1948-1949: Απο τον Γκράχαμ Γκριν και τον Χένρι Μίλλερ στην ντε Μποβουάρ και το Μπόρχες

Γιωργος Οικονομίδης. Εθνική Πινακοθήκη

Πάθος και μυστήριο (Ρενέ Σαρ - 1948) Η συλλογή γράφτηκε κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής στη Γαλλία και αντικατοπτρίζει την έντονη ηθική και ιστορική αγωνία εκείνης της εποχής. Ο Σαρ συμμετείχε στην Αντίσταση υπό το ψευδώνυμο "καπετάν Αλέξανδρος", και η ποίησή του λειτουργεί ως όπλο και αντίστιξη στην ιστορική παρακμή και το κακό. Η προσέγγιση του Ρενέ Σαρ είναι επαναστατική, αντιρητορική και αστραπιαία, καταστρέφοντας τα παραδοσιακά λογοτεχνικά συστήματα και επανεφεύροντας μια συνοχή εξορκίζοντας τον ιστορικό τρόμο και την απώλεια ανθρωπιάς. Η συλλογή περιλαμβάνει 238 αποσπάσματα, τα οποία λειτουργούν ως αφηρημένοι ποιητικοί αφορισμοί και συλλογισμοί. Τα αποσπάσματα αυτά, παρότι σύντομα και διηρημένα, αποτυπώνουν μια βαθιά ενότητα στο νόημα και την αισθητική. Μέσα από αυτή τη μορφή, ο ποιητής προσπαθεί να αποδώσει την απόγνωση, το παράλογο και το φως που φωτίζει το σκοτάδι της ανθρώπινης και ιστορικής εμπειρίας. Ενώνει τις δύο δυνάμεις που, σύμφωνα με τον Char, κυριαρχούν στην ποιητική δημιουργία: το «πάθος» αναφέρεται στην πραγματικότητα, αλλά ταυτόχρονα προκαλεί την οργή του επαναστατημένου ανθρώπου, το «μυστήριο», υποδηλώνει τόσο το αίνιγμα του απόλυτου Κακού όσο και τον παραλογισμό της ατυχίας στην Ιστορία, ενώ αναφέρεται στη μυστική επιμονή της ζωής που κρύβει ένα νόημα και μια τάξη κάτω από τα φαινόμενα. Έτσι, η ποίηση στην καρδιά αυτού του ζεύγους δυνάμεων μπορεί να γίνει «πολεμική ζέση». Η παρουσίαση εμφανίζει μια διαλογική σχέση με τον Ηράκλειτο, τη φράση του οποίου χρησιμοποιεί ως πυξίδα, ιδίως την έννοια της συμφιλίωσης των αντιθέτων και του συνεχούς γίγνεσθαι. Η γλώσσα του Σαρ απεχθάνεται τις συμβατικές εκφράσεις και τις φόρμες· δημιουργεί καινούργιες εκφραστικές οδούς, αναμειγνύοντας το αφηρημένο με το συγκεκριμένο, και δημιουργώντας συνθέσεις από ενσταντανέ, αφορισμούς και παρατηρήσεις. Η πολυσημία και η λακωνικότητα χαρακτηρίζουν το έργο, με την πρόζα-ποίηση να κυριαρχεί έναντι του παραδοσιακού στίχου, όπως και η χρήση της αόριστης προσωπικής αντωνυμίας που αναδεικνύει το συλλογικό εμείς. Παρά τις ιστορικές και προσωπικές αναφορές, το ποίημα παραμένει ένα μυστήριο και μια αποκρυπτογράφηση της κοσμικής πραγματικότητας.

Η Φωτιά της Νύχτας «No Longer Human» (Οσάμου Νταζάϊ – 1948) Ένα από τα πιο εμβληματικά έργα της σύγχρονης ιαπωνικής λογοτεχνίας και είναι εμπνευσμένο από τη ζωή του ίδιου του συγγραφέα. Η ιστορία εστιάζει στη ζωή ενός άντρα, ο οποίος αισθάνεται αποξενωμένος από την κοινωνία και ζει μια ζωή γεμάτη μοναξιά και απογοήτευση. Το έργο εξετάζει την ψυχολογική δυστυχία, την αυτοκαταστροφή και τις ψυχολογικές αντιφάσεις του ανθρώπου. Η σύγκρουση στο έργο του Osamu Dazai, εκφράζεται κυρίως ως εσωτερική διαμάχη και πνευματική σύγκρουση του κεντρικού ήρωα  Όμπα Γιόζο. Υπάρχει ένα τρίπτυχο συγκρούσεων: Ψυχική και υπαρξιακή σύγκρουση - Ο πρωταγωνιστής βιώνει βαθιά αποξένωση, αυτοαμφισβήτηση και δυσκολία να ενταχθεί στην κοινωνία και να βρει νόημα στην ανθρώπινη ύπαρξη. Αντιπαλότητα με την κοινωνία - Νιώθει απορριπτέος και "όχι πια άνθρωπος", καθώς αδυνατεί να ανταποκριθεί στους κοινωνικούς κανόνες και τις προσδοκίες, αφήνοντας τον να περιθωριοποιείται και να απομονώνεται. Πρόσωπο και μάσκα - Ο Γιόζο κατασκευάζει έναν αντίστοιχο κοινωνικό ρόλο («κλόουν») για να καλύψει την αδυναμία του να εκφράσει τον αληθινό του εαυτό και να αντιμετωπίσει τον κόσμο. Το τρίπτυχο αυτό αντανακλά σε μεγάλο βαθμό την εμπειρία του Osamu Dazai, που έζησε μια ζωή γεμάτη ψυχικές δυσκολίες, αλκοολισμό, αποτυχημένες απόπειρες αυτοκτονίας και εσωτερικές αναζητήσεις. Τα έργα του αναδεικνύουν τις αντιφάσεις της μεταπολεμικής Ιαπωνίας, όπου η παράδοση και η Δύση συγκρούονται, ενώ το άτομο παλεύει για την επιβίωση της ατομικής του ταυτότητας μέσα σε μια κοινωνία που συχνά απορρίπτει τους πιο ευάλωτους.

Pieter_Brueghel_the_Elder_-_The_Dutch_Proverbs_-_Google_Art_Project

Κατακτώ το κάστρο (Ντόντι Σμιθ – 1948) Το μυθιστόρημα διαδραματίζεται μεταξύ Απριλίου και Οκτωβρίου σε ένα μόνο έτος τη δεκαετία του 1930. Γράφτηκε όταν εκείνη και ο σύζυγός της Alec, αντιρρησίας συνείδησης, μετακόμισαν από την Αγγλία στην Καλιφόρνια.  Ένα από τα αστεία, σπαρακτικά, εμβληματικά μυθιστορήματα ενηλικίωσης. «Το γράφω αυτό καθισμένη στον νεροχύτη της κουζίνας» είναι η πρώτη γραμμή αυτού του διαχρονικού μυθιστορήματος. Η Κασσάνδρα Μόρτμεϊν ζει με την μποέμ και φτωχή οικογένειά της σε ένα ετοιμόρροπο κάστρο στη μέση του πουθενά. Το ημερολόγιό της καταγράφει τη ζωή της με την εκπληκτικά όμορφη κοκκινομάλλα αδελφή της Ρόουζ,, που ονειρεύεται να βρει έναν πλούσιο, όμορφο σύζυγο για να τους σώσει από τη φτώχεια, την λαμπερή μητριά της Τόπαζ, ένα διάσημο μοντέλο που της αρέσει να επικοινωνεί με τη φύση, μερικές φορές φορώντας μόνο μπότες και που στα «σχεδόν τριάντα» της, φοβάται ότι τα καλύτερά της χρόνια είναι πίσω της, τον μικρό της αδερφό Τόμας και τον εκκεντρικό πατέρα της, μυθιστοριογράφο, ο οποίος έγραψε ένα πρωτοποριακό και «δύσκολο» μοντέρνο μυθιστόρημα που έκανε το όνομά του αναγνωρίσιμο διεθνώς, όμως η οικογένειά του επιβιώνει με την είσπραξη δικαιωμάτων από αυτό το βιβλίο και όταν αυτά μειώνονται με το ξεπούλημα επίπλων. Οι ζωές όλων τους ανατρέπονται όταν φτάνουν οι Αμερικανοί κληρονόμοι του κάστρου και η Κασσάνδρα ερωτεύεται για πρώτη φορά. «Αυτό το βιβλίο έχει έναν από τους πιο χαρισματικούς αφηγητές που έχω γνωρίσει ποτέ». (Τζ. Κ. Ρόουλινγκ).

Η φούγκα του θανάτου «Todesfuge» (Πάουλ Τσέλαν - 1948) Ποίημα του συγγραφέα, «πολίτη του κόσμου» στα αυστριακά γερμανικά Θεωρήθηκε, μαζί με τον Γκαίτε, τον Χέλντερλιν και τον Ρίλκε, ένας από τους σημαντικότερους γερμανόφωνους ποιητές και αναφέρεται εξ ίσου τόσο στη γερμανική όσο και την αυστριακή λογοτεχνία.  Παρά το γεγονός ότι οι κριτικοί ισχυρίζονται ότι η λυρική φινέτσα και η αισθητική του ποιήματος δεν ανταποκρίνεται στη σκληρότητα του Ολοκαυτώματος, άλλοι το θεωρούν ως ένα ποίημα που "συνδυάζει μυστηριωδώς συναρπαστικές εικόνες με ρυθμικές παραλλαγές και δομικά μοτίβα που είναι και άπιαστα και έντονα". Ταυτόχρονα έχει θεωρηθεί ως μια «αριστουργηματική περιγραφή της φρίκης και του θανάτου σε ένα στρατόπεδο συγκέντρωσης». Η φωνή που μιλάει στο ποίημα είναι κυρίως ένα συλλογικό «Εμείς». Το ποίημα έχει μήκος 36 στίχους, με διαλείμματα μετά τις γραμμές 9, 15, 18, 23 και 26, που φαίνεται να το χωρίζουν σε έξι στροφές. Ωστόσο, οι κριτικοί συνήθως το θεωρούν ως σε τέσσερις ενότητες, καθεμία από τις οποίες ξεκινά με την εικόνα "Schwarze Milch der Frühe" - "Μαύρο γάλα της αυγής". Λέγεται ότι η δομή του ποιήματος αντανακλά αυτή της μουσικής φούγκας, καθώς οι φράσεις επαναλαμβάνονται και ανασυνδυάζονται, συγκρίσιμα με το μουσικό είδος.

Η καρδιά του θέματος (Γκράχαμ Γκριν – 1948)    Κανείς δεν θα μπορούσε να αναλύσει καλύτερα τα ηθικά διλήμματα, όπως ο Γκριν για τις λεπτές διακρίσεις μεταξύ καλού-κακού στην ανθρώπινη φύση. Πρόκειται για ένα ψυχολογικό και ηθικό μυθιστόρημα που εξερευνά τα βάθη της ανθρώπινης συνείδησης, της πίστης και της ενοχής. Ο ήρωας του έργου Χένρι, είναι ένας έντιμος και ευσυνείδητος Βρετανός αστυνομικός επιθεωρητής σε μια αποικιακή πόλη της Δυτικής Αφρικής, κατά τη διάρκεια του Β΄ ΠΠ. Η ζωή του περιπλέκεται καθώς παλεύει με ηθικά διλήμματα που προκαλούνται από τη θρησκευτική του πίστη (είναι καθολικός), και τα προσωπικά του πάθη. Η σχέση του με τη σύζυγό του, η απιστία του με μια νεαρή γυναίκα, και το καθήκον του απέναντι στο κράτος και στον Θεό, τον φέρνουν σε διαρκή εσωτερική σύγκρουση. Για να απελευθερώσει τη γυναίκα του από τη δυστυχία, οδηγείται σε συνεργασία με λαθρέμπορους. Για να σώσει μια νεαρή γυναίκα από την απελπισία - αλλά όχι λιγότερο για να σώσει τον εαυτό του - παρασύρεται στη μοιχεία. Για να τους σώσει και τους δύο από τις λανθασμένες εκτιμήσεις του, οδηγείται να προδώσει τον Θεό του. Ένας άνθρωπος για τον οποίο η ταπεινοφροσύνη γίνεται ένα είδος διεστραμμένης υπερηφάνειας φτάνει να θέλει τη δική του καταδίκη ως μέσο για να ξεφύγει από τις γήινες δυσκολίες. Η ενοχή και το αίσθημα της ευθύνης τον κατακλύζουν, οδηγώντας τον σταδιακά σε ψυχολογική κατάρρευση. Ο Γκριν  – που είχε και ο ίδιος έντονα υπαρξιακά και θρησκευτικά ερωτήματα –  παρουσιάζει έναν ήρωα που δεν είναι απλώς «καλός» ή «κακός», αλλά έναν άνθρωπο που προσπαθεί να ζήσει με ακεραιότητα μέσα σε έναν ηθικά διφορούμενο κόσμο. Το έργο φωτίζει τις αποικιακές συνθήκες, την ανθρώπινη μοναξιά, την αδυναμία της πίστης να φέρει λύτρωση, και την τραγικότητα των προσώπων που αγαπούν αλλά δεν μπορούν να βρουν σωτηρία.

Sexus (Χένρι Μίλλερ - 1949) είναι το πρώτο βιβλίο της τριλογίας The Rosy Crucifixion (Ο Ρόδινος Σταυρός). Ημι-αυτοβιογραφικό έργο που καταγράφει με ωμότητα και έντονο υπαρξιακό πάθος την εσωτερική αναζήτηση, την πνευματική επανάσταση και τη σεξουαλική απελευθέρωση του πρωταγωνιστή – alter ego του συγγραφέα – που ονομάζεται επίσης Χένρι. Ξεκινά με τον χωρισμό του Χένρι από την πρώτη του σύζυγο και την έναρξη της σχέσης του με την Μόνα (πραγματικό πρόσωπο, βασισμένο στη δεύτερη σύζυγο του Μίλλερ, Τζουν). Ο έρωτας του Χένρι για τη Μόνα παρουσιάζεται με φρενήρη ένταση και βιώνεται ως καθολική εμπειρία: ερωτική, σωματική, πνευματική, και ταυτόχρονα καταστροφική. Η αφήγηση διακατέχεται από λυρική ένταση, φιλοσοφικό στοχασμό και προκλητική ειλικρίνεια. Το έργο αποτελεί έναν ύμνο στην προσωπική ελευθερία και την ατομική εξέγερση απέναντι στις κοινωνικές συμβάσεις, τα αστικά ήθη και την υποκρισία. Ο Μίλλερ δεν γράφει απλώς για το σεξ, περιγράφει τη δύναμη της επιθυμίας ως κινητήρια δύναμη ζωής και τέχνης. Το βιβλίο είναι πλούσιο σε αυτοαναφορικές σκέψεις, υπαρξιακούς μονόλογους και κοινωνική κριτική, συχνά με φιλοσοφικές προεκτάσεις. Η γλώσσα του είναι τολμηρή, προκλητική και βαθιά λογοτεχνική, με ρυθμό σχεδόν μουσικό. Παρά τις επιθέσεις που δέχτηκε για «χυδαιότητα» και «πορνογραφία», θεωρείται σήμερα ορόσημο της μοντέρνας λογοτεχνίας και ένα από τα πιο αντιπροσωπευτικά έργα της λογοτεχνικής επανάστασης του 20ού αιώνα. Η έκδοση του προκάλεσε έντονες αντιδράσεις, λογοκρισία και απαγορεύσεις σε πολλές χώρες – ωστόσο, μακροπρόθεσμα, άνοιξε δρόμους για την ελευθερία της έκφρασης στη λογοτεχνία.

Χίλια εννιακόσια ογδόντα τέσσερα (Τζωρτζ Όργουελ - 1949) Βιβλίο-σταθμός του 20ού αιώνα στην πολιτική σκέψη. Ένα δυστοπικό και προφητικό αριστούργημα που καταγγέλλει τον ολοκληρωτισμό και την απόλυτη κρατική εξουσία. Περιγράφει έναν εφιαλτικό κόσμο όπου το Κόμμα ελέγχει τα πάντα — τη γλώσσα, τη σκέψη, την αλήθεια. Μέσα από τον ήρωα Γουίνστον Σμιθ, αναδεικνύονται η συντριβή της ατομικότητας και η δύναμη της προπαγάνδας. Το βιβλίο προειδοποιεί για τις συνέπειες της μαζικής παρακολούθησης, του ψεύδους και της χειραγώγησης. Παραμένει επίκαιρο, θέτοντας καίρια ερωτήματα για την ελευθερία, την εξουσία και την αλήθεια. «Δύναμη είναι να επιβάλλεις πόνο και ταπείνωση. Δύναμη είναι να κομματιάσεις το ανθρώπινο μυαλό και να το συναρμολογήσεις πάλι δίνοντας του το σχήμα που θέλεις εσύ. Αρχίζεις να καταλαβαίνεις τι κόσμο δημιουργούμε; Είναι ακριβώς το αντίθετο από τις ανόητες ηδονιστικές ουτοπίες που είχαν οραματιστεί οι παλιοί μεταρρυθμιστές. …Είναι ένας κόσμος φόβου, προδοσίας και βασανιστηρίων. Ένας κόσμος καταπιεστών και καταπιεζομένων, ένας κόσμος που όσο τελειοποιείται θα γίνεται όλο και πιο ανελέητος. …Οι παλιοί πολιτισμοί ισχυρίζονταν πως βασίζονταν πάνω στην αγάπη και τη δικαιοσύνη. Ο δικός μας βασίζεται στο μίσος. Στο δικό μας κόσμο δε θα υπάρχουν άλλα συναισθήματα εκτός από το φόβο, την οργή, τη θριαμβολογία και την ταπείνωση. Όλα τα άλλα θα τα καταπνίξουμε – όλα».

Φωτο Eurokinissi

Το Άλεφ (Χόρχε Λούις Μπόρχες – 1949) Αποτελεί μια από τις πιο χαρακτηριστικές και πυκνές συλλογές διηγημάτων της λατινοαμερικανικής λογοτεχνίας. Περιγράφει ένα σημείο στο χώρο που περιέχει όλα τα άλλα ταυτόχρονα και έχει 17 ιστορίες. Παρουσιάζει επίσης την ιδέα του άπειρου χρόνου. Ο Μπόρχες γράφει στο αρχικό επίλογο, με ημερομηνία 3 Μαΐου 1949, ότι οι περισσότερες ιστορίες ανήκουν στο είδος της φαντασίας, αναφέροντας θέματα όπως η ταυτότητα και η αθανασία. Ο Μπόρχες πρόσθεσε τέσσερις νέες ιστορίες στη συλλογή στην έκδοση του 1952, για τις οποίες παρείχε ένα σύντομο υστερόγραφο στο επόμενο. Η ιστορία "La intrusa" (Ο εισβολέας) τυπώθηκε για πρώτη φορά στην τρίτη έκδοση του 1966). Το ομότιτλο διήγημα —αλλά και η ευρύτερη συλλογή— συνδυάζει φιλοσοφία, μεταφυσική, μνήμη, άπειρο και γλώσσα, μέσα από τη μοναδική οπτική του Μπόρχες. Το "Άλεφ" είναι ένα σύμβολο του απόλυτου και του άπειρου. Ο συγγραφέας-αφηγητής βλέπει μέσα από αυτό το σημείο όλο το σύμπαν ταυτόχρονα, σε πλήρη λεπτομέρεια, χωρίς παραμόρφωση, χωρίς αλληλουχία, σε απόλυτη συνύπαρξη. Το έργο συνδυάζει φιλολογικές αναφορές, θρησκευτικές και μυστικιστικές εικόνες, αλλά και ένα έντονο στοιχείο ειρωνείας. Ο Μπόρχες μετατρέπει την έννοια της γνώσης σε κάτι ταυτόχρονα θεϊκό και ανυπόφορο. Η ολική όραση που του προσφέρει το Άλεφ δεν τον διαφωτίζει· αντίθετα, τον συντρίβει, δείχνοντας ότι το ανθρώπινο πνεύμα δεν μπορεί να αντέξει το απόλυτο. Παράλληλα, σατιρίζει την ανθρώπινη φιλοδοξία να αγγίξει το αιώνιο ή να δημιουργήσει κάτι αληθινά αθάνατο. Τα υπόλοιπα διηγήματα της συλλογής συνεχίζουν αυτή τη μεταφυσική και φιλοσοφική αναζήτηση. Το "Ο θάνατος και η πυξίδα", "Ο Ζωρζ Μποργκές" και "Ο καθρέφτης και η μάσκα" ερευνούν τη σχέση μεταξύ πραγματικότητας και αναπαράστασης, την πολλαπλότητα των ταυτοτήτων και τα όρια της λογικής. Ο Μπόρχες χρησιμοποιεί την αφήγηση ως εργαλείο ανατροπής· κάθε διήγημα λειτουργεί σαν λαβύρινθος, γεμάτος συμβολισμούς, αυτοαναφορικότητα και λογοτεχνικά παίγνια. Το Άλεφ δεν διαβάζεται μόνο ως λογοτεχνία αλλά και ως φιλοσοφική αναζήτηση. Προκαλεί τον αναγνώστη να επαναπροσδιορίσει την έννοια του χρόνου, του χώρου, της γλώσσας και της ύπαρξης. Είναι ένα έργο που, όπως και το «Άλεφ» το ίδιο, περικλείει ταυτόχρονα το ασύλληπτο και το βαθύτατα ανθρώπινο.

Ο Ουρανός που Σκεπάζει (Πωλ Μπόουλς – 1949) Ένα πολύ παράξενο και σαγηνευτικό μυθιστόρημα, υπαρξιακό, βαθιά ατμοσφαιρικό αφήγημα που ακολουθεί ένα ζευγάρι Αμερικανών, τον Πορτ και την Κιτ, καθώς ταξιδεύουν στη Βόρεια Αφρική μετά τον Β’ ΠΠ, αναζητώντας πνευματική αναγέννηση και απόσταση από τον δυτικό πολιτισμό. Μαζί τους ταξιδεύει και ο ενοχλητικός φίλος τους Τάνερ. Όμως το ταξίδι αυτό μετατρέπεται σταδιακά σε εσωτερική και φυσική κατάρρευση. Η απέραντη και σκληρή Σαχάρα, οι απομονωμένες πόλεις και οι άγνωστοι πολιτισμοί που συναντούν λειτουργούν τόσο ως σκηνικό όσο και ως αντανάκλαση της εσωτερικής αποξένωσης και της υπαρξιακής κρίσης των ηρώων. Ο Μπόουλς, μέσα από υποβλητική γραφή, μετατρέπει το ταξίδι σε αλληγορία της σύγχρονης απομόνωσης και του φόβου του κενού. Η αποτυχία της επικοινωνίας μεταξύ των χαρακτήρων, η απουσία νοήματος και η επίγνωση της θνητότητας τους οδηγούν σταδιακά στην απόγνωση. Ιδιαίτερα η Κιτ βιώνει μια πορεία αποξένωσης, ψυχικής κατάρρευσης και εν τέλει συμβολικής διάλυσης του εαυτού της. Το έργο αναδεικνύει την επίδραση της εξορίας, της αποσύνδεσης από τον πολιτισμό και της αποδοχής του μηδενισμού. Η επιρροή του Μπόουλς από τον μοντερνισμό και τον υπαρξισμό είναι έντονη, ενώ η απεικόνιση της Αφρικής λειτουργεί λιγότερο ως ρεαλιστικό περιβάλλον και περισσότερο ως καθρέφτης των ψυχολογικών καταστάσεων των ηρώων. Ο συγγραφέας, που έζησε μεγάλο μέρος της ζωής του στην Ταγγέρη, γνώριζε τη δελεαστική ετερότητα της Αλγερίας και του Μαρόκου, αρκεί να ξέρεις ότι μπορείς να γράψεις γι' αυτό σε απλή, απέριττη πεζογραφία και παρόλα αυτά να μην παραλείπεις να μεταφέρεις τις ύπουλες απογοητεύσεις της. Η τελευταία από τις τρεις ενότητες του βιβλίου, όταν η Κιτ παραδίδεται στη μοίρα της στην έρημο, είναι ένα από τα πιο καταραμένα πράγματα που θα διαβάσετε ποτέ.              

Béla Czene. Cafe-Confiserie 1974

Το δεύτερο φύλο (Σιμόν ντε Μποβουάρ - 1949) Ένα από τα πιο θεμελιώδη έργα του φεμινιστικού κινήματος και μια ριζοσπαστική ανάλυση της γυναικείας κατάστασης στον δυτικό πολιτισμό. Η συγγραφέας διερευνά την έννοια της γυναίκας όχι ως βιολογική, αλλά κυρίως ως κοινωνική και πολιτισμική κατασκευή. Είναι χωρισμένο σε δύο τόμους. Στον πρώτο, με τίτλο Γεγονότα και Μύθοι, η Μποβουάρ καταγράφει ιστορικά, φιλοσοφικά και λογοτεχνικά παραδείγματα για να δείξει πώς η γυναίκα παρουσιάστηκε πάντα ως το «Άλλο» — ένα υποδεέστερο ον σε σχέση με τον άνδρα, ο οποίος ορίστηκε ως το «ουδέτερο» ή «καθολικό». Η γυναίκα δεν θεωρείται υποκείμενο με αυτόνομη υπόσταση, αλλά ετεροπροσδιορίζεται μέσα από την αντρική ματιά. Στον δεύτερο τόμο, με τίτλο Βιώνοντας, η συγγραφέας καταγράφει την εμπειρία του να είσαι γυναίκα, από την παιδική ηλικία έως το γήρας, μέσα από τις πιέσεις της κοινωνίας, τους θεσμούς, τις προσδοκίες και τις απαγορεύσεις. Αναλύει πώς η πατριαρχική κοινωνία οδηγεί τις γυναίκες σε μια μορφή υπαρξιακής παγίδευσης, καθώς η ελευθερία τους περιορίζεται από τον ρόλο που τους επιβάλλεται. Η Μποβουάρ χρησιμοποιεί υπαρξιστική ορολογία, υποστηρίζοντας ότι «γυναίκα δεν γεννιέσαι, αλλά γίνεσαι». Η φράση αυτή έγινε σύνθημα του φεμινιστικού κινήματος, γιατί συνοψίζει την ιδέα ότι η γυναικεία ταυτότητα δεν είναι προδιαγεγραμμένο πεπρωμένο και αποτέλεσμα της φύσης, αλλά κοινωνικό προϊόν. Μέσα από την πολύπλευρη διερεύνηση της γυναικείας κατάστασης, θεωρεί ότι η διάκριση των φύλων και η γυναικεία κατωτερότητα είναι κοινωνικές κατασκευές, θεμελιωμένες από τους άντρες που έχουν χειραγωγήσει την ανθρώπινη ιστορία. Προκάλεσε έντονες αντιδράσεις στην εποχή του, θεωρήθηκε προκλητικό και ανατρεπτικό, αλλά σύντομα αναγνωρίστηκε ως θεμελιώδες έργο. Επηρέασε βαθιά τη δεύτερη φάση του φεμινιστικού κινήματος, από τη δεκαετία του ’60 και μετά.   

Ο τρίτος άνθρωπος (Γκράχαμ Γκριν – 1949) «Το πιο σκοτεινό δημιούργημα» του συγγραφέα, ανήκει στην κατηγορία των σκοτεινών ιστοριών και γράφτηκε με σκοπό να διασκευαστεί σε κινηματογραφικό σενάριο. Αν και πρόκειται για ένα σύντομο έργο, αποτελεί ένα από τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα μεταπολεμικής λογοτεχνίας και φιλμ νουάρ, με έντονο ψυχολογικό υπόβαθρο και πολιτικό υπαινιγμό. Η ιστορία εκτυλίσσεται στη μεταπολεμική Βιέννη, μια πόλη διαιρεμένη σε ζώνες κατοχής από τους Συμμάχους, με σκηνικό γεμάτο σκοτεινά σοκάκια, ερείπια και πολιτική αβεβαιότητα. Ο συγγραφέας Χόλι φτάνει στην πόλη προσκεκλημένος του παλιού του φίλου Χάρι, μόνο και μόνο για να μάθει ότι αυτός σκοτώθηκε πρόσφατα σε τροχαίο. Καθώς προσπαθεί να κατανοήσει τις συνθήκες του θανάτου, ο Χόλι αρχίζει να αποκαλύπτει ένα δίκτυο απάτης, διαφθοράς και ηθικής διάβρωσης, και έρχεται αντιμέτωπος με μια ζοφερή αλήθεια για τον φίλο του. Θα ανακαλύψει ότι το ατύχημα έχει σχέση με εμπόριο νοθευμένων φαρμάκων και θα διεξάγει έρευνα για να αποδείξει την αθωότητα του φίλου του, με απρόβλεπτη εξέλιξη. Ο τίτλος αναφέρεται σε μια μυστηριώδη φιγούρα που φαίνεται να ήταν παρούσα στο σημείο του δυστυχήματος, αλλά δεν αναφέρεται στις καταθέσεις. Αυτή η ασάφεια και η σταδιακή αποκάλυψη της ταυτότητας του τρίτου ανθρώπου αποτελούν τον πυρήνα του έργου. Το μυθιστόρημα σχολιάζει τη σχετικότητα της ηθικής σε περιόδους χάους και παρακμής. Ο χαρακτήρας του Χάρι, γοητευτικός αλλά κυνικός και αδίστακτος, ενσαρκώνει την απώλεια των ηθικών σταθερών μετά τον πόλεμο. Η διάσημη ατάκα του («Στην Ελβετία είχαν 500 χρόνια δημοκρατίας και τι μας έδωσαν; Το ρολόι κουκούλι») τονίζει τη φιλοσοφική σύγκρουση ανάμεσα στην ηθική και την επιτυχία.

Έργα που κυκλοφόρησαν στη δίνη του Β'ΠΠ (1940-1941)

Ιδιωτική συλλογή. Αθήνα

Η Δύναμη και η Δόξα (Γκράχαμ Γκριν – 1940) Ο τίτλος είναι δανεισμένος από τη δοξολογία. Το έργο καταδεικνύει τους τρόπους με τους οποίους η έντονη υιοθέτηση μιας συγκεκριμένης κοσμοθεωρίας μπορεί τελικά να εμποδίσει τους ανθρώπους να δουν τα πράγματα καθαρά. Ένα άλλο από τα περίπλοκα ηθικά μάτριξ του Γκριν, όπου οι διεφθαρμένοι χαρακτήρες μπορεί να είναι ακόμα ικανοί για καλοσύνη και οι ενάρετοι αναδεικνύουν δολοφονικά τις αρετές τους. Η κεντρική φιγούρα είναι ένας «ιερέας του ουίσκι», που διέφυγε στο Μεξικό τη δεκαετία του 1930, κατά τη διάρκεια των ετών που η Καθολική Εκκλησία καταστέλλονταν από τη μεξικανική κυβέρνηση. Ο ιερέας, που δεν κατονομάστηκε ποτέ, καταδιώκεται από έναν ανώνυμο υπολοχαγό της αστυνομίας, έναν αδίστακτο ιδεαλιστή που δεν θα διστάσει να πάρει ομήρους από κάθε χωριό όπου ο φυγάς ιερέας θα μπορούσε να σταματήσει και να τους πυροβολήσει αν δεν αναφερθεί η επίσκεψη του ιερέα. Ενοχοποιημένος, λαχταρώντας πάντα αλκοόλ - κάποια στιγμή κατεβάζει το κρασί της κοινωνίας - ο ιερέας καταφέρνει παρόλα αυτά να εκτελεί τα καθήκοντά του στο δρόμο και να κάνει μικρές πράξεις χάρης, ακόμη και αυτές που σφραγίζουν τη μοίρα του. Αυτά δεν αποδείχθηκαν αρκετά για το Βατικανό. Δεκατρία χρόνια μετά τη δημοσίευση αυτού του βιβλίου, η Εκκλησία το καταδίκασε και επέμεινε στον Γκριν να κάνει αλλαγές. Ως ειλικρινής καθολικός αλλά και επιδέξιος μάνατζερ, απάντησε ότι τα πνευματικά δικαιώματα ανήκουν στους εκδότες του.

Η Έρημος των Ταρτάρων (Ντίνο Μπουτζάτι - 1940) Σε κλίμα καφκικό (όσο και καβαφικό) αφηγείται την ιστορία του νεαρού υπολοχαγού Τζοβάνι, ο οποίος περνάει τη ζωή του σε ένα οχυρό, όπου τοποθετείται στον πρώτο του διορισμό, περιμένοντάς µάταια την εισβολή ενός  εχθρού από τον βορρά. Με φόντο την απέραντη, ομοιόμορφη έρημο, αφηγείται την αναμονή της επίθεσης, που θα αποτελούσε για το νεαρό αξιωματικό ευκαιρία επαγγελματικής ανέλιξης. Μόνο που αυτή δεν έρχεται ποτέ για τριάντα ολόκληρα χρόνια. Το πέρασμα του χρόνου φέρνει και το ανυπέρβλητο κορυφαίο γεγονός: τον θάνατο. Και τον αντιμετωπίζει µμονάχος, χωρίς να περιμένει συμπαράσταση, βοήθεια ή κατανόηση από κανέναν, σ’ ένα αδιάφορο για τη μοίρα του περιβάλλον. Το έργο περιγράφει τη μοναξιά, την υπαρξιακή αγωνία, την άνιση μάχη ενάντια στο πέρασμα του χρόνου, την ανθρώπινη αξιοπρέπεια, τον θάνατο, τη ζωή σ’ ένα στρατόπεδο που περιμένει την επίθεση των βαρβάρων  – που δεν έρχονται ποτέ.                    

Νίκος Εγγονόπουλος 1942

Για ποιον χτυπά η καμπάνα (Έρνεστ Χέμινγουεϊ – 1940) Οι χαρακτήρες του δεν είναι άφοβοι και άτρωτοι, όμως αγαπούν την ζωή και γι αυτό μάχονται γι αυτήν, παρ' ότι πολλές φορές αναρωτιούνται αν αξίζει τον κόπο. Γι αυτούς, δημοκρατία σημαίνει επιβίωση. Η πρόθεση του συγγραφέα ήταν να μεταδώσει την πίστη ότι κανένας δεν μπορεί να μένει αμέτοχος σε ότι συμβαίνει γύρω του. Είναι υπεύθυνος, γι αυτό και υποχρεωμένος να λάβει μέρος.«...Και γι' αυτό ποτέ μη στείλεις να μάθεις για ποιον χτυπά η καμπάνα. Χτυπά για σένα».  

Γέννημα θρέμμα (Ρίτσαρντ Ράϊτ – 1940) Θα ήταν εύκολο να γραφτεί ένα βιβλίο για έναν νεαρό και φτωχό μαύρο άνδρα που κατηγορήθηκε άδικα. Ο Ράϊτ έγραψε το δύσκολο. Το κύριο θέμα του Native Son είναι η φυλή. Ο Bigger νιώθει μόνος επειδή είναι ένας μαύρος άνδρας σε έναν κόσμο λευκών ανθρώπων που φαίνεται να υπαγορεύουν τις σκέψεις και τις συμπεριφορές του. Είναι θυμωμένος και αγανακτισμένος, συναισθήματα που κορυφώνονται με τη δολοφονία δύο γυναικών, μιας λευκής, που πιστεύει στην ισότητα, και μια φτωχής μαύρης που ήταν βέβαιη ότι ισότητα δεν υπάρχει... Στο Σικάγο της δεκαετίας του 1930, όλα αρχίζουν όταν ο Bigger Thomas έχει βρίσκει δουλειά ως σοφέρ και δολοφονεί το μοναδικό κορίτσι της πλούσιας οικογένειας που μόλις τον προσέλαβε. Αν και η δολοφονία είναι τυχαία, γίνεται ένα είδος αναδρομικής πράξης βούλησης. Οδηγεί τον Thomas σε μια έρευνα για τα δικά του τραύματα και ταπεινώσεις, στα χέρια μιας μερικές φορές κυριολεκτικά αιμοδιψής λευκής κοινωνίας. Υπάρχουν αποσπάσματα τυπικού κοινωνικού κηρύγματος σε αυτό το βιβλίο, αλλά ο Ράϊτ περιγράφει την κατάσταση του Thomas στα πιο άβολα μέρη της αμερικανικής φυλετικής αντιπαράθεσης. Εκεί ακριβώς έπρεπε να την πάει. Λόγω της ευρείας επιτυχίας του, το έργο  χρησίμευσε ως εργαλείο για να ξεκινήσουν συζητήσεις σχετικά με τον ρόλο που διαδραματίζει η κοινωνία και η κουλτούρα καταπίεσης στην εγκληματικότητα. Το μυθιστόρημα συχνά επικρίνεται από τους Αφροαμερικανούς για την έλλειψη θετικών προτύπων, καθώς ο πρωταγωνιστής, είναι ένας βαθιά ελαττωματικός χαρακτήρας.                         

Η Καρδιά Κυνηγάει Μονάχη (Κάρσον ΜακΚάλλερς – 1940) Όταν η συγγραφέας ήταν έφηβη, πήγε στη Νέα Υόρκη για να σπουδάσει πιάνο. Έχασε το πορτοφόλι με τα χρήματα των διδάκτρων της και δεν γράφτηκε στο πιάνο. Τέτοιες μικρές, αδιόρθωτες τραγωδίες όπως αυτή, βρίσκονται στη σιωπηλή, μοναχική καρδιά του μυθιστορήματος, Πρόκειται για ένα μυθιστόρημα σε στιλ Νότου Γοτθικού ρυθμού για έναν κωφό άνδρα τον Τζον Σίνγκερ και τους ανθρώπους που συναντά σε μια πόλη με μύλους της δεκαετίας του 1930 στην πολιτεία Τζόρτζια των ΗΠΑ. Το μυθιστόρημα έγινε δεκτό θετικά τόσο ως ένα ρεαλιστικό σχόλιο για την κοινωνική σύγκρουση όσο και ως μια παραβολή για τον φασισμό. Το βιβλίο ξεκινά με έμφαση στη σχέση μεταξύ των φίλων Τζον Σίνγκερ και Σπύρου Αντωνόπουλου, οι οποίοι είναι και οι δύο κωφοί και ζουν μαζί για αρκετά χρόνια. Λόγω της ολοένα και συχνότερης κακής συμπεριφοράς του Σπύρου που προκαλείται από το αλκοόλ, τον στέλνουν σε ένα άσυλο φρενοβλαβών μακριά από την πόλη, παρά τις προσπάθειες του Σίνγκερ να παρέμβει. Μόνος πλέον, ο Σίνγκερ μετακομίζει σε ένα νέο δωμάτιο σε άλλο σπίτι. Το υπόλοιπο της αφήγησης επικεντρώνεται στους αγώνες τεσσάρων γνωστών του Σίνγκερ, οι οποίοι τον επισκέπτονται όλοι συχνά: ένα αγοροκόριτσο που αγαπά τη μουσική και ονειρεύεται να αγοράσει ένα πιάνο, ένας αλκοολικός εργάτης, ένας παρατηρητικός ιδιοκτήτης εστιατορίου και ένας ιδεαλιστής γιατρός. Παρά την έλλειψη λεκτικής απάντησης, καθένας από αυτούς τους ανθρώπους πιστεύει ότι ο Σίνγκερ έχει μια μοναδική κατανόηση των δυσκολιών τους. Ο Σίνγκερ νοσταλγεί τον Σπύρο και τον επισκέπτεται στο άσυλο, αλλά αυτός φαίνεται να μην ανταποκρίνεται στις προσπάθειες επικοινωνίας του Σίνγκερ. Στην τρίτη του επίσκεψη, ο Σίνγκερ μαθαίνει από το προσωπικό ότι ο Σπύρος πέθανε. Ο Σίνγκερ αυτοκτονεί επιστρέφοντας σπίτι. Οι χαρακτήρες της McCullers πλησιάζουν ο ένας τον άλλον για συμπάθεια και κατανόηση, αλλά δεν μπορούν όλοι να ολοκληρώσουν την επικοινωνία τους και τη σύνδεση τους και οι απομονωμένες σκέψεις τους σχηματίζουν μια χορωδία εκπληκτικής, υπερβατικής βαρύτητας, μουσική που μόνο ο αναγνώστης μπορεί να ακούσει.

Λευκά χρονικά (Γκεντούν Τσόπελ – 1940). Είναι ανολοκλήρωτη ιστορία του πρώιμου Θιβέτ (7ος-9ος αι.) γραμμένη στα Θιβετιανά, που συνθέτει γραπτές πηγές, προφορικά τραγούδια βασιλέων και δικά του ποιήματα, δημιουργώντας ένα ιστορικό-ποιητικό μωσαϊκό. Τα κύρια θέματα του είναι: η πρώιμη ιστορία του Θιβέτ ως ποίηση και όχι μόνο χρονολόγιο, η κριτική της παραδοσιακής κοσμολογίας και η παγκοσμιοποιημένη ματιά, που συνδυάζει σανσκριτικά, κινέζικα χειρόγραφα και προσωπικά ταξίδια στην Ινδία και τη Σρι Λάνκα. Είναι το πρώτο Θιβετιανό κείμενο που ιστοριογραφεί ως ποίηση με ρυθμική και λυρική  γλώσσα, πρότυπο κοσμοπολίτικου δοκιμίου, που συνδυάζει ιστορία, φιλοσοφία, ταξίδια, ερωτισμό. Το κείμενο διαβάζεται ως μανιφέστο ελευθερίας, ως ποίημα ιστορίας και ιστορία ποίησης – ένας Θιβετιανός Δον Κιχώτης που τριγυρνά και περιγράφει τον κόσμο για να τον ξυπνήσει. Ο νεαρός μοναχός Dorje γίνεται το νήμα που ενώνει τις φωνές των Σιχ, των Μουσουλμάνων, των Ινδουιστών, των Χριστιανών, των Τζαϊνιστών, των Πάρσων, των Κινέζων και των φυλών σε ένα ποικιλόχρωμο ανθρώπινο ύφασμα - απόδειξη ότι η ποικιλομορφία είναι μια ζωντανή, αναπνέουσα αγορά ιδεών που μεταφέρεται παντού. Ο Dorje γράφει στον δάσκαλό του: «Ο ουρανός δεν είναι πια μπλε, είναι όλων των χρωμάτων». Πρόκειται για το πρώτο θιβετιανό έργο που γράφεται σε ευρωπαϊκή μυθιστορηματική φόρμα ενώ διατηρεί τη ρυθμική παλίρροια των θιβετιανών γκουρ. Ο Gendun Chophel, λάμα και ιστορικός, εισάγει πειραματικές τεχνικές: εσωτερικό μονόλογο, πολυφωνία, αλλά και διαλογική δομή που θυμίζει βουδιστική συζήτηση. Το βιβλίο αποτελεί «διανοητικό πέρασμα» από το κλειστό θεοκρατικό Θιβέτ στον κόσμο της αποαποικιοποίησης. Για πρώτη φορά ο ήρωας δεν επιστρέφει στο μοναστήρι, η απώλεια είναι συνειδητή πράξη ελευθερίας. Διαβάστηκε κρυφά στην Λάσα και αργότερα στην εξορία, λειτουργώντας ως προάγγελος της σύγχρονης θιβετιανής λογοτεχνίας. Στην Ελλάδα δεν έχει κυκλοφορήσει ολόκληρο, αποσπάσματα του όμως βρίσκονται «Στο Δάσος της Ξεθωριασμένης Σοφίας» (In the Forest of Faded Wisdom, 2009), εκδόσεις Κέδρος και μερικά ποιήματα στο «Τιβετιανή Τέχνη του Έρωτα» (Tibetan Arts of Love, 1992), εκδόσεις Κέδρος.

Ο Άνθρωπος που Αγαπούσε τα Παιδιά (Κριστίνα Στεντ – 1940) Το μυθιστόρημα αφηγείται την ιστορία μιας εξαιρετικά δυσλειτουργικής οικογένειας. Ο αφελής εγωισμός του πατέρα Σαμ Πόλιτ κατακλύζει την οικογένειά του, ειδικά τη σύζυγό του Χένι και τη μεγαλύτερη κόρη του Λούι. Η οικογένεια δεν είναι πλούσια, μια κατάσταση που επιδεινώνεται από τον ιδεαλισμό του Σαμ, τα συσσωρευμένα χρέη της Χένι και το τρομερό ρήγμα μεταξύ του ζευγαριού. Ο Σαμ Πόλλιτ είναι ένα εξουθενωτικό τέρας συζύγου, κάθε άλλο παρά τολμηρός, μερικές φορές σκληρό, αλλά πάντα με σεβασμό στον εαυτό του. Η σύζυγός του, η Χένι, με την οποία σχεδόν δεν μιλάει, νευρωτική, το είδος της μητέρας που κλέβει από τους κουμπαράδες των παιδιών της, εκτρέπεται με έναν μισογύνη φίλο. Τα έξι

Φωτο: Ανήσυχη πένα

  παιδιά τους, είναι τρομοκρατημένοι μάρτυρες της κατάρρευσης των γονιών τους και οι αβοήθητοι αποδέκτες της τοξικής τους προσοχής. Η Stead περιγράφει λεπτομερώς τις συζυγικές μάχες των γονέων και τις διάφορες αφηγήσεις για τις σχέσεις και τις συμμαχίες της οικογένειας. Ο χαρακτήρας Σαμ βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στον πατέρα της Στεντ. Το έργο διαδραματίζεται αρχικά στο Σίδνεϋ, αλλά το σκηνικό τροποποιήθηκε για να ταιριάζει στο αμερικανικό κοινό, στην Ουάσιγκτον, κάπως μη πειστικά λόγω γλωσσικών αποχρώσεων. Αδίστακτη και διεισδυτική, η Στεντ αποκαλύπτει, μεταξύ άλλων, τον κίνδυνο του ανεξέλεγκτου συναισθηματισμού στις σχέσεις και στην πολιτική σκέψη. Η συγγραφέας, μια Αυστραλή με υπέροχο στιλ, τόσο αδιάφορη όσο και στιβαρή, είναι ατρόμητη στην απεικόνιση της οικογένειας Πόλλιτ και πιο συμπονετική στις κρίσεις της από ό,τι θα μπορούσαμε να είμαστε εσείς ή εγώ. Όταν ξέρετε πόσο πολύ αυτό το μυθιστόρημα βασίστηκε στη δική της παιδική ηλικία, αυτή η συμπόνια φαίνεται ακόμα πιο αξιοσημείωτη.                                                               

Παράξενο (Ορχάν Βελί Κανίκ – 1941) Πρωτοποριακή ποιητική συλλογή που έθεσε τα θεμέλια για το κίνημα Garip. Δημιούργησε ένα νέο στυλ που απέρριπτε τη διακόσμηση και τους παραδοσιακούς κανόνες. Έδωσε έμφαση στην απλή γλώσσα, στην καθομιλουμένη και στην εστίαση στην καθημερινή ζωή και όχι σε εξιδανικευμένα θέματα. Αγγίζει τους παραλογισμούς της ζωής, τον αγώνα του ατόμου σε έναν αδιάφορο κόσμο και τις προκλήσεις της κοινωνίας που αλλάζει. Απορρίπτει τα μεγαλεπήβολα ιδανικά της αγάπης, του πατριωτισμού και του ηρωισμού, εστιάζοντας αντ' αυτού σε προσωπικές, μερικές φορές ειρωνικές εμπειρίες.                                                                                                               

Ανθρώπινα Τοπία (Ναζίμ Χικμέτ – 1941) Ένα μεγάλο, πολύφωνο ποίημα με 16.000 στίχους, που σκιαγραφεί μια λεπτομερή, πανοραμική εικόνα της κοινωνίας. Καλύπτει σημαντικά ιστορικά γεγονότα στην Τουρκία κατά το πρώτο μισό του 20ού αιώνα. Επικρίνει την ανισότητα, τη φτώχεια και την έλλειψη κοινωνικής δικαιοσύνης που αντιμετώπισαν πολλοί άνθρωποι, ειδικά οι φτωχοί της υπαίθρου και τα εργατικά στρώματα. Η οπτική του περιπλανιέται από άνθρωπο σε άνθρωπο στην τότε Ανατολία. Eίναι ένας βαθύς προβληματισμός για την ανθρώπινη ζωή, τον πόνο και την αναζήτηση της ελευθερίας. Ο ποιητής επικεντρώνεται στην εγγενή αξιοπρέπεια κάθε ατόμου, ανεξάρτητα από την κοινωνική του θέση ή το υπόβαθρό του. Αυτό το έργο είναι μοναδικό για τη χρήση ελεύθερου στίχου και την έλλειψη σαφούς αφηγηματικής δομής. Το έργο θεωρείται ένα από τα θεμελιώδη έργα της τουρκικής λογοτεχνίας και το magnum opus του Χικμέτ. Αποτελείται από πέντε μέρη, με το τελευταίο όμως ημιτελές.                                                    

Ο Κολοσσός του Μαρουσίου (Χένρι Μίλλερ – 1941)  Ο συγγραφέας ήρθε στην Ελλάδα το 1939, φιλοξενούμενος του Άγγλου συγγραφέα Λόρενς Ντάρελ, που ζούσε στην Κέρκυρα.  Επισκέφτηκε την Αθήνα, την Πελοπόννησο αλλά και αρκετά από τα νησιά της Ελλάδας και γνωρίστηκε με τον Γιώργο Σεφέρη και τον Γιώργο Κατσίμπαλη, από τον οποίο είναι εμπνευσμένος και ο τίτλος. «Η ελληνική γη ανοίγει μπροστά μου σαν το Βιβλίο της Αποκάλυψης. Ποτέ δεν ήξερα ότι η γη εμπεριέχει τόσα πολλά· περπατούσα με παρωπίδες, με διστακτικά, αβέβαια βήματα· ήμουν περήφανος και αλαζονικός, ευχαριστημένος που ζούσα τη λάθος, περιορισμένη ζωή της πόλης. Το φως της Ελλάδας μου άνοιξε τα μάτια, διαπέρασε τους πόρους μου, διεύρυνε ολόκληρη την ύπαρξή μου. Γύρισα πίσω στον κόσμο, έχοντας βρει το πραγματικό κέντρο και το πραγματικό νόημα της επανάστασης. Καμιά πολεμική σύγκρουση ανάμεσα στα έθνη της γης δεν μπορεί να διαταράξει αυτή την ισορροπία. Μπορεί η ίδια η Ελλάδα να περιπλακεί, όπως περιπλεκόμαστε εμείς τώρα, αλλά αρνούμαι κατηγορηματικά να είμαι οτιδήποτε λιγότερο από πολίτης του κόσμου το οποίο σιωπηλά διακήρυξα ότι είμαι όταν στάθηκα στον τάφο του Αγαμέμνονα. Από τότε και μετά η ζωή μου αφιερώθηκε στην αποκατάσταση της θεϊκότητας του ανθρώπου. Ειρήνη σε όλους τους ανθρώπους, εύχομαι, και μια πιο άφθονη ζωή!»

Σκακιστική νουβέλα (Στέφαν Τσβάιχ - 1941) Κυκλοφόρησε μετά το θάνατο του συγγραφέα το 1942. Αφηγείται την εμπειρία ενός άνδρα, του Δρ. Β., ο οποίος είναι φυλακισμένος από τους Ναζί και αναγκάζεται να παλέψει με τη μοναξιά και την ψυχική απομόνωση. Η μοναδική του διαφυγή είναι το σκάκι, το οποίο χρησιμοποιεί για να επιβιώσει πνευματικά. Όταν αναμετράται με έναν μυστηριώδη αντίπαλο, το σκάκι γίνεται μια συμβολική αναμέτρηση με την ανθρώπινη ψυχή, το βασανιστήριο και τη μοναξιά. Το έργο ασχολείται με θέματα όπως η ψυχική αντοχή, η αναγκαιότητα της ελευθερίας και η ατομική πάλη απέναντι στην εξουσία.