Αναπολώντας το μέλλον (του Δ.Βασιλείου)

 

Ι 

Δέος ενώπιον του μέλλοντος

μη σε καταλαμβάνει,

μη φοβηθείς στο άγνωστο να περπατήσεις.

 

Τα όνειρά σου φόβητρο

της φτώχειας και της αδικίας κάνε.

Σημαία την ελευθερία και το δίκιο,

ως την πραγμάτωσή τους,

κράτα ψηλά κι’ άνοιγε δρόμους.

 

Ο φόβος απ’ τα μάτια σου να λείπει!

 

II

Στο μέλλον το φως αναζητείστε

τούτο το παρόν ξεκάθαρα να δείτε

και δίχως ενοχές το παρελθόν φωτίστε.

 

Μία είναι η ζωή,

δική μας αδιαίρετα,

στη λευτεριά ταμένη

μέσα στους στίχους βρίσκεται

της Ποίησης κρυμμένη.

 

Πονά, πονά και μας προσμένει!

 

III 

Θα είναι μια μέρα,

το βλέπω μέσα στα μάτια σου,

που το φως

θα υποδέχεται το μέλλον.

 

Το μέλλον, που θα έρχεται

με καθημερινές επαναστάσεις

και με την Ποίηση

στου καθενός τα χείλη.

 

Θα είναι μια μέρα ελευθερίας!

 

                                                                         

                                                                                 IV

 

Μόνος

στην άκρη τ' ουρανού

αναπολεί το μέλλον.

Αδυνατεί!

Άδηλο το παρελθόν.

14.12.2023                                                               

Γεια σας αδέρφια ποιητές (Δ. Βασιλείου)

 

Φωτο Δ.Βασιλείου

Γεια σας αδέρφια ποιητές,

του κόσμου τούτου μύστες,

δεν είστε σεις εγγυητές

και της ζωής οι χτίστες.

Να μελετάς τον αφαλό

της ύπαρξής σου, κρίμα,

όταν τον άνθρωπο σαλό

τον κάνουνε και θύμα.

Το είναι σου σημαντικό,

χωρίς αμφιβολία,

μ’ αντίκρυ στο συμπαντικό

είναι μικρή τελεία.

Οι πόνοι της πικρής ζωής,

που άλλοι διαφεντεύουν,

κύμα θα γίνουν μιας πνοής

εκείνων που παλεύουν,

να φέρουν το “εμείς” μπροστά

και το “εγώ” να θάψουν,

ο ποιητής να μη χρωστά

στ’ αστέρια για να λάμψουν.

Κι’ εσείς αδέρφια ποιητές

σταθείτε στο πλευρό τους,

της πάλης να ’στε υμνητές

να βγουν απ’ τον καημό τους.

Κι’ όταν θα έρθει λευτεριά

στου δίκιου το αλώνι

μεσ’ στη λαμπρή καλοκαιριά

εσείς, να ’στε τ’ αηδόνι.

Δείτε, μέσα στους αιώνες,

οι ποιητές - αμόνι

ζουν σε φωτεινούς λειμώνες,

ποτέ δεν είναι μόνοι.

Τους μνημονεύουν οι λαοί,

τους έχουν οδηγούς τους.

Η μνήμη σας ας μην καεί

μέσα στους αφαλούς τους.

Αθήνα 15/9/25

Σιντάρτα (Έρμαν Έσσε - 1922)

Anton Faistenberger. Καταιγίδα

Είναι ένα ξεχωριστό φιλοσοφικό μυθιστόρημα - που ο δαίμων της βιασύνης φρόντισε να μην δημοσιευτει με τη σειρά του στο έτος 1922. Εξερευνά την πορεία αυτογνωσίας και πνευματικής αναζήτησης ενός άντρα μέσα από την παράδοση και πέρα από αυτήν. Το μυθιστόρημα ακολουθεί τη ζωή του Siddhartha, ενός νεαρού Ινδού «ευγενή», ο οποίος εγκαταλείπει την άνετη ζωή του για να βρει την αλήθεια και την εσωτερική γαλήνη. Καθώς ταξιδεύει, συναντά διαφορετικές φιλοσοφικές και θρησκευτικές διδασκαλίες, όπως τον Βουδισμό, αλλά δεν μένει ικανοποιημένος από αυτά που μαθαίνει απλώς ως διδάσκαλοι σε θεωρία. Ο Siddhartha επιλέγει να ακολουθήσει τον δικό του δρόμο, βιώνοντας τη ζωή στην πράξη — από υλικές απολαύσεις έως βαθιά πνευματική «έρημο» και αυτομόρφωση. Τα κεντρικά του θέματα είναι: Η αυτογνωσία και εσωτερική αναζήτηση – ως ανάγκη του ανθρώπου να βρει την αλήθεια μέσα του, παρά να τη δανειστεί ή να την ακολουθήσει τυφλά. Η πνευματικότητα χωρίς δόγματα - ο Hesse παρουσιάζει τον πνευματικό δρόμο όχι ως παραδοσιακή θρησκεία, αλλά ως προσωπική εμπειρία και διαλογισμό, όπου η σοφία προκύπτει από την ίδια τη ζωή. Ο κύκλος της ζωής και η ενότητα όλων των πραγμάτων - το νερό και ο ποταμός συμβολίζουν τη ροή του χρόνου και της ύπαρξης, επισημαίνοντας τη διαχρονική συνέχεια και την αδιάσπαστη σύνδεση μεταξύ όλων των όντων. Ο Hesse γράφει με λιτό αλλά ποιητικό ύφος, με έντονο λυρισμό και φιλοσοφική σκέψη, που κάνει το κείμενο ταυτόχρονα απλό και γεμάτο βάθος. Η αφήγηση μοιάζει με παραβολή, και το βιβλίο χαρακτηρίζεται συχνά ως «μυθιστόρημα υπαρξιακής αναζήτησης». Εχει καταστεί κλασικό έργο της παγκόσμιας λογοτεχνίας, αγαπητό για τη διεισδυτική του ματιά στην ανθρώπινη ψυχή και τη διαχρονική σημασία της αναζήτησης της αλήθειας. Επηρέασε πολλές γενιές αναγνωστών, ειδικά εκείνους που ενδιαφέρονται για την πνευματική εξέλιξη και την ανατολίτικη φιλοσοφία, και συνδέθηκε με την κουλτούρα της αναζήτησης που αναπτύχθηκε τον 20ό αιώνα. Είναι ένα έργο που υπερβαίνει τα όρια της λογοτεχνίας και γίνεται ένας οδηγός αυτογνωσίας, καλώντας τον αναγνώστη να στοχαστεί πάνω στη δική του ύπαρξη και στο ταξίδι της ζωής προς την προσωπική αλήθεια. Είναι ιδανικό για όσους αναζητούν βαθύτερες σκέψεις και πνευματική τροφή μέσα από την τέχνη της αφήγησης

Μετα το τέλος του Β΄ΠΠ (1946): Απο τον Καζαντζάκη και το Γιοκομίζο στον Πρεβέρ και από τον Γουό στον Ίσεργουντ

ChatGPT Image Ζορμπάς

Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά (Νίκος Καζαντζάκης – 1946) «Ο Ζορμπάς μ” έμαθε ν” αγαπώ τη ζωή και να μη φοβούμαι το θάνατο. Αν ήταν στη ζωή μου να διάλεγα έναν ψυχικό οδηγό, έναν γκουρού όπως λένε οι Ινδοί, ένα γέροντα όπως λένε οι καλόγεροι στο Άγιον Όρος, σίγουρα θα διάλεγα τον Ζορμπά.» . "Ποιος είναι ο Ζορμπάς; Είναι ο καθένας με ελληνική προφορά. Είναι ο Sinbad που διασταυρώνεται με τον Sancho Panza. Είναι η ζωτική δύναμη του Μπέρναρντ Σω που χύνεται σε ένα μακρύ, αδύνατο, αγριεμένο μουστάκι Έλληνα, του οποίου τα 65 χρόνια στον ήλιο της Μεσογείου δεν έχουν θαμπώσει τα γερακίσια μάτια του, ούτε το παγανιστικό γέλιο του...Ο Ζορμπάς κάνει τους ήρωες της πιο σύγχρονης μυθοπλασίας να φαίνονται σαν δυσπεπτικά φαντάσματα» (NYT). «Ανάμεσα στον αρρωστημένο από τον πολιτισμό άντρα, τον αγκυλωμένο από επιφυλάξεις και θρεμμένο με ανατολίτικη φιλοσοφία, και σ’ αυτόν τον εξηντάρη, που κινητοποιείται από ισχυρά ένστικτα, υφαίνεται ο δεσμός μιας φανατικής φιλίας…Κατανοεί κανείς πώς ένα τέτοιο έργο μπορούσε να έχει πάνω στον Τόμας Μανν αυτή τη σοκαριστική δύναμη που έχουν οι πρώτες συναντήσεις: ο μεγάλος Γερμανός συγγραφέας δεν δίστασε να το παραλληλίσει με τα αριστουργήματα της αρχαίας εποποιΐας….Αντηχεί μοναδικά στη σύγχρονη λογοτεχνία μας, πλησιάζοντας, ταυτόχρονα, τους μεγάλους Ρώσσους αφηγητές και τους τραγικούς» (Εκδόσεις Plon).

Όλοι οι άντρες του βασιλιά (Ρόμπερτ Πεν Γουόρεν – 1946) Το πολιτικό μυθιστόρημα, φιλοσοφικών και ηθικών αναζητήσεων, που αναφέρεται στις συνθήκες του πολιτεύματος των ΗΠΑ στην εποχή του Μεσοπολέμου «δεν παύει να είναι αντιπροσωπευτικό της γενικότερης πολιτικής σήψης και του αριβισμού που διακρίνει την πολιτική και την εξουσία. Η δημοκρατία γύρω από έναν «βασιλιά» δεν είναι ακριβώς δημοκρατική, ο «βασιλιάς» καταστρατηγεί τη νόμιμή του ισχύ, αφού κατευθύνει «μαριονέτες», όσο κι αν έχει ξεκινήσει από ιδεαλιστικές πρακτικές και συμπεριφορές, και το παρασκήνιο υπονομεύει την επιφάνεια, καθώς η διαπλοκή, ο εκβιασμός και η διαφθορά είναι πάντοτε παρόντα». (Γιώργος Ν. Περαντωνάκης, bookpress.gr, 17/12/2020).  Συγκλονιστική ιστορία για την εξουσία και τη διαφθορά στον Νότο της εποχής της Ύφεσης. Ένας διαρκής διαλογισμός για τις απρόβλεπτες συνέπειες κάθε ανθρώπινης πράξης, την ενοχλητική διασύνδεση όλων των ανθρώπων και την διεφθαρμένη κοινωνά. Ο Γουίλι Σταρκ (η ελαφρώς τροποποιημένη εκδοχή ενός πραγματικού προσώπου, του άλλοτε πανίσχυρού άνδρα / κυβερνήτη της Λουϊζιάνας), ξεκινά ως γνήσιο τέκνο του λαού, αποφασισμένος να ταχθεί στην υπηρεσία των απόκληρων και των αδικημένων, να αγωνιστεί για μια άλλη, προοδευτική Αμερική και καταλήγει ως λαϊκιστής, δημαγωγός και δολοφόνος,. Ο Τζακ, δεύτερος πρωταγωνιστής στο έργο, είναι ο πειθήνιος σύμβουλος του που εκτελεί τις εντολές του αφεντικού του, αρχικά χωρίς αντίρρηση και μετά με ολοένα και πιο πολλές αμφιβολίες και ταραγμένη συνείδησή. Και η πολιτική; Για τον Warren, αυτή είναι απλώς η αρένα που είναι πιο πιθανό να αποδείξει ότι ο άνθρωπος είναι ένα "τελειωμένο" πλάσμα. Πράγμα που κάνει…

Οι Δολοφονίες στην έπαυλη (The Honjin Murders) (Σέισι Γιοκομίζο – 1946) Το μυθιστόρημα – με απρόσμενο και συναρπαστικό τέλος - παρουσιάζει τον δημοφιλή ντετέκτιβ Kosuke Kindaichi, που πρωταγωνιστεί σε εβδομήντα επτά μυστήρια του Yokomizo. Εδώ λύνει μια διπλή δολοφονία ενός παντρεμένου ζευγαριού σε «κλειδωμένο δωμάτιο» (έγκλημα που  διαπράττεται υπό συνθήκες στις οποίες φαίνεται αδύνατο για τον δράστη να εισέλθει στον τόπο του εγκλήματος, να το διαπράξει και να παραμείνει απαρατήρητος), που λαμβάνει χώρα σε μια απομονωμένη έπαυλη (honjin) καλυμμένη με χιόνι. Ο Γιοκομίζο είχε διαβάσει εκτενώς κλασικά αστυνομικά μυθιστορήματα γουέστερν και το μυθιστόρημα κάνει αναφορές στον Τζον Ντίκσον Καρ, τον Γκαστόν Λερού και άλλους, με αρκετές αναφορές στο «Μυστήριο του Κίτρινου Δωματίου» του Λερού ως ένα εμβληματικό μυστήριο «κλειδωμένου δωματίου». Αν και έγραψε ένα νουάρ και μερικές φορές ένα γραφικό μυθιστόρημα μυστηρίου για φόνο, ο Γιοκομίζο εργάστηκε μέσα στην παράδοση της λογοτεχνικής ιαπωνικής αισθητικής. Συχνά σταματά για να συμπεριλάβει λυρικές περιγραφές της φύσης, της έπαυλης και των χαρακτήρων. Το μυθιστόρημα παρέχει μια λεπτομερή αίσθηση του τόπου, συμπεριλαμβανομένων των αναφορών σε βασικές κατευθύνσεις και ενός λεπτομερούς σκίτσου της σκηνής του φόνου. Η μουσική, τα όργανα και τα σύνεργα Koto παίζουν συχνό ρόλο στην υπόθεση. Εκτός από το κεντρικό μυστήριο, ο Γιοκομίζο χρησιμοποιεί την ιστορία για να φωτίσει τις παραδόσεις, τα έθιμα και τον ρυθμό της αγροτικής Ιαπωνίας στις αρχές του εικοστού αιώνα, καθώς και τις ανησυχίες για τις μεταβαλλόμενες ταξικές διακρίσεις. Ο παντογνώστης αφηγητής, σε μια παρένθεση προς τον «ευγενικό αναγνώστη», εξηγεί ότι η λέξη «καταγωγή, η οποία έχει σχεδόν εκλείψει από την πόλη, είναι ακόμη ζωντανή σήμερα και κυρίαρχη σε αγροτικά χωριά όπως αυτό», και το κίνητρο του δολοφόνου αποκαλύπτεται ότι σχετίζεται με μια εμμονή με τις παραδοσιακές έννοιες της τιμής και των οικογενειακών γραμμών αίματος.                                                                                                                                  

Λόγια (Ζακ Πρεβέρ - 1946) Είναι μια συλλογή που μιλά με απλά λόγια για βαθιά πράγματα. Έχει τρυφερότητα, ειρωνεία, πόνο, αγάπη, πολιτική συνείδηση. Σηματοδοτεί ένα πέρασμα από την ελιτίστικη λογοτεχνία σε μια ποίηση πιο λαϊκή, άμεση και πολιτικά φορτισμένη. Είναι ένα έργο προσβάσιμο και συγκινητικό, που έφερε την ποίηση έξω από τις λέσχες των διανοουμένων και την παρέδωσε στους δρόμους, στις πλατείες, στις τάξεις των σχολείων. Γράφτηκε στον απόηχο του Β’ΠΠ, σε μια Γαλλία που αναζητά νέο νόημα, ελπίδα και ελευθερία μετά τη φρίκη της Κατοχής και των ιδεολογικών καταπιέσεων. Ο Πρεβέρ, βαθιά ανθρωπιστής και αντικομφορμιστής, εκφράζει την κόπωση του πολίτη απέναντι στους ψεύτικους λόγους της εξουσίας. Είναι προφητική για τη δύναμη (και κατάχρηση) της γλώσσας. Με λιτά μέσα και ακατέργαστη αλήθεια, ο ποιητής μας προκαλεί να σκεφτόμαστε πίσω από τις λέξεις, να μην αποδεχόμαστε παθητικά τις ρητορικές του φόβου και του καθωσπρεπισμού. Μια συλλογή γροθιά, επίκαιρη όσο ποτέ — ιδίως στην εποχή του επικοινωνιακού πληθωρισμού. Οι στίχοι περιλαμβάνουν 95 κείμενα χωρίς στίξη με πολύ ποικίλη μορφή και έκταση. Η φόρμα είναι επίσης πολύ ποικίλη με πεζά κείμενα, σκίτσα με διάλογο σε ελεύθερο στίχο  και μια πιο παραδοσιακή χρήση ελεύθερου στίχου με τη μερική χρήση ακανόνιστων ομοιοκαταληξιών. Ο Πρεβέρ εγκαταλείπει την "υψηλή" λογοτεχνική έκφραση και γράφει με απλά, κατανοητά, καθημερινά γαλλικά, που μιλούν απευθείας στην καρδιά και στο νου του αναγνώστη. Τα ποιήματα διαβάζονται σαν πεζογραφήματα, διάλογοι, ακόμα και σαν τραγούδια του δρόμου. Η συλλογή είναι βαθιά ανθρωπιστική: υμνεί την αγάπη, την ελευθερία, τα παιδιά, τη φιλία, και τους καθημερινούς ανθρώπους. Πίσω από τη φαινομενική αφέλεια κρύβεται ένα βλέμμα στοργής και αντίστασης. Πολλά ποιήματα είναι πολιτικά φορτισμένα: αντιμιλιταριστικά, αντιεκκλησιαστικά, αντιφασιστικά. Ο Πρεβέρ σαρκάζει την εξουσία, την υποκρισία, την αστική ηθική και την καταπίεση της σκέψης. Ως σεναριογράφος του ποιητικού ρεαλισμού στον γαλλικό κινηματογράφο (π.χ. Les Enfants du Paradis), ο Πρεβέρ εισάγει εικόνες με ζωντάνια, κίνηση, ρυθμό. Το ποιητικό του βλέμμα θυμίζει συχνά κάμερα που περιγράφει σκηνές ζωής. Μερικά από τα πιο γνωστά ποιήματα του Paroles: «Πρωινό», λιτό ποίημα για τον χωρισμό, από τα πιο διάσημα και συχνά διδασκόμενα. «Barbara», ύμνος στην αγάπη και τη μνήμη, με φόντο τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. «Pour faire le portrait d’un oiseau», αλληγορία για τη δημιουργία και την ελευθερία. «Familiale», καυστική κοινωνική κριτική για την "ιδανική οικογένεια". «Lanterne magique de Picasso», φόρος τιμής στον Πικάσο και την τέχνη. «Chasse à l’enfant», βασισμένο σε πραγματικό γεγονός, ένα ποίημα για τη βία κατά των παιδιών. Τα «Λόγια», είναι από τα πιο εμβληματικά έργα της συλλογής, που αποκαλύπτουν την κενότητα των «μεγάλων λέξεων» των κυβερνώντων. Οι λέξεις "Πατρίδα", η "Ηθική", ο "Νόμος" δεν είναι τίποτα όταν δεν υπηρετούν την αλήθεια και την ελευθερία του ανθρώπου. Ο τελικός σιωπηλός άνθρωπος του ποιήματος δεν είναι απλώς παθητικός. Είναι ο αφυπνισμένος, εκείνος που έμαθε να αμφισβητεί, που αρνείται να συμμετάσχει στο παιχνίδι των ψεύτικων λόγων. Οι μεταπολεμικές γενιές είδαν τον εαυτό τους μέσα σε αυτά τα ποιήματα — ανθρώπινα, μελαγχολικά, ελπιδοφόρα. Πολλά από αυτά έγιναν τραγούδια, μελοποιημένα από καλλιτέχνες όπως ο Joseph Kosma και ερμηνευμένα από τον Yves Montand, τη Juliette Gréco, κ.ά. Είναι μία από τις πιο πολυδιαβασμένες συλλογές ποίησης στη Γαλλία και σε πολλές χώρες. Ο Πρεβέρ έγινε “λαϊκός ποιητής” – αγαπημένος των απλών ανθρώπων, χωρίς να θυσιάσει την κριτική του ματιά.

Helena Fourment by Rubens, c. 1630

Επανεξέταση του Μπράιντσχεντ (Άρθουρ Έβελυν Γουό – 1946)  Μία και μόνο μία φορά στην καριέρα του, ο πικραμένος, αστικός σατιρικός Έβελυν Γουό, μάζεψε όλα του τα νεύρα και το ταλέντο του και δημιούργησε ένα γνήσιο λογοτεχνικό αριστούργημα. Είναι στην πραγματικότητα μια απίστευτα διασκεδαστική, απίστευτα αστεία και θλιβερή ιστορία για έναν εντυπωσιακό νεαρό άνδρα, τον Τσαρλς, από τη δεκαετία του 1920 έως το 1944-1945, ο οποίος πηγαίνει στην Οξφόρδη και ερωτεύεται μια οικογένεια: τους πλούσιους, εκκεντρικούς, αριστοκράτες Φλάιτς, ιδιοκτήτες ενός μεγάλου παλιού κάστρου, του Μπράιντσχεντ. Ακολουθεί τη ζωή και τα ειδύλλια του Τσαρλς, ιδιαίτερα τις σχέσεις του με δύο από τους Φλάιτ: τον Λόρδο Σεμπάστιαν και τη Λαίδη Τζούλια. Το μυθιστόρημα εξερευνά θέματα όπως ο Καθολικισμός και η νοσταλγία για την εποχή της αγγλικής αριστοκρατίας. Στο πρώτο μισό του βιβλίου ο εξαίσιος, ξεκαρδιστικός Σεμπάστιαν, που είναι συμμαθητής του Τσαρλς, διδάσκει στον νεαρό την ομορφιά, το ποτό και την πνευματώδη συζήτηση και αναζήτηση. Στο δεύτερο, ο καθένας μεγαλώνει και όλα βαδίζουν θεαματικά προς τη καταστροφή.                                       

By Varga Judit 1973

Οι ιστορίες του Βερολίνου (Κρίστοφερ Ίσεργουντ  - 1946) «Είμαι μια κάμερα με το κλείστρο ανοιχτό». Με την ψυχραιμία και τη διαύγεια και τη μελαγχολική τους αποστασιοποίηση, αυτές οι λέξεις εκφράζουν περισσότερα μια στιγμή στο χρόνο από ό,τι τα περισσότερα  μυθιστορήματα. Δεν είναι ένα μυθιστόρημα, αλλά δύο σύντομες ιστορίες κολλημένες μεταξύ τους που σχηματίζουν ένα συνεκτικό στιγμιότυπο ενός χαμένου κόσμου, του αντιφατικού, κοσμοπολίτικο Βερολίνου της δεκαετίας του 1930, όπου όλοι χορεύουν όλο και πιο γρήγορα, σαν αυτό να τους έσωζε από την υφέρπουσα άνοδο του ναζισμού. Ένας από τους σπουδαιότερους χαρακτήρες,  η θεϊκά παρακμιακή Σάλι, μια νεαρή Αγγλίδα που τραγουδάει σε ένα άθλιο καμπαρέ, με πολυκύμαντη σεξουαλική της ζωή και μεγάλη ομάδα «θαυμάσιων» εραστών είναι στο επίκεντρο της μουσικής προσαρμογής του βιβλίου στο  «Cabaret», αλλά η θεατρική εκδοχή δεν μπορεί να ταιριάξει, ούτε πολύ περισσότερο να ξεπεράσει τη δύναμη και τον πλούτο του μυθιστορήματος. Αν και οι ιστορίες του για τη νυχτερινή ζωή του Βερολίνου σημείωσαν εμπορική επιτυχία και εξασφάλισαν τη φήμη του ως συγγραφέα, ο Ίσεργουντ αργότερα αποκήρυξε τα γραπτά του. Σε ένα δοκίμιο του 1956, ο Isherwood θρήνησε ότι δεν είχε καταλάβει τα βάσανα των ανθρώπων που απεικόνιζε. Ο Ίσεργουντ δήλωσε ότι το Βερολίνο της δεκαετίας του 1930 ήταν «μια πραγματική πόλη στην οποία οι άνθρωποι υπέφεραν από τις δυστυχίες της πολιτικής βίας και σχεδόν της πείνας. Η «κακοήθεια» της νυχτερινής ζωής του Βερολίνου ήταν του πιο αξιολύπητου είδους. Τα φιλιά και οι αγκαλιές, όπως πάντα, είχαν ετικέτες τιμών... Όσο για τα «τέρατα», ήταν αρκετά συνηθισμένα ανθρώπινα όντα που ασχολούνταν πεζά με το να βγάζουν τα προς το ζην με παράνομες μεθόδους. Το μόνο τέρας ήταν ο νεαρός ξένος που περνούσε χαρούμενα μέσα από αυτές τις σκηνές ερήμωσης, παρερμηνεύοντάς τες ώστε να ταιριάζουν στην παιδική του φαντασίωση».

¨Ξεκίνα το ταξίδι¨ - Επτά επτάστιχα για την επανάσταση (Του Δημήτρη Βασιλείου)

 

"Εργάτες της χώρας μου ... Να πηγαίνετε προς τα εμπρός γνωρίζοντας ότι, αργά ή γρήγορα, οι μεγάλες λεωφόροι θα ανοίξουν και πάλι και οι ελεύθεροι άνθρωποι θα περπατούν μέσα από αυτές για να χτίσουν μια καλύτερη κοινωνία." (Σαλβαδόρ Αλιέντε)

Σαν σήμερα, 11 Σεπτέμβρη του 1973, στη Χιλή, έγινε το αιματηρό πραξικόπημα του Πινοσέτ (με την καθοδήγηση και πλήρη υποστήριξη των Αμερικανών). Ο Αλιέντε σκοτώθηκε (αυτοκτόνησε) και έτσι "έλαβε τέλος το πείραμα" του Λαϊκού Μετώπου, πυροδοτώντας "ατελείωτες" συζητήσεις για την επανάσταση. Αναπολώντας και φέρνοντας στη μνήμη σας και εκείνα τα γεγονότα, διαβάστε τα

Επτά επτάστιχα ποιήματά μου για την Επανάσταση, τα οποία αφιερώνω σε όλους τους επώνυμους και ανώνυμους αγωνιστές της Χιλής. (Δ.Βασιλειου)

ΕΙΡΩΝΕΙΑ

«Γεια σου ρε επαναστάτη!»

Πόσες φορές, κατάμουτρα,

την ειρωνεία τούτη δέχτηκα.

Δεν ήταν τόσο από εχθρούς,

μα πιότερο από φίλους,

στους ίδιους δρόμους που βαδίσαμε.

 

Οι “ορθολογιστές” φίλοι μου, δεν νιώθουν

ούτε έρωτα, μα ούτε κι’ επανάσταση.

 

ΑΒΡΟΡΑ

Καθόταν αναπαυτικά στον καναπέ του

κι’ έλεγε θεωρίες κι’ εξυπνάδες,

περιμένοντας μιαν Αβρόρα να βροντήξει.

Κι’ έξω εκεί, ο κόσμος που πεινούσε

έναν ξεσηκωμό, μιαν επανάσταση ζητούσε.

 

Με τους ανθρώπους γίνε ένα,

στις φλέβες των καημών τους βάλε αίμα.

 

ΜΝΗΜΗ

Μνήμη,

κλειδί της ιστορίας,

της επανάστασης δροσοπηγή.

Οι αμνήμονες, της λήθης εραστές,

δεν έχουν παρελθόν και ούτε μέλλον θα ’χουν.

 

Ποτίστε μνήμη τη ζωή σας

μια επανάσταση ν’ ανθίσει.

 

ΜΗΝ ΛΥΠΗΘΕΙΣ ΤΟΥΣ ΚΟΠΟΥΣ ΣΟΥ

Μπολιάστε τη ζωή σας,

την κάθε μέρα της ζωής σας,

με ποίηση και έρωτα,

μια επανάσταση να ξεκινήσει

και το «εμείς», το «εγώ» μας να νικήσει.

 

Μην λυπηθείς τους κόπους σου,

η λευτεριά δεν θα ’ρθει μοναχή της.

 

ΤΥΜΒΩΡΥΧΟΙ

Πάνω στους τύμβους της μνήμης

εγκυμονείται το μέλλον.

Οι εργάτες της επανάστασης

ετοιμάζουν την έκρηξη της γέννησης.

Οι φρουροί της συνείδησης

 

γνέθουν αποφασιστικά

τις θηλιές των τυμβωρύχων.

 

ΑΝΑΓΚΗ ΖΩΗΣ

Ο πόνος της φτώχειας σκοτώνει

και οι νεκροί μας, ακόμη πεινάνε.

Οι μάνες δεν έχουν με τι να θηλάξουν,

τα παιδιά μας πριν έρθουν, πεθαίνουν.

Τη Γη μας ο πλούτος δουλώνει.

 

Ανάγκη ζωής η επανάσταση.

Ίσως έτσι, σωθεί ο Άνθρωπος!

 

ΟΤΑΝ …

Όταν η ματιά σου θα κοιτά όλες τις γωνιές της γης,

όταν η καρδιά σου θα νοτίζει απ’ τον πόνο των ανθρώπων,

όταν η αγκαλιά σου θα χωράει όλα τα παιδιά του κόσμου,

όταν η ψυχή σου θα δονείται από έρωτα συμπαντικό,

όταν το μυαλό σου θα ’ναι έτοιμο να κάνει επανάσταση,

 

τότε σίγουρος, σαφής και αποφασισμένος,

ξεκίνα το ταξίδι, στο δίκιο και στη λευτεριά ταμένος.

1944-1945: Απο τον Αραγκόν, στον Μπόρχες και απο τον Μπρεχτ στον Όργουελ

Πινακοθήκη Τέχνης Buronzu. Η μούσα της αφύπνισης

Ο φόβος απέναντι στο «γυμνό» είναι πολύ παλιός και καθόλου αθώος. Η «εισαγωγή» του στη κοινωνική συνείδηση άρχισε από την εποχή της εγκαθίδρυσης της πατριαρχίας και υπερίσχυσε με την κυριαρχία των πατριαρχικών θρησκειών. Σε εποχές κρίσεων και μεγάλης αβεβαιότητας – κοινωνικής, πολιτικής, οικονομικής, συνειδησιακής – οι δυνάστες αλλά και οι δυναστευόμενοι, συχνά αναζητούν οι μεν πρώτοι την ασφάλεια του ελέγχου και οι δεύτεροι την ψευδαίσθηση της σταθερότητας. Το πρώτο πεδίο ελέγχου στις πατριαρχικές κοινωνίες είναι η οικογένεια και το «κλειδί» το γυναικείο σώμα (που αφορά το μισό του πληθυσμού). Ελέγχοντας αυτό δεν ελέγχονται μόνο αυτές που το έχουν αλλά και αυτοί που το ποθούν (δηλαδή το άλλο μισό).  Ο μύθος της «σεμνότητας» (που ουσιαστικά παραβιάζει τη φύση), δεν έχει καμιά σχέση με την αισθητική αλλά είναι βαθιά χειριστικός με ιδεολογικές ρίζες. Διαχωρίζει τους ανθρώπους σε αυτούς που «σέβονται τον εαυτό τους» και σε αυτούς που δεν τον σέβονται προκαλώντας τη «δημόσια αιδώ». Φτιάχνεται έτσι ένα μυθολογικό κατασκεύασμα καταναγκασμού και καταπίεσης.                       

Ωρελιέν (Λουί Αραγκόν – 1944) Εξερευνά τα ηθικά διλήμματα και τις αισθητικές εκτροπές του ομώνυμου σαραντάρη αστού ήρωα, που δεν έχει ποτέ συνέλθει από τις εμπειρίες του στον Α’ΠΠ. Απεικονίζει μια ξεχασμένη και ιδιότροπη γενιά του Μεσοπολέμου, χωρίς καμία σαφή ταυτότητα. Η δράση εκτυλίσσεται με φόντο τη δεκαετία του '20 (με εμφανίσεις από τον Πικάσο και τους Ντανταϊστές στην Πιγκάλ, αναφορές στην αντίδραση κατά του Κοκτώ και νύξεις για εξόδους στο Δάσος της Βουλώνης). Παρά τις ανούσιες αναζητήσεις που τον περιβάλλουν, ο Aurélien παρασύρεται σε έναν κατακλυσμιαίο, βασανιστικό και αδύνατο έρωτα για τη Βερενίκη, μια νεαρή γυναίκα που μόλις ήρθε από την επαρχία με σύζυγο και «γεύση για το απόλυτο» («le goût de l'absolu»). Ο Αραγκόν βλέπει τους δύο ήρωές του να προσπαθούν να ξεφύγουν από το αδιέξοδο τους και να προσκολλώνται στην ιδέα ενός έρωτα που ήδη αποδεικνύεται αδύνατος. Κάθε ένας από τους δύο πρωταγωνιστές προβάλλει τις φαντασιώσεις και τις εμμονές του στον άλλον, και όπως πάντα στα μυθιστορήματα του Αραγκόν, η ιστορία, με τη σκιά των δύο παγκοσμίων πολέμων που πλαισιώνουν το μυθιστόρημα, είναι αυτή που βαραίνει τους δύο εραστές. Η αγάπη τους, δεν μπορεί να αντέξει τις πιέσεις της πραγματικότητάς τους. Η Βερενίκη τελικά επιστρέφει στην επαρχιακή της ζωή, αφήνοντας τον Ωρελιέν να αγκαλιάσει μια ζωή γεμάτη απογοήτευση και ηδονισμό με ανανεωμένο σθένος. Δεκαοκτώ χρόνια αργότερα, συναντιούνται ξανά και ξαναζούν την αδυναμία της χαμένης τους αγάπης. Ανάμεσα στον Ωρελιέν και τη Βερενίκη, ο μακρύς χωρισμός έχει δημιουργήσει μια άβυσσο και απλώς επιβεβαιώνει αυτό που διαισθάνονταν και οι δύο: ο έρωτάς τους δεν θα ήταν τίποτα άλλο παρά μια χίμαιρα. Αυτό το πάθος, που δεν θα ήταν ποτέ τίποτα άλλο παρά μια ανάγκη για αγάπη, βρίσκεται στο επίκεντρο δύο υπάρξεων: του Ωρελιέν, ενός άνδρα συντετριμμένου από τον πόλεμο που δεν μπορούσε να υπάρξει, και της Βερενίκης, που μοιάζει παραδόξως με τη σύγχρονη γυναίκα, που είχε ονειρευτεί ο Αραγκόν, μια διαυγούς και πολιτικοποιημένης γυναίκας, που ήξερε πώς να απαιτεί και, πως τελικά να κατακτά την ανεξαρτησία της.

Η Παναγία των λουλουδιών (Ζαν Ζενέ – 1944) Το πιο "εμπρηστικό" ίσως μυθιστόρημα του 20ού αιώνα. Αφηγείται την ιστορία της Divine, μιας τρανς γυναίκας που έχει πεθάνει από φυματίωση και ως αποτέλεσμα έχει αγιοποιηθεί. Ζει σε μια σοφίτα με θέα στο νεκροταφείο της Μονμάρτρης, την οποία μοιράζεται με διάφορους εραστές, ο σημαντικότερος από τους οποίους είναι ένας νταβατζής. Μια μέρα φέρνει σπίτι έναν νεαρό δολοφόνο, που ονομάζεται «Παναγία των Λουλουδιών». Η Παναγία τελικά συλλαμβάνεται, δικάζεται και εκτελείται. Ο θάνατος και η έκσταση συνοδεύουν τις πράξεις κάθε χαρακτήρα, καθώς ο Ζενέ μεταβάλλει όλες τις αξίες, καθιστώντας την προδοσία ύψιστη ηθική αξία, τον φόνο μια πράξη αρετής και σεξουαλικής έλξης. Ο αφηγητής μάς λέει ότι οι ιστορίες που παρουσιάζει είναι κυρίως για να διασκεδάσει τον εαυτό του, ενώ καταδικάζει την ποινή του στη φυλακή – και οι άκρως ερωτικές, συχνά σεξουαλικές, ιστορίες περιστρέφονται για να βοηθήσουν τον αυνανισμό του. Ο Jean-Paul Sartre το αποκάλεσε «το έπος του αυνανισμού».

Ν.Χατζηκυριάκος Γκίκας 1954

Η γειτονιά (Βάσκο Πρατολίνι – 1944) Τοποθετημένο μεταξύ 1932 και 1939, το μυθιστόρημα αφηγείται τις ρομαντικές περιπέτειες μιας ομάδας νέων από μια εργατική γειτονιά της Φλωρεντίας (τη Σάντα Κρότσε), οι οποίες αποτυπώνονται κατά τη μετάβαση από την εφηβεία στην πρώιμη νεότητα: στην πράξη, αποτυπώνει την ανάπτυξη της συναισθηματικής τους εκπαίδευσης και τη διαμόρφωση μιας πολιτικής συνείδησης. Συνδυάζει στοιχεία ρεαλισμού και ψυχολογικής ανάλυσης για να αποδώσει την ένταση και την καθημερινότητα των απλών ανθρώπων σε περιόδους κρίσεων. Το μυθιστόρημα υποστηρίζεται από μια συνεχή συνύφανση προσωπικών και συναισθηματικών γεγονότων στα οποία κινούνται οι διάφοροι χαρακτήρες, χωρίς κανείς ιδιαίτερα να αναδύεται ή να αναγνωρίζεται, ούτε καν στη μορφή του Βαλέριο, της αφηγηματικής φωνής που ταυτίζεται με τον συγγραφέα. «Ήμασταν συνηθισμένα πλάσματα. Μια χειρονομία ήταν αρκετή για να προκαλέσει τον θυμό μας ή την αγάπη μας». Στην πράξη, η γειτονιά Santa Croce είναι αυτή που λειτουργεί ως φόντο, σχεδόν ως πρωταγωνίστρια, και παρουσιάζεται με ζωηρά φώτα και χρώματα καθώς αλλάζουν οι εποχές, αλλά και με σκούρους τόνους στην περιγραφή των εσωτερικών χώρων των απλών σπιτιών. Αυτός είναι ένας κόσμος απομονωμένος από τους υπόλοιπους, αλλά ενωμένος και μοιρασμένος με τους ανθρώπους του που βιώνουν κοινωνική καταπίεση εν μέσω καθημερινών υλικών δυσκολιών, αλλά πλούσιος σε ανθρωπιά και συναισθήματα, ενωμένος σε μια συμπαγή και συμμετοχική κοινότητα. Ταυτόχρονα, ο Πρατολίνι περιγράφει έμμεσα την πολιτική διάσταση της Φλωρεντίας και, πάνω απ' όλα, την τάση του φασισμού να κατεδαφίζει τις εργατικές γειτονιές, προκειμένου να εξαλείψει τον κίνδυνο της επανάστασης από τις ρίζες του. Τα επαναστατικά συναισθήματα έρχονται σε αντίθεση με τα τυπικά εφηβικά. τα πρώτα ερωτικά αισθήματα που νιώθει ο Βαλέριο, ο οποίος, μετά από ένα αρχικό ενδιαφέρον για τη Λουτσιάνα, η οποία τελικά θα παντρευτεί τον Αρίγκο, συνειδητοποιεί ότι νιώθει κάτι περισσότερο για τη Μαρίσα. Οι δυο τους παραμένουν αρραβωνιασμένοι για δύο χρόνια, μετά τα οποία ο Βαλέριο έχει μια φευγαλέα σχέση με την Όλγα, μέχρι που εκείνη τον αφήνει για να ακολουθήσει τη μητέρα της στο Μιλάνο. Ανάμεσα στους φίλους του στη γειτονιά, ο Κάρλο είναι μια συγκινητική φιγούρα, μεγαλωμένος σε μια εξευτελιστική ανθρώπινη κατάσταση, που εκφράζει την μνησικακία του με ξεσπάσματα οργής που εναλλάσσονται με συναισθήματα νοσηρού δεσμού. Το κύριο θύμα αυτών των σχιζοφρενικών συναισθημάτων είναι η πρόωρη και θλιμμένη Μαρίσα, ένα κορίτσι που κρύβει την υπαρξιακή της μοναξιά και τον φόβο της πίσω από μια μάσκα ψεύτικης ασφάλειας και θράσους απέναντι στους άντρες. Η ιστορία της εντελώς εσωτερικής τους κατάκτησης του τραγικού και απελπισμένου έρωτά τους είναι ένα από τα πιο έντονα και συγκινητικά σημεία του μυθιστορήματος. Ακριβώς τη στιγμή που ο Κάρλο και η Μαρίσα καταλαβαίνουν το βάθος του συναισθήματος που τους δένει, το αγόρι θα φύγει για τον πόλεμο, όπου θα βρει τον θάνατο. Ούτε καν η κατεδάφιση των απλών σπιτιών από τους φασίστες δεν μπορούσε να αποδυναμώσει τους βαθιούς δεσμούς που είχαν δημιουργηθεί μεταξύ των νέων της γειτονιάς, οι οποίοι τώρα είχαν μεγαλώσει και είχαν δοκιμαστεί από σκληρές και τραυματικές εμπειρίες που τους είχαν βοηθήσει να ωριμάσουν. Ακριβώς γι' αυτόν τον λόγο, η Μαρίσα, στο τέλος του μυθιστορήματος, ισχυρίζεται ότι ο Βαλέριο έβρισκε τη γειτονιά διαφορετική. Αλλά οι άνθρωποι ήταν ακόμα εκεί. Είχε «στριμωχτεί στα σπίτια που στέκονταν ακόμα όρθια σαν να ήθελε να οχυρωθεί». Αυτοί οι λίγοι που είχαν πάει να ζήσουν στα περίχωρα, όπου βρήκαν τον καθαρό αέρα και τον ήλιο, στη γειτονιά σχεδόν θεωρούνται λιποτάκτες. Και για αυτό ο αφηγητής, απαντά: «Στην πραγματικότητα, ακόμη και ο αέρας και ο ήλιος είναι πράγματα που πρέπει να κατακτηθούν πίσω από τα οδοφράγματα».

Η ζούγκλα των ανθρώπων (Κουκρίτ Πραμότζ – 1944). Κατά τη διάρκεια του Β΄ΠΠ., ένας νεαρός Ταϊλανδός δάσκαλος εγκαταλείπει το σχολείο στους βάλτους για να βρει δουλειά στην Μπανγκόκ. Στο δρόμο συναντά κλεφτρόνια, πόρνες, ξενοδόχους, Ιάπωνες στρατιώτες και παπάδες που δίνουν ευλογίες για το ρύζι. Κάθε «άνθρωπος» είναι ένα σκοτεινό δάσος από επιθυμίες και φόβους. Το μυθιστόρημα τελειώνει με τον δάσκαλο να επιστρέφει στο χωριό, φέρνοντας μια ανοιχτή πληγή αντί για γνώση. Ο Kukrit Pramoj, μελλοντικός πρωθυπουργός και διανοούμενος, γράφει το πρώτο ταϊλανδικό μυθιστόρημα «The Jungle of People», που δεν έχει βασιλικό ή βουδιστικό ήρωα. Χρησιμοποιεί την τεχνική του «πολυπρισματικού μονολόγου»: κάθε κεφάλαιο φέρει τη φωνή ενός διαφορετικού προσώπου, δημιουργώντας ένα πολυφωνικό ντοκουμέντο της κατοχής. Η γλώσσα αναμειγνύει την κεντρική ταϊλανδέζικη με διαλέκτους Λάο και Μον. Με αυτόν τον τρόπο αναιρείται η ιδέα του ενιαίου «ταϊλανδικού λαού» και αναδεικνύεται η πολυσχιδής πραγματικότητα. Το βιβλίο απαγορεύτηκε από τους Ιάπωνες, αλλά κυκλοφόρησε παράνομα και ενίσχυσε το κίνημα της «Ελεύθερης Ταϊλάνδης».

Ν.Χατζηκυριάκος Γκίκας. Μυθικά πλάσματα στη θάλασσα 1971

Μυθοπλασίες (Χόρχε Λουίς Μπόρχες - 1944 κ.ε.) Πολλές από τις ιστορίες της συλλογής αποκαλύπτουν τη μυθολογική τους ουσία, ευθυγραμμιζόμενες με την λεπτότερη γραμμή μεταξύ ψευδαίσθησης και πραγματικότητας. Ο αναγνώστης δεν μαντεύει πάντα πού πραγματικά εισάγει ο συγγραφέας μυστικισμό και πού όχι. Ο Μπόρχες χαρακτηρίζεται από έναν συνδυασμό ποιητικών και πεζογραφικών μεθόδων, ο οποίος εστιάζει την προσοχή όχι μόνο στην ιστορία, αλλά και στον τρόπο που παρουσιάζεται. Ο συγγραφέας επιτυγχάνει τη γνώση μέσω συμβολικών και σημασιολογικών εκφράσεων, χρησιμοποιώντας συχνά μεταφορές, οι οποίες λειτουργούν ως επιστημολογικό εργαλείο. Οι «Μυθοπλασίες» χαρακτηρίζονται από τη χρήση συμβόλων όπως «βιβλίο», «βιβλιοθήκη», «καθρέφτης», «λαβύρινθος». Μέσα από τον συμβολισμό, ο συγγραφέας πραγματεύεται τα θέματα του χρόνου, της μοναξιάς, του θανάτου και της αντιφατικής φύσης της παγκόσμιας τάξης. Αν και η εικόνα του λαβυρίνθου μπορεί να βρεθεί σε προηγούμενα έργα του Μπόρχες, είναι θεμελιώδης εδώ. Η πεζογραφία του Αργεντινού συγγραφέα δεν αναφέρεται απλώς στον λαβύρινθο ως αρχιτεκτονικό αντικείμενο ή σύμβολο, είναι από μόνο της «λαβυρινθώδης». Μυθικοί, εικασιακοί λαβύρινθοι χτίζουν την αφήγηση όπως τα τείχη τους, καθιστώντας τη δομή των ιστοριών πολυδιάστατη και συγκεχυμένη. Έτσι, στην ιστορία «Η Βιβλιοθήκη της Βαβέλ», ο λαβύρινθος είναι μια ατελείωτη Βιβλιοθήκη, η δομή της οποίας είναι διατεταγμένη και χωρισμένη σε πανομοιότυπα εξαγωνικά τμήματα. Αλλά το σημαντικό είναι ότι η Βιβλιοθήκη είναι ουσιαστικά ένα Σύμπαν. Έτσι, ο συγγραφέας, σε σύγκριση με την άπειρη βιβλιοθήκη, προβάλλει την έννοια του σύμπαντος. Καθώς η ιστορία προχωρά, καταλαβαίνουμε ότι όλοι οι επισκέπτες της βιβλιοθήκης χάνονται ανεπιστρεπτί στις έννοιες που συνθέτουν αυτόν τον λαβύρινθο, αφού από τη φύση του είναι άπειρος και επομένως άγνωστος. Τα διηγήματα της συλλογής εμπεριέχουν όλα τo φανταστικό στοιχείο, και συχνά γίνεται αναφορά σε αλληγορικές μεταφορές για την ιδιαίτερα περίπλοκη φύση των κόσμων, των συστημάτων, του χρόνου, καθώς και των ανθρωπίνων ενασχολήσεων και ιδιοτήτων. Οι λαβύρινθοι του συγγραφέα είναι παντού και πάντα, από τη φύση, τη κοινωνία και το άνθρωπο. Σε αυτούς συμπυκνώνονται και παρουσιάζονται μέσα από κανονικούς ή παραμορφωμένους καθρέφτες οι ψυχολογικοί εφιάλτες, οι εμμονές, προκαταλήψεις, απωθημένα και φοβίες. «Οι καθρέφτες και οι πατέρες ήταν εξίσου μισητοί, γιατί πολλαπλασίαζαν τον αριθμό των ανθρώπων». Ακόμη και οι ιδέες μπορούν να πάρουν τη μορφή λαβυρίνθου και να οδηγήσουν σε συνεχή περιπλάνηση ή και σε αδιέξοδα. Το ίδιο περιεχόμενο σε πολύ μεγάλο βαθμό υπάρχει και στην ξεχωριστή συλλογή "Λαβύρινθοι".

Η φάρμα των ζώων (Τζωρτζ Όργουελ – 1945) Ήταν το πρώτο έργο στο οποίο προσπάθησε, στοχοπροσηλωμένα, "να ενώσει πολιτικό και καλλιτεχνικό σκοπό σε ένα ενιαίο σύνολο". Είναι ένα βιβλίο εξαιρετικής νοημοσύνης και διαχρονικής αξίας. Συνδυάζει τη γοητεία ενός απλού αφηγήματος με τη βαθύτητα μιας πολιτικής προειδοποίησης. Το μυθιστόρημα αφηγείται την ιστορία των ζώων μιας φάρμας στην Αγγλία, που επαναστατούν ενάντια στον άνθρωπο-ιδιοκτήτη τους, για να εγκαθιδρύσουν ένα σύστημα ισότητας και συνεργασίας. Μετά την επιτυχημένη εξέγερση, αναλαμβάνουν τη διαχείριση της φάρμας υπό την ηγεσία των γουρουνιών — με επικεφαλής τον ευφυή Ναπολέοντα και τον ιδεαλιστή Χιονόμπαλά. Η φάρμα μετονομάζεται σε «Φάρμα των Ζώων» και εισάγεται ένα νέο σύστημα αρχών, οι Επτά κανόνες της Ζωικής Ισότητας, με πιο εμβληματικό το «Όλα τα ζώα είναι ίσα». Ωστόσο, με την πάροδο του χρόνου, η νέα τάξη πραγμάτων εκφυλίζεται. Τα γουρούνια σταδιακά συγκεντρώνουν όλη την εξουσία, χειραγωγούν τα υπόλοιπα ζώα και τελικά υιοθετούν τα χαρακτηριστικά του παλιού καθεστώτος. Το έργο κλείνει με τη διάσημη και σοκαριστική φράση: «Όλα τα ζώα είναι ίσα, αλλά κάποια ζώα είναι πιο ίσα από τα άλλα». Είναι μια ιδιοφυής αλληγορική νουβέλα, στην οποία ο Orwell μεταμφιέζει την πολιτική σάτιρα σε παραμύθι για ενήλικες. Παρά το σύντομο μέγεθός της, αποτελεί μία από τις πιο αποτελεσματικές και διαχρονικές κριτικές του ολοκληρωτισμού και ειδικά της σταλινικής ΕΣΣΔ. Η φάρμα λειτουργεί ως μικρογραφία της ρωσικής κοινωνίας μετά την Επανάσταση του 1917. Ο ιδεαλιστής Χιονόμπαλάς παραπέμπει στον Τρότσκι, ενώ ο Ναπολέων αντιπροσωπεύει τον Στάλιν. Η παραποίηση της ιστορίας, οι διώξεις, η κατασκευή εχθρών και η καταπίεση με στόχο τη διατήρηση της εξουσίας, είναι ακριβείς και αιχμηρές αντανακλάσεις της σοβιετικής πρακτικής. Η αφήγηση είναι λιτή, σχεδόν παιδική στην επιφάνειά της, αλλά κρύβει πίσω της στρώματα ειρωνείας και σαρκασμού. Καταφέρνει να φανερώσει πώς τα ιδανικά της ισότητας και της ελευθερίας καταπατούνται όταν δεν υπάρχει διαφάνεια, εκπαίδευση και πολιτική ευθύνη. Τα ζώα —και ιδίως ο Μπόξερ, που συμβολίζει τη λαϊκή τάξη— δεν είναι αθώα θύματα, αλλά συνένοχοι μέσα από την παθητικότητα και την τυφλή υπακοή. Το έργο μιλά επίσης για τη φθορά των επαναστατικών ιδανικών. Η σταδιακή κατάρρευση της ισότητας μέσα από τον λόγο («πρώτα τα γουρούνια κοιμούνται στο σπίτι, μετά φορούν ρούχα, πίνουν αλκοόλ, και τελικά συνομιλούν με τους ανθρώπους σαν ίσοι προς ίσους») είναι αριστοτεχνικά δοσμένη. Στο τέλος, τα ζώα κοιτούν τα γουρούνια και τους ανθρώπους και δεν μπορούν πια να ξεχωρίσουν ποιος είναι ποιος. Η χρήση της αλληγορίας ως λογοτεχνικό εργαλείο δεν είναι απλώς πετυχημένη, είναι κορυφαία. Επιτρέπει στον Orwell να γράψει ένα πολιτικό έργο με διαχρονική ισχύ, χωρίς να το περιορίζει σε συγκεκριμένα γεγονότα. Γι’ αυτό και σήμερα, το έργο αφορά κάθε καθεστώς που χρησιμοποιεί την προπαγάνδα και το φόβο για να διατηρήσει την εξουσία του. Η νουβέλα συνιστά επίσης μάθημα πολιτικής συνείδησης: πώς ο λαός μπορεί, με καλή πίστη και ιδεαλισμό, να παραδώσει την εξουσία του και να παγιδευτεί στον αυταρχισμό χωρίς καν να το καταλάβει.

Τα Χαϊμαλιά του Έρωτα και των Αρμάτων (Αντρέας Εμπειρίκος - 1945) Είναι μια μοναδική ερωτική τριλογία, που περιέχει τα: "Αργώ ή Πλους αεροστάτου", "Ζεμφύρα ή Το μυστικόν της Πασιφάης" και "Βεατρίκη ή Ο έρωτας του Buffalo Bill". Η "Αργώ" είναι γραμμένη στη περίοδο της εμφύλιας σύγκρουσης μετά την απελευθέρωση και περιέχει δύο ταυτόχρονες ιστορίες: την γιορταστική απογείωση του αεροστάτου "Αργώ" στην Σάντα Φε ντε Μπογκοτά το 1906, με τρεις φλογερούς αεροναύτες -Άγγλο Λόρδο, Γάλλο εξερευνητή και Ρώσο ναύαρχο (alter ego του ποιητή), και τη δραματική ιστορία του ζηλιάρη καθηγητή ντον Πέντρο, της κόρης του Καρλόττας και του ινδομιγή εραστή της. Στο "Ζεμφύρα ή Το μυστικόν της Πασιφάης", που αναπτύσσεται στο Παρίσι το 1902, υπάρχει ο έρωτας του λιονταριού Ζαμβέζης και της θηριοδαμάστριας Ζεμφύρας. Το ερωτικό παιχνίδι ανθρώπου/ζώου δεν είναι ακίνδυνο, αφού εμπεριέχει ενστικτώδεις ορμές, όμως νικά ο έρωτας. Η "Βεατρίκη ή Ο έρωτας του Buffalo Bill" έχει δύο ερωτικές ιστορίες, στις οποίες ο τόπος και ο χρόνος διαφέρουν με τρόπο ώστε η μια να εμπεριέχεται στην άλλη. Η πρώτη, αναφέρεται σε μια από τις περιπέτειες του Buffalo Bill μετά τον αμερικανικό εμφύλιο. Ο χρόνος της δεύτερης είναι ο τρέχων της ζωής του συγγραφέα (καλοκαίρι του 1945) και αναπτύσσεται σε επιστολική μορφή με την μετέπειτα σύζυγό του με έξι επιστολές που ανταλλάσσουν η Βιβίκα/Βεατρίκη με τον Εμπειρίκο/ Buffalo Bill. Όλο το έργο διαπερνάτε από τη κυρίαρχη αντίληψη του ποιητή ότι ο "άνευ ορίων και άνευ όρων" έρωτας είναι ο μόνος τρόπος για να λυθούν τα προβλήματα της ανθρωπότητας και να απελευθερωθεί από τα δεινά της. Υπάρχουν πάρα πολλά διαχρονικά κοινωνικά και πολιτικά μηνύματα σε κάθε τμήμα της τριλογίας και συνολικά στο έργο, με τις ερωτικές ιστορίες που αναπτύσσονται σε κλίμα φόβου και βίας αλλά τελικά νικά ο έρωτας. Ο πλανόδιος ποιητής του Παρισιού (alter ego του Εμπειρίκου), κατηγορεί τους "παρακοιμωμένους κάθε ανθρώπινης ανεπάρκειας, τους υπερμάχους της κάθε ηττοπάθειας, τους ευνουχισμένους χριστιανούς ...τους κιβδηλοποιούς του έρωτα και των αρμάτων, τους πάσης φύσεως προαγωγούς της τέχνης … τους ηθικολόγους και ανηθικολόγους, τους πάσης φύσεως βρωμερούς και σκατολόγους".

Ο κύκλος με την κιμωλία (Μπέρτολτ Μπρεχτ - 1945) Η Γκρούσα που είναι υπηρέτρια σε αρχοντικό, παίρνει κοντά της τον γιο τού άρχοντα, όταν αυτός δολοφονείται από επαναστάτες και η μητέρα του τον εγκαταλείπει κυνηγημένη. Με θυσίες κρατάει το παιδί κοντά της, μέχρι την ημέρα που η βιολογική μητέρα του επιστρέφει και το διεκδικεί δικαστικά, κατηγορώντας τη Γκρούσα, ότι της το έκλεψε. Ο Αζντάκ, ένας λαϊκός, μέθυσος και κουτοπόνηρος άνθρωπος που όλως τυχαίως, χρίζεται δικαστής καλείται να αποφασίσει για την τύχη του παιδιού, επιλέγοντας μία σολομώντεια λύση: Τοποθετεί το παιδί μέσα σ’ έναν κύκλο και ζητά από τις δύο γυναίκες να το τραβήξουν από τα χεράκια του με δύναμη, η κάθε μια προς το μέρος της. Όποια καταφέρει να το βγάλει από τον κύκλο, θα το κρατήσει δικό της για πάντα. Η βιολογική μητέρα το τραβά με δύναμη, ενώ η Γκρούσα που δεν θέλει να το πονέσει, το αφήνει.

Αγάπη (Χένρι Γκριν – 1945) Μια κλασική ιστορία στην οποία που έρχονται όλα τα πάνω κάτω, με έμφαση στα κάτω. Η ζωή μιας μεγάλης ιρλανδικής εξοχικής κατοικίας κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου μέσα από τα μάτια των Βρετανών υπηρετών της, οι οποίοι φτιάχνουν έναν δικό τους κόσμο σε μια περίοδο που οι αφέντες τους λείπουν. Περιγράφει τη ζωή πάνω και κάτω από τις σκάλες όπου οι υπηρέτες δίνουν τις δικές τους μάχες και συγκρούσεις εν μέσω φημών για τον πόλεμο στην Ευρώπη, εισβάλλοντας ο ένας στις αρμοδιότητες του άλλου και δημιουργούν ένα ασταθές περιβάλλον ιδιοτελούς συμπεριφοράς, κλοπής, κουτσομπολιού αλλά και αγάπης. Σε μια συνέντευξη του 1958 ο συγγραφέας ανάφερε «Πήρα την ιδέα του "Loving" από έναν υπάλληλο στην Πυροσβεστική Υπηρεσία κατά τη διάρκεια του πολέμου. Υπηρετούσε μαζί μου και μου είπε ότι κάποτε είχε ρωτήσει τον ηλικιωμένο μπάτλερ που τον πρόσεχε σαν παιδί, τι άρεσε περισσότερο στον κόσμο στα γεράματά του. Η απάντηση ήταν: "Ξαπλωμένος στο κρεβάτι ένα καλοκαιρινό πρωινό, με το παράθυρο ανοιχτό, ακούγοντας τις καμπάνες της εκκλησίας, τρώγοντας βουτυρωμένο τοστ με τσιπς¨. Είδα το βιβλίο στην ίδια στιγμή». Η γενναιοδωρία του Γκριν προς ακόμη και τους πιο δόλιους και «άσεμνους» από αυτούς, προσφέρει ένα μάθημα που δεν ξεχνάς ποτέ.

Τραγούδια της Σκιάς (Λεοπόλντ Σεντάρ Σενγκόρ - 1945) Ποίηση – εξερεύνηση της αφρικανικής ταυτότητας και της αποικιοκρατίας. Ο ποιητής, ένας από τους πιο αναγνωρισμένους Αφρικανούς συγγραφείς που χρησιμοποιούν τη γαλλική γλώσσα ως μέσο έκφρασης, συνδυάζει την αφρικανική παράδοση με τη γαλλική κλασική εκπαίδευση, επηρεασμένος από τους δασκάλους της γαλλικής παράδοσης. Ωστόσο, υπάρχουν υποκείμενες ρομαντικές τάσεις στην λυρική του ποίηση. Μάλιστα, τα "Hants d'Ombre", ακολουθούν την ρομαντική παράδοση που καθόρισαν οι δάσκαλοι του αγγλικού ρομαντικού στίχου. Το έργο του Senghor αντικατοπτρίζει την εποχή του, με «κοινά» χαρακτηριστικά της ευαισθησίας στους στίχους που ενσαρκώνουν τη συνείδηση του ποιητή, η οποία ταυτίζεται με αυτή των γηγενών κατοίκων. Αυτή η εξατομίκευση εκδηλώνεται στη χρήση αισθητηριακών εκκλήσεων, συγκεκριμένων εντυπώσεων και συμβολικών εννοιών για να μεταφέρει την ευαισθησία του. Αυτά τα τρία εργαλεία παρουσιάζουν το θέμα του, τη νοσταλγία και την αγάπη, που τροφοδοτούνται από το αίσθημα της εξορίας και της μοναξιάς. Στην πραγματικότητα, ο ποιητής χρησιμοποιεί τα ρομαντικά μέσα της μνήμης και της φύσης για να προβάλει την ευαισθησία του και να παράγει στίχους που ενσαρκώνουν τη μέση συνείδησή της κοινωνίας της πατρίδας του. Τα ποιήματα του τηρούν τον ρομαντικό ορισμό του ποιητή καταδεικνύοντας την στοχαστική φύση του και την ενδοσκόπηση στην οποία επιδίδεται για να προσεγγίσει με επιτυχία τα συναισθήματα του αναγνώστη του, μέσω μιας αριστοτελικής κάθαρσης.

By Kalmanchey Zoltan 1974

Πίπη η Φακιδομύτη (Άστριντ Λίντγκρεν - 1945) Ενώ η "φυσικότητα της Πίπης περιέχει εγωισμό, αγνόηση και μια επισημασμένη τάση να λέει ψέματα," ο χαρακτήρας "είναι ταυτοχρόνως γενναιόδωρος, ευέλικτος, σοφός και αληθής για τον εαυτό της και στους άλλους.

Αν φωνάζει άστον να φύγει (Τσέστερ Χάιμς – 1945) Περιέχει πολλά αυτοβιογραφικά στοιχεία και διηγείται τέσσερις μέρες από τη ζωή ενός μαύρου επιστάτη σε ναυπηγείο στο Λος Άντζελες κατά τη διάρκεια του Β'ΠΠ, που αγωνίζεται ενάντια στον ρατσισμό, καθώς και τις δικές του βίαιες αντιδράσεις στον ρατσισμό. Ο Μπομπ είναι νεοφερμένος στη πόλη και έχει κάποια πανεπιστημιακή εκπαίδευση. Παρά τις ευκαιρίες που δίνει η τρέχουσα πολιτική του Ρούζβελτ στους έγχρωμους ο Μπομπ δεν μπορεί να αποφύγει τις προκλήσεις και πιέσεις του ρατσισμού. Πιστεύει ότι έγινε επιστάτης για να κερδίσει τη συνεργασία των μαύρων εργατών στην πολεμική προσπάθεια. Αναγκάζεται να αντιμετωπίσει την αντικομουνιστική παράνοια, την αγανάκτηση από τους λευκούς που εργάζονται στις ίδιες δουλειές με τα «έγχρωμα αγόρια» και το δόλωμα από μερικές λευκές γυναίκες. Οι φόβοι του εισβάλλουν στα όνειρα, τις φιλοδοξίες και τα πάθη του. Το όνειρό του να κάνει κάτι στην Καλιφόρνια τίθεται σε κίνδυνο καθώς αντιδρά στις πράξεις των λευκών γύρω του. Παλεύει να συγκρατήσει τις ορμές του και την αντίδρασή του. Άλλοι κύριοι χαρακτήρες είναι δύο γυναίκες: η Ματζ, η οποία είναι λευκή και την Άλις Αφροαμερικανίδα κοπέλα του, ανώτερης τάξης. Στο έργο που περιγράφεται ως «σεξουαλικά φορτισμένο μυθιστόρημα», η Ματζ κάνει μια φυλετική προσβολή προς τον Μπομπ. Το να την αποκαλεί «σκύλα» έχει ως αποτέλεσμα τον υποβιβασμό του. Θεωρεί τον βιασμό της ως έναν τρόπο να εκδικηθεί τη λευκή Αμερική, βλέποντάς την ως σύμβολο της, αλλά όταν εκείνη εκφράζει σεξουαλική έλξη προς αυτόν, την απορρίπτει. Η Άλις λέει στον Μπομπ ότι δεν έχει νόημα να θυμώνει για την ανισότητα με την οποία πρέπει να ζουν οι μαύροι, και πρέπει να μάθει να την αντιμετωπίζει….

Έργα που αποκαλύπτουν την απώλεια της ανθρωπιάς και τις εσωτερικές αναζητήσεις (1942-1943)

Ο έβδομος σταυρός (Άννα Ζέγκερς - 1942) Διορατικό έργο που γράφτηκε το 1937, όταν η Ευρώπη των «φρονίμων», ασκούσε παραπλήσιες πολιτικές όπως και σήμερα και συνομιλούσε με τον Χίτλερ, κλείνοντας συμφωνίες και αγνοώντας τις κτηνωδίες που ασκούσαν ήδη οι ναζί στη Γερμανία. Είναι μια προειδοποίηση πριν γίνουν γνωστές οι θηριωδίες στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, βασισμένο σε αληθινές μαρτυρίες Γερμανών πρώην κρατουμένων σε "προπολεμικά" στρατόπεδα συγκέντρωσης. 1933. Στο στρατόπεδο συγκέντρωσης Βεστχόφεν, 7 πλατάνια έχουν κοπεί με τέτοιο τρόπο ώστε να  σχηματίζοντας 7 σταυρούς, που  "περιμένουν να υποδεχθούν" 7 δραπέτες...μέρες μετά μόνο ο ένας είχε μείνει κενός. Περιμένει τον 7ο δραπέτη, τον Γκέοργκ, που περιπλανιέται σε μια αφιλόξενη και σκοτεινή πατρίδα, στην οποία ακόμη και φίλοι και γνωστοί είναι αλλοτριωμένοι και υποταγμένοι στα κελεύσματα των ναζί.  Η πρώην γυναίκα του και ο στοργικός της πατέρας, ο άσπονδος φίλος, ένας παλιός συμμαθητής, σπουδαστές, στρατιωτικοί και αγρότες. Χαρακτήρες που καλούνται να πάρουν θέση και να ξεπεράσουν το φόβο σε βάρος της δικιάς τους ύπαρξης. Πόσοι από αυτούς το κάνουν; Ο ανθρωπισμός του επίπεδου της συνείδησης του δραπέτη και των πολιτών στους οποίους απευθύνεται για βοήθεια, δοκιμάζεται με πολλούς τρόπους και αναδεικνύεται η ελαστικότητά του για το μέσο πολίτη της Γερμανίας εκείνης της εποχής. Το έργο είναι ένα από τα ελάχιστα χαρακτηριστικά λογοτεχνήματα που ανέδειξαν τα αδιέξοδα των απλών πολιτών στη ναζιστική Γερμανία. Αξίζει να προβληματιστεί κανείς για τη ρήση «όπου φυσάει ο άνεμος», τους κοινωνικούς τροπισμούς και ηθικούς μετασχηματισμούς του ατόμου σε καιρούς αβεβαιότητας, αστάθειας και  κρίσεων.

Ο κόσμος του χθες (Στέφαν Τσβάϊχ – 1942) Αυτοβιογραφία καθώς και μια καταγραφή τω εξελίξεων της Ευρώπης πριν και μετά τον Α΄ ΠΠ. Περιγράφει με νοσταλγία την αριστοκρατική και πολιτισμένη εποχή της Αυστροουγγρικής Αυτοκρατορίας, την κατάρρευση του κόσμου αυτού με την έλευση του πολέμου και τις πολιτικές αλλαγές, καθώς και τις επιπτώσεις του φασισμού και του ναζισμού. Είναι μια μαρτυρία για την απώλεια του πολιτισμού και της σταθερότητας, και συγχρόνως μια διερεύνηση της ψυχικής κατάστασης του ανθρώπου απέναντι σε τέτοιες καταστροφές.

Η σιωπή της θάλασσας (Βερκόρ (Ζαν Μπρυλέ) – 1942)   Ήταν ο πρώτος τίτλος που δημοσιεύτηκε από τις εκδόσεις Minuit – τον παράνομο εκδοτικό οίκο της Εθνικής Επιτροπής Συγγραφέων της Γαλλίας. Μια οικογένεια στη κατακτημένη Γαλλία αντιστέκεται με τη σιωπή της στο Γερμανό αξιωματικό που είναι αναγκασμένη να στεγάσει. Αυτός προσπαθεί με συνεχείς εξομολογήσεις να αποσπάσει έστω μια λέξη. Δεν τα καταφέρνει ακόμη και όταν είναι φανερό ότι μεταξύ του και μιας νέας γυναίκας δεν υπάρχει αδιαφορία, όμως μεταξύ των σκέψεων και των επιθυμιών τους υπάρχουν αδιαπέραστες διαχωριστικές γραμμές, που κάνουν την επικοινωνία  αδύνατη. Η τεράστια παράνομη διανομή του κατά τη διάρκεια της κατοχής, εξασφάλισε την άμεση επιτυχία του κατά την Απελευθέρωση.

Ο Ξένος (Αλμπέρ Καμύ – 1942) Εξερευνά την ανθρώπινη φύση μέσα από την οπτική ενός ανθρώπου που αρνείται να συμμορφωθεί με τις κοινωνικές προσδοκίες και προκαθορισμένες αξίες.  Η υπόθεση περιστρέφεται γύρω από τον Μερσώ, έναν Γάλλο-Αλγερινό που ζει στην Αλγερία και χαρακτηρίζεται από την απάθεια και την αδιαφορία του για τα κοινωνικά και συναισθηματικά γεγονότα της ζωής του. Μαθαίνει για τον θάνατο της μητέρας του και πηγαίνει στην κηδεία, αλλά δεν δείχνει εμφανή συναισθήματα θλίψης. «Συνόψισα τον Ξένο πολύ καιρό πριν, με μία παρατήρηση που παραδέχομαι πως ήταν εξαιρετικά παράδοξη: Στην κοινωνία μας κάθε άνθρωπος που δεν κλαίει στην κηδεία της μητέρας του διατρέχει το ρίσκο να καταδικαστεί σε θάνατο.  Ήθελα απλώς να πω ότι ο ήρωας του βιβλίου είναι καταδικασμένος επειδή δεν παίζει το παιχνίδι». Λίγο αργότερα, εμπλέκεται σε έναν καβγά και σκοτώνει έναν Άραβα. Η αδιαφορία του γίνεται κεντρικό θέμα κατά τη διάρκεια της δίκης του, όπου καταδικάζεται σε θάνατο. Η φίλη του Μαρία προσπαθεί να τον πλησιάσει συναισθηματικά, αλλά συναντά την αδιαφορία του. Το μυθιστόρημα εξετάζει θέματα όπως η ανθρώπινη φύση, ο παραλογισμός, η αδιαφορία, η μοναξιά και η αποδοχή της θνητότητας.

Το Είναι και το Μηδέν (Ζαν-Πωλ Σαρτρ – 1943) Σκιαγραφεί τη θεωρία του συγγραφέα για τη συνείδηση, την ύπαρξη και τα φαινόμενα μέσω της κριτικής τόσο των προηγούμενων φαινομενολόγων (κυρίως του Husserl και του Heidegger) όσο και των ιδεαλιστών, των ορθολογιστών και των εμπειριστών. Σύμφωνα με τον ίδιο, ένα από τα σημαντικότερα επιτεύγματα της σύγχρονης φιλοσοφίας είναι η φαινομενολογία επειδή διέψευσε τα είδη δυϊσμού που έθεσαν το υπάρχον ως με «κρυφή» φύση (όπως το noumenon του Κάντ). Η φαινομενολογία έχει αφαιρέσει «την ψευδαίσθηση των κόσμων πίσω από τη σκηνή». Βασισμένος σε μια εξέταση της φύσης των φαινομένων, περιγράφει τη φύση δύο τύπων όντων, το είναι-εαυτό (το είναι των πραγμάτων) και το είναι-για-αυτό. Ενώ το είναι-εαυτό, είναι κάτι που μπορεί να προσεγγιστεί μόνο από τα ανθρώπινα όντα, το είναι-για-αυτό είναι το είναι της συνείδησης.

Σκοτεινές λεωφόροι (Ιβάν Μπούνιν - 1943) Είναι η περισσότερο αναγνωσμένη συλλογή διηγημάτων του 20ού αιώνα στη Ρωσία. Ο  Μπούνιν  είναι ο πρώτος Ρώσος συγγραφέας που κέρδισε το Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας (1933). Η βασική δομή των ποιημάτων και των ιστοριών του είναι μία από τις πλουσιότερες στη γλώσσα του. Έγραψε το έργο στα προπολεμικά και πολεμικά χρόνια και προκάλεσε ανάμεικτες αντιδράσεις. Το χαρακτήρισαν ως «τις καλύτερες ιστορίες για την αγάπη και το πάθος στη ρωσική λογοτεχνία», όμως άλλοι εξοργίστηκαν από την υπερβολική παρουσίαση ερωτικών σκηνών. Η συλλογή 11 ιστοριών, το τίτλο της οποίας εμπνεύστηκε από τους στίχους του Νικολάι Ογκάρεφ «Γύρω γύρω άνθιζαν οι κόκκινες αγριοτριανταφυλλιές / Σοκάκια από σκούρες φλαμουριές στέκονταν», περιλαμβάνει μεταξύ άλλων τις «Ρωσία», «Αργή ώρα», «Κρύο φθινόπωρο», «Μούσα», «Δεσποινίς Κλάρα» και «Σιδερένιο μαλλί». Αυτές οι ιστορίες απέκτησαν έναν πιο αφηρημένο και μεταφυσικό τόνο, ο οποίος έχει ταυτιστεί με την ανάγκη του να βρει καταφύγιο από την «εφιαλτική πραγματικότητα» της ναζιστικής κατοχής. Η πεζογραφία του Μπούνιν με αυτές έγινε πιο εσωστρεφής, κάτι που αποδόθηκε «στο γεγονός ότι ένας Ρώσος περιβάλλεται από τεράστια, πλατιά και διαρκή πράγματα: τις στέπες, τον ουρανό. Στη Δύση όλα είναι περιορισμένα και περιφραγμένα, και αυτό αυτόματα προκαλεί μια στροφή προς τον εαυτό, προς τα μέσα». Η ρήση του «Δεν υπάρχει φύση ξεχωριστή από εμάς, … κάθε κίνηση του αέρα είναι η κίνηση της δικής μας ζωής» διατυπώνει με το πιο σαφή τρόπο την κοσμοαντίληψή του για τη θέση του ανθρώπου στο σύμπαν. Όπως ακριβώς ένα άτομο, ένα αφάνταστα μικρό μέρος του ηλιακού συστήματος, έχει συνάφεια με τη δομή και τη δυναμική του, έτσι και ο άνθρωπος είναι καταδικασμένος να αντιτίθεται στον Κόσμο και να τον περιλαμβάνει στον εαυτό του.                       

Το Παιχνίδι με τις Χάντρες  (Χέρμαν Έσσε – 1943) Στο ουτοπικό μέλλον, ο Γιόζεφ Κνεχτ αφηγείται την πορεία του σε έναν κόσμο που εξυψώνει τη διανόηση αλλά αγνοεί το ανθρώπινο συναίσθημα. Μια αλληγορία για την πνευματικότητα, τον στοχασμό και τη γνώση. Το μυθιστόρημα αναπτύσσεται σε μια απροσδιόριστη ημερομηνία, γύρω στις αρχές του 25ου αιώνα. Το σκηνικό είναι μια φανταστική επαρχία της κεντρικής Ευρώπης που ονομάζεται Κασταλία, η οποία είχε κρατηθεί με πολιτική απόφαση εργαλείο για την ανάπτυξη του νου. Η τεχνολογία και η οικονομική ζωή περιορίζονται στο ελάχιστο. Η Κασταλία φιλοξενεί μια αυστηρή τάξη ανδρών διανοουμένων με διπλή αποστολή: να διευθύνουν οικοτροφεία και να καλλιεργούν και να παίζουν το Παιχνίδι με τις Γυάλινες Χάντρες, του οποίου η ακριβής φύση παραμένει ασαφής και το οποίο οι λάτρεις μαθαίνουν σε ένα ειδικό σχολείο, γνωστό ως Βάλντσελ. Οι κανόνες του παιχνιδιού αναφέρονται μόνο υπαινικτικά - είναι τόσο περίπλοκοι που δεν είναι εύκολο να τους φανταστεί κανείς. Το να παίξει κανείς καλά το παιχνίδι απαιτεί χρόνια σκληρής μελέτης μουσικής, μαθηματικών και πολιτισμικής ιστορίας. Το παιχνίδι είναι ουσιαστικά μια αφηρημένη σύνθεση όλων των τεχνών και των επιστημών. Προχωρά με τους παίκτες να κάνουν βαθιές συνδέσεις μεταξύ φαινομενικά άσχετων θεμάτων. Το μυθιστόρημα είναι ένα παράδειγμα ενός εκπαιδευτικού διηγήματος, που ακολουθεί τη ζωή ενός διακεκριμένου μέλους του Τάγματος των Κασταλιών, του Joseph Knecht, του οποίου το επώνυμο σημαίνει "υπηρέτης" και είναι συγγενές με την αγγλική λέξη ιππότης. Το όνομα του κύριου χαρακτήρα στην πρώτη από τις "Τρεις Ζωές" στο τέλος του μυθιστορήματος, που ονομάζεται "Ο Δημιουργός της Βροχής", είναι επίσης Knecht, ενώ ο κεντρικός χαρακτήρας στη δεύτερη από αυτές, με τον τίτλο "Ο Πατέρας Ομολογητής", είναι ο Josephus Famulus, δηλαδή μια λατινική εκδοχή του ίδιου ονόματος, "Joseph Servant"). Είναι φανερό ότι γίνεται ένα λογοπαίγνιο με τις έννοιες «υπηρέτης-δούλος-ιππότης». Η πλοκή της κύριας ιστορίας του μυθιστορήματος καταγράφει την εκπαίδευση του Knecht ως νεαρός, την απόφασή του να ενταχθεί στο τάγμα, την κυριαρχία του στο Παιχνίδι και την πρόοδό του στην ιεραρχία του τάγματος για να γίνει τελικά Magister Ludi, ο εκτελεστικός διευθυντής των διαχειριστών παιχνιδιών του Τάγματος των Κασταλιών. Οι εντάσεις που προκλήθηκαν από την άνοδο του Ναζιστικού Κόμματος στη Γερμανία συνέβαλαν άμεσα στη δημιουργία του «Παιχνιδιού με τις Γυάλινες Χάντρες» ως απάντηση στις καταπιεστικές εποχές. «Η εκπαιδευτική επαρχία της Κασταλία, η οποία παρείχε το σκηνικό για το μυθιστόρημα, άρχισε να μοιάζει με τη Σουηβία των παιδικών χρόνων του Έσσε, ενώ παράλληλα αναλάμβανε όλο και περισσότερο τη λειτουργία της υιοθετημένης πατρίδας του, της ουδέτερης Ελβετίας, η οποία με τη σειρά της ενσάρκωσε το δικό του αντίδοτο στις κρίσεις της εποχής του. Έγινε το «νησί της αγάπης» ή τουλάχιστον ένα νησί του πνεύματος». Σύμφωνα με τον βιογράφο του συγγραφέα, στο μυθιστόρημα «η στοχασμός, τα μυστικά του κινεζικού Ι Τσινγκ, τα δυτικά μαθηματικά και μουσική διαμόρφωσαν τις αιώνιες συγκρούσεις της ζωής του σε ένα ενοποιητικό σχέδιο».    

 Έρως (Ορχάν Βελί Κανίκ – 1943) Το θέμα της αγάπης που δεν ανταποκρίνεται, το πέρασμα του χρόνου και η λεπτή απογοήτευση στις ρομαντικές σχέσεις κυριαρχούν. Η αγάπη δεν είναι ένα μεγαλειώδες, που καλύπτει τα πάντα, αλλά μάλλον ένα πιο οικείο, συχνά γλυκόπικρο συναίσθημα. Απεικονίζει την αγάπη με ένα πιο καθημερινό, συχνά χιουμοριστικό φως. Τα ερωτικά του ποιήματα συχνά προσλαμβάνονται ως ωμά, ευάλωτα και ειλικρινή, γεμάτα με ένα άγγιγμα ειρωνείας ή ασάφειας. Η απεικόνιση της αγάπης από τον ποιητή είναι ρεαλιστική, καθώς συχνά την απεικονίζει ως ελαττωματική και ατελή. Όπως και στο "Garip", χρησιμοποιεί επίσης απλή, χωρίς διακοσμητικά γλώσσα.             

Ο μικρός πρίγκηπας (Αντουάν ντε Σαιντ-Εξυπερύ - 1943) Μολονότι υποτίθεται ότι είναι παιδικό βιβλίο, ο Μικρός Πρίγκιπας κάνει μερικές βαθυστόχαστες και ιδεαλιστικές παρατηρήσεις σχετικά με τη ζωή και την ανθρώπινη φύση. Η ουσία τους περιέχεται στα λόγια της αλεπούς: «Δεν βλέπεις καθαρά παρά μόνον με την καρδιά. Η ουσία είναι αόρατη στα μάτια.» Η αλεπού στέλνει και άλλα μηνύματα-κλειδιά, όπως: «Είσαι υπεύθυνος για πάντα, γι' αυτό που έχεις εξημερώσει.» Ή ακόμα: «Ο χρόνος που πέρασες με το τριαντάφυλλό σου είναι αυτό που το κάνει ξεχωριστό για σένα.»

Ιδιωτική συλλογή - Αθήνα

Οι αδελφές Μακιόκα (Jun’ichirō Tanizaki, 1943-1948). Στην Οσάκα της δεκαετίας του ’30, τέσσερις αδελφές από παλιά σαμουράικη οικογένεια προσπαθούν να διασώσουν την κοινωνική τους θέση ενώ η Ιαπωνία βυθίζεται στον πόλεμο. Η μεγαλύτερη, ψάχνει γαμπρό για την πιο όμορφη – αλλά κάθε προξενιό ναυαγεί: σεισμοί, λογοκρισία, ελλείψεις ρυζιού. Παράλληλα, η Σάκι, η νεότερη, ερωτεύεται έναν γραφίστα με σύγχρονες ιδέες. Η ιστορία τελειώνει με την όμορφη να παντρεύεται τελικά έναν «αξιοπρεπή» υπάλληλο, ενώ οι κεραμοσκεπές του σπιτιού δεινοπαθούν από τους βομβαρδισμούς. Το μυθιστόρημα «The Makioka Sisters» είναι αριστούργημα «εσωτερικού ρεαλισμού». Ο Τανιζάκι αφηγείται τον πόλεμο χωρίς να τον δείχνει: η έλλειψη ζάχαρης, οι μαύρες κουρτίνες, η μυρωδιά της μούχλας στα κιμονό. Η γραφή κινείται ανάμεσα στην κλασική αισθητική του Τσούγκα και στις υπαινικτικές τεχνικές του Προυστ. Η επιλογή να μην ονομαστεί «πόλεμος» αλλά να τον νιώθει κανείς παντού, αποτέλεσε μια πρωτοποριακή πολιτική στάση εν μέσω λογοκρισίας. Το βιβλίο διαβάστηκε ως καταφύγιο νοσταλγίας, αλλά και ως κατηγορώ ενάντια στην παλιά τάξη πραγμάτων.