1951: Από τον Πάουελ στην Τευ και την Γιουρσενάρ και απο τους Καμύ και Ζιονό στον Μπραντμπερι

https://www.oxfordartonline.com/page/wallace-collection-guide

Χορός στον Ρυθμό του Χρόνου (Άντονι Πάουελ – 1951). Ο τίτλος είναι εμπνευσμένος από τον ομώνυμο πίνακα του Γάλλου ζωγράφου Nicolas Poussin. Οι δώδεκα τόμοι δεν εμπνέουν τον αναγνωστικό ζήλο στους περισσότερους ανθρώπους, αλλά μόλις πιάσεις τον ρυθμό του αριστουργήματος του Powell είναι δύσκολο να το αφήσεις κάτω. Ξεκινώντας από τη δεκαετία του 1920, το μυθιστόρημα ακολουθεί τις ζωές μιας ομάδας Άγγλων φίλων και γνωστών: συναντιούνται και χωρίζουν, πετυχαίνουν και αποτυγχάνουν, αγαπούν και μισούν, ζουν και πεθαίνουν. Υπάρχει άφθονο περιθώριο τόσο για κωμωδία όσο και για τραγωδία σε αυτό το μεγάλο χρονικά και λογοτεχνικά έργο, αλλά ο πραγματικός θρίαμβος του Πάουελ είναι ο τρόπος που πιάνει τον ρυθμό της ίδιας της μοίρας, ο τρόπος που φέρνει κοντά τους ανθρώπους, για να τους χωρίσει και μετά να τους ξαναενώσει αργότερα ως σχεδόν ξένους, μεταμορφωμένους με απροσδόκητους τρόπους στα χρόνια που μεσολάβησαν. Θεωρείται από τα σημαντικότερα έργα της αγγλόφωνης λογοτεχνίας του 20ού αιώνα. Έχει χαρακτηριστεί ως «το αγγλικό αντίστοιχο του Προύστ». Το έργο παρακολουθεί τη ζωή του αφηγητή Νίκολας Τζένκινς και του κύκλου του από τα σχολικά του χρόνια μέχρι την ωριμότητα, καταγράφοντας τη βρετανική κοινωνία, πολιτική και πολιτισμό από το 1920 έως το 1970. Δεν είναι ένας «ήρωας» με μεγάλες περιπέτειες, αλλά ένας παρατηρητής – ένα «alter ego» του ίδιου του συγγραφέα – που μας ξεναγεί στη βρετανική κοινωνία και τη δυναμική της τα χρόνια αναφοράς. Σπούδασε σε αριστοκρατικό σχολείο, πέρασε από το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, εργάστηκε στον χώρο του βιβλίου και της τέχνης και υπηρέτησε στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο – μια πορεία που αντανακλά τη ζωή του ίδιου του Πάουελ. Μορφωμένος, ειρωνικός, συχνά αποστασιοποιημένος, καταγράφει με λεπτό χιούμορ τις αλλαγές των καιρών και τις ζωές των ανθρώπων γύρω του. Με τον Τζένκινς ως «κάτοπτρο», ο Πάουελ σχολιάζει τη φθορά του χρόνου, τις κοινωνικές ανελίξεις και τις ανθρώπινες αδυναμίες, χωρίς ποτέ να γίνεται διδακτικός. Με μαύρο χιούμορ και λεπτή παρατήρηση, ο Powell σχολιάζει τη φθορά του χρόνου, την κοινωνική κινητικότητα και τη μοίρα των ανθρώπων μέσα σε μια κοινωνία που αλλάζει ραγδαία. Κυκλοφόρησε στην Ελλάδα από το 2009 έως το 2020, από τις εκδόσεις Άγρα σε 12 τόμους, όπως το πρωτότυπο.

Η κόρη του χρόνου (Ζόζεφιν Τέυ – 1951). Το πραγματικό όνομα της συγγραφέας είναι Elizabeth Mackintosh. Στο βιβλίο, ο αστυνόμος Γκραντ κρατά ένα πορτρέτο της Ελισάβετ, συζύγου του Εδουάρδου Δ΄ και σχολιάζει ότι «η Αλήθεια είναι κόρη του Χρόνου». Ο «χρόνος» είναι η ιστορική πάροδος που αποκαλύπτει ή συγκαλύπτει την αλήθεια και η «κόρη» είναι η αλήθεια που γεννιέται (ή ξαναγεννιέται) όταν κάποιος τολμήσει να αμφισβητήσει τα στερεότυπα. Η Ελισάβετ, ως «κόρη του χρόνου», είναι το πρόσωπο που τελικά αποκαλύπτει ότι ο Ριχάρδος Γ΄ ήταν αθώος, αποδεικνύοντας ότι ο χρόνος μπορεί να γεννήσει μια νέα αλήθεια, όταν οι άνθρωποι τον εξετάσουν εκ νέου. Ο Γκραντ αρχίζει να «ερευνά» ένα ιστορικό έγκλημα από το 1483: τη δολοφονία των Πριγκιπόπουλων στον Πύργο του Λονδίνου. Μέσα από νοσοκομειακά αρχεία, άλλες αρχειακές σημειώσεις και φαντασία, φτιάχνει το προφίλ του Ριχάρδου Γ΄ ως αθώου. Έτσι η πλοκή του μυθιστορήματος είναι μια αστυνομική έρευνα και δίκη που διαρκεί πέντε αιώνες. Είναι το πρώτο μυθιστόρημα που «δικάζει» την ιστορία ως αστυνομικό κρυπτόλεξο. Ανατρέπει το στερεότυπο του «κακού Ριχάρδου» και ανοίγει τον δρόμο για ιστορικά θρίλερ. Το νοσοκομείο λειτουργεί ως χρονομηχανή: ο τραυματισμένος αστυνόμος γίνεται αναγνώστης και δικαστής. Η γλώσσα είναι στεγνή, ερευνητική, με χιούμορ που αποδομεί τον ηρωισμό. Τα μηνύματα του έργου είναι ότι η αλήθεια είναι μια κατασκευή, η πιο επικίνδυνη φράση για αυτή είναι «πάντα πίστευα», η μνήμη κρίνεται, αναθεωρείται και ξαναγράφεται από όποιον έχει το θάρρος να διαβάσει τα «κρυμμένα αρχεία». «Η ιστορία δεν είναι μνημείο που στέκει ακλόνητο, αλλά ζωντανή αφήγηση που μπορούμε να ξαναγράψουμε όταν τολμήσουμε να την αμφισβητήσουμε». Με απλά λόγια: Η αλήθεια δεν είναι στατική, εξαρτάται από ποιος έχει την πένα ή την εξουσία. Η ιστορική μνήμη είναι αναθεωρητέα, όταν ερευνάται και συνδυάζεται με αποκαλυπτόμενα ιστορικά στοιχεία και ανθρώπινη κριτική σκέψη. Το πιο επικίνδυνο στερεότυπο είναι το «όλοι το ξέρουν», ο καθένας οφείλει να ανασκευάζει τα δεδομένα του χρόνου. Στην Ελλάδα εκδόθηκε το 2008 από τις εκδόσεις Μεταίχμιο. 

Αδριανού απομνημονεύματα (Μαργκερίτ Γιουρσενάρ – 1951) Γραμμένο σε πυκνό ύφος που φανερώνει την καλή γνώση των πηγών, αυτό το φιλοσοφικό - ιστορικό μυθιστόρημα είναι ένας φανταστικός διαλογισμός του αυτοκράτορα στο τέλος της ζωής του. Με τη μορφή μιας μεγάλης επιστολής που απευθύνει από την έπαυλή του στο Τίβολι στον μελλοντικό αυτοκράτορα Μάρκο Αυρήλιο, ανατρέχει στα κύρια γεγονότα της ζωής του. Μέσα από εσωτερικό μονόλογο και αναδρομές, ο Αδριανός εξετάζει την εξουσία, τις στρατιωτικές εκστρατείες, τον έρωτα του για τον Αντίνοο, τη φιλοσοφία, τις μεταρρυθμίσεις και την αίσθηση του τέλους. Είναι το πρώτο ιστορικό μυθιστόρημα που χρησιμοποιεί πρώτο πρόσωπο χωρίς να «μοντερνίζει» τον αρχαίο κόσμο, η γλώσσα είναι κλασική, αλλά η ψυχολογία σύγχρονη. Καταργεί τα στερεότυπα του «μεγάλου άνδρα»· ο Αυτοκράτορας παρουσιάζεται ως άνθρωπος που φοβάται, αγαπά, αμφιβάλλει. Η ερωτική σχέση με τον Αντίνοο γίνεται σύμβολο της ανθρώπινης ευαισθησίας μέσα στην εξουσία. Η σχέση του Αδριανού με τον Αντίνοο δεν είναι παράλληλο πολιτικό γεγονός· είναι καθεαυτή πολιτική πράξη. Δείχνει την χειραφέτηση της προσωπικής επιλογής μέσα στην εξουσία, ο Αδριανός μπορούσε να έχει οποιονδήποτε, αλλά επιλέγει αποδομώντας το πρωτόκολλο έναν έφηβο από την Βιθυνία, δείχνοντας ότι  ο έρωτος δεν υπόκειται σε συμβάσεις. Αξιοποιεί τον Αντίνοο ως εργαλείο διπλωματίας ταξιδεύοντας μαζί του στην Αίγυπτο και την Ελλάδα, μετατρέποντας τον σε «ζωντανό σύμβολο» ενότητας των επαρχιών. Μετά τον θάνατο του Αντίνοου, ο Αδριανός ιδρύει πόλεις και αγάλματα, μετατρέπει τον έρωτα σε δημόσιο μνημείο. Η πολιτική του απόφαση να θεοποιήσει τον Αντίνοο δημιουργεί έναν νέο τύπο «πολιτικού μάρτυρα», ο νεκρός εραστής γίνεται συστατικό στοιχείο της κυρίαρχης ιδεολογίας, αντίστοιχο με τα αυτοκρατορικά τρόπαια. Συνοπτικά, ο έρωτας δεν παραμερίζει την πολιτική αλλά την αναδιαμορφώνει. Η σχέση με τον Αντίνοο είναι ο καθρέφτης όπου ο Αδριανός βλέπει την Αυτοκρατορία όχι ως μηχανή φόρων και κατακτήσεων, αλλά ως οργανισμό που μπορεί να αγαπήσει και να πενθήσει και αυτή η ευαισθησία του είναι που τον κάνει τελικά μεγάλο. Η Yourcenar δημιούργησε μια «βιογραφία χωρίς βιογράφο», που συνδέει ιστορία, φιλοσοφία και λογοτεχνία σε ένα ενιαίο σώμα. Το κύριο μήνυμα της είναι ότι η εξουσία δεν είναι μνημείο ιστορίας αλλά ζωντανή, δυναμική διαδικασία. Ο Αδριανός αφήνει πίσω το σώμα του και τα λόγια του, διδάσκοντας ότι η αυτογνωσία είναι το μόνο ανάκτορο που δεν γκρεμίζεται. Στην Ελλάδα κυκλοφόρησε το 1984 από τις εκδόσεις Κέδρος.      

Ο φύλακας στη σίκαλη (Τζ. Ντ. Σάλιντζερ – 1951) Ο τίτλος αναφέρεται στη φαντασίωση του ήρωα να γίνει «φύλακας στη σίκαλη», να σώζει τα παιδιά από τους κινδύνους και την πτώση στο κενό της ενήλικης ζωής. Ενώ αρχικά προοριζόταν για τους ενηλίκους, έγινε δημοφιλές στους ανήλικους εξαιτίας των θεμάτων του όπως η ανησυχία και η αποξένωση των εφήβων. Έτσι ο πρωταγωνιστής έχει γίνει σύμβολο της εφηβικής επανάστασης. Επίσης πραγματεύεται τα σύνθετα ζητήματα της ταυτότητας, της ταύτισης, της απώλειας και των σχέσεων. Μέσα από τη φωνή του δεκαεξάχρονου Χόλντεν, το βιβλίο αφηγείται τρεις μέρες της ζωής του, αφότου εγκαταλείπει το τρίτο κατά σειρά σχολείο του και περιφέρεται στη Νέα Υόρκη. Τα θέματα που αναπτύσσει είναι η εφηβική αποξένωση, η απώλεια της αθωότητας, η αντίδραση στην «υποκρισία» των ενηλίκων, η κατάθλιψη και η αναζήτηση ταυτότητας. Με ένα εσωτερικό μονόλογο ο Χόλντεν μιλάει απευθείας στον αναγνώστη από κάποιο «θεραπευτικό» ίδρυμα. Το μυθιστόρημα έγινε εμβληματικό για τη μεταπολεμική νεολαία και παραμένει ένα από τα πιο αμφιλεγόμενα βιβλία στις σχολικές βιβλιοθήκες των ΗΠΑ. Στη χώρα μας εκδόθηκε το 1978 (Εκδόσεις Επίκουρος) και σε αναθεωρημένες μεταφράσεις αργότερα.  Με πωλήσεις άνω των 65 εκατομμυρίων αντιτύπων παγκοσμίως, συνεχίζει να επηρεάζει κάθε νέα γενιά αναγνωστών.

Ο επαναστατημένος άνθρωπος (Αλμπέρ Καμύ – 1951). Ένα φιλοσοφικό δοκίμιο που εξετάζει την έννοια της εξέγερσης και της επανάστασης τόσο σε προσωπικό όσο και σε κοινωνικό επίπεδο. Αναλύει το βασικό ερώτημα: Γιατί ο άνθρωπος επαναστατεί και πώς μπορεί να το κάνει χωρίς να οδηγηθεί σε νέες μορφές τυραννίας. Εξετάζει θέματα όπως η άρνηση της αδικίας, τα όρια της βίας, η ηθική του επαναστάτη, η κριτική στον ολοκληρωτισμό και στον υπαρκτό σοσιαλισμό. Η δομή του είναι μια ιστορική και φιλοσοφική περιδιάβαση από τον Μαρκήσιο ντε Σαντ μέχρι τον Ντοστογιέφσκι, τον Νίτσε και τη Σταλινική τρομοκρατία. Ο Καμύ επιχειρεί να ορίσει τον «αληθινό επαναστάτη»: εκείνον που αντιστέκεται στην αδικία αλλά δεν απαρνείται την ανθρώπινη αξιοπρέπεια και απορρίπτει τη βία ως μέθοδο. Το βιβλίο θεωρείται συνέχεια του «Μύθου του Σίσυφου», καθώς προχωρά από την αποδοχή του παράλογου στην πολιτική και ηθική πράξη. Ο συγγραφέας δέχθηκε κριτική από το  Ζαν-Πολ Σαρτρ κατηγορώντας τον για «αστική ηθική». Το έργο επηρέασε φιλοσόφους, συνδικαλιστές και κινήματα πολιτικής ανυπακοής, διαμορφώνοντας τη σύγχρονη έννοια της «μη βίαιης αντίστασης».  Δεν είναι ένα έργο εποχής, κάλλιστα ταιριάζει και στη σύγχρονη εποχή. Παρατίθενται θέματα για τα οποία μιλάει άμεσα για το σήμερα. Από τους «ανελεύθερους» ισχυρούς άνδρες μέχρι τους λαϊκιστές που καθοδηγούνται από αλγόριθμους, οι ηγέτες υπόσχονται και πάλι μια τελική, χωρίς συγκρούσεις κοινωνία, αρκεί να εγκαταλείψουμε τον πλουραλισμό. Η προειδοποίηση του Camus - «κάθε απόλυτο τελειώνει αλυσοδεμένο το μέλλον». Τότε έκανε διάκριση μεταξύ «εξέγερσης» (μιας άρνησης που βασίζεται στην κοινή ανθρώπινη αξιοπρέπεια) και «επανάστασης» (ενός σχεδίου για την αναμόρφωση της ανθρωπότητας). Σήμερα είτε η συζήτηση αφορά τις υλικές ζημιές στις πορείες για το κλίμα, είτε την ηθική του ακτιβισμού, το κριτήριο του Καμύ - «ο επαναστάτης αρνείται να είναι είτε δήμιος είτε θύμα» προσφέρει ένα μη βίαιο κριτήριο, που αποφεύγει τόσο τον ειρηνιστικό εφησυχασμό όσο και την μηδενιστική  βία. Καμύ: «Ο επαναστάτης λέει ναι και όχι ταυτόχρονα: όχι στην καταπίεση, ναι σε μια κοινή ανθρωπιά ακόμη και για τον καταπιεστή». Σήμερα: Η διαδικτυακή διαπόμπευση συχνά εκμηδενίζει τα δικαιώματα του παραβάτη. Η φράση του Καμύ ωθεί τους ακτιβιστές να διατηρήσουν το δεύτερο μισό της πρότασης - το «ναι» - και να θεωρήσουν την λογοδοσία ως διόρθωση, όχι ως εξόντωση. Τότε: Φοβόταν τις γραφειοκρατίες που «μετρούν, αρχειοθετούν και προβλέπουν» την ανθρώπινη συμπεριφορά. Τώρα: Οι εταιρείες μεγάλων δεδομένων και η προγνωστική αστυνόμευση κάνουν ακριβώς αυτό. Η επιμονή του Καμύ ότι η εξέγερση ξεκινά με «το όριο» - το σημείο στο οποίο μια εισβολή γίνεται αφόρητη, βοηθά τους πολίτες να διατυπώσουν γιατί ορισμένες αρπαγές δεδομένων ξεπερνούν τα όρια. Τότε ο Καμύ διέγνωσε τον πειρασμό της απελπισίας όταν η καταστροφή φαίνεται αναπόφευκτη. Σήμερα: Η συνέχιση της καταστροφικής πορείας και το οικολογικό άγχος αναπαράγουν αυτή τη διάθεση. Η απάντησή του - «πρέπει κανείς να φανταστεί τον Σίσυφο ευτυχισμένο» - επαναπροσδιορίζεται από κινήματα όπως η «πεισματάρα αισιοδοξία» (Christiana Figueres) και ο «αποτελεσματικός αλτρουισμός»: ενεργήστε σαν το μέλλον να είναι ακόμα ανοιχτό. Ο Καμύ τότε υποστήριξε ότι ο επαναστάτης είναι πάντα «ο ξένος που μας υπενθυμίζει τη δική μας παραδοξότητα». Το 2024, με ρεκόρ εκτοπισμού (UNHCR: 114 εκατομμύρια), οι διελεύσεις της Μεσογείου, το τείχος ΗΠΑ-Μεξικού και τα στρατόπεδα Ροχίνγκια είναι σύγχρονες αναπαραστάσεις του ισχυρισμού του, ότι οι κοινωνίες προσδιορίζονται από τον τρόπο που αντιμετωπίζουν τον επαναστάτη που φτάνει στα σύνορά τους. Ο Καμύ δεν δίνει πρόγραμμα. δίνει πυξίδα. Οποιοδήποτε κίνημα - τεχνολογική ρύθμιση, εργασιακά δικαιώματα, κλιματική δικαιοσύνη, αντιρατσισμός - μπορεί να χρησιμοποιήσει τρία ερωτήματα που αντλούνται από το βιβλίο: Αναγνωρίζει ένα όριο που δεν θα ξεπεράσει; Διατηρεί την ανθρωπιά του αντιπάλου; Αρνείται να γίνει αυτό που πολεμά; Αν η απάντηση σε οποιοδήποτε είναι «όχι», το κίνημα κινδυνεύει να επαναλάβει τον ίδιο τον απολυταρχισμό στον οποίο αντιτίθεται. «Τι είναι ένας επαναστατημένος άνθρωπος; Ένας άνθρωπος που λέει όχι. Αρνιέται αλλά δεν παραιτείται: είναι ακόμα κι αυτός που λέει ναι από την πρώτη του κίνηση. Ένας σκλάβος που σ’ όλη του τη ζωή δεχόταν διαταγές ξαφνικά κρίνει μια νέα εντολή απαράδεχτη. Ποιο είναι το περιεχόμενο αυτού του “όχι”; Σημαίνει, λόγου χάρη, “η υπόθεση τραβάει μακριά”, “μέχρι εκεί και μη παρέκει”, “το παρακάνετε” κι ακόμα “υπάρχει ένα όριο που δε θα ξεπεράσετε”. Με λίγα λόγια αυτό το όχι επιβεβαιώνει την παρουσία ενός ορίου. Ξαναβρίσκουμε την ίδια ιδέα του ορίου στο αίσθημα του επαναστατημένου ότι ο άλλος υπερβάλλει, ότι απλώνει τα δικαιώματά του πέρα από κάποια σύνορα όπου εκεί βρίσκουν αντιμέτωπο ένα άλλο δικαίωμα και περιορίζονται απ’ αυτό. Έτσι το κίνημα εξέγερσης στηρίζεται ταυτόχρονα πάνω στην κατηγορηματική άρνηση μιας παραβίασης που κρίνεται απαράδεχτη και την όχι πολύ ξεκάθαρη βεβαιότητα ενός σταθερού δικαιώματος ή σωστότερα την εντύπωση του επαναστατημένου ότι “έχει το δικαίωμα να…». Στην Ελλάδα πρωτοκυκλοφόρησε το 1977 από τις εκδόσεις Μπουκουμάνη.

Ο Ουσάρος στη στέγη (Ζαν Ζιονό – 1951) Αν και αναφέρεται στη δεύτερη πανδημία χολέρας, του 1832, η χολέρα που απεικονίζεται στο μυθιστόρημά δεν είναι μια πιστή και ιστορική μεταγραφή, δεν υπήρξε ποτέ στα συμπτώματά της και σημασία όπως περιγράφεται στο βιβλίο. Στην πραγματικότητα, η χολέρα έχει μια συμβολική αξία, κάτι σαν την Πανούκλα του Καμύ. Η χολέρα αναδεικνύει τον εγωισμό, το μίσος, τον φόβο, την παθητικότητα. Οι άνθρωποι που έχουν αυτά τα ελαττώματα κολλάνε την αρρώστια. Νότος της Γαλλίας, η χολέρα σκίζει τις επαρχίες σαν πολεμική σπάθη. Ο Αντζέλο Παρκολόνι, ένας νεαρός Ιταλός ουσάρος που φεύγει από μια ίντριγκα συνωμοσίας, διασχίζει τις πληγωμένες κοιλάδες καβάλα στο άλογό του. Οι χωριάτες έχουν κλειδώσει πόρτες και καρδιές, οι δρόμοι είναι φράχτες φόβου. Ο Αντζέλο, αντί να κρυφτεί, σκαρφαλώνει στις στέγες των σπιτιών – κυριολεκτικά – και προχωρά από ταράτσα σε ταράτσα, σώζοντας όποιον βρίσκει, μοιράζοντας νερό και κουράγιο. Συναντά τη νεαρή Πολίν ντε Τεό, χήρα που αγωνίζεται να κρατήσει ζωντανή την ανθρωπιά της περιοχής. Μαζί διασχίζουν καμένα χωριά, βοηθούν τους φοβισμένους χωριάτες και αντιμετωπίζουν ληστές. Το ταξίδι γίνεται ένα ποίημα προσφοράς και αντοχής: ο έρωτας γεννιέται μέσα στην πανούκλα, η φύση ανθίζει παράλληλα με την αποσύνθεση. Τελικά, ο Αντζέλο φεύγει, αφήνοντας πίσω του μια κοινότητα που ξαναβρίσκει την πίστη στον άνθρωπο. Ο Γιονό δημιουργεί ένα επικό ποίημα-μυθιστόρημα όπου η πανούκλα είναι και ιστορικό γεγονός και καθρέφτης της ανθρώπινης ψυχής. Η γλώσσα είναι λυρική και αληθινή, γεμάτη ρυθμούς, ενώ οι εικόνες της στέγης και του ουσάρου μετατρέπουν τον πόλεμο του μικροβίου σε πολεμικό ρομάντζο. Ο Αντζέλο είναι η ενσάρκωση της περιπλάνησης και της αντίστασης: δεν πολεμάει με το σπαθί, αλλά με την παρουσία του. Το βιβλίο αποτελεί ύμνο στην αλληλεγγύη, στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια απέναντι στη μοίρα και, ταυτόχρονα, έναν ύμνο στη φύση που συνεχίζει να ανθίζει ακόμη και όταν ο άνθρωπος σβήνει. Πρωτοεκδόθηκε στην Ελλάδα από τις εκδόσεις Άγρα το 1995.

Le Bain Turc 1862

Η ακτή των Σύρτεων (Ζυλιέν Γκρακ - 1951) Ένα αλληγορικό γεωπολιτικό μυθιστόρημα με σημεία αναφοράς τη Μικρή & Μεγάλη Σύρτη και τις διαμάχες μεταξύ Βενετίας & Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Σε μια φανταστική χερσόνησο της Ανδαλουσίας, ανάμεσα σε δύο παλαιά αντίπαλα βασίλεια, ο νεαρός αξιωματικός Άλντο βρίσκεται διορισμένος «παρατηρητής» της νεκρής ζώνης των Σύρτεων – μιας ακτής όπου η άμμος, ο άνεμος και η θάλασσα έχουν παγιώσει σε ένα αιώνιο σύνορο. Οι κάτοικοι της Φεραντά λειτουργούν με μια εθιμοτυπική ειρήνη, ενώ οι απέναντι Οράνοι έχουν μυστικά σχέδια. Στην περιοχή έρχεται ένα πλοίο με μια νεαρή Ορανή, τη Σιμπύλ, και ο Άλντο την ερωτεύεται χωρίς να καταλαβαίνει ότι η σχέση τους είναι το τελευταίο σκαλοπάτι πριν από μια πολεμική έκρηξη. Η ακτή των Σύρτεων, από νεκρό τοπίο, μετατρέπεται σε θέατρο πολλών πράξεων, όπου ο έρωτας, ο πόλεμος και η μνήμη συγκρούονται. Το τέλος αφήνει τον αναγνώστη να αναρωτηθεί ποιος είναι ο πραγματικός εχθρός: ο άλλος λαός ή η ίδια η ανάγκη για σύγκρουση; Το έργο αποτελεί ένα πρότυπο της γαλλικής «νουβέλ βαγκ»: ελάχιστη δράση, μέγιστη ατμόσφαιρα. Η ακτή είναι σύμβολο της ευρωπαϊκής μεταπολεμικής νοσταλγίας και του ψυχρού πολέμου: ένα σύνορο που δεν σκοτώνει αλλά κρατά ζωντανή την απειλή. Η γλώσσα είναι λυρική και σχεδόν αισθητική, με επαναλήψεις που δημιουργούν μια ονειρική ατμόσφαιρα από την οποία κανείς δεν θέλει να ξυπνήσει. Το έργο επηρέασε αρκετούς σύγχρονους συγγραφείς, από τον Καμύ ως τον Μπόρχες, καθιερώνοντας τη χρήση του φανταστικού τοπίου ως πολιτική αλληγορία. Το κύριο μήνυμά του είναι ότι τα σύνορα δεν χωρίζουν μόνο τα κράτη, χωρίζουν ανθρώπους μεταξύ τους αλλά και από τον εαυτό τους. Η ειρήνη μπορεί να είναι ένα προσωρινό διάλειμμα ανάμεσα σε δύο πολέμους που έχουν ήδη ξεκινήσει μέσα μας. Στη χώρα μας εκδόθηκε το 1992 από τις εκδόσεις Εξάντας.

Ο εικονογραφημένος άνθρωπος (Ρέι Μπράντμπερι – 1951) Ένας περιπλανώμενος άνδρας γεμάτος από τατουάζ σώματος συναντά έναν αφηγητή στην άκρη του δρόμου. Οι εικόνες των τατουάζ δεν είναι απλή διακόσμηση, είναι ζωντανές ιστορίες που ξετυλίγονται μπροστά στα μάτια των θεατών. Οι 18 ιστορίες που περιέχονται στο βιβλίο αποτελούν «παραθύρια» στο μέλλον, το παρόν και το παρελθόν: διαστημικά ταξίδια, πυρηνικές καταστροφές, ρομποτικές επαναστάσεις, αποικιακές τραγωδίες, παιδικά όνειρα που γίνονται εφιάλτες. Το τελευταίο τατουάζ προβλέπει τον θάνατο του αφηγητή ή του «εικονογραφημένου ανθρώπου»; κλείνοντας έτσι τον κύκλο της αφήγησης. Με λυρική γλώσσα και σύντομα διηγήματα, ο Μπράντμπερι δημιουργεί ένα πολυεπίπεδο σύμπαν όπου η φαντασία και ο ρεαλισμός συγκρούονται, αλληλοσυμπληρώνονται και συγχωνεύονται. Οι ιστορίες προειδοποιούν για την αποξένωση, την πυρηνική απειλή, την καταστροφή του περιβάλλοντος και την απώλεια της ανθρώπινης ταυτότητας. Το σώμα του εικονογραφημένου ανθρώπου γίνεται κινηματογράφος μνήμης και προφητείας – κάθε τατουάζ είναι μια «κινητή εικόνα» που προβάλλει το μέλλον. Στο τελευταίο διήγημα («The Illustrated Man») το τατουάζ που απλώνεται στο στήθος του δείχνει τον ίδιο να πεθαίνει, τον σκοτώνει ο «ψυχρά εκδικητικός» αφηγητής της ιστορίας, ο οποίος είναι ένας άλλος περιπλανώμενος που καταλήγει να πνίξει τον άτυχο «ζωντανό καμβά» για να σταματήσει τις προφητείες. Η αυτοπροφητεία του θανάτου του Εικονογραφημένου Ανθρώπου κλείνει τον βιβλίο με έναν τέλειο κύκλο αυτοαναφοράς: το σώμα-βιβλίο που φέρει όλες τις ιστορίες του μέλλοντος καταλήγει να γίνει και το τελευταίο κεφάλαιο μέσα του. Έτσι, η αφήγηση δεν τελειώνει απλώς, κατατρώει τον ίδιο της τον φορέα. Αυτό σηματοδοτεί ότι οι ιστορίες δεν είναι ανώδυνες προβολές, είναι ζωντανές δυνάμεις που, όταν ξεπεράσουν ένα όριο, επιστρέφουν στον άνθρωπο σαν κατάρα. Το μήνυμα γίνεται σαφές: η ανθρώπινη μνήμη και η φαντασία είναι τατουάζ που μπορούν να σκοτώσουν τον φορέα τους αν δεν αλλάξει τη ζωή του. Η ανθρωπότητα γράφει το πυρήνα της ιστορίας, αλλά τα γράμματα μπορεί να είναι η καταδίκη της. Η τέχνη και η φαντασία είναι τα μόνα «τατουάζ» που μπορούν να αλλάξουν τη μοίρα του μέλλοντος – αν τολμήσουμε να τα διαβάσουμε και έγκαιρα να την αλλάξουμε. Μερικές από τις ιστορίες του έγιναν κλασικά σενάρια τηλεόρασης και κινηματογράφου. Η πρώτη ελληνική έκδοση έγινε το 1971 από τον Πάπυρο.

1950: Από το τρένο της Χαισμιθ στον πλανήτη Άρη του Μπραντμπερι

Belmond train

Ξένοι στο τρένο (Πατρίσια Χάισμιθ - 1950) Ο Γκάι Χέινς, αρχιτέκτονας με ήσυχη ζωή, συναντά τυχαία στο τρένο τον Τσαρλς Μπράνο, έναν γοητευτικό πλην διαταραγμένο νεαρό που του προτείνει ένα «τέλειο σύμφωνο»: ο καθένας θα δολοφονήσει το πρόσωπο που ο άλλος θέλει να εξαφανίσει, χωρίς κίνητρο για τους αστυνομικούς. Ο Γκάι αρνείται, αλλά ο Μπράνο εκτελεί τη δική του δουλειά και πιέζει αμείλικτα τον Γκάι να τηρήσει τη συμφωνία. Από εκείνη τη στιγμή, ο Γκάι βυθίζεται σε έναν λαβύρινθο ενοχής και παρακολούθησης, όπου τα όρια θύτη και θύματος θολώνουν, ώσπου η συνάντηση των δύο ανδρών οδηγεί σε ένα φινάλε που ανατρέπει τις έννοιες δικαιοσύνης και ταυτότητας. Το βιβλίο καθιέρωσε την συγγραφέα ως ηθογράφο του ψυχολογικού θρίλερ. Η τεχνική της διπλής εστίασης (Γκάι / Μπράνο) και το αργό ξεδίπλωμα της ενοχής προετοιμάζουν το έδαφος για το «δίδυμο» που θα γίνει σήμα-κατατεθέν της: ο αθώος που σταδιακά μοιάζει με τον ένοχο. Το κύριο μήνυμα είναι ότι η ενοχή είναι πιο ισχυρή από την ίδια την πράξη, όταν κάποιος φαντασιώνεται ή επιτρέπει το έγκλημα, το μυαλό του γίνεται πια κοινωνός του. Η «συμφωνία» των δύο ανδρών αποκαλύπτει πως η ηθική διαχωριστική γραμμή είναι ρευστή: ο «αθώος» Γκάι και ο «ένοχος» Μπράνο είναι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος της βίας. Οι γυναικείοι χαρακτήρες του έργου είναι δευτερεύοντες και λειτουργούν κυρίως ως «αντικείμενα» του συμφώνου και ως καταλύτες της πλοκής, όχι ως πλήρως ανεπτυγμένα πρόσωπα. Η Μίριαμ Χέινς είναι η άπιστη σύζυγος του Γκάι, η οποία τον ωθεί (έμμεσα) να επιθυμεί το διαζύγιο και ο Μπράνο προσφέρεται να τη σκοτώσει. Η Άνν Μπράνο είναι η πατροκτόνα μητέρα του Τσαρλς, που ο Μπράνο θέλει να εξαφανίσει. Και οι δύο εμφανίζονται λίγο και κυρίως μέσα από τις ανδρικές ματιές, δεν έχουν δικό τους αφηγηματικό βάρος. Συνεπώς, το έργο παραμένει ουσιαστικά μια ανδροκεντρική μελέτη ενοχής. Τελικά, το μυθιστόρημα προειδοποιεί ότι ο φόβος της τιμωρίας δεν προέρχεται από το δικαστήριο, αλλά από τον καθρέφτη. Η γραφή είναι λιτή, σχεδόν ψυχρή, αλλά το αποτέλεσμα είναι μια ατμόσφαιρα κλειστοφοβικής παρακμής. Συμβολικά, το τρένο είναι ο κόσμος σε κίνηση όπου οι ταυτότητες γίνονται αναλώσιμα εισιτήρια.

Μια πόλη σαν την Αλίκη (Νέβιλ Σουτ – 1950) Η Ζαν, νεαρή Αυστραλή γραμματέας, πιάνεται αιχμάλωτη από τους Ιάπωνες κατά την κατάρρευση της Σιγκαπούρης το 1942. Μαζί με ομάδα Αγγλίδων γυναικών διασχίζει τη Μαλαισία πεζή, ενώ ο Τζο, Αυστραλός όμηρος, τις βοηθά, κλέβει ένα φορτηγό για να τις ταΐσει και καταδικάζεται σε θάνατο. Η Ζαν επιβιώνει, επιστρέφει στην Αυστραλία και, με τα χρήματα μιας κληρονομιάς, αποφασίζει να χτίσει ένα «υποδειγματικό χωριό» δημιουργώντας ένα αντίγραφο των «μια πόλη σαν τα Alice Springs», δημιουργώντας επιχειρήσεις και δουλειές για να δώσει νέες ευκαιρίες στις γυναίκες που ήταν μαζί στη Μαλαισία. τη συνόδεψαν. Η αφήγηση κλείνει με την επανένωση Ζαν–Τζο, όπου η αγάπη και η ανοικοδόμηση συμβολίζουν τη μεταπολεμική αναγέννηση. Ο Σουτ στα πλαίσια του μεταπολεμικού ρεαλισμού, βασιζόμενος σε πραγματικά γεγονότα χρησιμοποιεί απλή, λιτή πρόζα για να αποδώσει την ανθρώπινη αντοχή και τη θέληση για επιβίωση. Φτιάχνει μια γυναικεία ηρωίδα τη  Ζαν που είναι μία από τις πρώτες «δυναμικές» γυναίκες της λογοτεχνίας του ’50 – μάνατζερ, μηχανικός, ευεργέτης. Στέλνει αντί-αποικιοκρατικό μήνυμα: καταγγέλλει τη βαρβαρότητα της ιαπωνικής κατοχής αλλά αποφεύγει τον ρατσισμό, προβάλλοντας την αλληλεπίδραση και τη συνεργασία των λαών της Κοινοπολιτείας. Συμβολικά μετατρέπει μια μικρή και απομονωμένη πόλη της ερήμου της ενδοχώρας της Αυστραλίας σε ορόσημο για μια κοινότητα ελπίδας – μικρογραφία του ονείρου «η αποικία που γίνεται πατρίδα». Το κύριο μήνυμα που αποδίδει η αφήγηση είναι ότι η πραγματική ελευθερία και η αναγέννηση δεν προκύπτουν από θαύματα ή «σωτήρες», αλλά από την ανθρώπινη αλληλεγγύη, την αφοσίωση, την αυτοθυσία και την πρωτοβουλία των απλών ανθρώπων. Η Ζαν δεν περιμένει τον «ανώτερο» να σώσει τις συντρόφους της, μετατρέπει τον πόνο της σε κοινωνικό κεφάλαιο και χτίζει μια κοινότητα όπου οι γυναίκες δεν είναι πλέον θύματα, αλλά συν-δημιουργοί. Έτσι, το βιβλίο διατρανώνει ότι η μεταπολεμική εποχή μπορεί να γεννήσει νέες πατρίδες όταν οι άνθρωποι επιλέγουν να ενώσουν τις δυνάμεις τους αντί να διαιρούνται από το παρελθόν. Στα ελληνικά εκδόθηκε το 1982 από τις εκδόσεις Κέδρος.

J.Vermeer_Lady_at_the_Virginal_with Gentleman_The_Music_Lesson-GoogleArtProject

Η Οικογένεια Μόσκατ (Ισαάκ Σίνγκερ - 1950). Το μυθιστόρημα ξετυλίγεται από το 1911 ως το ξέσπασμα του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και παρακολουθεί την πολυμελή, πλούσια οικογένεια Μόσκατ στη Βαρσοβία. Ο γηραιός πατριάρχης Ρεμπ και «βασιλιάς» της κοινότητας, επιχειρεί να διατηρήσει άθικτη την παράδοση, αλλά τα παιδιά και τα εγγόνια του διασκορπίζονται σε διάφορες ιδεολογίες: ο διανοούμενος Άσα παλεύει ανάμεσα στον σοσιαλισμό και τον έρωτα για την Άντελ, μια γυναίκα εγκλωβισμένη σε γάμο συμφέροντος. Παράλληλα, η κόρη Ζόσια αγκαλιάζει τον κομμουνισμό, ο γιος Νόχουμ γίνεται στυγνός καπιταλιστής, ενώ οι ανιψιοί στρέφονται στον σιωνισμό ή στην άθεη αμφισβήτηση. Η πόλη μεταμορφώνεται: τραμ, αναρχικές διαδηλώσεις, φασιστικές συμμορίες, και πάνω από όλα το σύννεφο του Ολοκαυτώματος. Το έργο κλείνει με τον Άσα να φεύγει για το Παρίσι, αφήνοντας πίσω μια Βαρσοβία που καταρρέει μαζί με την παλιά πίστη. Είναι η τελευταία ζωντανή πινακοθήκη της εβραϊκής Ανατολικής Ευρώπης πριν από τη γενοκτονία. Έχει πολυφωνία με διάφορους θεσμούς, ιδρύματα, γλώσσες (γίντις, πολωνικά, γερμανικά), ιδεολογίες, όλα συνομιλούν μέσα από μια γραφή που κινείται από το χιούμορ του Γκόγκολ ως το δράμα του Ντοστογιέφσκι. Η οικογένεια Μόσκατ είναι ο «παλιός κόσμος» που δεν μπορεί να προσαρμοστεί, η διάλυσή της προεικονίζει τη διάλυση της εβραϊκής Ευρώπης. Ο Σίνγκερ θέτει το αιώνιο φιλοσοφικό ερώτημα της ελεύθερης βούλησης μέσα σε ένα σύμπαν όπου ο Θεός και η ιστορία φαίνεται να συμπλέκονται. Το κύριο μήνυμα του έργου είναι ότι η οικογένεια, η πίστη και η πόλη δεν είναι στατικά καταφύγια, όταν οι άνθρωποι αρνούνται να αλλάξουν, τα καταφύγια γίνονται φυλακές. Η διάλυση της οικογένειας Μόσκατ είναι προάγγελος της καταστροφής που περιμένει όσους μένουν κολλημένοι στο παρελθόν. Στην Ελλάδα εκδόθηκε το 1992 από τις εκδόσεις Άγρα.

By unknown

Τα χρονικά του Άρη (Ρέι Μπράντμπερι – 1950)  Τα γεγονότα στο χρονικό περιλαμβάνουν την αποκαλυπτική καταστροφή των αρειανών και ανθρώπινων πολιτισμών, που υποκινήθηκαν από τους ανθρώπους, αν και δεν υπάρχουν ιστορίες με σκηνικά για τις καταστροφές. Δεν είναι μυθιστόρημα με κλασική πλοκή, αλλά «κύκλος» είκοσι-έξι διηγημάτων - επεισοδίων που καλύπτουν μια χρονολογική περίοδο. Μεταξύ τους υπάρχουν χρονολογικές γέφυρες, επανεμφανιζόμενα πρόσωπα και μια υποβόσκουσα αφήγηση που προχωρά από την πρώτη ανίχνευση του Άρη ως την τελική εγκατάλειψη της Γης και την αναγέννηση του κόκκινου πλανήτη. Οι πρώτοι γήινοι εξερευνητές φέρνουν μαζί μικρόβια, θρησκείες και εμπορικά καταστήματα, αναπαράγοντας το «Δυτικό Φανταστικό» της Αμερικής του 19ου αιώνα. Οι Αρειανοί εξοντώνονται από ιούς, αλλά και από την ανθρώπινη αλαζονεία, η ιστορία αποικιοκρατίας και κυκλικής βίας επαναλαμβάνεται, αυτή τη φορά με Αρειανούς «ιθαγενείς» και γήινους «αποίκους». Οι πύραυλοι και τα ρομπότ προσφέρουν άπειρες δυνατότητες, όμως οι άνθρωποι παραμένουν εγκλωβισμένοι στον εαυτό τους και στη διαστημική μοναξιά. Στο διήγημα «Υπάρχει άνεμος στον Άρη», οι αστροναύτες καταλήγουν να κλαίνε μπροστά σε ένα ραδιόφωνο που παίζει τζαζ, ενώ τα σώματα των νεκρών Αρειανών ταξιδεύουν στον κόκκινο ορίζοντα. Η διήγηση του Μπράντμπερι είναι ποιητική και μελαγχολική: χρησιμοποιεί επαναλήψεις, οπτικές εικόνες και λυρικές παύσεις ώστε ο αναγνώστης να αισθανθεί ότι διαβάζει «ιερά βιβλία» ενός πολιτισμού που δεν υπάρχει πια. μεταξύ των χαρακτηριστικών επεισοδίων: Όταν ο πύραυλος απογειώνεται από το Καναβεράλ, ο χειμώνας γίνεται καλοκαίρι – μεταφορά για την προσμονή της ελπίδας. Στο «Usher II»: ο παραλογοτέχνης Στάρτον ανασταίνει το «Πτώμα του Έντγκαρ Άλαν Πόε» για να εκδικηθεί την λογοκρισία των γήινων αποίκων. Το αυτόματο έξυπνο σπίτι συνεχίζει να λειτουργεί μετά την πυρηνική καταστροφή της Γης, αφήνοντας τον αναγνώστη να αναρωτηθεί ποιος είναι ο πραγματικός «ιδιοκτήτης» της τεχνολογίας. Στο «Πικνικ», μια οικογένεια προσγειώνεται στον Άρη ως οι τελευταίοι γήινοι και αντικρίζει τον εαυτό της σαν «Αρειανούς» – κλείσιμο του κύκλου. Το βιβλίο λειτουργεί ως «ιστορικός χάρτης» της ψυχρής εποχής του πυραύλου και τω νέων τεχνολογιών, αλλά και ως ποίημα της εγκατάλειψης. Ο Μπράντμπερι δεν ενδιαφέρεται για την επιστημονική ακρίβεια, αλλά για τη συναισθηματική ακρίβεια: ο Άρης είναι ο καθρέφτης της Αμερικής του 1950, όπου η πρόοδος συνοδεύεται από μια βαθιά νοσταλγία για τη χαμένη ανθρωπιά. Στο μήνυμα του έργου συμπλέκονται οι ιδέες ότι κάθε αποίκηση είναι επανάληψη, κάθε τεχνολογικό θαύμα είναι ταυτόχρονα επιτάφιος. Μόνος τρόπος να γλιτώσουμε τον κύκλο είναι να εκτιμήσουμε τη σιωπή των «άλλων» πριν χρησιμοποιήσουμε οποιαδήποτε τεχνολογία.

Το Λιοντάρι, η Μάγισσα και η Ντουλάπα (Κλάιβ Σ.Λιούις – 1950) Ο Λιούις αν και χριστιανός φιλόσοφος είχε ένα εκπληκτικά έντονο μάτι για τις σκοτεινές αποχρώσεις της ανθρώπινης ψυχής, την αμαρτία, τον θυμό και τον πειρασμό. Οι αναγνώστες οποιασδήποτε ή και καμιάς πίστης θα νιώσουν την τεράστια δύναμη της ακαταμάχητης, μεταφορικής αίσθησης του απρόσμενου (ή θαύματος για όσους πιστεύουν).  Λονδίνο, 1940. Τα τέσσερα αδέλφια Πένσι (Πίτερ, Σούζαν, Έντμουντ, Λούσι) εγκαταλείπουν την πρωτεύουσα και στέλνονται στην εξοχή για να προστατευτούν από τους βομβαρδισμούς. Στο παλιό αρχοντικό του καθηγητή Κίρκε, η Λούσι ανακαλύπτει μια τεράστια ξύλινη ντουλάπα που οδηγεί στο μαγικό βασίλειο της Νάρνια, έναν τόπο αιώνιου χειμώνα, όπου τα ζώα μιλούν και η κακή Λευκή Μάγισσα κρατά τον θρόνο με σιδηρά παγωμένη πυγμή. Με τη βοήθεια του καλού λιονταριού Άσλαν, οι Πένσι καλούνται να εκπληρώσουν μια αρχαία προφητεία: να σώσουν τη Νάρνια και να σπάσουν το ξόρκι της αιώνιας παγωνιάς. Ο Έντμουντ, δελεασμένος από τη Μάγισσα με τουρκικά λουκούμια, προδίδει τα αδέλφια του, αλλά η θυσία του Άσλαν – που πεθαίνει και ανασταίνεται – τον φέρνει πίσω στην οδό της λύτρωσης. Τελικά, τα παιδιά στέφονται βασιλιάδες και βασίλισσες της Νάρνια, ενώ, όταν επιστρέφουν στη Γη, διαπιστώνουν ότι όλη η περιπέτεια διήρκεσε μόνο λίγα λεπτά του ανθρώπινου χρόνου. Το μυθιστόρημα συνδυάζει φαντασία, χριστιανική αλληγορία και πολεμικό ρεαλισμό.  Ο Άσλαν ενσαρκώνει τη θυσία και την ανάσταση του Χριστού, ενώ η μάχη καλού-κακού αντικατοπτρίζει τη χριστιανική σωτηριολογία. Κάθε παιδί ενσωματώνει μια αρετή (θάρρος, σοφία, ειλικρίνεια, αγνότητα) και μαθαίνει να την αναπτύσσει μέσα από τη δοκιμασία (παιδαγωγικό μήνυμα). Η παγωμένη Νάρνια είναι η Ευρώπη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου· η Μάγισσα συμβολίζει τον ολοκληρωτισμό κάθε είδους, ενώ το πέρασμα μέσα από τη ντουλάπα είναι η φυγή από την πραγματικότητα προς τη φαντασία ως καταφύγιο και ως όπλο. (κοινωνικό σχόλιο). Η Λευκή Μάγισσα δεν είναι απλώς ένας «κακός» χαρακτήρας· συμπυκνώνει όλες τις δυνάμεις που παγώνουν τη ζωή, τη φύση και τη συνείδηση. Συμβολίζει τον ολοκληρωτισμό, την ανθρώπινη ψυχρότητα, την πονηριά (σαγηνεύει με τουρκικά λουκούμια και υπόσχεται άμεση ικανοποίηση, αλλά οδηγεί σε σκλαβιά). Έτσι, η ήττα της Λευκής Μάγισσας από τον Άσλαν δεν είναι μόνο νίκη του καλού, είναι το σπάσιμο κάθε πάγου που στερεί την ανάπτυξη, την αγάπη και την ελπίδα. Το βιβλίο έγινε κλασικό παιδικό ανάγνωσμα και άνοιξε τον δρόμο στη σύγχρονη παιδική φαντασία, ενώ παράλληλα λειτούργησε ως καταφύγιο ψυχής για γενιές νέων αναγνωστών που μεγάλωσαν μέσα σε κλίμα αστάθειας και ανασφάλειες. Στην Ελλάδα εκδόθηκε το 1974 από τις εκδόσεις Άγκυρα.

Οκτάβιο Πας: Από το "Λαβύρινθο της μοναξιάς" στη "Πέτρα του ήλιου" και στο Νόμπελ λογοτεχνίας

Ο δαίμονας της βιασύνης έκανε πάλι τη σκανταλιά του και παραλείψαμε να παρουσιάσουμε δυο αριστουργήματα της παγκόσμιας λογοτεχνίας του Μεξικανού συγγραφέα και στοχαστή.
Ο λαβύρινθος της μοναξιάς (Οκτάβιο Πας – 1950) Μια συλλογή από εννιά δοκίμια που αποτελούν μια διανοητική, λογοτεχνική και ψυχολογική ανάλυση της μεξικάνικης ταυτότητας, ιστορίας και νοοτροπίας. 

Αναφέρεται στους συμπατριώτες του και τους περιγράφει ως άτομα που κρύβονται πίσω από τις μάσκες της μοναξιάς. Λόγω της ιστορίας τους, η ταυτότητά τους χάνεται ανάμεσα σε έναν προ-κολομβιανό και ισπανικό πολιτισμό, αναιρώντας και τους δυο. Ο Πας επιχειρεί να απομακρυνθεί από τα στερεότυπα και να αναζητήσει την "απόκρυφη φύση" του Μεξικανού. Μέσα από φαινόμενα όπως το "pachuco" (ο Μεξικανός μετανάστης που επαναστατεί στις ΗΠΑ), τις γιορτές, τη γλώσσα, την ιστορία και τη σχέση με το θάνατο, ο συγγραφέας αναπτύσσει το κεντρικό του θέμα: τη μοναξιά.

Για τον Πας, αυτή η μοναξιά δεν είναι απλώς ένα προσωπικό αίσθημα, αλλά μια συλλογική, ιστορική κατάσταση. Πηγάζει από το τραύμα του Μεξικανού μιγάδα (ινδιάνος και Ισπανός), την άρνηση του ισπανικού και την υποτίμηση του ινδιάνικου κληρονομιάς, και από το μυθικό τραύμα του "χωρισμού" από τη μητέρα (που συμβολίζεται τόσο από την καταστροφή των Προ-Ισπανικών πολιτισμών όσο και από τη βίαιη σχέση με τη φύση). Ο Μεξικανός, σύμφωνα με τον Πας, κλείνεται μέσα σε έναν αμυντικό λαβύρινθο σιωπής, καχυποψίας και τελετουργικής συμπεριφοράς για να προστατευτεί από τον εξωτερικό κόσμο.

Το έργο είναι ένα από τα θεμελιώδη κείμενα της Λατινοαμερικανικής πνευματικής δημιουργίας του 20ου αιώνα. Εισάγει την αυτογνωσία της Λατινοαμερικανικής κοινωνίας πέρα από τα ευρωπαϊκά μοντέλα. Χρησιμοποιώντας εργαλεία από τη ψυχανάλυση, την ανθρωπολογία και τη λογοτεχνία, ο Πας δημιουργεί ένα μοναδικό "εθνικό ψυχαναλυτικό" πορτρέτο. Δεν είναι απλώς μια περιγραφή, αλλά μια διερεύνηση, που επιδιώκει την "ολοκλήρωση" μέσω της αυτογνωσίας. Ο Πας συνέδεσε τη Λατινική Αμερική με παγκόσμιες πνευματικές παραδόσεις (ινδουισμός, σουρεαλισμός) και ήταν μια ηγετική φωνή του σύγχρονου διαφωτισμού.

Το βιβλίο έγινε ορόσημο για ολόκληρη γενιά διανοουμένων προσφέροντας ένα νέο λεξιλόγιο και ένα νέο πλαίσιο για να κατανοήσουν την ταυτότητά τους. Η έννοια της "μοναξιάς" του Πας επεκτάθηκε και ερμηνεύτηκε ως μια κατάσταση του σύγχρονου ανθρώπου γενικότερα, που νιώθει αποκομμένος από τις ρίζες του σε νια κοινωνία αποξένωσης. Στη χώρα μας έχει εκδοθεί  πολλές φορές (π.χ. από τις εκδόσεις "Ύψιλον" και "Οδυσσέας").

Πέτρα του Ηλίου (Οκτάβιο Πας - 1957) Είναι το πιο διάσημο και σημαντικό ποίημα του Οκτάβιο Πας και ένα από τα αριστουργήματα της παγκόσμιας ποίησης του 20ου αιώνα. Επαινέθηκε ως ένα «υπέροχο» παράδειγμα της υπερρεαλιστικής ποίησης στην ομιλία απονομής του Νόμπελ Λογοτεχνίας.

Είναι ένα ενιαίο, ελεύθερο έμμετρο ποίημα που αποτελείται από 584 ενδεκασύλλαβους στίχους, αριθμό που αντιστοιχεί στους ημέρες του κύκλου της Αφροδίτης και παραπέμπει στους υπολογισμούς του Αζτέκικου ημερολόγιου "Πέτρα του Ηλίου". Αυτή η αριθμητική αντιστοιχία αποκαλύπτει το κεντρικό θέμα του ποιήματος: τον κύκλο του χρόνου. Η αφήγηση είναι μη γραμμική και ονειρική. Το ποίημα ξεκινάει και τελειώνει με τον ίδιο στίχο ("Ένα διαφανές δέντρο..."), δημιουργώντας έτσι μια κυκλική, ατέρμονα δομή. Μέσα σε αυτόν τον κύκλο, ο ποιητής περνάει από σκέψεις για την αγάπη, το έρωτα, τη μνήμη, την ιστορία (αναφέρεται στη σφαγή των φοιτητών στη Πλατεία των Τριών Πολιτισμών του Μεξικού το 1968), τη φύση και την ποίηση την ίδια. Η ερωτική ενότητα με την αγαπημένη παρουσιάζεται ως μια στιγμή αιωνιότητας, μια διαφυγή από τη γραμμική ροή του χρόνου και μια επαφή με το απόλυτο.

Είναι η ποιητική ενσάρκωση των φιλοσοφικών και πνευματικών αναζητήσεων του Πας. Συνδυάζει την πλούσια μυθολογία των Αζτέκων με τις δυτικές φιλοσοφικές παραδόσεις και την αντίληψη του χρόνου ως μιας μη γραμμικής, μυθικής και επαναλαμβανόμενης εμπειρίας. Είναι ένα ποίημα - σύμπαν, που στοχεύει να περικλύσει την ολότητα της ανθρώπινης ύπαρξης. Η γλώσσα του είναι ευφραδής, με εικόνες από τεράστια ένταση και ονειρική λογική. Η κυκλική του δομή ήταν μια επαναστατική καινοτομία, προτείνοντας ένα εναλλακτικό μοντέλο χρόνου έναντι της δυτικής γραμμικής αντίληψης. Το έργο αυτό καθιέρωσε τον Πας όχι μόνο ως έναν από τους σημαντικότερους Λατινοαμερικανούς ποιητές, αλλά και ως μια παγκόσμια λογοτεχνική φιγούρα, της οποίας η επίδραση εκτείνεται πολύ πέρα από τις ισπανόφωνες χώρες.

Μεταφρασμένο περιλαμβάνεται και σε ποιητικές ανθολογίες που εκδόθηκαν στη χώρα μας.

Μικρές αναπνοές (Δώδεκα χαϊκού του Δ. Βασιλείου)

By AI

Δώδεκα χαϊκού

1

Γυναίκα, είπε,

αγκάλιασέ με σφιχτά.

Έρχεται πόνος.

2

Μισό φεγγάρι.

Το άλλο μισό; Κρυφούς

φωτίζει πόθους.

3

Ο ήλιος καίει,

τα τζιτζίκια τραγουδούν.

Καυτός καημός!

4

Αν και τυφλός,

συνεχίζει προς το φως.

Αγώνας ζωής!

5

Λεύτερα πουλιά!

Και νεκρά, προς τη πηγή,

συνεχώς πετούν.

6

Στρατιές λογικής

την καρδιά πολιορκούν.

Αυτή αντέχει!

7

Απ’ το σταυρό τους

θα ξεκρεμάσω, όσα

όνειρα μπορώ.

8

Ψυχή μου λευκή,

στην αγορά της λύπης

μη με ξοδέψεις.

9

Σκοτώνουν τ’ άστρα.

Για την ανάστασή τους

αξίζει να ζεις!

10

Τα ξερά φύλλα

του μυαλού σας μαζέψτε

κι’ ανάψτε φωτιές!

11

Περνούν τα χρόνια

κι’ εραστές του ονείρου

εμείς, για πάντα!

12

Λευκών ονείρων

μύστης και προσκυνητής.

Αιέν Ποιητής!

UNCTAD: Η Ελλάδα παραμένει στη κορυφή του παγκόσμιου εμπορικού στόλου και το 2025

"Η Ελλάδα, σύμφωνα με την ετήσια έκθεση Review of Maritime Transport 2025 της UN Trade and Development (UNCTAD), ελέγχει το 16,4% του παγκόσμιου στόλου σε όρους dwt, ενώ ειδικότερα ο υπό ελληνική πλοιοκτησία στόλος αποτελείται από 5.124 πλοία, συνολικής μεταφορικής ικανότητας 397.649.662 dwt. Η UNCTAD περιλαμβάνει στα στοιχεία της πλοία χωρητικότητας 1.000 gross tons και άνω. Στη δεύτερη θέση βρίσκεται η Κίνα με 10.440 πλοία, μεταφορικής ικανότητας 347.215.014 dwt και μερίδιο 14,4% στον παγκόσμιο στόλο, η οποία συνεχώς ανεβαίνει, ενώ στην τρίτη θέση βρίσκεται η Ιαπωνία με 4.083 πλοία, μεταφορικής ικανότητας 240.678.389 dwt και μερίδιο 9,9%." (από τον ΟΤ)

Οι πρώτες 35 χώρες (2025)

Η δημοσίευση του "Οικονομικού Ταχυδρόμου" εδώ

1948-1949: Απο τον Γκράχαμ Γκριν και τον Χένρι Μίλλερ στην ντε Μποβουάρ και το Μπόρχες

Γιωργος Οικονομίδης. Εθνική Πινακοθήκη

Πάθος και μυστήριο (Ρενέ Σαρ - 1948) Η συλλογή γράφτηκε κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής στη Γαλλία και αντικατοπτρίζει την έντονη ηθική και ιστορική αγωνία εκείνης της εποχής. Ο Σαρ συμμετείχε στην Αντίσταση υπό το ψευδώνυμο "καπετάν Αλέξανδρος", και η ποίησή του λειτουργεί ως όπλο και αντίστιξη στην ιστορική παρακμή και το κακό. Η προσέγγιση του Ρενέ Σαρ είναι επαναστατική, αντιρητορική και αστραπιαία, καταστρέφοντας τα παραδοσιακά λογοτεχνικά συστήματα και επανεφεύροντας μια συνοχή εξορκίζοντας τον ιστορικό τρόμο και την απώλεια ανθρωπιάς. Η συλλογή περιλαμβάνει 238 αποσπάσματα, τα οποία λειτουργούν ως αφηρημένοι ποιητικοί αφορισμοί και συλλογισμοί. Τα αποσπάσματα αυτά, παρότι σύντομα και διηρημένα, αποτυπώνουν μια βαθιά ενότητα στο νόημα και την αισθητική. Μέσα από αυτή τη μορφή, ο ποιητής προσπαθεί να αποδώσει την απόγνωση, το παράλογο και το φως που φωτίζει το σκοτάδι της ανθρώπινης και ιστορικής εμπειρίας. Ενώνει τις δύο δυνάμεις που, σύμφωνα με τον Char, κυριαρχούν στην ποιητική δημιουργία: το «πάθος» αναφέρεται στην πραγματικότητα, αλλά ταυτόχρονα προκαλεί την οργή του επαναστατημένου ανθρώπου, το «μυστήριο», υποδηλώνει τόσο το αίνιγμα του απόλυτου Κακού όσο και τον παραλογισμό της ατυχίας στην Ιστορία, ενώ αναφέρεται στη μυστική επιμονή της ζωής που κρύβει ένα νόημα και μια τάξη κάτω από τα φαινόμενα. Έτσι, η ποίηση στην καρδιά αυτού του ζεύγους δυνάμεων μπορεί να γίνει «πολεμική ζέση». Η παρουσίαση εμφανίζει μια διαλογική σχέση με τον Ηράκλειτο, τη φράση του οποίου χρησιμοποιεί ως πυξίδα, ιδίως την έννοια της συμφιλίωσης των αντιθέτων και του συνεχούς γίγνεσθαι. Η γλώσσα του Σαρ απεχθάνεται τις συμβατικές εκφράσεις και τις φόρμες· δημιουργεί καινούργιες εκφραστικές οδούς, αναμειγνύοντας το αφηρημένο με το συγκεκριμένο, και δημιουργώντας συνθέσεις από ενσταντανέ, αφορισμούς και παρατηρήσεις. Η πολυσημία και η λακωνικότητα χαρακτηρίζουν το έργο, με την πρόζα-ποίηση να κυριαρχεί έναντι του παραδοσιακού στίχου, όπως και η χρήση της αόριστης προσωπικής αντωνυμίας που αναδεικνύει το συλλογικό εμείς. Παρά τις ιστορικές και προσωπικές αναφορές, το ποίημα παραμένει ένα μυστήριο και μια αποκρυπτογράφηση της κοσμικής πραγματικότητας.

Η Φωτιά της Νύχτας «No Longer Human» (Οσάμου Νταζάϊ – 1948) Ένα από τα πιο εμβληματικά έργα της σύγχρονης ιαπωνικής λογοτεχνίας και είναι εμπνευσμένο από τη ζωή του ίδιου του συγγραφέα. Η ιστορία εστιάζει στη ζωή ενός άντρα, ο οποίος αισθάνεται αποξενωμένος από την κοινωνία και ζει μια ζωή γεμάτη μοναξιά και απογοήτευση. Το έργο εξετάζει την ψυχολογική δυστυχία, την αυτοκαταστροφή και τις ψυχολογικές αντιφάσεις του ανθρώπου. Η σύγκρουση στο έργο του Osamu Dazai, εκφράζεται κυρίως ως εσωτερική διαμάχη και πνευματική σύγκρουση του κεντρικού ήρωα  Όμπα Γιόζο. Υπάρχει ένα τρίπτυχο συγκρούσεων: Ψυχική και υπαρξιακή σύγκρουση - Ο πρωταγωνιστής βιώνει βαθιά αποξένωση, αυτοαμφισβήτηση και δυσκολία να ενταχθεί στην κοινωνία και να βρει νόημα στην ανθρώπινη ύπαρξη. Αντιπαλότητα με την κοινωνία - Νιώθει απορριπτέος και "όχι πια άνθρωπος", καθώς αδυνατεί να ανταποκριθεί στους κοινωνικούς κανόνες και τις προσδοκίες, αφήνοντας τον να περιθωριοποιείται και να απομονώνεται. Πρόσωπο και μάσκα - Ο Γιόζο κατασκευάζει έναν αντίστοιχο κοινωνικό ρόλο («κλόουν») για να καλύψει την αδυναμία του να εκφράσει τον αληθινό του εαυτό και να αντιμετωπίσει τον κόσμο. Το τρίπτυχο αυτό αντανακλά σε μεγάλο βαθμό την εμπειρία του Osamu Dazai, που έζησε μια ζωή γεμάτη ψυχικές δυσκολίες, αλκοολισμό, αποτυχημένες απόπειρες αυτοκτονίας και εσωτερικές αναζητήσεις. Τα έργα του αναδεικνύουν τις αντιφάσεις της μεταπολεμικής Ιαπωνίας, όπου η παράδοση και η Δύση συγκρούονται, ενώ το άτομο παλεύει για την επιβίωση της ατομικής του ταυτότητας μέσα σε μια κοινωνία που συχνά απορρίπτει τους πιο ευάλωτους.

Pieter_Brueghel_the_Elder_-_The_Dutch_Proverbs_-_Google_Art_Project

Κατακτώ το κάστρο (Ντόντι Σμιθ – 1948) Το μυθιστόρημα διαδραματίζεται μεταξύ Απριλίου και Οκτωβρίου σε ένα μόνο έτος τη δεκαετία του 1930. Γράφτηκε όταν εκείνη και ο σύζυγός της Alec, αντιρρησίας συνείδησης, μετακόμισαν από την Αγγλία στην Καλιφόρνια.  Ένα από τα αστεία, σπαρακτικά, εμβληματικά μυθιστορήματα ενηλικίωσης. «Το γράφω αυτό καθισμένη στον νεροχύτη της κουζίνας» είναι η πρώτη γραμμή αυτού του διαχρονικού μυθιστορήματος. Η Κασσάνδρα Μόρτμεϊν ζει με την μποέμ και φτωχή οικογένειά της σε ένα ετοιμόρροπο κάστρο στη μέση του πουθενά. Το ημερολόγιό της καταγράφει τη ζωή της με την εκπληκτικά όμορφη κοκκινομάλλα αδελφή της Ρόουζ,, που ονειρεύεται να βρει έναν πλούσιο, όμορφο σύζυγο για να τους σώσει από τη φτώχεια, την λαμπερή μητριά της Τόπαζ, ένα διάσημο μοντέλο που της αρέσει να επικοινωνεί με τη φύση, μερικές φορές φορώντας μόνο μπότες και που στα «σχεδόν τριάντα» της, φοβάται ότι τα καλύτερά της χρόνια είναι πίσω της, τον μικρό της αδερφό Τόμας και τον εκκεντρικό πατέρα της, μυθιστοριογράφο, ο οποίος έγραψε ένα πρωτοποριακό και «δύσκολο» μοντέρνο μυθιστόρημα που έκανε το όνομά του αναγνωρίσιμο διεθνώς, όμως η οικογένειά του επιβιώνει με την είσπραξη δικαιωμάτων από αυτό το βιβλίο και όταν αυτά μειώνονται με το ξεπούλημα επίπλων. Οι ζωές όλων τους ανατρέπονται όταν φτάνουν οι Αμερικανοί κληρονόμοι του κάστρου και η Κασσάνδρα ερωτεύεται για πρώτη φορά. «Αυτό το βιβλίο έχει έναν από τους πιο χαρισματικούς αφηγητές που έχω γνωρίσει ποτέ». (Τζ. Κ. Ρόουλινγκ).

Η φούγκα του θανάτου «Todesfuge» (Πάουλ Τσέλαν - 1948) Ποίημα του συγγραφέα, «πολίτη του κόσμου» στα αυστριακά γερμανικά Θεωρήθηκε, μαζί με τον Γκαίτε, τον Χέλντερλιν και τον Ρίλκε, ένας από τους σημαντικότερους γερμανόφωνους ποιητές και αναφέρεται εξ ίσου τόσο στη γερμανική όσο και την αυστριακή λογοτεχνία.  Παρά το γεγονός ότι οι κριτικοί ισχυρίζονται ότι η λυρική φινέτσα και η αισθητική του ποιήματος δεν ανταποκρίνεται στη σκληρότητα του Ολοκαυτώματος, άλλοι το θεωρούν ως ένα ποίημα που "συνδυάζει μυστηριωδώς συναρπαστικές εικόνες με ρυθμικές παραλλαγές και δομικά μοτίβα που είναι και άπιαστα και έντονα". Ταυτόχρονα έχει θεωρηθεί ως μια «αριστουργηματική περιγραφή της φρίκης και του θανάτου σε ένα στρατόπεδο συγκέντρωσης». Η φωνή που μιλάει στο ποίημα είναι κυρίως ένα συλλογικό «Εμείς». Το ποίημα έχει μήκος 36 στίχους, με διαλείμματα μετά τις γραμμές 9, 15, 18, 23 και 26, που φαίνεται να το χωρίζουν σε έξι στροφές. Ωστόσο, οι κριτικοί συνήθως το θεωρούν ως σε τέσσερις ενότητες, καθεμία από τις οποίες ξεκινά με την εικόνα "Schwarze Milch der Frühe" - "Μαύρο γάλα της αυγής". Λέγεται ότι η δομή του ποιήματος αντανακλά αυτή της μουσικής φούγκας, καθώς οι φράσεις επαναλαμβάνονται και ανασυνδυάζονται, συγκρίσιμα με το μουσικό είδος.

Η καρδιά του θέματος (Γκράχαμ Γκριν – 1948)    Κανείς δεν θα μπορούσε να αναλύσει καλύτερα τα ηθικά διλήμματα, όπως ο Γκριν για τις λεπτές διακρίσεις μεταξύ καλού-κακού στην ανθρώπινη φύση. Πρόκειται για ένα ψυχολογικό και ηθικό μυθιστόρημα που εξερευνά τα βάθη της ανθρώπινης συνείδησης, της πίστης και της ενοχής. Ο ήρωας του έργου Χένρι, είναι ένας έντιμος και ευσυνείδητος Βρετανός αστυνομικός επιθεωρητής σε μια αποικιακή πόλη της Δυτικής Αφρικής, κατά τη διάρκεια του Β΄ ΠΠ. Η ζωή του περιπλέκεται καθώς παλεύει με ηθικά διλήμματα που προκαλούνται από τη θρησκευτική του πίστη (είναι καθολικός), και τα προσωπικά του πάθη. Η σχέση του με τη σύζυγό του, η απιστία του με μια νεαρή γυναίκα, και το καθήκον του απέναντι στο κράτος και στον Θεό, τον φέρνουν σε διαρκή εσωτερική σύγκρουση. Για να απελευθερώσει τη γυναίκα του από τη δυστυχία, οδηγείται σε συνεργασία με λαθρέμπορους. Για να σώσει μια νεαρή γυναίκα από την απελπισία - αλλά όχι λιγότερο για να σώσει τον εαυτό του - παρασύρεται στη μοιχεία. Για να τους σώσει και τους δύο από τις λανθασμένες εκτιμήσεις του, οδηγείται να προδώσει τον Θεό του. Ένας άνθρωπος για τον οποίο η ταπεινοφροσύνη γίνεται ένα είδος διεστραμμένης υπερηφάνειας φτάνει να θέλει τη δική του καταδίκη ως μέσο για να ξεφύγει από τις γήινες δυσκολίες. Η ενοχή και το αίσθημα της ευθύνης τον κατακλύζουν, οδηγώντας τον σταδιακά σε ψυχολογική κατάρρευση. Ο Γκριν  – που είχε και ο ίδιος έντονα υπαρξιακά και θρησκευτικά ερωτήματα –  παρουσιάζει έναν ήρωα που δεν είναι απλώς «καλός» ή «κακός», αλλά έναν άνθρωπο που προσπαθεί να ζήσει με ακεραιότητα μέσα σε έναν ηθικά διφορούμενο κόσμο. Το έργο φωτίζει τις αποικιακές συνθήκες, την ανθρώπινη μοναξιά, την αδυναμία της πίστης να φέρει λύτρωση, και την τραγικότητα των προσώπων που αγαπούν αλλά δεν μπορούν να βρουν σωτηρία.

Sexus (Χένρι Μίλλερ - 1949) είναι το πρώτο βιβλίο της τριλογίας The Rosy Crucifixion (Ο Ρόδινος Σταυρός). Ημι-αυτοβιογραφικό έργο που καταγράφει με ωμότητα και έντονο υπαρξιακό πάθος την εσωτερική αναζήτηση, την πνευματική επανάσταση και τη σεξουαλική απελευθέρωση του πρωταγωνιστή – alter ego του συγγραφέα – που ονομάζεται επίσης Χένρι. Ξεκινά με τον χωρισμό του Χένρι από την πρώτη του σύζυγο και την έναρξη της σχέσης του με την Μόνα (πραγματικό πρόσωπο, βασισμένο στη δεύτερη σύζυγο του Μίλλερ, Τζουν). Ο έρωτας του Χένρι για τη Μόνα παρουσιάζεται με φρενήρη ένταση και βιώνεται ως καθολική εμπειρία: ερωτική, σωματική, πνευματική, και ταυτόχρονα καταστροφική. Η αφήγηση διακατέχεται από λυρική ένταση, φιλοσοφικό στοχασμό και προκλητική ειλικρίνεια. Το έργο αποτελεί έναν ύμνο στην προσωπική ελευθερία και την ατομική εξέγερση απέναντι στις κοινωνικές συμβάσεις, τα αστικά ήθη και την υποκρισία. Ο Μίλλερ δεν γράφει απλώς για το σεξ, περιγράφει τη δύναμη της επιθυμίας ως κινητήρια δύναμη ζωής και τέχνης. Το βιβλίο είναι πλούσιο σε αυτοαναφορικές σκέψεις, υπαρξιακούς μονόλογους και κοινωνική κριτική, συχνά με φιλοσοφικές προεκτάσεις. Η γλώσσα του είναι τολμηρή, προκλητική και βαθιά λογοτεχνική, με ρυθμό σχεδόν μουσικό. Παρά τις επιθέσεις που δέχτηκε για «χυδαιότητα» και «πορνογραφία», θεωρείται σήμερα ορόσημο της μοντέρνας λογοτεχνίας και ένα από τα πιο αντιπροσωπευτικά έργα της λογοτεχνικής επανάστασης του 20ού αιώνα. Η έκδοση του προκάλεσε έντονες αντιδράσεις, λογοκρισία και απαγορεύσεις σε πολλές χώρες – ωστόσο, μακροπρόθεσμα, άνοιξε δρόμους για την ελευθερία της έκφρασης στη λογοτεχνία.

Χίλια εννιακόσια ογδόντα τέσσερα (Τζωρτζ Όργουελ - 1949) Βιβλίο-σταθμός του 20ού αιώνα στην πολιτική σκέψη. Ένα δυστοπικό και προφητικό αριστούργημα που καταγγέλλει τον ολοκληρωτισμό και την απόλυτη κρατική εξουσία. Περιγράφει έναν εφιαλτικό κόσμο όπου το Κόμμα ελέγχει τα πάντα — τη γλώσσα, τη σκέψη, την αλήθεια. Μέσα από τον ήρωα Γουίνστον Σμιθ, αναδεικνύονται η συντριβή της ατομικότητας και η δύναμη της προπαγάνδας. Το βιβλίο προειδοποιεί για τις συνέπειες της μαζικής παρακολούθησης, του ψεύδους και της χειραγώγησης. Παραμένει επίκαιρο, θέτοντας καίρια ερωτήματα για την ελευθερία, την εξουσία και την αλήθεια. «Δύναμη είναι να επιβάλλεις πόνο και ταπείνωση. Δύναμη είναι να κομματιάσεις το ανθρώπινο μυαλό και να το συναρμολογήσεις πάλι δίνοντας του το σχήμα που θέλεις εσύ. Αρχίζεις να καταλαβαίνεις τι κόσμο δημιουργούμε; Είναι ακριβώς το αντίθετο από τις ανόητες ηδονιστικές ουτοπίες που είχαν οραματιστεί οι παλιοί μεταρρυθμιστές. …Είναι ένας κόσμος φόβου, προδοσίας και βασανιστηρίων. Ένας κόσμος καταπιεστών και καταπιεζομένων, ένας κόσμος που όσο τελειοποιείται θα γίνεται όλο και πιο ανελέητος. …Οι παλιοί πολιτισμοί ισχυρίζονταν πως βασίζονταν πάνω στην αγάπη και τη δικαιοσύνη. Ο δικός μας βασίζεται στο μίσος. Στο δικό μας κόσμο δε θα υπάρχουν άλλα συναισθήματα εκτός από το φόβο, την οργή, τη θριαμβολογία και την ταπείνωση. Όλα τα άλλα θα τα καταπνίξουμε – όλα».

Φωτο Eurokinissi

Το Άλεφ (Χόρχε Λούις Μπόρχες – 1949) Αποτελεί μια από τις πιο χαρακτηριστικές και πυκνές συλλογές διηγημάτων της λατινοαμερικανικής λογοτεχνίας. Περιγράφει ένα σημείο στο χώρο που περιέχει όλα τα άλλα ταυτόχρονα και έχει 17 ιστορίες. Παρουσιάζει επίσης την ιδέα του άπειρου χρόνου. Ο Μπόρχες γράφει στο αρχικό επίλογο, με ημερομηνία 3 Μαΐου 1949, ότι οι περισσότερες ιστορίες ανήκουν στο είδος της φαντασίας, αναφέροντας θέματα όπως η ταυτότητα και η αθανασία. Ο Μπόρχες πρόσθεσε τέσσερις νέες ιστορίες στη συλλογή στην έκδοση του 1952, για τις οποίες παρείχε ένα σύντομο υστερόγραφο στο επόμενο. Η ιστορία "La intrusa" (Ο εισβολέας) τυπώθηκε για πρώτη φορά στην τρίτη έκδοση του 1966). Το ομότιτλο διήγημα —αλλά και η ευρύτερη συλλογή— συνδυάζει φιλοσοφία, μεταφυσική, μνήμη, άπειρο και γλώσσα, μέσα από τη μοναδική οπτική του Μπόρχες. Το "Άλεφ" είναι ένα σύμβολο του απόλυτου και του άπειρου. Ο συγγραφέας-αφηγητής βλέπει μέσα από αυτό το σημείο όλο το σύμπαν ταυτόχρονα, σε πλήρη λεπτομέρεια, χωρίς παραμόρφωση, χωρίς αλληλουχία, σε απόλυτη συνύπαρξη. Το έργο συνδυάζει φιλολογικές αναφορές, θρησκευτικές και μυστικιστικές εικόνες, αλλά και ένα έντονο στοιχείο ειρωνείας. Ο Μπόρχες μετατρέπει την έννοια της γνώσης σε κάτι ταυτόχρονα θεϊκό και ανυπόφορο. Η ολική όραση που του προσφέρει το Άλεφ δεν τον διαφωτίζει· αντίθετα, τον συντρίβει, δείχνοντας ότι το ανθρώπινο πνεύμα δεν μπορεί να αντέξει το απόλυτο. Παράλληλα, σατιρίζει την ανθρώπινη φιλοδοξία να αγγίξει το αιώνιο ή να δημιουργήσει κάτι αληθινά αθάνατο. Τα υπόλοιπα διηγήματα της συλλογής συνεχίζουν αυτή τη μεταφυσική και φιλοσοφική αναζήτηση. Το "Ο θάνατος και η πυξίδα", "Ο Ζωρζ Μποργκές" και "Ο καθρέφτης και η μάσκα" ερευνούν τη σχέση μεταξύ πραγματικότητας και αναπαράστασης, την πολλαπλότητα των ταυτοτήτων και τα όρια της λογικής. Ο Μπόρχες χρησιμοποιεί την αφήγηση ως εργαλείο ανατροπής· κάθε διήγημα λειτουργεί σαν λαβύρινθος, γεμάτος συμβολισμούς, αυτοαναφορικότητα και λογοτεχνικά παίγνια. Το Άλεφ δεν διαβάζεται μόνο ως λογοτεχνία αλλά και ως φιλοσοφική αναζήτηση. Προκαλεί τον αναγνώστη να επαναπροσδιορίσει την έννοια του χρόνου, του χώρου, της γλώσσας και της ύπαρξης. Είναι ένα έργο που, όπως και το «Άλεφ» το ίδιο, περικλείει ταυτόχρονα το ασύλληπτο και το βαθύτατα ανθρώπινο.

Ο Ουρανός που Σκεπάζει (Πωλ Μπόουλς – 1949) Ένα πολύ παράξενο και σαγηνευτικό μυθιστόρημα, υπαρξιακό, βαθιά ατμοσφαιρικό αφήγημα που ακολουθεί ένα ζευγάρι Αμερικανών, τον Πορτ και την Κιτ, καθώς ταξιδεύουν στη Βόρεια Αφρική μετά τον Β’ ΠΠ, αναζητώντας πνευματική αναγέννηση και απόσταση από τον δυτικό πολιτισμό. Μαζί τους ταξιδεύει και ο ενοχλητικός φίλος τους Τάνερ. Όμως το ταξίδι αυτό μετατρέπεται σταδιακά σε εσωτερική και φυσική κατάρρευση. Η απέραντη και σκληρή Σαχάρα, οι απομονωμένες πόλεις και οι άγνωστοι πολιτισμοί που συναντούν λειτουργούν τόσο ως σκηνικό όσο και ως αντανάκλαση της εσωτερικής αποξένωσης και της υπαρξιακής κρίσης των ηρώων. Ο Μπόουλς, μέσα από υποβλητική γραφή, μετατρέπει το ταξίδι σε αλληγορία της σύγχρονης απομόνωσης και του φόβου του κενού. Η αποτυχία της επικοινωνίας μεταξύ των χαρακτήρων, η απουσία νοήματος και η επίγνωση της θνητότητας τους οδηγούν σταδιακά στην απόγνωση. Ιδιαίτερα η Κιτ βιώνει μια πορεία αποξένωσης, ψυχικής κατάρρευσης και εν τέλει συμβολικής διάλυσης του εαυτού της. Το έργο αναδεικνύει την επίδραση της εξορίας, της αποσύνδεσης από τον πολιτισμό και της αποδοχής του μηδενισμού. Η επιρροή του Μπόουλς από τον μοντερνισμό και τον υπαρξισμό είναι έντονη, ενώ η απεικόνιση της Αφρικής λειτουργεί λιγότερο ως ρεαλιστικό περιβάλλον και περισσότερο ως καθρέφτης των ψυχολογικών καταστάσεων των ηρώων. Ο συγγραφέας, που έζησε μεγάλο μέρος της ζωής του στην Ταγγέρη, γνώριζε τη δελεαστική ετερότητα της Αλγερίας και του Μαρόκου, αρκεί να ξέρεις ότι μπορείς να γράψεις γι' αυτό σε απλή, απέριττη πεζογραφία και παρόλα αυτά να μην παραλείπεις να μεταφέρεις τις ύπουλες απογοητεύσεις της. Η τελευταία από τις τρεις ενότητες του βιβλίου, όταν η Κιτ παραδίδεται στη μοίρα της στην έρημο, είναι ένα από τα πιο καταραμένα πράγματα που θα διαβάσετε ποτέ.              

Béla Czene. Cafe-Confiserie 1974

Το δεύτερο φύλο (Σιμόν ντε Μποβουάρ - 1949) Ένα από τα πιο θεμελιώδη έργα του φεμινιστικού κινήματος και μια ριζοσπαστική ανάλυση της γυναικείας κατάστασης στον δυτικό πολιτισμό. Η συγγραφέας διερευνά την έννοια της γυναίκας όχι ως βιολογική, αλλά κυρίως ως κοινωνική και πολιτισμική κατασκευή. Είναι χωρισμένο σε δύο τόμους. Στον πρώτο, με τίτλο Γεγονότα και Μύθοι, η Μποβουάρ καταγράφει ιστορικά, φιλοσοφικά και λογοτεχνικά παραδείγματα για να δείξει πώς η γυναίκα παρουσιάστηκε πάντα ως το «Άλλο» — ένα υποδεέστερο ον σε σχέση με τον άνδρα, ο οποίος ορίστηκε ως το «ουδέτερο» ή «καθολικό». Η γυναίκα δεν θεωρείται υποκείμενο με αυτόνομη υπόσταση, αλλά ετεροπροσδιορίζεται μέσα από την αντρική ματιά. Στον δεύτερο τόμο, με τίτλο Βιώνοντας, η συγγραφέας καταγράφει την εμπειρία του να είσαι γυναίκα, από την παιδική ηλικία έως το γήρας, μέσα από τις πιέσεις της κοινωνίας, τους θεσμούς, τις προσδοκίες και τις απαγορεύσεις. Αναλύει πώς η πατριαρχική κοινωνία οδηγεί τις γυναίκες σε μια μορφή υπαρξιακής παγίδευσης, καθώς η ελευθερία τους περιορίζεται από τον ρόλο που τους επιβάλλεται. Η Μποβουάρ χρησιμοποιεί υπαρξιστική ορολογία, υποστηρίζοντας ότι «γυναίκα δεν γεννιέσαι, αλλά γίνεσαι». Η φράση αυτή έγινε σύνθημα του φεμινιστικού κινήματος, γιατί συνοψίζει την ιδέα ότι η γυναικεία ταυτότητα δεν είναι προδιαγεγραμμένο πεπρωμένο και αποτέλεσμα της φύσης, αλλά κοινωνικό προϊόν. Μέσα από την πολύπλευρη διερεύνηση της γυναικείας κατάστασης, θεωρεί ότι η διάκριση των φύλων και η γυναικεία κατωτερότητα είναι κοινωνικές κατασκευές, θεμελιωμένες από τους άντρες που έχουν χειραγωγήσει την ανθρώπινη ιστορία. Προκάλεσε έντονες αντιδράσεις στην εποχή του, θεωρήθηκε προκλητικό και ανατρεπτικό, αλλά σύντομα αναγνωρίστηκε ως θεμελιώδες έργο. Επηρέασε βαθιά τη δεύτερη φάση του φεμινιστικού κινήματος, από τη δεκαετία του ’60 και μετά.   

Ο τρίτος άνθρωπος (Γκράχαμ Γκριν – 1949) «Το πιο σκοτεινό δημιούργημα» του συγγραφέα, ανήκει στην κατηγορία των σκοτεινών ιστοριών και γράφτηκε με σκοπό να διασκευαστεί σε κινηματογραφικό σενάριο. Αν και πρόκειται για ένα σύντομο έργο, αποτελεί ένα από τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα μεταπολεμικής λογοτεχνίας και φιλμ νουάρ, με έντονο ψυχολογικό υπόβαθρο και πολιτικό υπαινιγμό. Η ιστορία εκτυλίσσεται στη μεταπολεμική Βιέννη, μια πόλη διαιρεμένη σε ζώνες κατοχής από τους Συμμάχους, με σκηνικό γεμάτο σκοτεινά σοκάκια, ερείπια και πολιτική αβεβαιότητα. Ο συγγραφέας Χόλι φτάνει στην πόλη προσκεκλημένος του παλιού του φίλου Χάρι, μόνο και μόνο για να μάθει ότι αυτός σκοτώθηκε πρόσφατα σε τροχαίο. Καθώς προσπαθεί να κατανοήσει τις συνθήκες του θανάτου, ο Χόλι αρχίζει να αποκαλύπτει ένα δίκτυο απάτης, διαφθοράς και ηθικής διάβρωσης, και έρχεται αντιμέτωπος με μια ζοφερή αλήθεια για τον φίλο του. Θα ανακαλύψει ότι το ατύχημα έχει σχέση με εμπόριο νοθευμένων φαρμάκων και θα διεξάγει έρευνα για να αποδείξει την αθωότητα του φίλου του, με απρόβλεπτη εξέλιξη. Ο τίτλος αναφέρεται σε μια μυστηριώδη φιγούρα που φαίνεται να ήταν παρούσα στο σημείο του δυστυχήματος, αλλά δεν αναφέρεται στις καταθέσεις. Αυτή η ασάφεια και η σταδιακή αποκάλυψη της ταυτότητας του τρίτου ανθρώπου αποτελούν τον πυρήνα του έργου. Το μυθιστόρημα σχολιάζει τη σχετικότητα της ηθικής σε περιόδους χάους και παρακμής. Ο χαρακτήρας του Χάρι, γοητευτικός αλλά κυνικός και αδίστακτος, ενσαρκώνει την απώλεια των ηθικών σταθερών μετά τον πόλεμο. Η διάσημη ατάκα του («Στην Ελβετία είχαν 500 χρόνια δημοκρατίας και τι μας έδωσαν; Το ρολόι κουκούλι») τονίζει τη φιλοσοφική σύγκρουση ανάμεσα στην ηθική και την επιτυχία.

1947: Οι επιπτώσεις της φρίκης του Β'ΠΠ παραμένουν στη κοινωνική συνείδηση

Marc Chagall. 1979 

Χρονικό των φτωχών εραστών (Βάσκο Πρατολίνι – 1947) Ένα από τα σημαντικότερα έργα της σχολής του νεορεαλισμού. Το μυθιστόρημα διαδραματίζεται στην περιοχή της Via Del Corno, ενός από τους παλαιότερους δρόμους της Φλωρεντίας, όπου ο ίδιος ο συγγραφέας πέρασε τα παιδικά του χρόνια, κατά τη περίοδο εγκαθίδρυσης της φασιστικής δικτατορίας. Οι ήρωες του έργου είναι απλοί άνθρωποι, οι ιστορίες των οποίων άλλοτε τέμνονται, άλλοτε αποκλίνουν και, τελικά, αναδύεται μια χορωδιακή αφήγηση, μέσα στην οποία διάφορες πτυχές της πραγματικότητας συνδέονται χάρη στην ικανότητα του συγγραφέα να αφηγηθεί άμεσα τα γεγονότα μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, τα χρόνια κατά τα οποία ο φασισμός άρχισε να εδραιώνεται στην Ιταλία. “Τα ξυπνητήρια είναι φτιαγμένα για να χτυπάνε. Υπάρχουν πέντε στη Βία Ντελ Κόρνο που χτυπάνε σε διάστημα μιας ώρας. Πρώτο χτυπάει του Οσβάλντο, ενός εμποροπλασιέ που “χτενίζει” κάθε μέρα την επαρχία της Φλωρεντίας. Είναι μικρό, ακριβείας, θυμίζει γέλιο κοπελίτσας και έχει μισή ώρα διαφορά από το ξυπνητήρι των Τσέκι. Εδώ ο σαματάς θυμίζει καμπάνα του τραμ, αλλά είναι αυτό που χρειάζεται για να ταραχτεί ο ύπνος ενός οδοκαθαριστή, που κοιμάται σαν κούτσουρο. Στην ίδια οικογένεια ξυπνητηριών ανήκει και αυτό του Ούγκο. Μόνο που είναι πιο λεπτό και αβέβαιο, σε αντίθεση με το αφεντικό του που σπρώχνει όλη μέρα ένα καρότσι με φρούτα και λαχανικά και διαλαλεί με φωνή βαρύτονου το επάγγελμά του“.

Κάτω από το ηφαίστειο (Μάλκολμ Λόουρυ – 1947) Το αυτοβιογραφικό μυθιστόρημα, σημαντικό έργο του λογοτεχνικού μοντερνισμού, αφηγείται την απελπισμένη ημέρα της ζωής ενός αλκοολικού Βρετανού προξένου στην πόλη Κουερναβάκα του Μεξικού, την Ημέρα των Νεκρών τον Νοέμβριο του 1938. Η απομακρυσμένη πόλη βρίσκεται κοντά στα δύο μεγάλα ηφαίστεια Ποποκατεπέλτ και Ιστακσίουατλ, που δίνουν τον τίτλο του στο έργο και επισκιάζουν το περιβάλλον και τους ήρωες με τη δύναμή τους. Είναι το δεύτερο και τελευταίο πλήρες μυθιστόρημα του συγγραφέα. Παρά το εξωτικό περιβάλλον, είναι ένα ευρωπαϊκό έργο και αντανακλά τους φόβους του τέλους της δεκαετίας του 1930 - τον Ισπανικό εμφύλιο πόλεμο, την άνοδο του φασισμού και τον επερχόμενο Β΄ΠΠ. Είναι ιδιαίτερα πλούσιο σε συμβολισμούς. Οι αναφορές και οι νύξεις σε άλλους συγγραφείς και λογοτεχνικά έργα αφθονούν. Η επιρροή της "Τραγικής ιστορίας του δόκτωρος Φάουστους" του Κρίστοφερ Μάρλοου διαπερνά όλο το μυθιστόρημα, ενώ οι αναφορές στα "Άνθη του κακού" του Σαρλ Μποντλέρ, στις τραγωδίες του Γουίλιαμ Σαίξπηρ και στη "Θεία Κωμωδία" του Δάντη εμπλουτίζουν το περιεχόμενο του μυθιστορήματος. Ο αριθμός των κεφαλαίων ήταν σημαντικός αριθμολογικά, όπως εξήγησε ο Λόουρυ: υπάρχουν δώδεκα ώρες την ημέρα (και το μεγαλύτερο μέρος του μυθιστορήματος διαδραματίζεται σε μια μέρα), δώδεκα μήνες σε ένα χρόνο (ένας χρόνος μεσολαβεί μεταξύ του πρώτου και του τελευταίου κεφαλαίου). Ο αριθμός 12 έχει συμβολική σημασία στην Καμπάλα που, σύμφωνα με τον συγγραφέα, αντιπροσωπεύει «τις πνευματικές φιλοδοξίες του ανθρώπου».

Diario_de_Anne_Frank,_Iglesia_de_San_Nicolás,_Kiel,

Το ημερολόγιο «Το πίσω σπίτι» (Άννα Φρανκ – 1947) Ημερολογιακές σημειώσεις που κρατούσε η Άννα Φρανκ, στο Άμστερνταμ, για όσο καιρό κρυβόταν με την οικογένειά της από τους Γερμανούς, κατά τη διάρκεια του Β΄ΠΠ. «Οι Γερμανοί χτυπούν κάθε κουδούνι και ρωτούν αν υπάρχουν Εβραίοι που ζουν στο σπίτι... Το βράδυ, όταν νυχτώνει, βλέπω σειρές ανθρώπων με παιδιά που κλαίνε. Περπατούν και περπατούν, κατακλυσμένοι από χτυπήματα και κλωτσιές που παραλίγο να τους ρίξουν κάτω. Δεν είχε απομείνει κανείς - οι ηλικιωμένοι, τα βρέφη, οι έγκυες γυναίκες, οι άρρωστοι - όλοι εντάχθηκαν σε αυτή την θανατηφόρα πορεία». (καταχώρηση της 19^ης Νοεμβρίου 1942). «Τούτο το φαινομενικά ασυνεχές ημερολόγιο, αυτή η de profundis αποκάλυψη με τη φωνή ενός παιδιού, ενσωματώνει τη φρίκη του φασισμού περισσότερο από οποιοδήποτε στοιχείο της δίκης της Νυρεμβέργης» (Jan Romein - 1946).

Ο ήλιος που δύει (Οζάμου Ντάζαι – 1947). Η Καζούκο, κόρη παλιάς αριστοκρατικής οικογένειας, καταγράφει στο ημερολόγιό της την πτώση του οίκου της μετά τον πόλεμο. Ο πατέρας πεθαίνει, η μητέρα αρρωσταίνει, ο αδελφός Ναότζι επιστρέφει από τον πόλεμο εθισμένος στη μορφίνη και ερωτεύεται μια παντρεμένη. Η Καζούκο μένει έγκυος από τον εραστή της, αλλά εκείνος αυτοκτονεί. Το μυθιστόρημα κλείνει με την ίδια να γράφει: «Θα γεννήσω το παιδί του ήλιου που δύει». Το «Setting Sun» σηματοδοτεί τη γέννηση του «μπιτάμπουργκ» της Ιαπωνίας. Ο Ντάζαι χρησιμοποιεί την αυτοβιογραφική φόρμα του ημερολογίου, αλλά τη διαλύει με ειρωνεία και αυτοσαρκασμό. Η γλώσσα αναμειγνύει κλασικά κινό-χάικου με αμερικάνικα σλανγκ των στρατιωτών, δημιουργώντας έναν νέο ιδιωματικό ρυθμό. Το έργο καθιέρωσε τον όρο «μετά-πολεμική παρακμή» και ενέπνευσε τη λογοτεχνική γενιά των «Μαύρων Σκύλων». Πέρα από την αισθητική, λειτούργησε και ως κοινωνικό ντοκουμέντο: οι πωλήσεις έκαναν το βιβλίο «manual» για τους νέους που αισθάνονταν «ήλιοι που δύουν».

Αν αυτός είναι ένας άνθρωπος (Πρίμο Λέβι – 1947) «Από τους 650 Εβραίους που μεταφέρθηκαν εκείνη τη μέρα του Φεβρουαρίου στο Άουσβιτς τελικά επέζησαν μόλις 20 άτομα». Τις εμπειρίες του από τη ζωή στο Άουσβιτς τις κατέγραψε σε αυτό το έργο - ένα από τα πιο σημαντικά έργα που καταγράφουν τις φρικαλεότητες του Ολοκαυτώματος. Ο συγγραφέας υπηρέτησε ως πολιτικός κρατούμενος στο Άουσβιτς. Εξερευνά τη φύση της ανθρώπινης ύπαρξης και την αξιοπρέπεια της ανθρώπινης ζωής υπό τις πιο απάνθρωπες συνθήκες. Το έργο ξεκινά με την περιγραφή της σύλληψής του και την απομόνωση των κρατουμένων. Ακόμη και μέσα στον τρόμο, ο Λέβι βρίσκει τρόπο να αναλογιστεί την ανθρώπινη κατάσταση και τις συνέπειες της απανθρωπιάς που προκάλεσαν οι Ναζί. Περιγράφει με λεπτομέρεια τις καθημερινές δοκιμασίες των κρατουμένων, την πείνα, τη βία και την κατάρρευση της ηθικής τάξης. Χρησιμοποιεί απλή αλλά δυνατή γλώσσα, γεμάτη άμεσους και μελαγχολικούς συγκινησιακούς τόνους. Η χρήση προσωπικών εμπειριών και οι αφηγήσεις των άλλων κρατουμένων καθιστούν τη μαρτυρία του πιο αυθεντική και αληθινή. Η γραφή του διακρίνεται για την ειλικρίνεια της και για την ικανότητά του να συνδυάζει την πληροφορία με την προσωπική συγκίνηση, κάτι που επιτρέπει στους αναγνώστες να κατανοήσουν τη σοβαρότητα των βιωμάτων του. Το έργο δεν είναι απλώς ένα μνημόσυνο των θυμάτων, αλλά και μια προειδοποίηση για τις επόμενες γενιές. Έχει εκληφθεί ως μια αναγκαιότητα να θυμόμαστε και να διδασκόμαστε από την ιστορία, ώστε να αποτρέψουμε παρόμοιες φρικαλεότητες στο μέλλον. Η φράση "Αν αυτός είναι ένας άνθρωπος" γίνεται το κεντρικό ερώτημα του έργου, προσδιορίζοντας την αξία της ανθρώπινης ζωής και την ηθική ευθύνη της κοινωνίας έναντι του συνανθρώπου. Το έργο συγκλονίζει και αναγκάζει τον αναγνώστη να στοχαστεί για την ανθρώπινη φύση και την κοινωνική ευθύνη στον κόσμο μας. Μέσω της απερίγραπτης φρίκης που βίωσε, ο συγγραφέας αναδεικνύει την ανθεκτικότητα της ανθρώπινης φύσης, κάνοντάς μας να αναλογιστούμε την επίδραση των πράξεων μας στην ανθρωπότητα.

Περιμένοντας τον Γκοντό (Σάμιουελ Μπέκετ - 1947) θεωρείται ένα από τα πιο σημαντικά έργα του θεάτρου του παραλόγου. Η ιστορία περιστρέφεται γύρω από δύο άνδρες, τον Βλαδίμηρο και τον Εστραγκόν, οι οποίοι περιμένουν έναν μυστηριώδη χαρακτήρα, τον Γκοντό, ο οποίος όμως δεν εμφανίζεται ποτέ. Η υπόθεση είναι αφηρημένη και χαρακτηρίζεται από την απλότητά της: οι δύο βασικοί χαρακτήρες περνούν τον χρόνο τους συνομιλώντας, μερικές φορές φιλονικώντας, επαναλαμβάνοντας τελετουργικές κινήσεις, και εκφράζοντας το αίσθημα της πλήξης και της αγωνίας ενώ περιμένουν. Η αβεβαιότητα και η αναμονή κυριαρχούν, καθώς ο Γκοντό λειτουργεί σχεδόν ως σύμβολο σωτηρίας, ελπίδας ή κάποιας ανώτερης δύναμης, αλλά παραμένει ανέφικτος και αόρατος. Το έργο εξερευνά βαθιά φιλοσοφικά ερωτήματα όπως η ανθρώπινη ύπαρξη, η αναζήτηση νοήματος, η αβεβαιότητα, η μοναξιά και η απελπισία. Η αναμονή αντικατοπτρίζει τη θέαση της ζωής ως μια κατάσταση διαρκούς προσδοκίας για κάτι που ίσως ποτέ να μην έρθει. Η αίσθηση του υπαρξιακού κενού και της αδράνειας εκφράζεται έντονα μέσα από την απλή, συχνά επαναλαμβανόμενη δράση και τον διάλογο των δύο ανδρών. Το έργο χαρακτηρίζεται από διάλογους με σουρεαλιστικές και επαναλαμβανόμενες φράσεις, συχνά με χιούμορ, ειρωνεία και νοηματικό βάθος. Η απουσία ενός σαφούς σεναρίου και η επανάληψη δημιουργούν ένα αίσθημα ανεξήγητης έντασης και αποπροσανατολισμού, επιβεβαιώνοντας την αίσθηση του "παραλόγου" που περιβάλλει την ανθρώπινη κατάσταση. Θεωρείται ορόσημο του υπαρξιστικού και αβανγκάρντ θεάτρου, που αμφισβητεί τις συμβάσεις και προκαλεί τον θεατή να συλλογιστεί την ίδια τη φύση της ύπαρξης και του χρόνου. Αν και το έργο φαίνεται απλό, οι πολλαπλές ερμηνείες του αφήνουν ανοιχτά ερωτήματα για την ελπίδα, την πίστη, και το νόημα μέσα στη φαινομενική απουσία νοήματος. Συνολικά, το έργο αντικατοπτρίζει το βάθος και τη δυσκολία της ανθρώπινης ύπαρξης μέσα στην αβεβαιότητα και το μηδέν, με το μόνιμο θέμα της αναμονής ως μεταφορά για το αέναο ψάξιμο νοήματος και σκοπού στη ζωή μας. Πολλές ερμηνείες και συζητήσεις για την ταυτότητα του Γκοντό. Μια ερμηνεία είναι ότι πρόκειται για την αγγλική λέξη God (Θεός) και τη συχνή γαλλική κατάληξη -ot, κάτι που θα έδινε μια μεταφυσική διάσταση στο έργο. Οι δυο χαρακτήρες περιμένουν την άφιξη μιας υπερβατικής φιγούρας που θα τους σώσει, αλλά δεν έρχεται ποτέ. Ο ίδιος ο Μπέκετ πάντα αρνιόταν αυτή την ερμηνεία, ενώ σε επιστολή του το 1952 ανέφερε ότι ούτε ο ίδιος είχε σκεφτεί ή γνώριζε «ποιος είναι ο Γκοντό» και ότι, αν γνώριζε, θα το είχε αναφέρει στο έργο                                                                                                       

Δόκτωρ Φαούστους (Τόμας Μαν – 1947) Ένα από τα σπουδαιότερα έργα της γερμανικής λογοτεχνίας του 20ού αιώνα. Το έργο βασίζεται στην κλασική μορφή του μύθου του Φάουστ, του ανθρώπου που πούλησε την ψυχή του στον διάβολο για να κερδίσει γνώση και δύναμη, αλλά ο Μαν το μετασχηματίζει σε μια πολυεπίπεδη αλληγορία για τη Γερμανία, την τέχνη, τη ζωή, την αγάπη, τη λαγνεία, τη μουσική και το κακό στην εποχή του. Η αφήγηση επικεντρώνεται στον Άντολφ, έναν φανταστικό συνθέτη, ο οποίος ως σύγχρονος «Φάουστ», αναζητά την τελειότητα και την υπέρβαση των ορίων του ανθρώπινου πνεύματος μέσα από τη μουσική. Ο ήρωας, επηρεασμένος από τον Νίτσε και τη γερμανική φιλοσοφία, κλείνεται στην πνευματική και καλλιτεχνική του αναζήτηση, που σύντομα παίρνει τη μορφή μιας συμφωνίας με μια σατανική μορφή, συμβολίζοντας την πτώση της ηθικής αξίας και τον εκφυλισμό. Το μυθιστόρημα υπηρετεί δύο κεντρικά θέματα: αφενός το προσωπικό δράμα και τη θυσία του καλλιτέχνη, αφετέρου το ιστορικό δράμα της Γερμανίας που οδηγείται στην καταστροφή μέσω του ναζισμού. Η μουσική που γράφει ο ήρωας, σύνθετη και προοδευτική, αντικατοπτρίζει την ψυχολογική ένταση και τη γεωπολιτική κρίση της εποχής, ενώ η κρίση του ήρωα συμβολίζει την ηθική παρακμή της χώρας του. Ο Τόμας Μαν δεν περιορίζεται στην αφήγηση της ζωής του Άντολφ, αλλά μέσα από τη φιλοσοφική και πολιτική του ανάλυση, διερευνά τον ρόλο της τέχνης σε έναν κόσμο όπου η ηθική απαξιώνεται, και τη σχέση του ανθρώπου με τη μοίρα και το υπερφυσικό. Η ιστορία του Δόκτωρα Φάουστους γίνεται έτσι μια τραγική μεταφορά για την ευθύνη, την προδοσία και την εσωτερική σύγκρουση, τόσο σε ατομικό όσο και σε συλλογικό επίπεδο. Το ύφος του μυθιστορήματος είναι πλούσιο και απαιτητικό, με εκτενείς περιγραφές, διαλογισμούς και αναφορές στη μουσική θεωρία, τη φιλοσοφία και την ιστορία, γεγονός που το καθιστά έργο βαθύ και πολυδιάστατο. Παρά τη δυσκολία του, το έργο ξεχωρίζει για την έντονη συναισθηματική φόρτιση και την οξύτητα στην κριτική της εποχής. Ένα έργο που συνδυάζει λογοτεχνική δεξιοτεχνία, φιλοσοφική βάθος και πολιτική ευαισθησία, το οποίο συνεχίζει να προσελκύει το ενδιαφέρον των αναγνωστών και των μελετητών μέχρι σήμερα      

Ο αφρός των ημερών (Μπορίς Βιάν – 1947) Αφηγείται την ιστορία τριών ζευγαριών σε έναν φανταστικό, παράλογο, σουρεαλιστικό κόσμο όπου η πραγματικότητα είναι συνυφασμένη με το όνειρο. Οι κύριοι χαρακτήρες κινούνται σε ένα ποιητικό και συγκεχυμένο περιβάλλον, με κεντρικά θέματα τον έρωτα, την εργασία, την ασθένεια και τον θάνατο, μέσα σε μια περιρρέουσα ατμόσφαιρα τζαζ μουσικής και υγρό καιρό. Το μυθιστόρημα παρουσιάζει τρεις ερωτικές ιστορίες που εκτυλίσσονται σε έναν παράλογο κόσμο όπου το πραγματικό εναλλάσσεται με το ονειρικό, με συχνές σουρεαλιστικές εικόνες όπου τα ζώα, τα αντικείμενα και οι άνθρωποι αποκτούν ανθρώπινα ή αλλόκοτα χαρακτηριστικά. Θεματικά αγγίζει τον έρωτα, την εργασία, την αρρώστια και τον θάνατο, υπό μία ατμόσφαιρα υγρού καιρού και τζαζ μουσικής. Η κεντρική ιστορία αφορά τον Κολέν, έναν νεαρό πλούσιο που ερωτεύεται την όμορφη Κλοέ, την οποία παντρεύεται και η οποία σύντομα αρρωσταίνει σοβαρά από ένα νούφαρο που μεγαλώνει στους πνεύμονές της. Η αρρώστια της απαιτεί συνεχείς προμήθειες λουλουδιών για την ανακούφιση της, με αποτέλεσμα ο Κολέν να χάνει οικονομικά και η ζωή του ζεύγους να γίνεται όλο και πιο θλιβερή και αστεία ταυτόχρονα. Παράλληλα, εξελίσσονται ιστορίες των φίλων τους Τσικ και Αλίζ αλλά και του μάγειρα Νικολά, που ζουν ανάλογες περιπέτειες σε αυτόν τον παράξενο κόσμο γεμάτο σουρεαλιστικές και συμβολικές αναφορές. Το μυθιστόρημα τελειώνει με την πικρή μοίρα της Κλοέ που πεθαίνει και τη βαθιά απώλεια του Κολέν, ενώ συμβολικά και το μικρό γκρίζο ποντίκι, σύμβολο συντροφιάς και ελπίδας, επιλέγει να αυτοκτονήσει από το βάρος της θλίψης. Η γλώσσα του Βιάν είναι πρωτότυπη, λυρική και παίζει με λέξεις, εικόνες και μη ρεαλιστικές καταστάσεις, αντικατοπτρίζοντας έναν κόσμο γεμάτο μαγεία, χιούμορ αλλά και βαθιά θλίψη. Οι σουρεαλιστικές εικόνες συνυπάρχουν αρμονικά με το υπαρξιστικό πνεύμα και τις κοινωνικές κριτικές της εποχής. Συχνά ο αναγνώστης συναντά έντονες μουσικές αναφορές στην τζαζ, με ονόματα διάσημων μουσικών να ενσωματώνονται στα ονόματα δρόμων ή χαρακτήρων. Παρότι το έργο πέρασε απαρατήρητο κατά την αρχική του έκδοση, εξελίχθηκε σε κλασικό της γαλλικής λογοτεχνίας, κερδίζοντας αναγνώριση κυρίως μετά τα τέλη της δεκαετίας του 1960 και συνδέθηκε με το πνεύμα της μεταπολεμικής γενιάς και των κινημάτων που ακολούθησαν, όπως ο Μάης του ’68                       

Μόνος στο Βερολίνο (Χανς Φάλαντα      1947) Το βιβλίο, με αρχικό τίτλο «Jeder stirbt für sich allein» («Κάθε άνθρωπος πεθαίνει μόνος»), βασίζεται σε αληθινά αρχεία της Γκεστάπο και εξιστορεί την αντίσταση ενός μεσοαστικού ζεύγους, του Όττο και της Άννα Κβάνγκελ, που μετά το θάνατο του γιου τους στον πόλεμο, αρχίζουν να γράφουν και να διανέμουν αντικαθεστωτικά μηνύματα στο Βερολίνο. Η δράση τους εκτυλίσσεται σε μια εργατική συνοικία όπου συνυπάρχουν διάφοροι χαρακτήρες που εκφράζουν τις αντιθέσεις και την τρομοκρατία της εποχής. Το έργο παρουσιάζει με ρεαλισμό και χωρίς ηρωοποιήσεις τη μοναξιά, τον φόβο, και την ηθική πάλη απέναντι στον ναζισμό. Δείχνει πως η αντίσταση ήταν έργο απλών ανθρώπων που αγωνίζονταν με γνώμονα τη συνείδηση και την αξιοπρέπεια τους, παρά το βαρύ τίμημα. Η αφήγηση αναδεικνύει την κοινωνική σκοτεινιά της εποχής, την εξουσία της τρομοκρατίας, αλλά και τη δύναμη της ψυχής ενάντια στην παράνοια και το κακό. Ο συγγραφέας Rudolf Wilhelm Friedrich Ditzen υπήρξε σημαντική λογοτεχνική μορφή του μεσοπολέμου με δύσκολη προσωπική ζωή, συμπεριλαμβανομένων εθισμών και ψυχικών προβλημάτων. Παρά την πίεση του ναζιστικού καθεστώτος, παρέμεινε στη Γερμανία και μέσα από τη γραφή του προσπάθησε να αποτυπώσει την πραγματικότητα και τα δεινά εκείνης της εποχής, φέρνοντας στο προσκήνιο άγνωστες ιστορίες αντίστασης. Έχει αξιολογηθεί ως ένα από τα σπουδαιότερα βιβλία για τη γερμανική αντίσταση κατά του ναζισμού. Το έργο παραμένει επίκαιρο, υπενθυμίζοντας τη σημασία της αντίστασης στο κακό και την ατομική ευθύνη σε δύσκολες ιστορικές στιγμές. Παράλληλα, αποτελεί έντονο μάθημα ενάντια στον φασισμό και τη βία.                                                                                  

Από την έκθεση  των Γ.Ανδρεάδη, Μ.Μαύρου και Π. Ρηγοπούλου

Σε ένα μοναχικό μέρος  (Ντόροθι Μπ. Χιουζ - 1947) Ο τίτλος υπογραμμίζει το αίσθημα της μοναξιάς που διαπερνά το έργο — όχι μόνο ως συναισθηματική κατάσταση, αλλά και ως μεταφορά της αποξένωσης μέσα στην αστική ζωή. Εξερευνά το εσωτερικό σκοτάδι ενός άντρα που μάχεται με την ταυτότητά του, την ενοχή και τη μοναξιά μέσα σε έναν αδιάφορο μεταπολεμικό κόσμο. Μέσα από την πολυεπίπεδη αφήγησή του, προσφέρει μια βαθιά ψυχολογική μελέτη και μια έντονη κριτική της κοινωνικής υποκρισίας και της βίας που κρύβει η ανθρώπινη φύση. Αποτελεί ένα σκοτεινό ψυχολογικό νουάρ και ένα από τα σημαντικότερα δείγματα αστυνομικής λογοτεχνίας της μεταπολεμικής περιόδου. Πρόκειται για ένα έργο που συνδυάζει το θρίλερ με μια λεπτομερή ανάλυση της ανθρώπινης ψυχολογίας, μέσα από τη ζωή και την προσωπικότητα του πρωταγωνιστή. Η ιστορία επικεντρώνεται στον Ντάξ Μάρεϊ, έναν πρώην στρατιώτη και συγγραφέα, ο οποίος ζει στο Λος Άντζελες της μεταπολεμικής εποχής. Ο Ντάξ είναι ύποπτος για μια σειρά από φόνους γυναικών, και καθώς εξελίσσεται η πλοκή, ο αναγνώστης σταδιακά μαθαίνει περισσότερα για τον ίδιο: την παρελθοντική του βία, τον εγωισμό, την απειλητική του συμπεριφορά και τις σκοτεινές πτυχές της ψυχής του. Παρά τις υποψίες που τον βαραίνουν, καθώς και τις σκοτεινές πράξεις που μοιάζει να κρύβει, ο ίδιος ισχυρίζεται ότι είναι αθώος. Ωστόσο, η αμφιβολία κυριαρχεί καθώς η αφήγηση γίνεται εσωτερική, δίνοντας έμφαση στη διαστρεβλωμένη αντίληψη της ηθικής και στις αντιφατικές ανθρώπινες σχέσεις. Ο Ντάξ παρουσιάζεται με μια έντονη ψυχολογική πολυπλοκότητα, που τον καθιστά τόσο γοητευτικό όσο και απειλητικό. Η αφήγηση μελετά τις ανασφάλειες, τους φόβους και τη βία που κρύβονται πίσω από την εξωτερική του μάσκα. Το μυθιστόρημα αποτυπώνει επίσης την ψυχολογία της αμερικανικής κοινωνίας μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, με την έντονη αίσθηση απογοήτευσης, φόβου και απώλειας αξιών. Η γραφή της Hughes είναι λιτή, αλλά γεμάτη ένταση, δημιουργώντας μια κλειστοφοβική ατμόσφαιρα που καθηλώνει.

The Rope of Ash (Pramoedya Ananta Toer – 1947). Στην ανατολική Ιάβα, ο νεαρός Χασάν, απόγονος πριγκιπικού οίκου, γίνεται δάσκαλος σε ένα χωριό καλλιεργητών καπνού. Όταν οι Ολλανδοί επιβάλλουν νέους φόρους, οι χωρικοί οργανώνουν απεργία. Η ιστορία διασταυρώνεται με την ιστορία της Ράχμι, μιας νεαρής που γίνεται αντάρτισσα. Η απεργία καταπνίγεται στο αίμα, ο Χασάν συλλαμβάνεται, αλλά το τελευταίο κεφάλαιο βρίσκει τους χωρικούς να μαζεύουν τις στάχτες και να πλέκουν ένα σχοινί – σύμβολο συνέχειας και ανάστασης. Γραμμένο ενώ ο Πραμοέντυα ήταν φυλακισμένος από τους Ολλανδούς, το έργο είναι το πρώτο ινδονησιακό μυθιστόρημα που θέτει τον αγροτικό κόσμο στο επίκεντρο της εθνικής αφήγησης. Χρησιμοποιεί την τοπική παράδοση wayang kulit, οι χαρακτήρες είναι «σκιές» που εμπαίζονται από την ιστορία, ενώ ο αφηγητής διακόπτει για να σχολιάσει τον ρόλο του συγγραφέα. Η γλώσσα αναμειγνύει βαχασά Ιάβας με ολλανδικούς όρους, δημιουργώντας ένα πολυγλωσσικό κράμα που αποδομεί την αποικιοκρατική κυριαρχία. Το βιβλίο εκδόθηκε παράνομα το 1947, λίγο πριν την ανεξαρτησία, και θεωρείται «ιστορικό εγχειρίδιο» της ινδονησιακής επανάστασης

                                                                                                              

Pierre Auguste Renoir

Οι δούλες (Ζαν Ζενέ - 1947)         Το έργο θεωρείται από τα καλύτερα της σύγχρονης δραματουργίας αφού ο Ζενέ κατόρθωσε να συγκεράσει με θαυμαστό τρόπο της τεχνικές του Θεάτρου μέσα στο θέατρο με την πολιτική σάτιρα, σε ένα υποβλητικό και γεμάτο συμβολισμούς σκηνικό με όλες τις μεθόδους του θεάτρου του Παραλόγου, τόσο στον διάλογο όσο και στην κίνηση των ηθοποιών. - "Αποφάσισα να απαρνηθώ έναν κόσμο που με είχε απαρνηθεί". Αποτελεί ένα από τα πιο φημισμένα και χαρακτηριστικά δείγματα του θεάτρου του παραλόγου και της ψυχολογικής τραγωδίας. Η πλοκή, οι χαρακτήρες και οι θεματικές του έργου εμβαθύνουν στις έννοιες της ταυτότητας, του εξουσιαστικού ρόλου και της επιθυμίας για απελευθέρωση από κοινωνικούς περιορισμούς. Η ιστορία επικεντρώνεται σε δύο αδερφές, τις Μανόν και Κλερ, οι οποίες εργάζονται ως οικιακές βοηθοί σε ένα μεγάλο σπίτι. Οι δύο αυτές γυναίκες ζουν μια καθημερινότητα έντονα καταπιεστική και οριακά διαταραγμένη, καθώς παράλληλα με τη φαινομενική ανελευθερία τους, εκδηλώνουν απόκρυφες φαντασιώσεις και έντονα ψυχολογικά παιγνίδια. Οι δούλες, μέσα από διαλόγους και εναλλαγές ρόλων, αναπαριστούν τη σχέση τους με την κυρία του σπιτιού, μια μορφή εξουσίας και καταπίεσης. Οι φαντασιώσεις τους μετατρέπονται σε σχέδια για να σκοτώσουν την κυρία και έτσι να αποτινάξουν τα δεσμά τους. Η ένταση αυτών των σκηνών μεγαλώνει και κορυφώνεται σε ένα δραματικό τέλος, όπου η πραγματικότητα και η φαντασία μπλέκονται. Η μεγαλύτερη αδελφή, είναι πιο δυναμική και κυρίαρχη και συχνά επιβάλλει τη θέλησή της στην Κλερ. Στερείται όμως δύναμης, πέρα από τον ψυχισμό της, δείχνοντας τα σημάδια της καταπίεσης που βιώνει. Η μικρότερη αδελφή, είναι πιο συναισθηματική και ευάλωτη, αλλά  συμμετέχει ενεργά στα ψυχολογικά παιχνίδια που παίζει η Μανόν.  Η εργοδότρια, μένει εκτός σκηνής αλλά είναι η κεντρική φιγούρα καταπίεσης, σύμβολο της εξουσίας και της υπόστασης που περιθωριοποιεί τις δύο αδελφές. Το έργο επικεντρώνεται στο πώς η κοινωνική θέση και η δύναμη επηρεάζουν τις σχέσεις των ανθρώπων, ιδίως μέσα σε καταπιεστικά περιβάλλοντα. Οι δύο αδελφές ζουν διπλή ζωή ανάμεσα στην πραγματικότητα και στον κόσμο των φαντασιώσεών τους, αγωνιζόμενες κατά της ταυτότητας και του ρόλου που τους έχει επιβληθεί. Η ένταση και η αμηχανία που προκύπτουν μέσα από το παιχνίδι των ρόλων και την επιθυμία απόδρασης παίρνυν ψυχολογικές και υπαρξιακές διαστάσεις. Θεωρείται ένα έργο που αν και γραμμένο μερικά χρόνια μετά τον Β' ΠΠ, εκφράζει τις πανανθρώπινες ανησυχίες για την ελευθερία, την ταυτότητα και την κοινωνική θέση. Εξετάζεται συχνά σε ακαδημαϊκούς κύκλους, ως παράδειγμα ψυχολογικού δράματος με στοιχεία συμβολισμού και σουρεαλισμού. Αποτελεί μια έντονη θεατρική εξερεύνηση των δυναμικών εξουσίας και καταπίεσης, που μέσα από μια σκοτεινή και ψυχολογικά φορτισμένη ατμόσφαιρα, φέρνει στην επιφάνεια την ανθρώπινη ανάγκη για απόδραση και ταυτότητα. Το κείμενο παραμένει επίκαιρο και εμπνέει προβληματισμό σχετικά με τους κοινωνικούς και ψυχικούς περιορισμούς που επιβάλλονται στους ανθρώπους