1930: Πολυδιαβασμενα και καλοπουλημένα λογοτεχνικά έργα

By Antal Pal 1974

«Στην εποχή μας οι άνθρωποι έχουν μάθει να υποτάσσουν τη φιλία σε αυτό που ονομάζεται «πεποιθήσεις». Και μάλιστα με έναν υπερήφανο τόνο ηθικής ορθότητας. Χρειάζεται μεγάλη ωριμότητα για να καταλάβουμε ότι η άποψη που υποστηρίζουμε είναι απλώς η υπόθεση που υποστηρίζουμε, αναγκαστικά ατελής, πιθανώς παροδική, την οποία μόνο πολύ περιορισμένα μυαλά μπορούν να διακηρύξουν ως βεβαιότητα ή αλήθεια. Σε αντίθεση με την παιδική αφοσίωση σε μια πεποίθηση, η αφοσίωση σε έναν φίλο είναι μια αρετή - ίσως η μόνη αρετή, η τελευταία που απομένει». (Μίλαν Κούντερα, Έχθρα και Φιλία)

328.         Χελιδόνια και Αμαζόνες (Άρθουρ Ρένσομ – 1930) Κλασικό έργο της βρετανικής παιδικής λογοτεχνίας, που εγκαινίασε μια ολόκληρη σειρά (12 βιβλία συνολικά) και επηρέασε πολλές γενιές, προβάλλοντας τα ιδανικά της απλής, φυσικής διαβίωσης και της δημιουργικής απασχόλησης των παιδιών. Αφηγείται την ιστορία τεσσάρων παιδιών της οικογένειας Γουόκερ, που περνούν τις καλοκαιρινές τους διακοπές στην περιοχή των Λιμνών της Αγγλίας και με ένα ιστιοπλοϊκό σκάφος με το όνομα Swallow, ξεκινούν περιπέτειες στη λίμνη, εξερευνώντας νησιά και κατασκηνώνοντας στις ακτές της. Σύντομα συναντούν τις αδελφές Μπλακκετ, που έχουν το δικό τους πλοίο, το Amazon, και οι δύο ομάδες μπλέκονται σε παιχνίδια εξερεύνησης, ανταγωνισμών και συνεργασίας. Η ιστορία είναι ύμνος στη φαντασία των παιδιών, την περιπέτεια, την ελευθερία και αυτονομία, τη σχέση ανθρώπου και φύσης και την φιλία και ομαδικότητα. «Τα παιδικά βιβλία είναι ίσως τα πιο δύσκολα να γραφτούν, είναι σίγουρα τα πιο δύσκολα στην κριτική. Γιατί μόνο τα παιδιά μπορούν να κρίνουν σωστά την αξία τους, και τα παιδιά, πολύ σοφά, δεν αναθεωρούν ποτέ. Ένας ενήλικας πρέπει να ανατρέξει στην παιδική του ηλικία και να αναρωτηθεί: Θα μου άρεσε ένα τέτοιο βιβλίο τότε; Η απάντηση, στην περίπτωση του Swallow και των Amazons, είναι πολύ σίγουρη. Ναι. Επιπλέον, το βιβλίο είναι εντελώς γοητευτικό, πέρα από τις ιδιότητες του ως παιδική λογοτεχνία. Αυτό είναι σπάνιο. γιατί, γενικά, τίποτα δεν κάνει πιο θλιβερό το διάβασμα από τη συνειδητή νεανικότητα των ενηλίκων».(Malcolm Muggeridge)

329.         Το Δελφικό μανιφέστο (Άγγελος Σικελιανός – 1930)  Είναι το πνευματικό - ιδεολογικό θεμέλιο και η κορύφωση της Δελφικής Προσπάθειας. «Ο Άνθρωπος, φέροντας μέσα του τον Σπόρο του Πνεύματος όλων των εποχών, δεν έχει άλλη αποστολή από το να τον φυτέψει στον αγρό της Συνείδησης και να τον καρπίσει. Οι Δελφοί, ως τόπος και σύμβολο, δεν ζητούν τίποτε άλλο παρά την Ενότητα. Την Ενότητα του Ανθρώπου με τον Άλλο, με το Όλον, με το Θείο μέσα του. Δεν ήλθαμε εδώ να κοιτάξουμε ερείπια, αλλά να αφυπνίσουμε τον Ρυθμό της Ανθρωπότητας. Γιατί μόνον ο Πνευματικός Ρυθμός οδηγεί στη Ζωή. Όλα τ’ άλλα είναι παραφωνία και Θάνατος.» Οραματίζεται ένα σύμπαν ενότητας μέσω του πολιτισμού και της πνευματικότητας, όπου οι Δελφοί γίνονται σύμβολο παγκόσμιας συνείδησης. Το κείμενο προηγείται κατά δεκαετίες της σύγχρονης συζήτησης για την πολιτιστική παγκοσμιότητα, την οικολογία, τον διάλογο πολιτισμών και τις ολιστικές προσεγγίσεις. Παραμένει όραμα και έμπνευση μέχρι σήμερα ως πρότυπο πνευματικής στάσης ζωής και ως υπόμνηση ότι η αληθινή αναγέννηση αρχίζει από τη συνείδηση του κάθε ανθρώπου.

ChatGPT Image

330.         Το μπάνιο (Βλαδίμηρος Μαγιακόφσκι – 1930) Είναι μια πολιτική σάτιρα που ασκεί σφοδρή κριτική στη γραφειοκρατία της σοβιετικής εποχής. Παρουσιάστηκε ως θεατρικό έργο και αποτελεί ένα από τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα του ύφους του συγγραφέα: δυναμικό, ειρωνικό και βαθιά πολιτικό. Ο εφευρέτης Τσουντακόφ δημιουργεί τη Μηχανή του Χρόνου, αλλά αντιμετωπίζει μεγάλες δυσκολίες, έχοντας να αντιμετωπίσει τη σοβιετική γραφειοκρατία, κυρίως στο πρόσωπο του Πομπεντονόσεφ, ενός αρχέτυπου γραφειοκράτη, που αντιπροσωπεύει το τέρας της διοικητικής αδράνειας και της αυταρέσκειας. Αναζητά την «πρόοδο», μα μπλέκεται σε έναν λαβύρινθο από διαδικασίες, άδειες και παράλογες εντολές. Η παρέμβαση ενός φανταστικού χαρακτήρα, της Φοσφορίνας – μιας επισκέπτριας από το μέλλον – φέρνει στο φως τη στασιμότητα του παρόντος. Η Φοσφορίνα εκπροσωπεί το πνεύμα της αυριανής κοινωνίας, της τεχνολογικής και ηθικής εξέλιξης. Η σύγκρουσή της με τον κόσμο των γραφειοκρατών είναι βαθιά ειρωνική και αποκαλυπτική. Γράφτηκε σε μια περίοδο όπου η Σοβιετική Ένωση άρχιζε να γίνεται περισσότερο αυταρχική και η γραφειοκρατία να πνίγει τις επαναστατικές αξίες. Ο Μαγιακόφσκι χρησιμοποιεί το θέατρο ως όπλο κριτικής και αφύπνισης, με σκηνές γεμάτες φαντασία, χιούμορ και οξύτατους διαλόγους. Παρά τη δημιουργική του δύναμη, το έργο αντιμετωπίστηκε με ψυχρότητα από τις αρχές και δέχτηκε επιθέσεις. Δεν είναι τυχαίο πως ο συγγραφέας αυτοκτόνησε λίγο αργότερα, το 1930, απογοητευμένος από την πορεία της επανάστασης και την προσωπική του ζωή. Παραμένει ένα τολμηρό και διαχρονικό έργο, αποκαλύπτοντας την τραγική ειρωνεία της επαναστατικής προδοσίας από το ίδιο της το σύστημα. Καθώς η αποστολή ξεκινά για το κομμουνιστικό μέλλον, όλοι οι γραφειοκράτες πετιούνται από τη Μηχανή, εκτοξευόμενοι από τον ίδιο τον Χρόνο. «Είναι το μεγαλύτερο φαινόμενο στην ιστορία του ρωσικού θεάτρου, πρέπει να επικροτήσουμε τον ποιητή Μαγιακόφσκι, που μας χάρισε τα κομμάτια της πεζογραφίας, γραμμένα τόσο αριστοτεχνικά όσο και η ποίηση... Χωρίς καμία αμφιβολία, ο Μαγιακόφσκι ξεκινά ολόκληρη  νέα εποχή». (Vsevolod Meyerhold)                                        

Νικηφόρος Λύτρας. 1870

331.         Ο τελευταίος έρωτας της Ντόνα Προυέζ (Υβάν Γκολ - 1930) Ενσωματώνει την ένταση της υπαρξιακής αναζήτησης και της ατομικής απώλειας. Ο Goll, μέλος του κινήματος της «Εξπρεσιονιστικής Ποίησης», επηρεάστηκε από την ένταση και τις αντιφάσεις του σύγχρονου κόσμου. Στο έργο του, χρησιμοποιεί το λογοτεχνικό μοτίβο του παράφορου έρωτα και της τραγικής κατάληξης για να εκφράσει την ανησυχία του για τον ανθρώπινο πόνο και την απομόνωση. Είναι ένα ποιητικό δράμα που ανήκει στη σφαίρα του υπερρεαλιστικού θεάτρου. Ο Goll, ποιητής και θεατρικός συγγραφέας με βαθιά επίδραση από τον υπερρεαλισμό και τον εξπρεσιονισμό, δημιουργεί ένα έργο στο οποίο η αγάπη, η πίστη και η πνευματική αναζήτηση μπλέκονται με το μυστικισμό και το όραμα. Η ηρωίδα, Ντόνα Προυέζ, είναι μια γυναίκα που παλεύει ανάμεσα στον γήινο έρωτα και το θείο καθήκον. Το έργο εξερευνά το τελευταίο πάθος της προς έναν άνδρα, το οποίο όμως συγκρούεται με τη δέσμευσή της σε έναν ανώτερο σκοπό, σε ένα ιδανικό που υπερβαίνει το προσωπικό. Μέσα από ποιητικούς μονολόγους και συμβολικούς διαλόγους, η Προυέζ παρουσιάζεται ως τραγική φιγούρα που αδυνατεί να συμβιβάσει το πνευματικό με το σαρκικό. Η γραφή του είναι γεμάτη έντονη λυρικότητα και εικόνες που παραπέμπουν σε όνειρο ή οπτασία. Το έργο αντλεί από τη γλώσσα και την αισθητική της θρησκευτικής ποίησης και του μεσαιωνικού μύθου, ενώ η μορφή της Προυέζ παρουσιάζεται ως μια αγία και ταυτόχρονα ερωτευμένη γυναίκα. Ο συγγραφέας προβάλλει τη σύγκρουση ανάμεσα στο πάθος και την υπέρβαση, σε μια εποχή που οι βεβαιότητες της παράδοσης είχαν κλονιστεί από τις ιστορικές και κοινωνικές ανακατατάξεις του Μεσοπολέμου. Το έργο ξεχωρίζει για τη μουσικότητα του λόγου και τη δύναμη των συμβόλων του, ενώ αποτελεί και έναν στοχασμό για τον έρωτα ως μορφή πόνου αλλά και λύτρωσης. Αν και λιγότερο γνωστό από άλλα έργα του Goll, παραμένει σημαντικό δείγμα του θεάτρου-ποίησης της εποχής του.

332.         Το γεράκι της Μάλτας (Ντάσιελ Χάμετ – 1930) Καθιέρωσε τον Χάμετ ως πρωτοπόρο του λεγόμενου «σκληρού» αστυνομικού μυθιστορήματος, ένα είδος που διακρίνεται για τον ρεαλισμό, τον κυνισμό και την ατμόσφαιρα διαφθοράς. Κεντρικός ήρωας είναι ο Σαμ Σπέιντ, ένας ιδιωτικός ντετέκτιβ στο Σαν Φρανσίσκο. Όταν μια μυστηριώδης γυναίκα, τον προσλαμβάνει για να παρακολουθήσει έναν άντρα, τα πράγματα παίρνουν γρήγορα τραγική τροπή: ο συνεργάτης του Σπέιντ δολοφονείται και ο ίδιος μπλέκεται σε μια υπόθεση προδοσίας και φόνου που περιστρέφεται γύρω από ένα μυστηριώδες, ανεκτίμητο άγαλμα, το θρυλικό γεράκι της Μάλτας. Στην υπόθεση εμπλέκονται σκοτεινοί χαρακτήρες, που είναι πρόθυμοι να κάνουν τα πάντα για να αποκτήσουν το πολύτιμο αντικείμενο. Η επιτυχία του μυθιστορήματος οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στη δημιουργία του αντι-ήρωα που έγινε αρχέτυπο: ο Σπέιντ είναι σκληρός, αυτάρκης και ηθικά αμφίσημος. Δεν είναι το πρότυπο του άμεμπτου ντετέκτιβ, αλλά ένας άνθρωπος που κινείται σε έναν κόσμο διαφθοράς χωρίς να χάνει το προσωπικό του κώδικα τιμής. Καθώς επίσης και στη πυκνή και γεμάτη ανατροπές πλοκή. Οι διάλογοι είναι κοφτοί και ρεαλιστικοί, δίνοντας ένταση και αμεσότητα στην αφήγηση. Επιπλέον, το έργο εντυπωσίασε με τη ζωντανή αναπαράσταση του underground αστικού τοπίου και της ατμόσφαιρας παρακμής, ενώ ταυτόχρονα ανέδειξε μια πιο «ώριμη» προσέγγιση στο αστυνομικό μυθιστόρημα, μακριά από τα τετριμμένα  αστυνομικά μυθιστορήματα της εποχής.

333.         Ίχνη (Ερνστ Μπλοχ – 1930) Χρησιμοποιεί την έννοια των «ιχνών» για να αναφερθεί σε όλες τις πολιτισμικές και πνευματικές εκφάνσεις της ανθρώπινης ιστορίας που αφήνουν πίσω τους σημάδια – από θρησκευτικές πεποιθήσεις και πολιτικές κινήσεις μέχρι καλλιτεχνικές και φιλοσοφικές αντιφάσεις. Αυτά τα ίχνη συνδέονται με την αναζήτηση για μια καλύτερη, δικαιότερη κοινωνία και την επιθυμία του ανθρώπου για αλλαγή και προοδευτική εξέλιξη. Θεωρεί ότι η ουτοπία – η ιδέα ενός καλύτερου μέλλοντος – αποτελεί ένα «ίχνος» της ανθρώπινης διάνοιας και των δυνατοτήτων της. Οι άνθρωποι μπορούν να διαμορφώσουν το μέλλον τους μέσα από τη συνειδητοποίηση των ιχνών που αφήνει η ιστορία και η κοινωνία. Είναι συλλογή πεζών αποσπασμάτων (αφορισμοί, μικρές παραβολές, σύντομες διηγήσεις και αναμνήσεις). Πρόκειται για ένα είδος φιλοσοφικού ημερολογίου ή “λογοτεχνικής φιλοσοφίας”, όπου ο Μπλοχ διερευνά τα όρια ανάμεσα στο καθημερινό και το υπερβατικό· σε αυτά που συχνά προσπερνάμε, αλλά φέρουν μέσα τους προάγγελους ενός “όχι ακόμη” καλύτερου κόσμου. Τα κείμενα, συνολικά 87 στην μεταγενέστερη έκδοση, ποικίλλουν όσον αφορά το θέμα: από όνειρα, μύθους, τεχνολογία, κοινωνία έως στιγμιότυπα παιδικών αναμνήσεων. Στο επίκεντρο βρίσκεται η έννοια των "Ιχνών" – οι λεπτομέρειες, τα σκιρτήματα που προκαλούν στάση προβληματισμού και οδηγούν σε βαθύτερη αντίληψη του εαυτού και της ιστορίας, ως χώρο ουτοπικής σκέψης. Χρησιμοποιεί μικρές, συχνά γρίφο-όμοιες αφηγήσεις, που μοιάζουν με νουάρ ανέκδοτα ή φανταστικές παραβολές· ξαφνικές στροφές δίνουν σε απλά περιστατικά διττή σημασία και ενδέχεται να αποκαλύψουν μία άλλη πραγματικότητα πίσω από τα φαινόμενα. Η μελέτη αυτών των στιγμιαίων “ειδικών” σημείων επιτρέπει μια ουτοπική ερμηνεία του πραγματικού.  Σήμερα το Ίχνη αποτελεί το προοίμιο της Κριτικής του Ουτοπικού Σκεπτικού του Μπλοχ – ένα έργο που δείχνει πως μέσα στην καθημερινότητα, ακόμα και το πιο ασήμαντο ίχνος, μπορεί να ενεργοποιήσει τη σκέψη και να οδηγήσει σε μια ουτοπία που μέλλεται.

334.         Το Δυσάρεστο στην κουλτούρα (Σίγκμουντ Φρόιντ – 1930) Είναι, μαζί με την Ομαδική Ψυχολογία και την Ανάλυση του Εγώ του 1921, η πιο ολοκληρωμένη πραγματεία του Φρόιντ για την πολιτισμική θεωρία. Ενα από τα πιο σημαίνοντα κείμενα πολιτιστικής κριτικής του 20ού αιώνα. Το θέμα είναι η αντίθεση μεταξύ της κουλτούρας και των ενστικτωδών παρορμήσεων. Ο πολιτισμός προσπαθεί να σχηματίσει όλο και μεγαλύτερες κοινωνικές ενότητες. Για το σκοπό αυτό, περιορίζει την ικανοποίηση των σεξουαλικών και επιθετικών ορμών. Μεταμορφώνει μέρος της επιθετικότητάς τους σε ενοχή. Με αυτόν τον τρόπο, ο πολιτισμός είναι πηγή οδύνης. Η ανάπτυξή του οδηγεί σε αυξανόμενη ανησυχία. Οι ρητορικές ιδέες του Φρόιντ και οι δραματικές περιγραφές της ψυχολογικής πάλης μεταξύ ευχαρίστησης και κοινωνικών κανόνων έχουν κάνει αυτό το κείμενο βασικό σημείο αναφοράς για κριτικούς που εξετάζουν λογοτεχνικά έργα που αναδεικνύουν ψυχολογικά διλλήματα και τη σκοτεινή πλευρά της ανθρώπινης φύσης.                                                                                                         

335.         42ος παράλληλος (Τζον Ντος Πάσος – 1930) To πρώτο έργο της τριλογίας ¨ΗΠΑ¨, που έχει άλλα δυο, το ¨1919¨ και το ¨The Big Money¨. Χρησιμοποίησε πειραματικές τεχνικές σε αυτά τα μυθιστορήματα. Αν και κάθε μυθιστόρημα στέκεται από μόνο του, η τριλογία έχει σχεδιαστεί για να διαβάζεται ως σύνολο. Οι πολιτικοί και κοινωνικοί προβληματισμοί του στο μυθιστόρημα είναι βαθιά απαισιόδοξοι για την πολιτική και οικονομική κατεύθυνση των ΗΠΑ και λίγοι από τους χαρακτήρες καταφέρνουν να κρατήσουν τα ιδανικά τους. Ένα πολυφωνικό, πειραματικό μυθιστόρημα που αναπαριστά τον μετασχηματισμό της αμερικανικής κοινωνίας από το 1900 έως τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Κεντρικό θέμα είναι η σταδιακή απώλεια αθωότητας ενός έθνους που μεταμορφώνεται σε βιομηχανική υπερδύναμη και η κοινωνική ανισότητα, εκμετάλλευση εργατών, διαφθορά και αποξένωση, ακόμα και η ελπίδα για κινηματική επίλυση των αντιθέσεων. Η μέθοδος του Dos Passos έχει σαφή πολιτική φόρτιση· η αφήγηση δείχνει έναν επικριτικό τόνο απέναντι στην εξουσία, την καταστολή των δικαιωμάτων, τον ατομικισμό και τη μετατόπιση του ονείρου σε οικονομικό κέρδος. Δομημένο γύρω από τρεις κεντρικούς άξονες – τη μυθοπλαστική αφήγηση, αποσπάσματα ειδήσεων, σύντομα βιογραφικά ιστορικών προσώπων και αυτοβιογραφικά ρεύματα συνείδησης, το βιβλίο αναπτύσσει την προσωπική και συλλογική εμπειρία της εποχής. Το έργο εστιάζει σε μία πληθώρα χαρακτήρων, όπου ο καθένας αντιπροσωπεύει διαφορετικά κοινωνικά στρώματα και επιδιώξεις. Καθώς οι ΗΠΑ προχωρούν προς τη σύγκρουση του Α’ΠΠ  και την οικονομική τους αναβάθμιση, οι χαρακτήρες βιώνουν τις αντιφάσεις της εντεινόμενης βιομηχανικής ανάπτυξης, της εργασιακής απελπισίας, της κοινωνικής ανόδου ή παρακμής. Η πολυσυλλεκτική, συχνά αντιθετική δομή δημιουργεί ένα καλειδοσκόπιο της Αμερικής – μία «γλωσσικά περιπετειώδη εθνική προσωπογραφία» . Η επιτυχία του Dos Passos είναι ότι εξισορροπεί τον πειραματισμό με την αφηγηματική επιφανειακή πρόσληψη, εξασφαλίζοντας ότι η «δύσκολη τεχνική αφήγησης» δεν κουράζει τον αναγνώστη. Καινοτόμο στην αφήγηση, πλουραλιστικό σε θέματα, διαχρονικό στον προβληματισμό του για τις συνέπειες της βιομηχανικής και πολεμικής ανάπτυξης. Αποτελεί πρόδρομο στην πολιτική μυθοπλασία και σαρωμένο πορτραίτο μίας νεαρής υπερδύναμης που αρχίζει να αντιλαμβάνεται την πραγματική της δύναμη… και τις θυσίες της.

Σημείωση για μερικά από τα σημαντικότερα ιστορικά γεγονότα της περιόδου 1924-1930 και την επίδραση του ιστορικού πλαισίου της περιόδου 1924-1930 στη λογοτεχνική δημιουργία:

Στο κόσμο: Περίοδος της «Μεταπολεμικής Ανάκαμψης» (1924–1929), χαρακτηριζόμενη από σχετική οικονομική ευημερία. Αναπτύσσονται οι βασικές τεχνολογίες για τη τηλεόραση (1925). Καταδικάζεται το 2025 ο καθηγητής John T.Scopes στις ΗΠΑ που δίδασκε τη θεωρία της εξέλιξης με νόμο που έμεινε σε ισχύ στο Τενεσί μέχρι το 1967. Η οικονομική κρίση των ΗΠΑ (1929) επηρεάζει γρήγορα όλον τον κόσμο.

Στην Ευρασία: Η Τουρκία υπό τον Ατατούρκ μεταβαίνει σε μια νεωτερική, κοσμική Δημοκρατία. Υλοποιούνται κοινωνικές και πολιτικές μεταρρυθμίσεις (2024). Στην ΕΣΣΔ συνεχίζεται η ανάπτυξη της Νέας Οικονομικής Πολιτικής (ΝΕΠ) και δημοσιεύεται η πρώτη έκδοση της Μεγάλης Σοβιετικής Εγκυκλοπαίδειας. (1925). Η Τουρκία προχωρά σε καθοριστικές δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις, όπως η κατάργηση του χαρεμιού (1926). Στην Άπω Ανατολή η εκσυγχρονιζόμενη Ιαπωνία αργά και σταθερά μετασχηματίζεται σε κύρια δύναμη. Σταθεροποίηση της Σοβιετικής Ένωσης με ΝΕΠ και τον εκσυγχρονισμό της βιομηχανίας (1926). Στη Σοβιετική Ένωση, δημοσιεύονται τα πρώτα μέτρα για τον κεντρικό οικονομικό σχεδιασμό (1928). Ψηφίζεται και αρχίζει η εφαρμογή του πρώτου πεντάχρονου σχεδίου οικονομικής ανάπτυξης  στην  ΕΣΣΔ, που δίνει μεγάλη τεχνολογική και βιομηχανική ώθηση (1930).

Στη Μεσόγειο: Στην Ιταλία, ο Μουσολίνι κηρύσσει επίσημα την εγκαθίδρυση της φασιστικής δικτατορίας του στις 3 Ιανουαρίου 1925 — αλλαγή που διαμορφώνει σταθερά τη μεσογειακή πολιτική σκηνή. Ισχυρή παρουσία Ιταλίας στη Λιβύη — επιρροή που προκάλεσε εντάσεις με άλλες ευρωπαϊκές δυνάμεις. (1927). Οικονομικές συμφωνίες μεταξύ Ιταλίας και Ελλήνων επενδυτών στην Αφρική (1930).

Στην Ελλάδα: Το δημοψήφισμα του 1924 καταργεί τη μοναρχία και ανακηρύσσει την Δεύτερη Ελληνική Δημοκρατία. Το στρατιωτικό πραξικόπημα του Θεόδωρου Πάγκαλου (24–25 Ιουνίου 1925). Ο Πάγκαλος παίρνει την εξουσία και ανακηρύσσεται δικτάτορας. Το 1926 λήξη της δικτατορίας Πάγκαλου μετά από πίεση και λαϊκή αντίδραση. Προσπάθειες εκσυγχρονισμού της διοίκησης των ΟΤΑ με την εφαρμογή τυποποίησης και μέτρων ενίσχυσης της τοπικής αυτοδιοίκησης (1930)

Το οικονομικό, πολιτικό και κοινωνικό πλαίσιο διεθνώς τη περίοδο μετά τον Α’ΠΠ χαρακτηρίζεται από έντονες ανακατατάξεις, πολιτική αστάθεια, οικονομικές κρίσεις και μεγάλες κοινωνικές αλλαγές. Το κλίμα αυτό επηρεάζει τη λογοτεχνία, η οποία αναζητά νέους τρόπους έκφρασης και αμφισβητεί παλιές αξίες και δομές. Η εμφάνιση νέων καθεστώτων, η τεχνολογική πρόοδος, ο εκμοντερνισμός και ο κατακερματισμός των παραδοσιακών αφηγήσεων διαμορφώνουν το πολιτισμικό υπόβαθρο της λογοτεχνίας. Εμφανίζονται μοντερνισμοί και πειραματισμοί στη φόρμα και το περιεχόμενο. Μετατόπιση από την παραδοσιακή αφηγηματική λογοτεχνία σε πιο πειραματικές μορφές, αμφισβήτηση της γραμμικότητας και της ρεαλιστικής αποτύπωσης. Χρήση ελεύθερου στίχου στην ποίηση, πολυφωνία, συμβολισμός, σουρεαλισμός, εξπρεσιονισμός και ντανταϊσμός. Στο επίκεντρο μπαίνει η υποκειμενική εμπειρία, το ασύνδετο και το ασυνείδητο, με έντονη επιρροή από την ψυχανάλυση. Επίσης κατά την περίοδο αυτή κυκλοφόρησαν κλασικά δυστοπικά έργα που αμφισβητούσαν τους πολιτικούς και κοινωνικούς θεσμούς, με έντονη κριτική σε ολοκληρωτισμούς και τεχνολογικές εξουσίες. Η λογοτεχνία της εποχής φέρνει σε διάλογο διαφορετικούς πολιτισμούς, γλώσσες και ιδεολογίες. Οι συγγραφείς συχνά ήταν αυτοεξόριστοι ή ταξίδευαν, διαμορφώνοντας έργα που συνδύαζαν τοπικούς και παγκόσμιους προβληματισμούς. Παράλληλα, μεγάλα κινήματα όπως ο φουτουρισμός, ο μοντερνισμός και ο σουρεαλισμός αποκτούν διεθνείς διαστάσεις. Μεταξύ των θεματικών και ιδεολογικών τάσεων ξεχωρίζουν: Η κρίση και αναζήτηση ταυτότητας μετά τους πολέμους και τις κοινωνικές αναταράξεις. Η αμφισβήτηση της εξουσίας, της γραφειοκρατίας, και του ολοκληρωτισμού. Ο πραγματισμός των ανθρώπινων σχέσεων μέσα σε μια αποξενωμένη, μηχανιστική κοινωνία. Η ενασχόληση με το υποσυνείδητο, το όνειρο και το παράλογο. Τέλος αναδύεται και κυριαρχεί η ποικιλομορφία των ειδών και λογοτεχνικών μορφών. Ανάπτυξη νέων ειδών όπως το μοντέρνο μυθιστόρημα, το ψυχολογικό μυθιστόρημα, το δοκίμιο, και η πεζοποίηση. Επίσης πειραματισμοί με τη γλώσσα, δημοτικισμό και επίσημη γλώσσα, χρήση λογοτεχνικής γλώσσας ως μέσο «ανοικείωσης» (ξένης, αποκλίνουσας χρήσης της γλώσσας).

Στη χώρα μας, καίρια λογοτεχνική κίνηση της περιόδου ήταν η «γενιά του ’30», που εισήγαγε τον μοντερνισμό και έφερε σε επαφή τη νεοελληνική ποίηση με τις σύγχρονες ευρωπαϊκές καλλιτεχνικές εξελίξεις. Χαρακτηρίζεται από την εκφραστική λιτότητα, τη χρήση του ελεύθερου στίχου, την ανανέωση θεμάτων και μορφών, και τη ρήξη με παλιότερες παραδοσιακές φόρμες. Μεταξύ των σημαντικότερων εκπροσώπων της: Γιώργος Σεφέρης, Οδυσσέας Ελύτης (αν και νεότερος), Γιάννης Ρίτσος, Ανδρέας Εμπειρίκος, Νίκος Εγγονόπουλος, Άγγελος Σικελιανός. Η γενιά αυτή ανέπτυξε έναν διάλογο μεταξύ παράδοσης και μοντερνισμού, πολυφωνική και διφορούμενη ως προς το ιδεολογικό και αισθητικό της περιεχόμενο.