα περιορισμένα, οι μισθοί ακόμα και των κρατικών λειτουργών χαμηλοί.. ακόμα και οι πολιτικές αντιθέσεις κρατιόντουσαν κάπως χαμηλά Εμείς εκεί ζούσαμε όλοι με τον ίδιο απλό τρόπο, στον αστερισμό του ελάχιστου,  τα έπιπλα στα σπίτια μπαίνανε αργά και όλα ήτανε τραπεζαρίες καρυδιές με σκαλίσματα συν μπουφέδες ίδιο στιλ, για θέρμανση είχαμε σόμπες,  τα παιδιά  ήμασταν ντυμένα με πανομοιότυπα ρούχα, τα παιχνίδια ήταν ελάχιστα, όπως οι κούκλες που μας αγοράζανε συνήθως από το παζάρι της Αγίας Παρασκευής . Δεν χρειαζόμασταν  άλλωστε παιχνίδια, είχαμε την  άμμο και τα χαλίκια από τα σπίτια που χτιζόντουσαν, τα ομαδικά παιχνίδια με μπάλα, το 'αλτ', το 'κρυφτό' και φυσικά υπήρχε η θάλασσα. 

Μεγαλώναμε ομαδικά και διαρκώς  μετακινούμασταν από το ένα σπίτι στο άλλο, από την μια αυλή στην άλλη, το καλοκαίρι ζούσαμε στο δρόμο ή στην θάλασσα ξεφωνίζοντας ολημερίς και ολονυχτίς. Σχολείο πηγαίναμε επίσης όλοι μαζί γιατί είχαμε κοντινές ηλικίες,  στο νεοιδρυθέν 13ο Δημοτικό που στεγαζότανε στις  ψηλοτάβανες μεν αλλα παγωμένες  αίθουσες του “Δημόκριτου”. Στα διαλείμματα πεταγόμασταν στο σπίτι να φάμε,  να πιούμε νερό όταν δεν κυνηγιόμασταν στην  αυλή  που σήμερα χάσκει ερειπωμένη.  Σπίτι -σχολείο- γειτονιά ήτανε ένα, τα σπίτια μας ήτανε  ανοιχτά, οι μανάδες μας φιλενάδες, οι μπαμπάδες πατρικές φιγούρες για όλους.  Με λίγα λόγια η κοινωνία μας δεν διέφερε  σε τίποτα από αυτή ενός  χωριού ενώ αναπτυσσότανε  στην περιφέρεια της Χαλκίδας, στις  γειτονιές που  εξελιχθήκανε σε μια πόλη ολόκληρη. Φυσικό και επόμενο  λοιπόν ήταν οι αλλαγές που βίωσε στην πορεία η γειτονιά να αποδειχτούν ταυτόσημες με τις διαδικασίες ανάπτυξης και αστικοποίησης που χαρακτήρισαν τις πόλεις της περιφέρειας αλλά και τις γειτονιές και τα προάστεια της Αθήνας. 

Ωστόσο στους κόλπους αυτής της ‘πολιτείας’  κάποια από εκείνα τα τότε παιδιά - άλλοι ως μόνιμοι κάτοικοι κι άλλοι ως παραθεριστές του καλοκαιριού - μοιραζόμαστε ακόμα ζωή και  μνήμες με  καταλύτη την αγάπη και κυρίως αλληλεγγύη που έδεσε στο παρελθόν  τους γονείς μας.

* Για πρώτη φορά το ίδιο θέμα με απασχόλησε με πολύ πιο προσωπικό ωστόσο  ύφος σε κείμενο που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα 'Ν. Προοδευτική Εύβοια' του αείμνηστου Δημήτρη Δεμερτζή. 

Αγωνιζόμενοι για την ισότητα (Χοσέ "Πέπε" Μουχίκα)

"Ανήκω σε μια γενιά που ήθελε να αλλάξει το κόσμο, συντρίφθηκα, ηττήθηκα, κονιορτοποιήθηκα, αλλά ακόμα ονειρεύομαι ότι αξίζει να παλέυεις για να μπορέσουν οι άνθρωποι να ζήσουν λίγο καλύτερα και με μεγαλύτερη αίσθηση ισότητας"

«Η γενιά μου έκανε ένα αφελές λάθος.

Πιστεύαμε ότι η κοινωνική αλλαγή ήταν μόνο θέμα αμφισβήτησης των τρόπων παραγωγής και διανομής στην κοινωνία. Δεν κατανοήσαμε τον τεράστιο ρόλο του πολιτισμού. Ο καπιταλισμός είναι μια κουλτούρα, και πρέπει να απαντήσουμε στον καπιταλισμό και να αντισταθούμε σε αυτόν με μια διαφορετική κουλτούρα. Ένας άλλος τρόπος για να το θέσουμε αυτό: βρισκόμαστε σε έναν αγώνα μεταξύ μιας κουλτούρας αλληλεγγύης και μιας κουλτούρας εγωισμού.

Δεν σκέφτομαι την κουλτούρα που πωλείται, όπως η επαγγελματική μουσική ή ο χορός.

Όλα αυτά είναι φυσικά σημαντικά, αλλά όταν μιλάω για κουλτούρα αναφέρομαι στις ανθρώπινες σχέσεις, στο σύνολο των ιδεών που διέπουν τις σχέσεις μας χωρίς να το συνειδητοποιούμε.

Πρόκειται για ένα σύνολο ανομολόγητων αξιών που καθορίζουν τον τρόπο με τον οποίο εκατομμύρια ανώνυμοι άνθρωποι σε όλο τον κόσμο σχετίζονται μεταξύ τους.

Ο καταναλωτισμός είναι μέρος αυτής της κουλτούρας. Είναι μια ηθική που χρειάζεται ο καπιταλισμός στον αγώνα του για άπειρη συσσώρευση. Το χειρότερο πρόβλημα για τον καπιταλισμό θα ήταν να σταματήσουμε να αγοράζουμε ή να αγοράζουμε πολύ λίγο.

Και αυτό έχει δημιουργήσει την καταναλωτική κουλτούρα που μας περιβάλλει.

Όμως ένα καπιταλιστικό κοινωνικό σύστημα δεν είναι μόνο σχέσεις ιδιοκτησίας- είναι επίσης ένα σύνολο ανομολόγητων αξιών που είναι κοινές στην κοινωνία. Αυτές οι αξίες είναι ισχυρότερες από κάθε στρατό και είναι η κύρια δύναμη που διατηρεί τον καπιταλισμό σήμερα. Η γενιά μου πίστευε ότι θα άλλαζε τον κόσμο προσπαθώντας να κρατικοποιήσει τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και τη διανομή, αλλά δεν καταλάβαμε ότι στο επίκεντρο αυτής της μάχης πρέπει να είναι η οικοδόμηση μιας διαφορετικής κουλτούρας.

Δεν μπορείς να χτίσεις ένα σοσιαλιστικό κτίριο με οικοδόμους που είναι καπιταλιστές. Γιατί;

Γιατί θα κλέψουν τον οπλισμό, θα κλέψουν το τσιμέντο, γιατί κοιτάζουν μόνο να λύσουν τα δικά τους προβλήματα, γιατί έτσι διαμορφωνόμαστε.

Η γενιά μου, ορθολογίστρια με προγραμματική θεώρηση της ιστορίας, δεν κατάλαβε ότι οι άνθρωποι συχνά αποφασίζουν με το ένστικτό τους και στη συνέχεια η συνείδησή τους κατασκευάζει επιχειρήματα για να δικαιολογήσει τις αποφάσεις τους. Επιλέγουμε με την καρδιά μας, και εδώ ο πολιτισμός γίνεται ζωτικό ζήτημα, διότι μετριάζει τον ανορθολογισμό μας.

Για παράδειγμα, τι συνέβη στους αριστερούς ηγέτες μας;

Οι αριστεροί ηγέτες υποφέρουν από την ίδια κουλτούρα και είναι βυθισμένοι σε αυτήν. Γι αυτό ο τρόπος ζωής τους δεν είναι ένα μήνυμα που να συνάδει με τον αγώνα τους. Είπαν ότι ήμουν φτωχός πρόεδρος, αλλά δεν κατάλαβαν τίποτα!

Δεν είμαι φτωχός. Φτωχός είναι αυτός που έχει μεγάλη ανάγκη. Ο στόχος μου είναι να γίνω στωικός.

Και είναι γεγονός ότι αν ο κόσμος δεν έχει μάθει να ζει με μια κάποια νηφαλιότητα, να μην σπαταλά ασταμάτητα, αν δεν το μάθει αυτό σύντομα, ο κόσμος μας δεν θα επιβιώσει.

Η δίψα για χρήμα μας υποκινεί να αγοράζουμε συνεχώς νέα πράγματα, αλλά η διατήρηση της ζωής του πλανήτη σημαίνει ότι πρέπει να μάθουμε να ζούμε με τα απαραίτητα και να μην σπαταλάμε τους πόρους μας. Τώρα, όπως καταλαβαίνετε, αυτός ο αγώνας είναι ένα πολιτιστικό έπος.

Εμείς, η Αριστερά, πρέπει να οικοδομήσουμε μια γραμμή σκέψης διαφορετική από αυτή που έχουμε. Αυτό σημαίνει να απαλλαγούμε από τη σύνδεσή μας με τον καπιταλισμό. Ξεμείναμε από δημιουργικότητα και ιδέες. Θέλαμε να κάνουμε τα ίδια με τον καπιταλισμό, αλλά με περισσότερη ισότητα. Και στο τέλος, όλα αυτά έχουν να κάνουν με το τι θεωρούμε ότι είναι η καλή ζωή, οι αξίες που μπορούμε να εκτιμήσουμε στη ζωή, τα πράγματα που μπορούμε να επιδιώξουμε. Σημαίνει να έχουμε μια αίσθηση των ορίων. Ουκ εν τω πολλώ το ευ, όπως έλεγαν οι Έλληνες.

Η Αριστερά πρέπει να είναι πιστή σε ένα άλλο σύνολο αξιών, και γι’ αυτό επιμένω στο πρόβλημα της κουλτούρας, στο πρόβλημα της αφοσίωσης και της αποτίμησης ορισμένων τομέων της ζωής που ο καπιταλισμός δεν εκτιμά.

Υπάρχει πολλή θλίψη στις κοινωνίες μας, παρόλο που είναι γεμάτες πλούτο. Είμαστε υπερτροφικές κοινωνίες, που πνίγονται από την ποσότητα των σκουπιδιών που δημιουργούν. Μολύνουμε τα πάντα, αγοράζουμε πράγματα που δεν χρειαζόμαστε και μετά ζούμε σε απόγνωση πληρώνοντας λογαριασμούς.

Πρέπει να προτείνουμε έναν άλλο τρόπο ζωής! Για μένα, η Αριστερά πρέπει να είναι πιο επαναστατική από ποτέ. Αλλά αυτό σημαίνει να ζεις όπως σκέφτεσαι. Διαφορετικά καταλήγουμε να σκεφτόμαστε όπως ζούμε.

Ο αγώνας είναι για μια αυτοδιαχειριζόμενη κοινωνία, για να μάθουμε να είμαστε αφεντικά του εαυτού μας και να καθοδηγούμε τα κοινά μας σχέδια. Αυτά τα πράγματα θα πρέπει να συζητηθούν από μια νέα αριστερά.

Πιστεύω στη μόνιμη ύπαρξη της Αριστεράς, αλλά δεν θα είναι η Αριστερά όπως ήταν.

Αυτό που ήταν έχει φύγει, έχει περάσει! Η Αριστερά θα πρέπει να είναι διαφορετική γιατί ο χρόνος αλλάζει. Το μόνο μόνιμο πράγμα είναι η αλλαγή. Δεν πρόκειται να προτείνω εμπόδια στη δημιουργία νέων επαναστατικών προγραμμάτων.

Αντιθέτως!

Αλλά δεν έχω κάποια μαγική συνταγή.

Μου φαίνεται ότι η δημιουργικότητα πρέπει να ενθαρρυνθεί, γιατί βρισκόμαστε σε έναν κόσμο με μια παλιά αριστερά που ζει υπερβολικά από τη νοσταλγία, μια αριστερά που δυσκολεύεται να συνειδητοποιήσει γιατί απέτυχε και δυσκολεύεται πολύ να φανταστεί νέους δρόμους προς τα εμπρός. Πιστεύω ότι αυτή είναι μια εποχή πολλών προσπαθειών, πολλών πειραματισμών και δημιουργικότητας. Και γι’ αυτό υπάρχουν κάποιες παράμετροι που μπορούμε να ακολουθήσουμε, γιατί, όπως είπα, η γενιά μου δεν έδωσε αρκετή έμφαση στον πολιτισμό.

Αναφέρομαι στην κουλτούρα που ενυπάρχει στις κοινές και συνηθισμένες σχέσεις που έχουν οι άνθρωποι, η οποία, υπό τον καπιταλισμό, χρησιμοποιεί πλέον τα γεγονότα της καθημερινής ζωής μόνο για να εξασφαλίσει περαιτέρω συσσώρευση.

Η κουλτούρα στην οποία είμαστε ενσωματωμένοι, στην οποία περιβαλλόμαστε, είναι λειτουργική μόνο για τον πολλαπλασιασμό του ατομικού κέρδους. Και αυτή η κουλτούρα είναι πολύ ισχυρότερη από τους στρατούς και τη στρατιωτική ισχύ και όλα τα άλλα, επειδή αυτή η κουλτούρα καθορίζει τις μόνιμες σχέσεις εκατομμυρίων απλών ανθρώπων σε όλο τον κόσμο.

Και αυτό είναι πολύ ισχυρότερο από την ατομική βόμβα!

Έτσι, το να αλλάξουμε ένα σύστημα χωρίς να αντιμετωπίσουμε το πρόβλημα της αλλαγής της κουλτούρας είναι άχρηστο. Πρέπει να οικοδομήσουμε ένα νέο σύστημα και, παράλληλα, μια νέα κουλτούρα, μια νέα ηθική, γιατί, διαφορετικά, θα συμβεί ξανά αυτό που είδαμε με τη Σοβιετική Ένωση, όπου ένα επαναστατικό κίνημα έκανε μια τέλεια στροφή 360 μοιρών για να βρεθεί στο ίδιο σημείο – αλλά πολύ χειρότερα! Πρέπει να μάθουμε από αυτή την ήττα, σωστά;».

Πηγή: https://www.doctv.gr/

«Η γενιά μου έκανε ένα αφελές λάθος. Πιστεύαμε ότι η κοινωνική αλλαγή ήταν μόνο θέμα αμφισβήτησης των τρόπων παραγωγής και διανομής στην κοινωνία. Δεν κατανοήσαμε τον τεράστιο ρόλο του πολιτισμού. Ο καπιταλισμός είναι μια κουλτούρα, και πρέπει να απαντήσουμε στον καπιταλισμό και να αντισταθούμε σε αυτόν με μια διαφορετική κουλτούρα. Ένας άλλος τρόπος για να το θέσουμε αυτό: βρισκόμαστε σε έναν αγώνα μεταξύ μιας κουλτούρας αλληλεγγύης και μιας κουλτούρας εγωισμού. Δεν σκέφτομαι την κουλτούρα που πωλείται, όπως η επαγγελματική μουσική ή ο χορός. Όλα αυτά είναι φυσικά σημαντικά, αλλά όταν μιλάω για κουλτούρα αναφέρομαι στις ανθρώπινες σχέσεις, στο σύνολο των ιδεών που διέπουν τις σχέσεις μας χωρίς να το συνειδητοποιούμε. Πρόκειται για ένα σύνολο ανομολόγητων αξιών που καθορίζουν τον τρόπο με τον οποίο εκατομμύρια ανώνυμοι άνθρωποι σε όλο τον κόσμο σχετίζονται μεταξύ τους [Πηγή: www.doctv.gr]

«Η γενιά μου έκανε ένα αφελές λάθος. Πιστεύαμε ότι η κοινωνική αλλαγή ήταν μόνο θέμα αμφισβήτησης των τρόπων παραγωγής και διανομής στην κοινωνία. Δεν κατανοήσαμε τον τεράστιο ρόλο του πολιτισμού. Ο καπιταλισμός είναι μια κουλτούρα, και πρέπει να απαντήσουμε στον καπιταλισμό και να αντισταθούμε σε αυτόν με μια διαφορετική κουλτούρα. Ένας άλλος τρόπος για να το θέσουμε αυτό: βρισκόμαστε σε έναν αγώνα μεταξύ μιας κουλτούρας αλληλεγγύης και μιας κουλτούρας εγωισμού. Δεν σκέφτομαι την κουλτούρα που πωλείται, όπως η επαγγελματική μουσική ή ο χορός. Όλα αυτά είναι φυσικά σημαντικά, αλλά όταν μιλάω για κουλτούρα αναφέρομαι στις ανθρώπινες σχέσεις, στο σύνολο των ιδεών που διέπουν τις σχέσεις μας χωρίς να το συνειδητοποιούμε. Πρόκειται για ένα σύνολο ανομολόγητων αξιών που καθορίζουν τον τρόπο με τον οποίο εκατομμύρια ανώνυμοι άνθρωποι σε όλο τον κόσμο σχετίζονται μεταξύ τους. Διαβάστε επίσης: Αν νομίζετε ότι ο Jose Mujica είναι σπουδαίος; Γνωρίστε την Lucia  Ο καταναλωτισμός είναι μέρος αυτής της κουλτούρας. Είναι μια ηθική που χρειάζεται ο καπιταλισμός στον αγώνα του για άπειρη συσσώρευση. Το χειρότερο πρόβλημα για τον καπιταλισμό θα ήταν να σταματήσουμε να αγοράζουμε ή να αγοράζουμε πολύ λίγο. Και αυτό έχει δημιουργήσει την καταναλωτική κουλτούρα που μας περιβάλλει. Όμως ένα καπιταλιστικό κοινωνικό σύστημα δεν είναι μόνο σχέσεις ιδιοκτησίας- είναι επίσης ένα σύνολο ανομολόγητων αξιών που είναι κοινές στην κοινωνία. Αυτές οι αξίες είναι ισχυρότερες από κάθε στρατό και είναι η κύρια δύναμη που διατηρεί τον καπιταλισμό σήμερα. Η γενιά μου πίστευε ότι θα άλλαζε τον κόσμο προσπαθώντας να κρατικοποιήσει τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και τη διανομή, αλλά δεν καταλάβαμε ότι στο επίκεντρο αυτής της μάχης πρέπει να είναι η οικοδόμηση μιας διαφορετικής κουλτούρας. Δεν μπορείς να χτίσεις ένα σοσιαλιστικό κτίριο με οικοδόμους που είναι καπιταλιστές. Γιατί; Γιατί θα κλέψουν τον οπλισμό, θα κλέψουν το τσιμέντο, γιατί κοιτάζουν μόνο να λύσουν τα δικά τους προβλήματα, γιατί έτσι διαμορφωνόμαστε. Η γενιά μου, ορθολογίστρια με προγραμματική θεώρηση της ιστορίας, δεν κατάλαβε ότι οι άνθρωποι συχνά αποφασίζουν με το ένστικτό τους και στη συνέχεια η συνείδησή τους κατασκευάζει επιχειρήματα για να δικαιολογήσει τις αποφάσεις τους. Επιλέγουμε με την καρδιά μας, και εδώ ο πολιτισμός γίνεται ζωτικό ζήτημα, διότι μετριάζει τον ανορθολογισμό μας. Για παράδειγμα, τι συνέβη στους αριστερούς ηγέτες μας; Οι αριστεροί ηγέτες υποφέρουν από την ίδια κουλτούρα και είναι βυθισμένοι σε αυτήν. Γι αυτό ο τρόπος ζωής τους δεν είναι ένα μήνυμα που να συνάδει με τον αγώνα τους. Διαβάστε επίσης: Μουχίκα: Οι πλούσιοι να βγουν από την πολιτική Είπαν ότι ήμουν φτωχός πρόεδρος, αλλά δεν κατάλαβαν τίποτα! Δεν είμαι φτωχός. Φτωχός είναι αυτός που έχει μεγάλη ανάγκη. Ο στόχος μου είναι να γίνω στωικός. Και είναι γεγονός ότι αν ο κόσμος δεν μάθει να ζει με μια κάποια νηφαλιότητα, να μην σπαταλά ασταμάτητα, αν δεν το μάθει αυτό σύντομα, ο κόσμος μας δεν θα επιβιώσει. Η δίψα για χρήμα μας υποκινεί να αγοράζουμε συνεχώς νέα πράγματα, αλλά η διατήρηση της ζωής του πλανήτη σημαίνει ότι πρέπει να μάθουμε να ζούμε με τα απαραίτητα και να μην σπαταλάμε τους πόρους μας. Τώρα, όπως καταλαβαίνετε, αυτός ο αγώνας είναι ένα πολιτιστικό έπος. Εμείς, η Αριστερά, πρέπει να οικοδομήσουμε μια γραμμή σκέψης διαφορετική από αυτή που έχουμε. Αυτό σημαίνει να απαλλαγούμε από τη σύνδεσή μας με τον καπιταλισμό. Ξεμείναμε από δημιουργικότητα και ιδέες. Θέλαμε να κάνουμε τα ίδια με τον καπιταλισμό, αλλά με περισσότερη ισότητα. Και στο τέλος, όλα αυτά έχουν να κάνουν με το τι θεωρούμε ότι είναι η καλή ζωή, οι αξίες που μπορούμε να εκτιμήσουμε στη ζωή, τα πράγματα που μπορούμε να επιδιώξουμε. Σημαίνει να έχουμε μια αίσθηση των ορίων. Ουκ εν τω πολλώ το ευ, όπως έλεγαν οι Έλληνες. Η Αριστερά πρέπει να είναι πιστή σε ένα άλλο σύνολο αξιών, και γι’ αυτό επιμένω στο πρόβλημα της κουλτούρας, στο πρόβλημα της αφοσίωσης και της αποτίμησης ορισμένων τομέων της ζωής που ο καπιταλισμός δεν εκτιμά. Υπάρχει πολλή θλίψη στις κοινωνίες μας, παρόλο που είναι γεμάτες πλούτο. Είμαστε υπερτροφικές κοινωνίες, που πνίγονται από την ποσότητα των σκουπιδιών που δημιουργούν. Μολύνουμε τα πάντα, αγοράζουμε πράγματα που δεν χρειαζόμαστε και μετά ζούμε σε απόγνωση πληρώνοντας λογαριασμούς. Πρέπει να προτείνουμε έναν άλλο τρόπο ζωής! Για μένα, η Αριστερά πρέπει να είναι πιο επαναστατική από ποτέ. Αλλά αυτό σημαίνει να ζεις όπως σκέφτεσαι. Διαφορετικά καταλήγουμε να σκεφτόμαστε όπως ζούμε. Ο αγώνας είναι για μια αυτοδιαχειριζόμενη κοινωνία, για να μάθουμε να είμαστε αφεντικά του εαυτού μας και να καθοδηγούμε τα κοινά μας σχέδια. Αυτά τα πράγματα θα πρέπει να συζητηθούν από μια νέα αριστερά. Πιστεύω στη μόνιμη ύπαρξη της Αριστεράς, αλλά δεν θα είναι η Αριστερά όπως ήταν. Αυτό που ήταν έχει φύγει, έχει περάσει! Η Αριστερά θα πρέπει να είναι διαφορετική γιατί ο χρόνος αλλάζει. Το μόνο μόνιμο πράγμα είναι η αλλαγή. Δεν πρόκειται να προτείνω εμπόδια στη δημιουργία νέων επαναστατικών προγραμμάτων. Αντιθέτως! Αλλά δεν έχω κάποια μαγική συνταγή. Μου φαίνεται ότι η δημιουργικότητα πρέπει να ενθαρρυνθεί, γιατί βρισκόμαστε σε έναν κόσμο με μια παλιά αριστερά που ζει υπερβολικά από τη νοσταλγία, μια αριστερά που δυσκολεύεται να συνειδητοποιήσει γιατί απέτυχε και δυσκολεύεται πολύ να φανταστεί νέους δρόμους προς τα εμπρός. Πιστεύω ότι αυτή είναι μια εποχή πολλών προσπαθειών, πολλών πειραματισμών και δημιουργικότητας. Και γι’ αυτό υπάρχουν κάποιες παράμετροι που μπορούμε να ακολουθήσουμε, γιατί, όπως είπα, η γενιά μου δεν έδωσε αρκετή έμφαση στον πολιτισμό. Αναφέρομαι στην κουλτούρα που ενυπάρχει στις κοινές και συνηθισμένες σχέσεις που έχουν οι άνθρωποι, η οποία, υπό τον καπιταλισμό, χρησιμοποιεί πλέον τα γεγονότα της καθημερινής ζωής μόνο για να εξασφαλίσει περαιτέρω συσσώρευση. Η κουλτούρα στην οποία είμαστε ενσωματωμένοι, στην οποία περιβαλλόμαστε, είναι λειτουργική μόνο για τον πολλαπλασιασμό του ατομικού κέρδους. Και αυτή η κουλτούρα είναι πολύ ισχυρότερη από τους στρατούς και τη στρατιωτική ισχύ και όλα τα άλλα, επειδή αυτή η κουλτούρα καθορίζει τις μόνιμες σχέσεις εκατομμυρίων απλών ανθρώπων σε όλο τον κόσμο. Και αυτό είναι πολύ ισχυρότερο από την ατομική βόμβα! Έτσι, το να αλλάξουμε ένα σύστημα χωρίς να αντιμετωπίσουμε το πρόβλημα της αλλαγής της κουλτούρας είναι άχρηστο. Πρέπει να οικοδομήσουμε ένα νέο σύστημα και, παράλληλα, μια νέα κουλτούρα, μια νέα ηθική, γιατί, διαφορετικά, θα συμβεί ξανά αυτό που είδαμε με τη Σοβιετική Ένωση, όπου ένα επαναστατικό κίνημα έκανε μια τέλεια στροφή 360 μοιρών για να βρεθεί στο ίδιο σημείο – αλλά πολύ χειρότερα! Πρέπει να μάθουμε από αυτή την ήττα, σωστά;».   Προσαρμοσμένο από το Surviving the 21st Century των Noam Chomsky και José Mujica, σε επιμέλεια του Saúl Alvídrez, που θα κυκλοφορήσει από τον Verso τον Σεπτέμβριο του 2025. Δημοσιεύθηκε στο Jacobin [Πηγή: www.doctv.gr]

«Η γενιά μου έκανε ένα αφελές λάθος. Πιστεύαμε ότι η κοινωνική αλλαγή ήταν μόνο θέμα αμφισβήτησης των τρόπων παραγωγής και διανομής στην κοινωνία. Δεν κατανοήσαμε τον τεράστιο ρόλο του πολιτισμού. Ο καπιταλισμός είναι μια κουλτούρα, και πρέπει να απαντήσουμε στον καπιταλισμό και να αντισταθούμε σε αυτόν με μια διαφορετική κουλτούρα. Ένας άλλος τρόπος για να το θέσουμε αυτό: βρισκόμαστε σε έναν αγώνα μεταξύ μιας κουλτούρας αλληλεγγύης και μιας κουλτούρας εγωισμού. Δεν σκέφτομαι την κουλτούρα που πωλείται, όπως η επαγγελματική μουσική ή ο χορός. Όλα αυτά είναι φυσικά σημαντικά, αλλά όταν μιλάω για κουλτούρα αναφέρομαι στις ανθρώπινες σχέσεις, στο σύνολο των ιδεών που διέπουν τις σχέσεις μας χωρίς να το συνειδητοποιούμε. Πρόκειται για ένα σύνολο ανομολόγητων αξιών που καθορίζουν τον τρόπο με τον οποίο εκατομμύρια ανώνυμοι άνθρωποι σε όλο τον κόσμο σχετίζονται μεταξύ τους. Διαβάστε επίσης: Αν νομίζετε ότι ο Jose Mujica είναι σπουδαίος; Γνωρίστε την Lucia  Ο καταναλωτισμός είναι μέρος αυτής της κουλτούρας. Είναι μια ηθική που χρειάζεται ο καπιταλισμός στον αγώνα του για άπειρη συσσώρευση. Το χειρότερο πρόβλημα για τον καπιταλισμό θα ήταν να σταματήσουμε να αγοράζουμε ή να αγοράζουμε πολύ λίγο. Και αυτό έχει δημιουργήσει την καταναλωτική κουλτούρα που μας περιβάλλει. Όμως ένα καπιταλιστικό κοινωνικό σύστημα δεν είναι μόνο σχέσεις ιδιοκτησίας- είναι επίσης ένα σύνολο ανομολόγητων αξιών που είναι κοινές στην κοινωνία. Αυτές οι αξίες είναι ισχυρότερες από κάθε στρατό και είναι η κύρια δύναμη που διατηρεί τον καπιταλισμό σήμερα. Η γενιά μου πίστευε ότι θα άλλαζε τον κόσμο προσπαθώντας να κρατικοποιήσει τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και τη διανομή, αλλά δεν καταλάβαμε ότι στο επίκεντρο αυτής της μάχης πρέπει να είναι η οικοδόμηση μιας διαφορετικής κουλτούρας. Δεν μπορείς να χτίσεις ένα σοσιαλιστικό κτίριο με οικοδόμους που είναι καπιταλιστές. Γιατί; Γιατί θα κλέψουν τον οπλισμό, θα κλέψουν το τσιμέντο, γιατί κοιτάζουν μόνο να λύσουν τα δικά τους προβλήματα, γιατί έτσι διαμορφωνόμαστε. Η γενιά μου, ορθολογίστρια με προγραμματική θεώρηση της ιστορίας, δεν κατάλαβε ότι οι άνθρωποι συχνά αποφασίζουν με το ένστικτό τους και στη συνέχεια η συνείδησή τους κατασκευάζει επιχειρήματα για να δικαιολογήσει τις αποφάσεις τους. Επιλέγουμε με την καρδιά μας, και εδώ ο πολιτισμός γίνεται ζωτικό ζήτημα, διότι μετριάζει τον ανορθολογισμό μας. Για παράδειγμα, τι συνέβη στους αριστερούς ηγέτες μας; Οι αριστεροί ηγέτες υποφέρουν από την ίδια κουλτούρα και είναι βυθισμένοι σε αυτήν. Γι αυτό ο τρόπος ζωής τους δεν είναι ένα μήνυμα που να συνάδει με τον αγώνα τους. Διαβάστε επίσης: Μουχίκα: Οι πλούσιοι να βγουν από την πολιτική Είπαν ότι ήμουν φτωχός πρόεδρος, αλλά δεν κατάλαβαν τίποτα! Δεν είμαι φτωχός. Φτωχός είναι αυτός που έχει μεγάλη ανάγκη. Ο στόχος μου είναι να γίνω στωικός. Και είναι γεγονός ότι αν ο κόσμος δεν μάθει να ζει με μια κάποια νηφαλιότητα, να μην σπαταλά ασταμάτητα, αν δεν το μάθει αυτό σύντομα, ο κόσμος μας δεν θα επιβιώσει. Η δίψα για χρήμα μας υποκινεί να αγοράζουμε συνεχώς νέα πράγματα, αλλά η διατήρηση της ζωής του πλανήτη σημαίνει ότι πρέπει να μάθουμε να ζούμε με τα απαραίτητα και να μην σπαταλάμε τους πόρους μας. Τώρα, όπως καταλαβαίνετε, αυτός ο αγώνας είναι ένα πολιτιστικό έπος. Εμείς, η Αριστερά, πρέπει να οικοδομήσουμε μια γραμμή σκέψης διαφορετική από αυτή που έχουμε. Αυτό σημαίνει να απαλλαγούμε από τη σύνδεσή μας με τον καπιταλισμό. Ξεμείναμε από δημιουργικότητα και ιδέες. Θέλαμε να κάνουμε τα ίδια με τον καπιταλισμό, αλλά με περισσότερη ισότητα. Και στο τέλος, όλα αυτά έχουν να κάνουν με το τι θεωρούμε ότι είναι η καλή ζωή, οι αξίες που μπορούμε να εκτιμήσουμε στη ζωή, τα πράγματα που μπορούμε να επιδιώξουμε. Σημαίνει να έχουμε μια αίσθηση των ορίων. Ουκ εν τω πολλώ το ευ, όπως έλεγαν οι Έλληνες. Η Αριστερά πρέπει να είναι πιστή σε ένα άλλο σύνολο αξιών, και γι’ αυτό επιμένω στο πρόβλημα της κουλτούρας, στο πρόβλημα της αφοσίωσης και της αποτίμησης ορισμένων τομέων της ζωής που ο καπιταλισμός δεν εκτιμά. Υπάρχει πολλή θλίψη στις κοινωνίες μας, παρόλο που είναι γεμάτες πλούτο. Είμαστε υπερτροφικές κοινωνίες, που πνίγονται από την ποσότητα των σκουπιδιών που δημιουργούν. Μολύνουμε τα πάντα, αγοράζουμε πράγματα που δεν χρειαζόμαστε και μετά ζούμε σε απόγνωση πληρώνοντας λογαριασμούς. Πρέπει να προτείνουμε έναν άλλο τρόπο ζωής! Για μένα, η Αριστερά πρέπει να είναι πιο επαναστατική από ποτέ. Αλλά αυτό σημαίνει να ζεις όπως σκέφτεσαι. Διαφορετικά καταλήγουμε να σκεφτόμαστε όπως ζούμε. Ο αγώνας είναι για μια αυτοδιαχειριζόμενη κοινωνία, για να μάθουμε να είμαστε αφεντικά του εαυτού μας και να καθοδηγούμε τα κοινά μας σχέδια. Αυτά τα πράγματα θα πρέπει να συζητηθούν από μια νέα αριστερά. Πιστεύω στη μόνιμη ύπαρξη της Αριστεράς, αλλά δεν θα είναι η Αριστερά όπως ήταν. Αυτό που ήταν έχει φύγει, έχει περάσει! Η Αριστερά θα πρέπει να είναι διαφορετική γιατί ο χρόνος αλλάζει. Το μόνο μόνιμο πράγμα είναι η αλλαγή. Δεν πρόκειται να προτείνω εμπόδια στη δημιουργία νέων επαναστατικών προγραμμάτων. Αντιθέτως! Αλλά δεν έχω κάποια μαγική συνταγή. Μου φαίνεται ότι η δημιουργικότητα πρέπει να ενθαρρυνθεί, γιατί βρισκόμαστε σε έναν κόσμο με μια παλιά αριστερά που ζει υπερβολικά από τη νοσταλγία, μια αριστερά που δυσκολεύεται να συνειδητοποιήσει γιατί απέτυχε και δυσκολεύεται πολύ να φανταστεί νέους δρόμους προς τα εμπρός. Πιστεύω ότι αυτή είναι μια εποχή πολλών προσπαθειών, πολλών πειραματισμών και δημιουργικότητας. Και γι’ αυτό υπάρχουν κάποιες παράμετροι που μπορούμε να ακολουθήσουμε, γιατί, όπως είπα, η γενιά μου δεν έδωσε αρκετή έμφαση στον πολιτισμό. Αναφέρομαι στην κουλτούρα που ενυπάρχει στις κοινές και συνηθισμένες σχέσεις που έχουν οι άνθρωποι, η οποία, υπό τον καπιταλισμό, χρησιμοποιεί πλέον τα γεγονότα της καθημερινής ζωής μόνο για να εξασφαλίσει περαιτέρω συσσώρευση. Η κουλτούρα στην οποία είμαστε ενσωματωμένοι, στην οποία περιβαλλόμαστε, είναι λειτουργική μόνο για τον πολλαπλασιασμό του ατομικού κέρδους. Και αυτή η κουλτούρα είναι πολύ ισχυρότερη από τους στρατούς και τη στρατιωτική ισχύ και όλα τα άλλα, επειδή αυτή η κουλτούρα καθορίζει τις μόνιμες σχέσεις εκατομμυρίων απλών ανθρώπων σε όλο τον κόσμο. Και αυτό είναι πολύ ισχυρότερο από την ατομική βόμβα! Έτσι, το να αλλάξουμε ένα σύστημα χωρίς να αντιμετωπίσουμε το πρόβλημα της αλλαγής της κουλτούρας είναι άχρηστο. Πρέπει να οικοδομήσουμε ένα νέο σύστημα και, παράλληλα, μια νέα κουλτούρα, μια νέα ηθική, γιατί, διαφορετικά, θα συμβεί ξανά αυτό που είδαμε με τη Σοβιετική Ένωση, όπου ένα επαναστατικό κίνημα έκανε μια τέλεια στροφή 360 μοιρών για να βρεθεί στο ίδιο σημείο – αλλά πολύ χειρότερα! Πρέπει να μάθουμε από αυτή την ήττα, σωστά;».   Προσαρμοσμένο από το Surviving the 21st Century των Noam Chomsky και José Mujica, σε επιμέλεια του Saúl Alvídrez, που θα κυκλοφορήσει από τον Verso τον Σεπτέμβριο του 2025. Δημοσιεύθηκε στο Jacobin [Πηγή: www.doctv.gr]

Κατανοώντας τα κόμματα μέσα από τους εκλογείς τους (Έρευνα του Eteron)

 Ν.Χατζηκυριάκος - Γκίκας. Αθηναϊκό Μπαλκόνι 1955

Η έρευνα πραγματοποιήθηκε από την aboutpeople για λογαριασμό του ΕTERON – Ινστιτούτου για την έρευνα και την κοινωνική αλλαγή, το διάστημα 24 Μαρτίου έως 4 Απριλίου 2025. Το δείγμα αποτελείται από 2.574 άνδρες και γυναίκες ηλικίας 17 ετών και άνω, με πανελλαδική κάλυψη. Η συλλογή των στοιχείων έγινε με 2.047 αυτοσυμπληρούμενες διαδικτυακές συνεντεύξεις (CAWI) και 527 τηλεφωνικές συνεντεύξεις με χρήση τυχαίας δειγματοληψίας και quota (CATI). Σημειώνεται ότι για τους εν δυνάμει ψηφοφόρους της Νίκης οι αναλύσεις είναι ενδεικτικές λόγω χαμηλής βάσης Ν<60.

Παρακάτω αναλύονται ορισμένα μόνο από τα ευρήματα καθώς οι πολλές διαστάσεις της έρευνας απαιτούν προσφυγή στο πλήρες σώμα των ερευνητικών δεδομένων. 

Δημοκρατία

• Η δυσαρέσκεια για την ατομική οικονομική κατάσταση κυριαρχεί. Σε σύγκριση με την αντίστοιχη έρευνα του 2023 καταγράφεται ελάχιστη μείωση της δυσαρέσκειας.
• Η κοινοβουλευτική δημοκρατία εμφανίζει πολύ υψηλά αλλά ελαφρώς μειωμένα  ποσοστά αποδοχής (79,3% έναντι 83% το 2023).
• Η δυσαρέσκεια για τον τρόπο που στην πράξη λειτουργεί η σημερινή Ελληνική Δημοκρατία είναι επίσης πολύ υψηλή και έχει ενισχυθεί σε σύγκριση με το 2023 (2025: 74,3%, 2023: 69,7%).
• Αξιολογείται ως κρίσιμο για τη ταυτότητα της ΝΔ το ότι οι εκλογείς της διαφοροποιούνται σημαντικά από τη γενική τάση δυσαρέσκειας, καθώς η μεγάλη πλειοψηφία τους (75,8%) εκφράζει ικανοποίηση από τη λειτουργία της ελληνικής δημοκρατίας (έναντι μόνο 25,2% στο γενικό πληθυσμό). Οι εκλογείς του ΠΑΣΟΚ-ΚΙΝΑΛ, οι οποίοι το 2023 εξέφραζαν σε ποσοστό (40,7%) – ιδιαίτερα υψηλότερο του τότε μέσου όρου (2023, γενικό κοινό: 29,9%) – την ικανοποίησή τους για τη λειτουργία της δημοκρατίας ακολουθούν πλέον (με 27,9%) τη γενική τάση χαμηλής ικανοποίησης (25,2%). 
• Η άποψη ότι «σε ορισμένες περιπτώσεις η δικτατορία είναι ίσως προτιμότερη από την δημοκρατία» παραμένει, όπως και το 2023, δομικά μειοψηφική, παρότι ενισχύεται οριακά (2025: 14,9%, 2023: 13%). 
• To «σε ορισμένες περιπτώσεις η δικτατορία είναι ίσως προτιμότερη» επέλεξε το 47,9% της Ελληνικής Λύσης, το 45,6% της Φωνής Λογικής και το 25,3% των ψηφοφόρων της Νίκης. Είναι αξιοσημείωτο ότι υπέρ αυτής της άποψης εκφράστηκε και το 12,3% των ψηφοφόρων της ΝΔ αλλά και το 11,7% των δυνάμει εκλογέων της Πλεύσης Ελευθερίας.
• Οι εκλογείς του ΣΥΡΙΖΑ (με το εντυπωσιακό 99,4%), της Νέας Αριστεράς (με το επίσης εντυπωσιακό 98,8%), του ΜέΡΑ25 (95,3% ), του Κινήματος Δημοκρατίας (95%) και του ΚΚΕ (94%) εκφράζουν την πιο μαζική και καθαρή διαφωνία με αυτή την άποψη.
• Με την γνώμη ότι «η Ελλάδα θα ήταν καλύτερη αν είχε επικεφαλής έναν ισχυρό πρωθυπουργό που θα έπαιρνε τις αποφάσεις μόνος του χωρίς να λαμβάνει πολύ υπόψη το κοινοβούλιο και τις εκλογές» συμφωνεί το 14,1% των εκλογέων. Το ποσοστό συγκλίνει με εκείνο του προαναφερθέντος (στην προηγούμενη ερώτηση) οιονεί «αντιδημοκρατικού» ή «αυταρχικού» πυρήνα. Οι ψηφοφόροι της Φωνής Λογικής (49,4%) του «άλλου κόμματος» (35,2%) και της Ελληνικής Λύσης (25%) είναι αυτοί που κυρίως στηρίζουν την ιδέα ενός «ισχυρού πρωθυπουργού».
• Αντίστοιχα, και σε ποσοστά πολύ υψηλότερα του εθνικού μέσου όρου (17,1%), οι εκλογείς της Φωνής Λογικής (80,5%), της Ελληνικής Λύσης (60,8%) και της Νίκης (40,7%) δηλώνουν ότι η εκλογική ενίσχυση των ακροδεξιών κομμάτων στην Ευρώπη είναι θετική για τη δημοκρατία.
• Συνολικά, επιβεβαιώνεται η αποκρυστάλλωση ενός πυρήνα εκλογέων με οιονεί μη δημοκρατικές ή «αυταρχικές» τάσεις. Ο πυρήνας αυτός είναι διακριτός, εμφανίζεται σχετικά σταθερός, κυμαίνεται γύρω στο 15% (περίπου 13% το 2023) και έχει το επίκεντρό του στο άκρο δεξιό τμήμα του πολιτικού φάσματος. 
• Οι εκλογείς της Ελληνικής Λύσης, της Φωνής Λογικής, του «άλλου κόμματος» και εν μέρει, αλλά εμφανώς λιγότερο, της Νίκης υπερεκπροσωπούνται στο εσωτερικό αυτού του τμήματος εκλογέων. 

Εμπιστοσύνη στους θεσμούς

• Χαμηλά ποσοστά εμπιστοσύνης συγκεντρώνουν όλοι οι βασικοί θεσμοί που συγκροτούν το ελληνικό πολιτικό σύστημα. Η εμπιστοσύνη έχει χωρίς εξαίρεση μετρίως μειωθεί σε σύγκριση με την έρευνα του 2023 και δραματικά μειωθεί σε σχέση με το μακρινό παρελθόν. 
• Η εμπιστοσύνη προς τους θεσμούς κυμαίνεται σε ποσοστά κάτω του 35,6% (θεσμός του πρωθυπουργού) και θίγει και θεσμούς χωρίς άμεσα πολιτικό-κομματικό περιεχόμενο, όπως τις ανεξάρτητες αρχές (32,1%) και τη Δικαιοσύνη (27,3%). Αξιολογείται ως μείζον γεγονός. 
• Ο θεσμός της Προεδρίας της Δημοκρατίας εμφανίζει, σε σύγκριση με το 2023, τη μεγαλύτερη πτώση στην εμπιστοσύνη των πολιτών. 
• Η εμπιστοσύνη – δυσπιστία είναι σε μεγάλο βαθμό συνδεδεμένη, παρά κάποιες σημαντικές εξαιρέσεις, με τη διάκριση κυβέρνηση-αντιπολίτευση. 
• Οι ψηφοφόροι της Ελληνικής Λύσης, της Φωνής Λογικής, του ΜέΡΑ25, της Πλεύσης Ελευθερίας είναι εκείνοι που διατυπώνουν με πολύ υψηλά ποσοστά δυσπιστία προς όλους τους θεσμικούς αρμούς της ελληνικής πολιτικής. 

Ευρώπη

• Η μεγάλη πλειοψηφία του ελληνικού πληθυσμού παραμένει φιλοευρωπαϊκή.
• Περισσότεροι από έξι στους δέκα πολίτες (62,9%) θεωρούν ότι η συνολική αποτίμηση από τη συμμετοχή της χώρας μας στην Ε.Ε. είναι θετική, ενώ αρνητικά αποτιμά τη συμμετοχή το 33,9%.  
• Τρεις είναι οι διακριτές ομάδες εκλογικών σωμάτων σε ό,τι αφορά την αξιολόγηση/απολογισμό της ευρωπαϊκής ένταξης της Ελλάδας: 
• Στην πρώτη ομάδα περιλαμβάνονται οι ψηφοφόροι της ΝΔ (94,1%), του ΠΑΣΟΚ (85%), της Νέας Αριστεράς (71,2%), του ΣΥΡΙΖΑ (68%) του Κινήματος Δημοκρατίας (62,4%), αλλά και οι αναποφάσιστοι (61,5%). Αξιολογούν πολύ θετικά, και σε ποσοστά άνω του 60%, την ευρωπαϊκή πορεία της χώρας. 
• Τα εκλογικά σώματα της Φωνής Λογικής (56,2%), της Πλεύσης Ελευθερίας (51,6%) και της Νίκης (50,9%) θεωρούν στην πλειοψηφία τους – αλλά λιγότερο μαζικά, αν όχι οριακά, σε σύγκριση με την πρώτη ομάδα – ότι η συμμετοχή της χώρας μας στην Ε.Ε. έχει θετικό αντίκτυπο. 
• Η τρίτη ομάδα αποτελείται από τα εκλογικά σώματα της Ελληνικής Λύσης (αρνητική αξιολόγηση: 66,7%), του ΜέΡΑ25 (64,6%) και του ΚΚΕ (63,8%). Τα εκλογικά αυτά σώματα αξιολογούν αρνητικά τις επιπτώσεις της συμμετοχής της χώρας στους ευρωπαϊκούς θεσμούς. 
• Σε ό,τι, αφορά το κρίσιμο θέμα της παραμονής ή όχι στο ευρώ η δυναμική της τάσης παραμένει ουσιωδώς αμετάβλητη συγκρινόμενη με το 2023, με το 68,4% να τοποθετείται υπέρ της παραμονής στη ζώνη ευρώ (2023: 69,4%) και 20,1% να είναι υπέρ της επιστροφής στη δραχμή (2023: 20,9%).
• Η άποψη υπέρ της επιστροφής στη δραχμή βρίσκει μεγάλη στήριξη μεταξύ των ψηφοφόρων που δηλώνουν ότι θα ψηφίσουν κόμματα που τοποθετούνται στα δεξιά της ΝΔ: Ελληνική Λύση: 48,7% (έναντι όμως 71,4% το 2023), Νίκη: 41,6%, Φωνή Λογικής: 30,3%.
• Παρόλα αυτά μόνο δύο εκλογικά σώματα, αυτό της Ελληνικής Λύσης (υπέρ επιστροφής στη δραχμή: 48,7%, υπέρ παραμονής στο ευρώ: 42,9%) και του ΜέΡΑ25 (αντιστοίχως: 43,2% έναντι 38,6%), τάσσονται πλειοψηφικά υπέρ της εξόδου από το ευρώ. 
• Η στάση του ΜέΡΑ25 συνιστά νέα εξέλιξη καθώς το 2023 μόνο 25,7% των εκλογέων του επέλεγε την αντι-ευρώ στάση. Το  ΜέΡΑ25 τείνει να γίνει, με κριτήριο τις επιλογές των εκλογέων του, ο κατεξοχήν αντι-ευρώ πόλος στο εσωτερικό της Αριστεράς. Αντιθέτως, και ίσως λίγο παράδοξα, η στάση υπέρ παραμονής στο ευρώ είναι σχετικά πλειοψηφική στο εκλογικό σώμα του ΚΚΕ (42,7% έναντι 28,3% υπέρ της εξόδου από τη ζώνη ευρώ).
• Οι δυνάμει εκλογείς του νεοσύστατου Κινήματος Δημοκρατίας είναι σε ποσοστό 74,4% υπέρ της παραμονής στη ζώνη του ευρώ.
• Γενικότερα, στα κόμματα αριστερά του ΠΑΣΟΚ παρατηρείται διαφοροποίηση μεταξύ αυτών που εφάρμοσαν μνημόνιο (ΣΥΡΙΖΑ, ΝΕΑΡ) και εκείνων που ήταν κατά του Μνημονίου.   
• Η προτίμηση για προνομιακή σχέση με τις ΗΠΑ αντί της Ε.Ε. είναι ιδιαίτερα μειοψηφική (13,5%). Επιλέγεται κυρίως από τους ψηφοφόρους της Φωνής Λογικής (38,3%) και της Ελληνικής Λύσης (35,2%). Η προτίμηση για προνομιακή σχέση με τη Ρωσία είναι ακόμη πιο μειοψηφική (10,6%). Έχει δε το επίκεντρό της στους ψηφοφόρους της Νίκης (29,5%), της Ελληνικής Λύσης (28,5%) και του Κινήματος Δημοκρατίας (22,6%). 
• Είναι εν τούτοις ενδιαφέρον ότι η συμμετοχή της Ελλάδας στην Ε.Ε. και στην Ευρωζώνη για τη διαφύλαξη των συμφερόντων της δεν αποτελεί την πρώτη επιλογή για τους εν δυνάμει ψηφοφόρους της Ελληνικής Λύσης (πρώτη επιλογή η προνομιακή σχέση με τις ΗΠΑ: 35,2%), της Φωνής Λογικής (πρώτη επιλογή οι ΗΠΑ: 38,3%), της Νίκης (καμία προνομιακή συμμαχία: 33,2%), του ΚΚΕ (καμία: 35,5%) και του ΜΕΡΑ25 (καμία: 28,7%).
• Τα κόμματα αυτά εξέρχονται, λίγο ή πολύ, από την εθνική «συναίνεση» για το πλαίσιο άσκησης της εξωτερικής, και όχι μόνον, πολιτικής. 

Αριστερά-Δεξιά, συσχετισμοί

• Με το πέρασμα των ετών η  βαρύτητα της διαίρεσης Αριστερά-Δεξιά εξασθενίζει. Η πλειοψηφία των πολιτών (61,9%) θεωρεί ότι η διάκριση ανάμεσα στην Αριστερά και τη Δεξιά δεν ανταποκρίνεται στη σημερινή εποχή (2023: 58,3%). Αντιθέτως, θεωρείται σημαντική από το 32,9% των πολιτών έναντι του 36,1% το 2023.
• Κόντρα στην εθνική τάση, τα εκλογικά σώματα της Αριστεράς, με πρώτο αυτό της Νέας Αριστεράς (Νέα Αριστερά: 81,4%, ΣΥΡΙΖΑ: 69,5%, ΚΚΕ: 61,7%, ΜέΡΑ25: 60,5%), αναγνωρίζουν με μεγάλη πλειοψηφία τη σημασία της διαίρεσης. Η μαζική αυτή θέση είναι αντιπροσωπευτική της «ταυτοτικής» ζωτικότητας που έχει για την Αριστερά η εν λόγω διαίρεση. 
• Χρήζει, σε αυτό το πλαίσιο,  ιδιαίτερης υπογράμμισης η στάση των δυνητικών εκλογέων του ΠΑΣΟΚ, κόμμα που ανήκει στην ευρεία αριστερά σύμφωνα με τις διεθνείς κατατάξεις, καθώς μόνο 38,1% εξ αυτών θεωρεί σημαντική τη διαίρεση Αριστερά-Δεξιά. Έτσι για την πλειοψηφία των εκλογέων του ΠΑΣΟΚ (56,8%), όπως και για την πλειοψηφία εκείνων της ΝΔ (66,2%), η διαίρεση δεν ανταποκρίνεται στη σημερινή εποχή. 
• Είναι αξιοσημείωτο, καθώς πρόκειται για κόμμα που προέρχεται από την Αριστερά, ότι το 68,7% των δυνάμει εκλογέων της Πλεύσης Ελευθερίας δεν θεωρεί σημαντική τη διαίρεση Αριστερά-Δεξιά. 
• Οι οπαδοί της Νίκης (78,5%) και της Ελληνικής Λύσης (82%) τοποθετούν εαυτούς, με ξεκάθαρο τρόπο και με πολύ υψηλά ποσοστά, εκτός της διαίρεσης Δεξιά-Αριστερά. Αυτό ισχύει πολύ λιγότερο, και αξίζει να υπογραμμιστεί, για τους εκλογείς της Φωνής Λογικής (56,8%).
• Το ιδεολογικό κέντρο βάρους της ελληνικής κοινωνίας, όταν ληφθούν υπόψη οι  ιδεολογικές ταυτότητες συνόλου (όπως Φιλελευθερισμός, Νέο-Φιλελευθερισμός, Σοσιαλδημοκρατία, κομμουνισμός κλπ.) τοποθετείται, όπως και κατά το παρελθόν, στην ευρύτερη Κεντροαριστερά/Αριστερά (βλ. αναλυτικά παρακάτω).
• Στην πράξη, και με δεδομένη την εν εξελίξει μεγάλη κρίση της ευρείας Κεντροαριστεράς/Αριστεράς, το ελληνικό εκλογικό σώμα είναι τριμερώς δομημένο και στο ερώτημα «ποιο, κατά τη γνώμη σας, ευρύτερο ιδεολογικό ρεύμα ή παράταξη θα μπορούσε να διασφαλίσει περισσότερο ένα καλύτερο μέλλον για την Ελλάδα και τους πολίτες της;» το 28,5% απαντά η κεντροδεξιά/δεξιά, το 32,1% η κεντροαριστερά/αριστερά και το 34% «καμία εκ των δύο».
• Κοινωνικό κράτος, εκσυγχρονισμός και ανταγωνιστικότητα αποτελούν έννοιες με θετικό περιεχόμενο για πάνω από το 80% των ερωτώμενων. Μικρές αυξομειώσεις στην αξιολόγηση λέξεων (καπιταλισμός, εκσυγχρονισμός, κοινωνικό κράτος κλπ) ήσσονος σημασίας σε σχέση με την προηγούμενη έρευνα.
• Στο ερώτημα για το πώς αυτοτοποθετούνται οι πολίτες στο δίπολο «συστημικός» – «αντισυστημικός», το 13,4% δηλώνει ότι αισθάνεται μάλλον «συστημικό», ενώ ένα μεγαλύτερο ποσοστό, 18,6%, αισθάνεται μάλλον «αντισυστημικό». Παράλληλα, το 24,5% δηλώνει πως δεν αισθάνεται ούτε το ένα ούτε το άλλο, ενώ το 36% απορρίπτει πλήρως τη διάκριση, δηλώνοντας ότι δεν εκφράζεται από το δίπολο. Συνεπώς, η δημόσια συζήτηση για το θέμα συστημισμός – αντισυστημισμός δεν ανταποκρίνεται στον τρόπο που η πλειοψηφία των εκλογέων κατανοεί την πολιτική σύγκρουση και τον κομματικό ανταγωνισμό.  

Πολιτικές (επιλογή)

• Το εντυπωσιακό 62,1% (αλλά 64,5% το 2023) δηλώνει ότι το κράτος πρέπει να παρεμβαίνει περισσότερο στην ελληνική οικονομία για να δημιουργηθούν καλύτερες συνθήκες οικονομικής ανάπτυξης, με μόλις το 28,2% να θεωρεί ότι οι ιδιωτικές επιχειρήσεις αποτελούν τον κύριο μοχλό οικονομικής ανάπτυξης.
• Ταυτόχρονα, και αντιφατικά, το 40,2% τάσσεται υπέρ της μείωσης των φόρων ακόμη και αν αυτό σημαίνει λιγότερο κοινωνικό κράτος σε αντίθεση με το 31,1% που υποστηρίζει ότι χρειάζονται περισσότεροι φόροι για να καλύπτονται οι τομείς της κοινωνικής πρόνοιας. Στην πρωτοπορία υπέρ της μείωσης των φόρων βρίσκονται οι δυνάμει εκλογείς της Ελληνικής Λύσης (64,8%) και της Φωνής Λογικής (50%), προσδίδοντας σε αυτά τα δύο υπερδεξιά κόμματα μια ισχυρή αντιφορολογική διάσταση. 
• Αντιθέτως, η επιλογή υπέρ περισσότερων φόρων εκφράζεται κυρίως από τους ψηφοφόρους της Νέας Αριστεράς (55,9%) και του ΜέΡΑ25 (49,8%). Είναι ενδιαφέρον ότι το εν δυνάμει εκλογικό σώμα της ΝΔ είναι σχεδόν μοιρασμένο, με το 41,1% να τοποθετείται υπέρ της αύξησης των φόρων και το 40,4% υπέρ της μείωσης. Εντυπωσιάζει ότι μόνο μια πολύ μικρή πλειοψηφία των εκλογέων του ΣΥΡΙΖΑ (40,1%) και του ΠΑΣΟΚ (39%) τοποθετείται υπέρ της αύξησης των φόρων. 
• Η πλειοψηφία (50,2%) είναι κατά της ίδρυσης ιδιωτικών πανεπιστημίων (υπέρ: 44,2%). Υπέρ της ίδρυσής τους τοποθετούνται οι ψηφοφόροι της ΝΔ (87%), της Φωνής Λογικής (72%) και οριακά του ΠΑΣΟΚ (50,1%), ενώ «κατά» τοποθετείται η πλειοψηφία των εκλογέων όλων των υπόλοιπων κομμάτων, με τα μεγαλύτερα ποσοστά να καταγράφονται στη Νέα Αριστερά (88,9%), στον ΣΥΡΙΖΑ (86,7%), στο ΚΚΕ (85%) και στο ΜέΡΑ25 (82,7%).
• Το 63,5% πιστεύει ότι οι αμυντικές μας δαπάνες θα πρέπει να μειωθούν ώστε να δοθεί μεγαλύτερο βάρος σε τομείς όπως η υγεία, η παιδεία κλπ., ενώ το 27,7% θεωρεί ότι θα πρέπει να αυξηθούν ώστε να προστατευθεί καλύτερα η εθνική ανεξαρτησία. Υπέρ της αύξησης τάσσονται μόνο οι ψηφοφόροι της Φωνής Λογικής (61,2%) και της ΝΔ (61,1%). Αξιολογείται ως πολιτικά σημαντική η στάση των δυνητικών εκλογέων της Ελληνικής Λύσης (υπέρ της αύξησης: 33,2%) και της Νίκης (29,1%). 
• Η μειοψηφία των πολιτών (37,5% έναντι 55,2%) θεωρεί ότι η παρουσία μεταναστών στη χώρα μας κάνει περισσότερο καλό παρά κακό με το σύνολο των εκλογικών σωμάτων της ευρείας Αριστεράς (όχι όμως του ΠΑΣΟΚ) να ενστερνίζονται αυτή την άποψη και το σύνολο των κομμάτων της δεξιάς να διαφωνούν. 
• Οι ψηφοφόροι του Κινήματος Δημοκρατίας κινούνται, στη σχετική πλειοψηφία τους (48,8%), στην ίδια κατεύθυνση με τα κόμματα της Αριστεράς ενώ οι εκλογείς της Πλεύσης Ελευθερίας (33,5%) τοποθετούνται πιο κοντά στα εκλογικά σώματα των δεξιών κομμάτων. Μια ισχυρή πλειοψηφία (76%) του συνόλου του δείγματος εκτιμά ότι ο αριθμός μεταναστών στην Ελλάδα είναι υπερβολικά μεγάλος. 
• Η θετική στάση απέναντι στη θεσμοθέτηση του γάμου των ομόφυλων ζευγαριών είναι σχετικά πλειοψηφική στην κοινή γνώμη (υπέρ: 41,8%, κατά: 37,8%), με την πλειονότητα των ψηφοφόρων της ΝΔ (38%) να τη θεωρεί μια «κακή επιλογή».

Ολόκληρη η έρευνα του eteron εδώ