Ο Άρχοντας των Δαχτυλιδιών (Τζ. Ρ. Ρ. Τόλκιν, 1954–1955)

Το έργο χωρίζεται σε έξι βιβλία και έχει αρκετά παραρτήματα. Ορισμένες μεταγενέστερες εκδόσεις εκτυπώνουν ολόκληρο το έργο σε έναν τόμο, ακολουθώντας την αρχική πρόθεση του συγγραφέα. Όμως εκδόθηκε για οικονομικούς λόγους σε τρεις τόμους: Η Συντροφιά του Δαχτυλιδιού (1954), Οι Δύο Πύργοι (1954) και Η Επιστροφή του Βασιλιά (1955). Μέσα από την περιπέτεια της «Συντροφιάς» και τον πόλεμο του Δαχτυλιδιού, ο Τόλκιν δημιουργεί ένα ολόκληρο κόσμο με επικές μάχες, γλώσσες, ιστορίες και μύθους που σημάδεψαν τη φαντασία του 20ού αιώνα. Οι επιρροές του περιλαμβάνουν την μεσαιωνική φιλολογία, τη μυθολογία, το χριστιανισμό, προηγούμενα έργα φαντασίας και τις προσωπικές εμπειρίες του Τόλκιν από τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο. Το έργο, παρά την επιτυχία του, έχει δεχτεί πολλαπλές αρνητικές κριτικές. Κατηγορείται για υπερβολική έκταση και αργό ρυθμό – «βουνό από περιγραφές» που κουράζει τον αναγνώστη. Επίσης για μονοδιάστατους ήρωες (καλός/ κακός) και για έλλειψη ψυχολογικού βάθους. Για αρχαϊκή, πομπώδη φρασεολογία που απομακρύνει το σύγχρονο κοινό και για «ρατσιστική» απεικόνιση των Ορκ και Ανατολίων ως εγγενώς κακών. Επίσης για υπερβολικά χριστιανικό συμβολισμό και μανιχαϊσμό. Η Judith Shulevitz, επέκρινε την "σχολαστικότητα" του λογοτεχνικού ύφους, λέγοντας ότι «διατύπωσε μια υψηλόφρονα πεποίθηση για τη σημασία της αποστολής του ως συντηρητή της λογοτεχνίας, η οποία αποδεικνύεται θάνατος για την ίδια τη λογοτεχνία». Ο Richard Jenkyns, επέκρινε το έργο για έλλειψη ψυχολογικού βάθους. Τόσο οι χαρακτήρες όσο και το ίδιο το έργο ήταν «αναιμικοί και χωρίς ίνες» Ο David Brin ερμηνεύει το έργο ως κρατούσα αδιαμφισβήτητη αφοσίωση σε μια παραδοσιακή ιεραρχική κοινωνική δομή. Ο Michael Moorcock επικρίνει την κοσμοθεωρία που επιδεικνύει το βιβλίο ως βαθιά συντηρητική, τόσο ως προς τον "πατερναλισμό" της αφηγηματικής φωνής όσο και ως προς τις δομές εξουσίας στην αφήγηση. Παρά τις επικρίσεις, το έργο παραμένει κορυφαίο σύμβολο της φαντασίας, οι αρνητικές φωνές όμως τονίζουν ότι η τεράστια έκταση του, οι αρχετυπικοί χαρακτήρες και οι ιδεολογικές επιλογές το καθιστούν επίμαχο αντικείμενο κριτικής μέχρι σήμερα.

Λευτεριά στους ποιητές (του Δημήτρη Βασιλείου)

 

Λευτερώστε

την ποίηση και τους ποιητές

απ’ τη θηλιά των αντιτύπων

κι’ απ’ τα φιλιά των κριτικών.

 

Λευτερώστε

την ποίηση και τους ποιητές

από διαγωνισμούς, από βραβεία

και απ’ του κράτους τη φροντίδα.

 

Λευτερώστε

την ποίηση και τους ποιητές

απ’ των αστών τα καθωσπρέπει

και το νομοταγές σινάφι τους.

17/7/2025

1954: Εμφάνιση του καλού (και πικρού) χιούμορ, μαζί με άλλα αριστουργήματα και καλοπουλημένα έργα

Ανακατασκευές_Δρ. B. Jones,_Μινωικές τοιχογραφίες

Στίλλερ (Μαξ Φρις) Θεωρείται ένα από τα κορυφαία έργα του ευρωπαϊκού μοντερνισμού. Το βιβλίο ξεκινά με τον διάσημο αφορισμό: «Δεν είμαι ο Στίλλερ!», που γίνεται μοτίβο όλης της αφήγησης. Ο πρωταγωνιστής συλλαμβάνεται στα σύνορα για πλαστογραφία εγγράφων και κατηγορείται ότι είναι ο Άνατολ Στίλλερ, ο οποίος είχε εξαφανιστεί χρόνια πριν. Ο ίδιος το αρνείται με πάθος και ισχυρίζεται πως είναι κάποιος άλλος, ένας Αμερικανός με το όνομα Τζιμ Γουάιτ. Μέσα από τις ανακρίσεις, τις καταθέσεις και τις μαρτυρίες ανθρώπων που γνώριζαν τον Στίλλερ, η αφήγηση ξετυλίγει σταδιακά το παρελθόν του κατηγορουμένου, τη σχέση του με τη σύζυγό του, τις καλλιτεχνικές του φιλοδοξίες, αλλά και την αποτυχία του να δημιουργήσει μια ταυτότητα που να τον ικανοποιεί. Το μυθιστόρημα δεν είναι απλώς μια ιστορία εξαφάνισης ή προσωπικής κρίσης· είναι κυρίως μια στοχαστική έρευνα πάνω στην ταυτότητα, στην ψευδαίσθηση του εαυτού και στην αδυναμία να συμφιλιωθούμε με το ποιοι πραγματικά είμαστε.

Ο Φρις χρησιμοποιεί πολυεπίπεδη αφήγηση, όπου ο ήρωας γράφει το δικό του ημερολόγιο στη φυλακή, σχολιάζοντας τα γεγονότα και τις καταθέσεις, προσπαθώντας να αποδείξει την αθωότητά του και ταυτόχρονα βυθιζόμενος σε εσωτερικές αντιφάσεις. Το έργο έχει έντονα υπαρξιακά χαρακτηριστικά: η ιδέα ότι ο άνθρωπος μπορεί να «αναπλάσει» τον εαυτό του, αλλά πάντα σκοντάφτει στα βλέμματα και τις προσδοκίες των άλλων.

Η τραγικότητα του ήρωα έγκειται στο γεγονός ότι, ακόμη κι αν δεν είναι ο Στίλλερ, δεν μπορεί να αποδείξει την ετερότητά του, καθώς όλοι τον βλέπουν μέσα από την εικόνα που εκείνοι έχουν κατασκευάσει. Η σύζυγος του, ταξιδεύει από το Παρίσι για να τον επισκεφτεί στη φυλακή και επίσης, τον προσδιορίζει ως Στίλλερ. Κατά τη διάρκεια του μυθιστορήματος, αποκαλύπτονται οι περίπλοκες ιστορίες του Στίλλερ και του Γουάιτ. Οι φίλοι του, οι συνεργάτες του, όλοι τον αναγνωρίζουν, όλοι τον «ορίζουν». Αυτό δημιουργεί μια κεντρική σύγκρουση: η ταυτότητα δεν είναι αυτό που ισχυριζόμαστε, αλλά αυτό που μας αποδίδουν οι άλλοι.

Το Stiller είναι βαθύτατα φιλοσοφικό και ανατέμνει τις έννοιες της αλήθειας, της μνήμης και της αυθεντικότητας. Θεωρείται σημείο καμπής στη μεταπολεμική λογοτεχνία, καθώς θέτει τον αναγνώστη αντιμέτωπο με το πιο καίριο υπαρξιακό ερώτημα: Μπορούμε ποτέ να ξεφύγουμε από τον εαυτό μας ή είμαστε καταδικασμένοι να ζούμε μέσα στις μάσκες που μας φορούν οι άλλοι;

Ποιήματα και Αντιποιήματά  (Νικανόρ Πάρρα) Ο Χιλιανός ποιητής έμελλε να αλλάξει ριζικά τη λογοτεχνική σκηνή της Λατινικής Αμερικής. Αυτή η συλλογή σηματοδοτεί τη γέννηση της χαρακτηριστικής «αντιποίησης» του Parra, η οποία απέρριψε την επίσημη, εξιδανικευμένη γλώσσα της παραδοσιακής ποίησης και αντ' αυτού αγκάλιασε έναν πιο καθημερινό, συνομιλητικό τόνο. Τα ποιήματα είναι γεμάτα εξυπνάδα, ειρωνεία και κριτική στάση απέναντι σε κοινωνικά, πολιτικά και φιλοσοφικά ζητήματα. Η συλλογή έφερε επανάσταση στη ποίηση αντιμετωπίζοντας τον αναγνώστη με ωμή, μη απολογητική γλώσσα και αμφισβητώντας την ίδια την ιδέα του τι πρέπει να είναι η ποίηση. Το έργο του Πάρρα φημίζεται για τον παιχνιδιάρικο αλλά και κριτικό του χαρακτήρα, που ασχολείται με υπαρξιακά θέματα, την απογοήτευση και τους παραλογισμούς της σύγχρονης ζωής.

Ο Πάρρα εισάγει τον όρο «αντιποίημα» για να δηλώσει την απόρριψη της παραδοσιακής ποιητικής μεγαλοπρέπειας και την υιοθέτηση μιας καθημερινής, αντι-ηρωικής γλώσσας. Στα «αντιποιήματά» του, η ποίηση παύει να είναι ανυψωμένη, συμβολική και αποκομμένη· κατεβαίνει στον δρόμο, μιλάει σαν τον απλό άνθρωπο, χρησιμοποιεί ειρωνεία, χιούμορ και προκλητική απλότητα. Ο Πάρρα καταγγέλλει τον ψεύτικο ρομαντισμό, γελοιοποιεί τις λογοτεχνικές συμβάσεις, και τοποθετεί τον αναγνώστη σε έναν κόσμο όπου η ποίηση δεν είναι ιερή, αλλά εργαλείο σκέψης και αμφισβήτησης.

Η θεματολογία του αγγίζει την πολιτική, την καθημερινότητα, τον έρωτα, τον θάνατο, αλλά με τόνο απομυθοποιητικό. Για παράδειγμα, ενώ οι κλασικοί ποιητές εξυμνούσαν την αγάπη ως ύψιστη εμπειρία, ο Πάρρα την παρουσιάζει με ταπεινή, σχεδόν πεζή γλώσσα, γεμάτη από ειρωνικά σχόλια για τις σχέσεις, τις προσδοκίες και τις απογοητεύσεις.

Η συμβολή του στη λογοτεχνία είναι τεράστια, γιατί άνοιξε τον δρόμο σε μια νέα γενιά Λατινοαμερικανών συγγραφέων που ήθελαν να μιλήσουν απλά και ριζοσπαστικά, αποφεύγοντας τον βαρύ παθιασμένο τόνο των προηγούμενων δεκαετιών. Η έννοια του «αντιποιήματος» ήταν κάτι αντίστοιχο με την «αντι-τέχνη» των ντανταϊστών και την αποδόμηση της γλώσσας από τους μοντερνιστές, μόνο που στον Πάρρα είχε σαφή κοινωνική και πολιτική διάσταση.

Δεν είναι τυχαίο ότι η συλλογή αυτή θεωρείται σταθμός και επηρέασε ποιητές όπως ο Ρομπέρτο Μπολάνιο και ο Μάριο Μπενεντέτι. Ο ίδιος ο Πάρρα έλεγε πως η ποίηση δεν πρέπει να βρίσκεται σε βάθρο, αλλά να μιλάει με τη «φωνή του λαού», ακατέργαστη και αληθινή.

Image by AI

Ο ήχος του βουνού (Γιασουνάρι Καβαμπάτα) Δημοσιεύτηκε αρχικά σε συνέχειες και ολοκληρώθηκε το 1954. Ο συγγραφέας παρουσιάζει εδώ μια ιστορία οικογενειακής και υπαρξιακής φθοράς. Κεντρικός ήρωας είναι ο Σίνγκι, ηλικιωμένος άντρας που ζει με τη σύζυγό του και παρακολουθεί τη ζωή των παιδιών του να καταρρέει: ο γιος του εγκλωβίζεται σε έναν αποτυχημένο γάμο, η νύφη του υποφέρει από μοναξιά, ενώ η κόρη του επιστρέφει στο πατρικό μετά από διαζύγιο. Ο ίδιος αρχίζει να νιώθει το βάρος του γήρατος και την εγγύτητα του θανάτου, την οποία συμβολίζει ο «ήχος του βουνού» – ένας μυστηριώδης βόμβος που μοιάζει να ακούει μόνο εκείνος. Ο πρωταγωνιστής συλλογίζεται συνεχώς τη γήρανση του, η οποία εκδηλώνεται με την απώλεια αισθήσεων, ακόμη και της ανδρικής του δύναμης και αναρωτιέται γιατί δεν διεγείρεται κατά τη διάρκεια ενός ερωτικού ονείρου. Επίσης, έρχεται επανειλημμένα αντιμέτωπος με τη θνησιμότητα μέσω του θανάτου φίλων. Η ανθρώπινη ζωή και ο θάνατος αντιστοιχούν σε ολόκληρο τον κύκλο των εποχών (η διαδικασία αρχίζει το φθινόπωρο και τελειώνει το φθινόπωρο του επόμενου έτους). Ένα άλλο θέμα είναι η επίδραση του πολέμου στους πρωταγωνιστές του.

Η αφήγηση του Καβαμπάτα είναι λεπτή, υπαινικτική και βαθιά ποιητική. Δεν εστιάζει στη δράση, αλλά στη σιωπή, στις μικρές χειρονομίες, στην ατμόσφαιρα. Το βιβλίο αναδεικνύει το ιαπωνικό αίσθημα του μονο νο αουάρε – την ευαισθησία απέναντι στη φθορά και την ομορφιά του εφήμερου. Ο ήρωας συνειδητοποιεί ότι η ζωή του έχει φτάσει στο λυκόφως, και καθώς παρατηρεί την κατάρρευση των οικογενειακών σχέσεων, συνδιαλέγεται με το αναπόφευκτο τέλος. Το έργο είναι μελαγχολικό αλλά και λυτρωτικό· δείχνει πώς η ήσυχη αποδοχή του θανάτου μπορεί να φέρει γαλήνη.

Μέσα στο δίχτυ (Άιρις Μέρντοχ) Το πρώτο μυθιστόρημα της συγγραφέας, συνδυάζει φιλοσοφία και χιούμορ. Η Μέρντοχ, είναι μια φιλοσοφημένη μυθιστοριογράφος που δημιουργεί πραγματικούς χαρακτήρες, όχι χώρους με συνημμένα ονόματα. Γεννημένη στην Ιρλανδία, σεβόταν τον Βίτγκενσταϊν, ο οποίος ενθάρρυνε την περιφρόνησή της για τις αφαιρέσεις. (Ο τίτλος αναφέρεται στο «δίχτυ» που πίστευε ότι η γλώσσα "πλέκει" στην αλήθεια.). Αυτό ήταν το πρώτο από τα 26 μυθιστορήματά της, για έναν κύκλο σαστισμένων και ερωτευμένων φίλων και γνωστών στο Λονδίνο, με εξορμήσεις στην αισθητική και την αριστερή πολιτική. Ακριβώς έξω από την πύλη έδειξε όλα τα ταλαιπωρημένα χαρίσματά της - το διερευνητικό μυαλό της, τον κωμικό σκεπτικισμό της, τις άγρια ​​μπερδεμένες πλοκές της. Έγραψε επίσης την πρώτη αγγλόφωνη αποσαφήνιση του Σαρτρ, του οποίου ο υπαρξισμός βρισκόταν πίσω από την έντονη εκτίμησή της στο πρόσωπό του. Σε αντίθεση με τον βαρύ φιλοσοφικό τόνο πολλών συγγραφέων της εποχής, η Μέρντοχ επιλέγει έναν ανάλαφρο, σχεδόν κωμικό ρυθμό..

Ο αφηγητής, Τζέικ, είναι συγγραφέας σε κρίση που περιπλανιέται στο Λονδίνο προσπαθώντας να ξαναβρεί τον προσανατολισμό του. Η περιπέτεια του Τζέικ Ντόναχιου είναι γεμάτη παρεξηγήσεις, κωμικά επεισόδια και ανατροπές, αλλά πίσω από αυτά κρύβεται σοβαρή φιλοσοφική αναζήτηση. Πίσω από αυτές κρύβεται μια βαθιά εξερεύνηση της γλώσσας, της αλήθειας και της σχέσης τέχνης και πραγματικότητας. Αποτελεί μοναδικό παράδειγμα όπου φιλοσοφία και μυθιστόρημα συναντιούνται με τρόπο παιγνιώδη, χωρίς να χάνεται το βάθος. Η Μέρντοχ εμπνέεται από τον Βίτγκενσταϊν και θέτει το ερώτημα: μπορούμε να εκφράσουμε την πραγματικότητα ή πάντα βρισκόμαστε «κάτω από το δίχτυ» της γλώσσας;

Image by AI

Ο Ήχος των κυμάτων (Γιούκιο Μισίμα) Αποτελεί ένα από τα πιο προσιτά αλλά και ποιητικά έργα του συγγραφέα που συνδέθηκε με την έννοια της παρακμής, της αισθητικής τελειότητας και της εμμονής με τον θάνατο. Εδώ, όμως, παρουσιάζει μια απλούστερη και καθαρή ιστορία, που θυμίζει ιαπωνικό παραμύθι και αναδεικνύει την ομορφιά της φύσης και της αθωότητας.

Η ιστορία εκτυλίσσεται σε ένα μικρό ψαροχώρι, στο νησί Ούτα-ζίμα. Ένας νεαρός ψαράς, γνωρίζει τη κόρη πλούσιου καπετάνιου, και την ερωτεύεται. Η αγάπη τους είναι αγνή, σχεδόν αρχέγονη, αλλά έρχεται αντιμέτωπη με κοινωνικά εμπόδια, προκαταλήψεις και αντιζηλίες. Ο Μισίμα αξιοποιεί αυτό το ερωτικό ειδύλλιο για να αναδείξει τις αντιθέσεις ανάμεσα στην παράδοση και τη νεωτερικότητα, τον πλούτο και τη φτώχεια, την καθαρότητα του συναισθήματος και τη διαφθορά των κοινωνικών σχέσεων. Το έργο εξετάζει την κοινωνική διάσταση της αγάπης, την παραδοσιακή ιαπωνική κοινωνία και τις αντιφάσεις της σύγχρονης εποχής. Αν και πρόκειται για μια ιστορία ρομαντισμού, το έργο εξετάζει επίσης την ανθρώπινη δύναμη και την ατομική συνείδηση.

Το μυθιστόρημα είναι βαθιά δεμένο με το φυσικό περιβάλλον: η θάλασσα, τα κύματα, τα πλοία και οι εποχές γίνονται σύμβολα ζωής και πεπρωμένου. Η φύση δεν είναι απλό σκηνικό, συμμετέχει ενεργά στην πλοκή, καθώς οι θύελλες, τα θαλασσινά ταξίδια και η σωματική επαφή με το νερό αποτυπώνουν τη σκληρότητα αλλά και τη μεγαλοπρέπεια της ύπαρξης. Η γλώσσα του Μισίμα εδώ είναι λιτή, σχεδόν διάφανη, μακράν πιο απλή από τα πιο πυκνά και σκοτεινά του έργα (Ο ναός του χρυσού περιπτέρου, Η θάλασσα της γονιμότητας). Αυτό δεν σημαίνει ότι στερείται βάθους, αντίθετα, η καθαρότητα της γραφής επιτρέπει στον αναγνώστη να αισθανθεί την αγνότητα των ηρώων και να συμμετάσχει στην εμπειρία τους σαν να πρόκειται για ένα σύγχρονο ιαπωνικό μύθο. Το έργο είναι επίσης ένα σχόλιο πάνω στην έννοια της τιμής και της αφοσίωσης. Ο Σιντζί δεν κερδίζει την εκτίμηση μόνο με την ομορφιά του ή με τον έρωτά του, αλλά κυρίως με την ανδρεία και την εργατικότητά του. Μέσα από τις δοκιμασίες που αντιμετωπίζει, αποδεικνύει την αξία του και έτσι η αγάπη του με τη Χατσούε θριαμβεύει, παραμένοντας αγνή παρά τις κακοτοπιές. Το βιβλίο αγαπήθηκε ιδιαίτερα τόσο στην Ιαπωνία όσο και στη Δύση, καθώς παρουσίασε μια ρομαντική, σχεδόν ιδεαλιστική όψη της ιαπωνικής ζωής, σε πλήρη αντίθεση με τον μοντερνισμό και την υπαρξιακή αγωνία που χαρακτήριζε μεγάλο μέρος της παγκόσμιας λογοτεχνίας της δεκαετίας του ’50

Η περιφρόνηση (Αλμπέρτο Μοράβια) Ο συγγραφέας εξερευνά τη διάλυση μιας σχέσης μέσα από το πρίσμα της αποξένωσης και της υπαρξιακής αμφιβολίας. Ο αφηγητής είναι ο Ρικάρντο Μολτένι, ένας συγγραφέας που εργάζεται ως σεναριογράφος στον κινηματογράφο για να συντηρήσει τη σύζυγό του, Έμιλια. Ο Μολτένι ζει με την ψευδαίσθηση ότι η θυσία του για οικονομική σταθερότητα και άνεση θα εξασφαλίσει την αγάπη της γυναίκας του, όμως η ίδια τον περιφρονεί, θεωρώντας πως πρόδωσε το καλλιτεχνικό του όραμα και υπέκυψε σε μια συμβατική, υλιστική ζωή.

Το μυθιστόρημα, γραμμένο σε πρώτο πρόσωπο, αποδίδει με ένταση την ψυχολογική κρίση του ήρωα, που προσπαθεί να κατανοήσει την απόρριψη και την αδυναμία επικοινωνίας με τη σύντροφό του. Η πλοκή τοποθετείται στο πλαίσιο της συνεργασίας με έναν σκηνοθέτη που γυρίζει ταινία βασισμένη στην Οδύσσεια. Η συνάντηση με τον σκηνοθέτη και τον παραγωγό αναδεικνύει την ένταση ανάμεσα στην τέχνη και το εμπόριο, την αυθεντικότητα και την αλλοτρίωση, ενώ η παράλληλη ιστορία του Οδυσσέα και της Πηνελόπης λειτουργεί ως καθρέφτης της συζυγικής κρίσης του Μολτένι. «Χειρίζεται ένα ευαίσθητο ψυχολογικό θέμα» με «οικονομία μέσων» διερευνώντας διακριτικά τη «θεμελιώδη διαφορά ιδιοσυγκρασίας και πνευματικών και συναισθηματικών στάσεων στους δύο συντρόφους». Το τέλος δείχνει «μια αίσθηση συμφιλίωσης και αποδοχής της ζωής… που απουσιάζει από το μεγαλύτερο μέρος του προηγούμενου έργου του. Η Κάθαρση γίνεται τελικά στον πρωταγωνιστή». Επιπλέον, το βιβλίο «μπορεί να διαβαστεί σε διαφορετικά επίπεδα και η συζήτηση για την Οδύσσεια, συναρπαστική από μόνη της, δεν είναι μια τεχνητή διακοπή, αλλά ένα αναπόσπαστο και εμπλουτιστικό χαρακτηριστικό. του συνόλου» Η Έμιλια δρα ως καταλύτης και πέτρα του σκανδάλου.

Η γραφή του Μοράβια είναι καθαρή, σχεδόν κλινική, και εστιάζει στη διάγνωση των συναισθημάτων, της ψυχρής λογικής και της ανελέητης κριτικής απέναντι στην κοινωνία της κατανάλωσης. Η «περιφρόνηση» δεν είναι απλώς συναίσθημα, αλλά σύμπτωμα της ανικανότητας δύο ανθρώπων να συναντηθούν στο ίδιο ψυχικό πεδίο. Η απουσία πάθους, η σταδιακή παρακμή της αγάπης και η βεβαιότητα της αποτυχίας δίνουν στο έργο έναν τόνο σχεδόν τραγικό.

Το βιβλίο γνώρισε τεράστια επιτυχία και αργότερα μεταφέρθηκε στον κινηματογράφο, γεγονός που ενίσχυσε ακόμη περισσότερο την πολιτισμική του απήχηση. Παραμένει μια από τις πιο σπουδαίες ανατομίες της συζυγικής κρίσης στη μεταπολεμική λογοτεχνία, αλλά και μια βαθιά μελέτη πάνω στη σχέση τέχνης και αγοράς, δημιουργίας και συμβιβασμού, επιθυμίας και απώλειας

Katherine (Άνια Σέτον) Ένα από τα σπουδαιότερα παραδείγματα ιστορίας αγάπης ιστορικής φαντασίας που γράφτηκε ποτέ. Η συγγραφέας, ειδικευμένη στο ιστορικό μυθιστόρημα, αναπλάθει την ιστορία της Κάθριν Σουίνφορντ, ερωμένης και αργότερα συζύγου του δούκα του Λάνκαστερ, Τζον του Γκοντ. Μέσα από τη ζωή της, παρουσιάζει την Αγγλία του 14ου αιώνα, τις αυλές, τις πολιτικές ίντριγκες, αλλά και τον έρωτα που σημάδεψε τη μεσαιωνική ιστορία. Η Κάθριν από παιδί για όλες τις δουλειές και οικονόμος έγινε δούκισσα και μητέρα του Βασιλιά Ερρίκου Δ΄. Η  Σετον συνδυάζει εξονυχιστική ιστορική έρευνα με λυρική αφήγηση, μετατρέποντας το Μεσαίωνα σε ζωντανό σώμα πάθους και πολιτικής. Οι περιγραφές γίνονται ζωγραφικοί πίνακες, ενώ οι χαρακτήρες ξεπηδούν από τα έγγραφα σαν σύγχρονοι ήρωες. Κορυφαίο παράδειγμα ιστορικής μυθοπλασίας και ρομαντισμού, «έθεσε το σημείο αναφοράς στον υψηλό μεσαιωνικό ρομαντισμό και λίγοι την έχουν ταιριάξει έκτοτε». «Ένα ένδοξο παράδειγμα ρομαντισμού με την πιο κλασική λογοτεχνική του έννοια: συναρπαστικό, πληθωρικό και πλούσιο με τους διακοσμημένους τόνους της Αγγλίας του 1300». Αν και επακόλουθες μη μυθιστορηματικές αφηγήσεις της Κάθριν, καθιστούν σαφές ότι οι εικασίες της Seton ήταν εν μέρει και μερικές φορές σημαντικά λανθασμένες, όμως το μυθιστόρημα παρέχει στον αναγνώστη μια αρκετά ακριβή άποψη για τη μεσαιωνική Αγγλία, τη ζωή στα δικαστήρια και τη ζωή των γυναικών τον 14ο αιώνα. Καταφέρνει να συνδυάσει ιστορική ακρίβεια και λογοτεχνική φαντασία, δίνοντας βάθος στους χαρακτήρες και αναδεικνύοντας τη θέση της γυναίκας σε έναν ανδροκρατούμενο κόσμο. Το έργο αγαπήθηκε από αναγνώστες που λαχταρούσαν ρεαλιστική αλλά και ρομαντική ιστορία.

By E.Matiuscenko

Η ιστορία της Ο  (Ανν Ντεκλό) Εκδόθηκε το 1954 με το ψευδώνυμο Pauline Réage, ενώ αργότερα αποκαλύφθηκε η συγγραφέας. Πρόκειται για ένα από τα πιο αμφιλεγόμενα έργα της μεταπολεμικής λογοτεχνίας, καθώς συνδυάζει αισθησιασμό, ερωτισμό και φιλοσοφία της εξουσίας, τοποθετώντας τον αναγνώστη σε μια περιοχή όπου τα όρια ανάμεσα στην αγάπη, την υποταγή και την καταστροφή θολώνουν. Η πλοκή παρακολουθεί μια γυναίκα γνωστή απλώς ως «Ο», η οποία παραδίδεται ολοκληρωτικά στον εραστή της, Ρενέ, ο οποίος την οδηγεί σε μια μυστική αδελφότητα αφιερωμένη στη σεξουαλική κυριαρχία και υποταγή. Η Ο γίνεται αντικείμενο εκπαίδευσης και πειθαρχίας, δεχόμενη ταπεινώσεις και σωματικές δοκιμασίες, με σκοπό να αποδείξει την αφοσίωσή της και να επιτύχει μια μορφή απόλυτης αυτοθυσίας. Στην πορεία, η ηρωίδα δεν εμφανίζεται απλώς ως θύμα, βιώνει μια μεταμόρφωση, βρίσκοντας στο πένθος και στον πόνο ένα είδος απελευθέρωσης που την καθιστά σχεδόν μυστικιστική φιγούρα.

Το έργο διαβάζεται σε πολλαπλά επίπεδα. Στην επιφάνεια, αποτελεί ένα ερωτικό μυθιστόρημα με σαδομαζοχιστικά στοιχεία, που προκάλεσε σοκ στην εποχή του. Ωστόσο, σε βαθύτερο επίπεδο, θέτει ερωτήματα για τη φύση της αγάπης, την εξουσία μέσα στις ανθρώπινες σχέσεις, και την έννοια της ελευθερίας. Μπορεί μια πράξη απόλυτης υποταγής να θεωρηθεί τελική μορφή ελευθερίας; Μπορεί η εκμηδένιση του εγώ να οδηγήσει σε μια υπέρβαση της ύπαρξης; Αυτές οι προκλήσεις δίνουν στο έργο φιλοσοφική διάσταση, ξεπερνώντας το στενό πλαίσιο του ερωτικού μυθιστορήματος.

Η γλώσσα της Ντεκλό είναι καθαρή, κομψή και σχεδόν αποστασιοποιημένη, γεγονός που εντείνει τη δύναμη των σκηνών. Δεν υπάρχει χυδαιότητα, αλλά μια ψυχρή, τελετουργική καταγραφή, σαν να πρόκειται για ιεροτελεστία. Αυτός ο τόνος κάνει την Ιστορία της Ο μοναδική, εντάσσοντάς την στη μεγάλη παράδοση της γαλλικής λογοτεχνίας που πειραματίζεται με τα όρια της επιθυμίας και του λόγου (από τον ντε Σαντ έως τον Μπατάιγ). Η υποδοχή του βιβλίου ήταν θορυβώδης: καταδικάστηκε για «χυδαιότητα» στη Γαλλία, αλλά ταυτόχρονα απέκτησε τεράστια φήμη, επηρεάζοντας μελλοντικά έργα και ανοίγοντας συζητήσεις για τη σεξουαλική απελευθέρωση και την αυτοδιάθεση του σώματος. Σήμερα θεωρείται όχι μόνο κλασικό έργο ερωτικής λογοτεχνίας, αλλά και πολιτισμικό ορόσημο που άγγιξε θέματα ταμπού της εποχής.

Πινακοθήκη Τέχνης Buronzu. Η μούσα της αφύπνισης

Καλημέρα θλίψη (Φρανσουάζ Σαγκάν) Ο τίτλος προέρχεται από ένα ποίημα του Πολ Ελυάρ. Η μόλις 18χρονη συγγραφέας, έγραψε σε λίγες μόνο εβδομάδες και εξέδωσε το έργο, που έγινε τεράστια επιτυχία και σκανδάλισε κοινό και κριτικούς. Τρεις γυναίκες, δυο άνδρες, ζήλεια, δολοπλοκίες και θάνατος. Της ασκήθηκε έντονη κριτική λόγω «ανηθικότητας». Η εικόνα μιας νεαρής κοπέλας που ελεύθερα και για την καθαρή της ευχαρίστηση καθορίζει τη ζωή της και ζει τη σεξουαλικότητά της χωρίς ανησυχίες ή αισθήματα ενοχής, σοκάρισε.  Η ιστορία ακολουθεί την Σεσίλ, μια έφηβη που περνά τις διακοπές της με τον πατέρα της και την ερωμένη του Έλσα. Όταν ο πατέρας αποφασίζει να ξαναπαντρευτεί με μια σοβαρή και ώριμη γυναίκα, την Άνν -  «μητρική» φιγούρα – η Σεσίλ σχεδιάζει να την απομακρύνει, αλλά το σχέδιο τινάζεται στον αέρα, η Άνν σκοτώνεται σε αυτοκινητιστικό και η Σεσίλ μένει με μια ανεξίτηλη «θλίψη».

Σκιαγραφεί την επιπολαιότητα της νεότητας, τη ρήξη ανάμεσα στην ελευθερία και την ευθύνη, τον εγωισμό και την αγάπη. Η αφήγηση, γεμάτη δροσιά αλλά και κυνισμό, προκάλεσε συζητήσεις για την ηθική, την οικογένεια και τη σεξουαλική ελευθερία. Η Σαγκάν έδωσε φωνή σε μια γενιά που ήθελε να ζήσει χωρίς δεσμεύσεις, αλλά κατέληξε αντιμέτωπη με την «θλίψη» – το τίμημα της ανευθυνότητας; ή το τίμημα της αποξένωσης; Το βιβλίο εισάγει τη γαλλική «νουβέλ βαγκ» με λυρική φόρμα, λιτή γλώσσα και ψυχρή ηθική αμφισβήτηση. Η αντιηρωίδα Σεσίλ γίνεται σύμβολο της μεταπολεμικής απάθειας, ενώ το τέλος λειτουργεί σαν προοίμιο της εμφάνισης του μεταμοντέρνου μυθιστορήματος με «αντί-μαθήματα»

Ο τυχερός Τζιμ (Κίνγκσλεϊ Έιμις) Είναι η σάτιρα που καθιέρωσε τον συγγραφέα και έγινε κλασικό παράδειγμα της «angry young men» λογοτεχνίας στη Βρετανία. Ο ήρωας, Τζιμ νεαρός πανεπιστημιακός που αγωνίζεται να επιβιώσει σε έναν κόσμο γεμάτο υποκρισία, ακαδημαϊκή έπαρση και κοινωνικές συμβάσεις. Δεν αισθάνεται καθόλου τυχερός. Είναι κατώτερος λέκτορας σε ένα άσημο κολέγιο στην επαρχιακή Αγγλία. Η καθημερινότητά του είναι μια λιτανεία από ξεκαρδιστικούς (από τη δική μας οπτική) εξευτελισμούς από τους ανωτέρους - ιδίως του απεχθούς, αλαζονικού καθηγητή Γουέλς - τους μαθητές του και της φίλης του Μάργκαρετ. Μπορεί να είναι ο πιο πικρός χαρακτήρας σε όλη την αγγλική λογοτεχνία. Ο συγγραφέας σίγουρα δημιουργεί την πιο βάναυσα ακριβή περιγραφή ενός looser που γράφτηκε ποτέ. Μια απίστευτα αστεία επίθεση στην υποκρισία και την αυτοεξυπηρέτηση σε όλες τις πολλές και ποικίλες μορφές τους, ο Lucky Jim δημιούργησε ένα ξμεγάλο μέρος της μυθοπλασίας του θυμωμένου νεαρού άνδρα που πεθύμησε αλλά ποτέ δεν συνάντησε τη τύχη.     Με αιχμηρό χιούμορ, ο Έιμις αποκαλύπτει την κενότητα της πανεπιστημιακής ζωής και την αμηχανία μιας γενιάς που δεν βρίσκει ταυτότητα μετά τον πόλεμο. Ο Τζιμ, αδέξιος αλλά ειλικρινής, γίνεται σύμβολο του απλού ανθρώπου που προσπαθεί να τα βγάλει πέρα μέσα σε ένα σύστημα γελοίο και παράλογο. Η πρώτη μεγάλη σάτιρα του «angry young men» λογοτεχνίας που  μετατρέπει το πανεπιστήμιο σε κωμικό πεδίο μάχης, ενώ ο Ντίξον είναι ο αντι-ήρωας που χτυπά το σνομπισμό της βρετανικής ελίτ με απολαυστικό, σαρκαστικό χιούμορ και γλώσσα - κοκτέιλ σοβαροφάνειας και αργκό.

Το 90% του παγκόσμιου πληθυσμού τρέφει προκαταλήψεις σε βάρος των γυναικών (*)

(*) www.efsyn.gr

Georges Seurat. L'Homme à femmes, 1890. Barnes Foundation

Οι άνδρες είναι καλύτεροι ηγέτες στην πολιτική ή στις επιχειρήσεις απ’ ό,τι οι γυναίκες. Οι σπουδές στο πανεπιστήμιο είναι πιο σημαντικές για έναν άνδρα απ’ ό,τι για μια γυναίκα. Οι άνδρες πρέπει να έχουν προτεραιότητα στην αγορά εργασίας, διότι οι θέσεις είναι λιγοστές. 

Αυτήν την άποψη έχουν οι εννιά στους 10 ανθρώπους στον κόσμο, ανεξαρτήτων φύλου, όπως προκύπτει από μελέτη που πραγματοποίησε το Πρόγραμμα Ανάπτυξης του ΟΗΕ (ΠΑΗΕ), με αφορμή τη Διεθνή Ημέρα της Γυναίκας, την Κυριακή, 8 Μαρτίου.  

Για την έρευνα χρησιμοποιήθηκαν δεδομένα από 75 χώρες, που αντιπροσωπεύουν το 80% του πληθυσμού του πλανήτη. Τα υψηλότερα ποσοστά τέτοιων προκαταλήψεων καταγράφονται στο Πακιστάν (99,81%), στο Κατάρ (99,73%) και στη Νιγηρία (99,73%). Αντίθετα, η Ανδόρα (27,01%), η Σουηδία (30,01%) και η Ολλανδία (39,75%) συγκαταλέγονται στις χώρες όπου η ισότητα των φύλων είναι σεβαστή. Στη Γαλλία, πάνω από ένας στους δύο (το 56%) τρέφει τουλάχιστον μία σεξιστική προκατάληψη. Η μελέτη πάντως, δεν συμπεριλαμβάνει δεδομένα για την Ελλάδα.

Το ΠΑΗΕ τονίζει ότι, «παρά τις δεκαετίες προόδου», συνεχίζουν να εγείρονται «αόρατοι φράχτες» μεταξύ των ανδρών και των γυναικών. 

«Ο αγώνας για την ισότητα των φύλων περνάει από την εξάλειψη των προκαταλήψεων», σύμφωνα με τον Πέντρου Κονσεϊσάου, ανώτερο στέλεχος του Προγράμματος, αναφέρεται σε σχετικό δελτίο Τύπου.

«Η δουλειά που έγινε με μεγάλη αποτελεσματικότητα για να τερματιστεί το χάσμα ως προς την υγεία και την παιδεία, πρέπει τώρα να εξελιχθεί, για να αντιμετωπιστεί ένα πρόβλημα που εγείρει πολύ μεγαλύτερες προκλήσεις: η βαθιά ριζωμένη προκατάληψη — τόσο μεταξύ των ανδρών, όσο και μεταξύ των γυναικών — εναντίον της αληθινής ισότητας», υπερθεμάτισε ο διευθυντής του Προγράμματος, ο Άχιμ Στάινερ.

Η υπηρεσία του ΟΗΕ προτρέπει κυβερνήσεις και θεσμούς να υιοθετήσουν «νέα πολιτική προσέγγιση για να αλλάξουν πεποιθήσεις και πρακτικές που αποτελούν διάκριση» σε βάρος των γυναικών.

Και να μειωθεί το ποσοστό που ίσως παγώνει περισσότερο από κάθε άλλο το αίμα: το 28% των ανθρώπων στον κόσμο θεωρεί φυσιολογικό ένας άνδρας να χτυπάει τη γυναίκα του

Η  μελέτη δεν συμπεριλαμβάνει δεδομένα για  την Ελλάδα - που είναι ουραγός της ισότητας των φύλων στην Ευρώπη, όπως φαίνεται στο επόμενο:

Λογοτεχνικά αριστουργήματα και άλλα καλοπουλημένα του 1953

Οι περιπέτειες του Ώγκι Μαρτς (Σολ Μπέλοου) Θεωρείται το έργο που καθιέρωσε το συγγραφέα στη διεθνή λογοτεχνική σκηνή. Είναι ένα μυθιστόρημα-σταθμός στην αμερικανική λογοτεχνία, όχι μόνο για τη θεματολογία του αλλά και για την ανανεωτική του γλώσσα. Με τον Ώγκι Μαρτς, ο Μπέλοου έδωσε νέα πνοή στον αμερικανικό μυθιστορηματικό λόγο, απομακρυνόμενος από τον λογοτεχνικό μοντερνισμό των Χέμινγουεϊ και Φώκνερ, ανοίγοντας τον δρόμο για μια πιο εκρηκτική, λαϊκή και ταυτόχρονα στοχαστική πρόζα, εισάγοντας μια πιο πλούσια, ρέουσα, γλωσσικά παιγνιώδη αφήγηση. Το έργο όχι μόνο καταγράφει την εμπειρία του απλού ανθρώπου στην Αμερική του 20ού αιώνα, αλλά και ανανεώνει την ίδια την αφηγηματική γλώσσα, ασκώντας επιρροή σε γενιές συγγραφέων. Ο ήρωας, μεγαλώνει στο Σικάγο της Μεγάλης Ύφεσης. Ορφανός από πατέρα, με μητέρα άρρωστη και αδελφό με αναπηρία, ο Ώγκι δεν έχει σταθερό οικογενειακό πλαίσιο ούτε σαφή προσανατολισμό. Από μικρός παρασύρεται σε μια ατέλειωτη σειρά εμπειριών, σχέσεων και επαγγελμάτων: δουλεύει σε καταστήματα, ασχολείται με μικροαπατεωνιές, πηγαίνει στο Μεξικό με έναν ιδιόρρυθμο εργοδότη, δοκιμάζει την τύχη του στον πόλεμο, ερωτεύεται, απογοητεύεται και πάντα συνεχίζει να προχωρά, χωρίς να ριζώνει πουθενά.

Το κεντρικό θέμα είναι η αναζήτηση ταυτότητας στην Αμερική του 20ού αιώνα. Ο Ώγκι, σε αντίθεση με τους παραδοσιακούς ήρωες της αμερικανικής μυθοπλασίας, δεν έχει έναν σαφή στόχο ή μια αποστολή. Αντιπροσωπεύει τον άνθρωπο που ζει μέσα στο χάος των ευκαιριών και των αποτυχιών, έναν «τυχοδιώκτη της καθημερινότητας». Η αίσθηση αυτή αποτυπώνεται και στη φημισμένη πρώτη φράση του βιβλίου: «I am an American, Chicago born» – μια δήλωση ριζωμένη στο τοπικό αλλά ταυτόχρονα ανοιχτή στην απεραντοσύνη της εμπειρίας. Η γλώσσα είναι το πιο καινοτόμο στοιχείο του έργου. Ο Μπέλοου εγκαταλείπει τον ψυχρό ρεαλισμό και εισάγει μια αφήγηση γεμάτη ενέργεια, ρυθμό και λεκτική ευφορία. Ο συνδυασμός καθημερινής αργκό, λυρικών εξάρσεων και φιλοσοφικών στοχασμών δημιουργεί μια φωνή μοναδική, που δίνει στον ήρωα ζωντάνια και αυθεντικότητα. Μέσα από τον Ώγκι, ο συγγραφέας υμνεί την αμερικανική πολυμορφία, την ελευθερία και την αβεβαιότητα, ενώ παράλληλα υπονοεί τη δυσκολία να βρεθεί βαθύτερο νόημα σε μια κοινωνία που κατακλύζεται από αλλαγές. «Είμαι Αμερικανός, γεννημένος στο Σικάγο, και κάνω τα πράγματα όπως έχω μάθει στον εαυτό μου, ελεύθερο, και θα κάνω το ρεκόρ με τον δικό μου τρόπο: πρώτος να χτυπήσω, πρώτα να παραδεχτώ». Είναι το "Call me Ismael" της αμερικανικής μυθοπλασίας των μέσων του 20ού αιώνα. Σε τελική ανάλυση, το μυθιστόρημα δεν είναι απλώς η ιστορία ενός ατόμου, αλλά μια τοιχογραφία της Αμερικής του 20ού αιώνα, με όλα τα όνειρα, τις αποτυχίες και τις αντιφάσεις της. Ο Μπέλοου δημιούργησε έναν Ντικενσιανό πλούτο στο αμερικανικό μυθιστόρημα και επηρέασε πολλούς μεταγενέστερους συγγραφείς.

Φώναξέ το στα βουνά (Τζέιμς Μπόλντουιν) Σηματοδότησε την εμφάνιση μιας από τις πιο δυνατές αφροαμερικανικές φωνές της λογοτεχνίας του 20ού αιώνα. Πρόκειται για ένα έντονα αυτοβιογραφικό έργο, καθώς ο ήρωας Τζον Γκράιμς αντικατοπτρίζει τον ίδιο τον συγγραφέα στην εφηβεία του, μεγαλώνοντας στη Χάρλεμ της Νέας Υόρκης μέσα σε συνθήκες φτώχειας, οικογενειακής βίας και αυστηρής προτεσταντικής θρησκευτικότητας. Το ντεμπούτο του Μπόλντουιν είναι καθοριστικό, όχι μόνο για την αφροαμερικανική λογοτεχνία αλλά και για τον παγκόσμιο στοχασμό πάνω σε ζητήματα φυλής, ταυτότητας και πίστης. Με ποιητική ένταση και προσωπική αλήθεια, το έργο συνέβαλε στη διαμόρφωση μιας φωνής που θα επηρέαζε το κίνημα των πολιτικών δικαιωμάτων και θα καθιέρωνε νέες μορφές έκφρασης. Η σημασία του ξεπερνά το επίπεδο του μυθιστορήματος: είναι λογοτεχνία με κοινωνικό και πολιτικό βάρος.

Το μυθιστόρημα χωρίζεται σε τρία μέρη, όπου ο αναγνώστης παρακολουθεί την εσωτερική διαδρομή του νεαρού Τζον κατά τη διάρκεια μιας μόνο ημέρας, σε συνδυασμό με εκτενείς αναδρομές στην ιστορία της οικογένειάς του. Το κεντρικό θέμα είναι η θρησκεία, όχι μόνο ως καταπιεστική δύναμη που επιβάλλει φόβο και ενοχή, αλλά και ως πιθανή πηγή λύτρωσης. Ο θετός πατέρας, βίαιος και αυταρχικός Γκάμπριελ, ενσαρκώνει την υποκρισία και τη σκληρότητα της θρησκευτικής εξουσίας, ενώ η μητέρα του Ελίζαμπεθ παλεύει για να κρατά υπό έλεγχο τα πάθη των αντρών της, κρατώντας ταυτόχρονα τα δικά της μυστικά, συμβολίζει την αντοχή και τη σιωπηλή αξιοπρέπεια. Οι ιστορίες τους είναι σκοτεινές και βαθιές, ενώ η άγρια ​​μουσική της φωνής του Baldwin περνά μέσα από αυτές τις ιστορίες και τους προσδίδει μεγαλοπρέπεια.

Η αφήγηση χαρακτηρίζεται από την ποιητική δύναμη της γλώσσας του Μπόλντουιν, η οποία συνδυάζει το ιεροκήρυγμα, τον ρυθμό του γκόσπελ και την ωμότητα της αστικής εμπειρίας. Το έργο εξερευνά βαθιά θέματα όπως η ταυτότητα, η φυλή, η σεξουαλικότητα και η σύγκρουση ανάμεσα στην πνευματική και την κοσμική ζωή. Στο υπόβαθρο υπάρχει η σκληρή πραγματικότητα του αμερικανικού ρατσισμού και η δύσκολη αναζήτηση ελευθερίας από έναν νεαρό Αφροαμερικανό που παλεύει να βρει τον εαυτό του. Ξεχώρισε από την πρώτη στιγμή και θεωρείται μέχρι σήμερα ένα από τα πιο σημαντικά έργα της αφροαμερικανικής λογοτεχνίας. Δεν είναι μόνο μια ιστορία ενηλικίωσης, αλλά και ένα μυθιστόρημα που συλλαμβάνει με ανεπανάληπτη ένταση την πνευματική αγωνία μιας ολόκληρης κοινότητας. Μέσα από τον Τζον, ο Μπόλντουιν μιλά για το πώς η πίστη μπορεί να είναι ταυτόχρονα αλυσίδα και κλειδί, φόβος και απελευθέρωση. Το έργο συνδέεται με το προσωπικό βίωμα του συγγραφέα ως γκέι Αφροαμερικανού, εγκαινιάζοντας μια πορεία που θα επηρεάσει βαθιά τόσο τη λογοτεχνία όσο και τον πολιτικό λόγο περί φυλής και δικαιωμάτων.

Ο βαθμός μηδέν της γραφής (Ρολάν Μπαρτ) Αν και δεν είναι μυθιστόρημα, η θεωρητική του σημασία είναι  ανυπέρβλητη. Χωρίζεται σε δύο μέρη, με μια αυτόνομη εισαγωγή. Το πρώτο μέρος περιέχει τέσσερα σύντομα δοκίμια, στα οποία ξεχωρίζεται η έννοια της «γραφής» από αυτή του «ύφους» ή της «γλώσσας».  Στο δεύτερο, εξετάζει διάφορους τρόπους σύγχρονης γραφής και επικρίνει τους Γάλλους ρεαλιστές συγγραφείς, επειδή χρησιμοποιούν συμβατικές λογοτεχνικές ρουτίνες που έρχονται σε αντίθεση με τις εκφρασμένες επαναστατικές τους πεποιθήσεις. Το έργο αυτό θεμελίωσε μια νέα οπτική για τη λογοτεχνία και προετοίμασε το έδαφος για τη σημειωτική, τη δομική και μεταδομική κριτική. Με το να δείξει ότι η γραφή είναι ιστορικά και ιδεολογικά προσδιορισμένη, ο Μπαρτ μετέβαλε ριζικά τον τρόπο με τον οποίο κατανοούμε τη λογοτεχνία. Είναι ένα κείμενο-σταθμός για τη θεωρία του 20ού αιώνα. Ο συγγραφέας, νεαρός τότε κριτικός και θεωρητικός, επιχειρεί να θέσει τις βάσεις μιας νέας λογοτεχνικής γλώσσας, απαλλαγμένης από τις συμβάσεις και τις ιδεολογικές αγκυλώσεις του παρελθόντος.

Το βασικό επιχείρημα του συγγραφέα είναι ότι η γραφή δεν είναι απλώς μέσο για να εκφράσει κανείς σκέψεις ή συναισθήματα, είναι ένας ιστορικά προσδιορισμένος τρόπος οργάνωσης του λόγου, που πάντα εμπλέκεται με κοινωνικές, πολιτικές και ιδεολογικές δομές. Έτσι, η «παραδοσιακή» γραφή φέρει μαζί της φορτία εξουσίας, ρητορικής και πολιτισμικών καταλοίπων, τα οποία ο συγγραφέας που θέλει να είναι πραγματικά ελεύθερος οφείλει να αναγνωρίσει και να υπερβεί. Η έννοια του «βαθμού μηδέν» υποδηλώνει την επιθυμία για μια γραφή καθαρή, ουδέτερη, που δεν ταυτίζεται ούτε με τον φορμαλισμό, ούτε με τον ρητορικό στόμφο του παρελθόντος. Είναι μια γραφή που στοχεύει στην απλότητα, στην ειλικρίνεια, σχεδόν στη διαφάνεια. Ο Μπαρτ βλέπει σε αυτή τη «νέα γραφή» τη δυνατότητα για έναν λόγο που δεν είναι πια δέσμιος της παραδοσιακής λογοτεχνικής αυθεντίας, αλλά ανοιχτός, πειραματικός και ελεύθερος.

Το βιβλίο αναφέρεται σε διάφορες λογοτεχνικές σχολές και συγγραφείς, από τον Φλωμπέρ έως τον Σαρτρ, για να δείξει πώς η γραφή διαμορφώνεται σε σχέση με τις ιδέες και την εποχή της. Δεν απορρίπτει τη λογοτεχνία του παρελθόντος, αντίθετα, την αντιμετωπίζει ως ένα πεδίο που πρέπει να αναλυθεί κριτικά, ώστε να αναδυθεί μια νέα προοπτική.

Η συμβολή του έργου δεν περιορίζεται στη δεκαετία του ’50. Το έργο αυτό προοιωνίζει την ανάπτυξη της σημειωτικής, της δομικής ανάλυσης και αργότερα του μεταδομισμού, κατευθύνσεις με τις οποίες ο ίδιος ο Μπαρτ θα συνδεθεί στενά. Με άλλα λόγια, το βιβλίο σηματοδοτεί μια στροφή από τη λογοτεχνία ως «έμπνευση» στη λογοτεχνία ως «σύστημα σημείων». Για την εποχή του, ήταν μια ριζοσπαστική πρόταση: η γραφή δεν είναι απλώς αισθητική επιλογή, αλλά βαθύτατα πολιτική πράξη. Γι’ αυτό και το κείμενο του Μπαρτ θεωρείται ορόσημο της λογοτεχνικής θεωρίας. Αν και δεν πρόκειται για μυθιστόρημα, η σημασία του για τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε το ίδιο το φαινόμενο της λογοτεχνίας είναι ανυπολόγιστη.

Grove_Press_1965

Plexus (Χένρι Μίλλερ) Είναι το δεύτερο μέρος της «Ρόδινης σταύρωσης». Συνεχίζει με την ιστορία του γάμου του Μίλλερ με τη Μόνα και καλύπτει τις προσπάθειες του Μίλερ να γίνει συγγραφέας αφότου άφησε τη δουλειά του στην Cosmodemonic Telegraph Co. Το μυθιστόρημα διατρέχει τη δεκαετία 1926-1930 στη Νέα Υόρκη και το Παρίσι – τα χρόνια που ο Miller αναζητεί ταυτόχρονα την τέχνη και την ελευθερία. Δεν υπάρχει γραμμική πλοκή: κεφάλαια – καρικατούρες περιπλανώνται από τα υπόγεια τζαζ κλαμπ του Μανχάταν μέχρι τα ατελιέ στο Montparnasse. Πρωταγωνιστές είναι ο ίδιος ο συγγραφέας-«Μίλλερ», η Μόνα, οι φίλοι ζωγράφοι, πόρνες, βιβλιοπώλες και διάφοροι παραισθητικοί ονειροπόλοι. Το βιβλίο κλείνει με τον ήρωα να παίρνει το καράβι για την Ευρώπη – όχι σαν φυγή, αλλά σαν επέκταση της αναζήτησης. Μπορεί να χαρακτηριστεί σαν ενα υβριδικό είδος αυτοβιογραφικού μυθιστορήματος – δοκίμιου και ταυτόχρονα μανιφέστου.

Η αφήγηση αναπτύσσεται με μακροσκελείς προτάσεις που σπάνε και ξαναδένονται σαν τζαζ σόλο παρουσίαση. Υπάρχει πολυφωνική παρουσίαση με αποσπάσματα διαλόγων, γράμματα, σκέψεις, ακόμη και υποτιθέμενα τηλεγραφήματα. Οι λέξεις γίνονται σάρκα – αισθησιακές περιγραφές, σκόρπιες λέξεις που χτυπούν αντιλήψεις, πολυρυθμικές επαναλήψεις. Οι θεματικοί άξονες του έργου είναι: α)  η τέχνη ως ερωτική πράξη: το γράψιμο είναι συνουσία με τον κόσμο. β) η πρωτόγονη Αμερική σε αντιπαράθεση με τη «μητέρα» Ευρώπη γ) το Μανχάταν ως πόλη δημιουργίας και καταστροφής των παιδιών του και δ) κάθε επεισόδιο είναι μια μικρή κηδεία και μια μικρή ανάσταση. Το έργο δεν «διηγείται» αλλά εκφράζει. Ο Miller αντικαθιστά την πλοκή με ρυθμικό κρεσέντο – όπως ο τζαζ μουσικός που δεν τελειώνει ποτέ το σόλο του. Το αποτέλεσμα είναι ένα έργο που διαβάζεται σαν ποίημα και λειτουργεί ως μανιφέστο της σύγχρονης ελευθερίας: «να ζεις, να γράφεις, να γαμάς χωρίς να ζητάς άδεια».

Το τζαζ κλαμπ δεν είναι απλώς διακοσμητικό στοιχείο αλλά ο παλμός και ο καθρέφτης του βιβλίου. Μέσα στους γαλάζιους καπνούς του, τρία πράγματα συμβαίνουν ταυτόχρονα: Ο χρόνος υγροποιείται, διαλύεται το γραμμικό ρολόι του συγγραφέα, το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον ρέουν σε ένα αυτοσχεδιαστικό τώρα, αντικατοπτρίζοντας την άρνηση του μυθιστορήματος να βαδίσει από το Α στο Β. Η τέχνη γίνεται σάρκα, οι μουσικοί μετατρέπουν την αναπνοή σε μελωδία - ακριβώς αυτό που θέλει να κάνει ο Μίλερ με τις λέξεις. Το σφύριγμα του σαξόφωνου και το χτύπημα του ντράμερ είναι σπλαχνικές υπενθυμίσεις ότι η δημιουργία είναι ερωτική εργασία: ιδρώτας, σάλιο, κίνδυνος να χάσεις τον ρυθμό. Το κλαμπ διδάσκει στον αφηγητή ότι η γραφή, όπως και η τζαζ, δεν έχει να κάνει με το να τελειώσεις μια μελωδία αλλά με το να παραμείνεις μέσα στο τραγούδι.  Κοινωνική αλχημεία. Μαύροι, λευκοί, ναύτες, πόρνες, ποιητές και χρηματιστές ανακατεύονται κάτω από το ίδιο χαμηλό ταβάνι. Είναι ένα δημοκρατικό χωνευτήρι όπου η τάξη και το χρώμα χάνουν τα όριά τους. Όλοι είναι ίσοι μπροστά στον ρυθμό. Αυτή η ουτοπική στιγμή προμηνύει την ευρύτερη αναζήτηση του Plexus: να βρει έναν χώρο όπου ο εαυτός μπορεί να επεκταθεί χωρίς άδεια. Όταν ανάβουν τα φώτα, η μαγεία εξαφανίζεται, αλλά ο ρυθμός παραμένει στην κυκλοφορία του αίματος του αφηγητή, υπαγορεύοντας τον ρυθμό κάθε επόμενης παραγράφου. Η λέσχη λειτουργεί σαν αργής δράσης ναρκωτικό σε κάθε χαρακτήρα που μπαίνει μέσα σε αυτή: Η ταυτότητα του αφηγητή (Μίλερ) δεν είναι μια σταθερή παρτιτούρα αλλά ένα σόλο που μπορεί να ξαναρχίσει σε οποιοδήποτε μέτρο, μέχρι να τελειώσει η νύχτα, έχει ξαναγράψει τα δικά του μέτρα του παρελθόντος και είναι έτοιμη για την ευρωπαϊκή του  γέφυρα. Η Μόνα, σταματά να είναι η «σύζυγος» ή η «μούσα» της πλοκής και γίνεται μια ελεύθερη ύπαρξη: χορεύει, μαλώνει, φλερτάρει με τον ντράμερ και με αυτόν τον τρόπο ανακαλύπτει έναν εαυτό που υπάρχει έξω από την ιδιοκτησία και την κατοχή. Το κλαμπ της δίνει τον ρυθμό για να φύγει από τον αφηγητή αργότερα χωρίς να ζητήσει συγγνώμη. Οι Τζαζίστες είναι η ζωντανή απόδειξη ότι η τέχνη είναι αχώριστη από την όρεξη. Τα μουσκεμένα από τον ιδρώτα πουκάμισά τους και τα σκασμένα χείλη τους ενσαρκώνουν το «ηλεκτρισμένο σώμα», που ο Μίλερ θέλει να αποδώσει η πρόζα του, χρησιμεύουν ως κινούμενες μεταφορές για τον κίνδυνο της πλήρους έκθεσης. Ο μεθυσμένος μεσίτης μαθαίνει ότι τα χρήματα είναι μόνο ένα τέμπο που η μπάντα μπορεί να σπάσει. Ο μαύρος τρομπετίστας, που αντιμετωπίζεται ως ίσος στη σκηνή, γίνεται η ηθική πυξίδα που αποκαλύπτει την υποκρισία της πόλης σε επίπεδο καταγωγίου. Όταν η τελευταία νότα σβήνει, κάθε χαρακτήρας φεύγει από το κλαμπ κουβαλώντας έναν ιδιωτικό μετρονόμο που συνεχίζει να χτυπάει σε κάθε επόμενη σκηνή - υπαγορεύοντας πόσο γρήγορα μιλάνε, πόσο μακριά τολμούν να ξεστρατίσουν, πόσο δυνατά μπορούν τελικά να φωνάξουν «ναι» στη ζωή.

Μεγάλη Χίμαιρα (Μ. Καραγάτσης). Συγκαταλέγεται στα σημαντικότερα ελληνικά μυθιστορήματα του 20ού αιώνα. Το έργο συνδυάζει το πάθος της ερωτικής τραγωδίας με την τοιχογραφία της κοινωνίας της Σύρου, προσφέροντας ένα πολυδιάστατο κείμενο που ακόμη συγκινεί και γοητεύει. Η ηρωίδα, η Μαρίνα, είναι μια νεαρή Γαλλίδα που γνωρίζει και ερωτεύεται τον Γιάννη, Έλληνα καραβοκύρη και αποφασίζει να τον ακολουθήσει στη Σύρο. Εκεί προσπαθεί να συμφιλιωθεί με τους δαίμονές της και να θάψει τα τραύματά της στη συριανή ομορφιά – μια αντίθεση που κάνει ακόμα πιο έντονες τις περιγραφές του συγγραφέα. Λένε πως εμπνεύστηκε την τραγωδία της Μαρίνας από μια πραγματική ιστορία που κρύβεται πίσω από το Κόκκινο Σπίτι στο αρχοντικό Επισκοπειό και στοιχειώνει ακόμα τις ιστορίες των Συριανών. Οι εικόνες, πάντως, από τις όμορφες γωνιές που ακολουθούν τις φαντασιώσεις της Μαρίνας σε μεταφέρουν σε ένα ειδυλλιακό σκηνικό που παραμένει ανέγγιχτο μέχρι σήμερα και είναι φυσικό πολλές διαδρομές στο νησί να φέρνουν κατευθείαν στον νου τις άκρως πειστικές περιγραφές του Καραγάτση. Παντρεύονται και η Μαρίνα πλεον ζει ανάμεσα στην οικογένειά του. Ωστόσο, δεν καταφέρνει ποτέ να προσαρμοστεί πλήρως στον ελληνικό τρόπο ζωής ούτε να νιώσει οικειότητα με την κοινωνία που την περιβάλλει. Η εσωτερική της μοναξιά και η βαθιά νοσταλγία για την πατρίδα και τον χαμένο κόσμο της Γαλλίας τη στοιχειώνουν.

Με την πάροδο του χρόνου, το πάθος της μετατρέπεται σε σύγκρουση. Ο έρωτάς της για τον άνδρα της δεν την προστατεύει από την αποξένωση, ενώ η ζωή στο νησί, με τις παραδόσεις, τα ήθη και τις αυστηρές κοινωνικές ιεραρχίες, εντείνει το αίσθημα εγκλωβισμού. Στο κέντρο της αφήγησης βρίσκεται το αδιέξοδο του έρωτα: το πάθος που αρχικά υπόσχεται πληρότητα μετατρέπεται σε παγίδα, σε χίμαιρα που τρέφει την ψυχή αλλά δεν οδηγεί στη λύτρωση.

Η γραφή του Καραγάτση είναι ζωντανή, άμεση, γεμάτη χυμούς. Με έντονες περιγραφές, δυνατές σκηνές και ψυχολογικό βάθος, ο συγγραφέας αποδίδει όχι μόνο την εσωτερική διαδρομή της Μαρίνας αλλά και το πολύχρωμο σκηνικό της Σύρου: την εμπορική δραστηριότητα, τη ναυτοσύνη, τις αντιθέσεις πλούτου και φτώχειας, τον ελληνικό οικογενειακό δεσμό. Η ένταξη μιας ξένης γυναίκας σε αυτό το περιβάλλον αναδεικνύει την ένταση ανάμεσα στο «ξένο» και το «οικείο», αλλά και τη διαχρονική δυσκολία του να γεφυρωθούν πολιτισμικά χάσματα.

Δεν είναι μόνο μια ερωτική ιστορία αλλά και μια κοινωνική ακτινογραφία. Μέσα από τη Μαρίνα, ο Καραγάτσης φωτίζει το ζήτημα της γυναικείας ταυτότητας, την ανάγκη για ανεξαρτησία και αυτοπραγμάτωση, που συχνά συγκρούεται με τον θεσμό της οικογένειας και τους κοινωνικούς περιορισμούς. Η τραγική της κατάληξη – η αδυναμία της να βρει θέση ανάμεσα σε δύο κόσμους – αποκρυσταλλώνει το δράμα του ανεκπλήρωτου. Από λογοτεχνική σκοπιά, το έργο ξεχωρίζει για τη δραματική του ένταση, τον ρεαλισμό του και τη μαστοριά της αφήγησης που εξακολουθεί να συγκινεί χάρη στην ειλικρίνεια και τη διαχρονικότητα των θεμάτων του.

Το Αφρικανικό Παιδί (Καμάρα Λαγέ) Θεμέλιο της σύγχρονης αφρικανικής λογοτεχνίας γραμμένης στα γαλλικά. Ο συγγραφέας από τη Γουινέα καταγράφει με λυρισμό και αυθεντικότητα την παιδική και εφηβική του ζωή σε μια αφρικανική κοινότητα, πριν μεταβεί στη Γαλλία για σπουδές. Είναι σε μεγάλο βαθμό αυτοβιογραφικό. Ο αφηγητής, παιδί μιας οικογένειας χαλκουργών, ζει σε ένα περιβάλλον όπου οι παραδόσεις, τα έθιμα και οι τελετουργίες της κοινότητας διαμορφώνουν την ταυτότητά του. Ο πατέρας του είναι τεχνίτης με κοινωνικό κύρος, ενώ η μητέρα του αποτελεί τον πυρήνα της οικογένειας, σύμβολο στοργής και προστασίας. Ο νεαρός ήρωας περιγράφει τις εμπειρίες της παιδικής του ηλικίας: τα παιχνίδια, τις γιορτές, τις δοκιμασίες της ενηλικίωσης, τον σεβασμό προς τους προγόνους, αλλά και τους φόβους για το άγνωστο. Στην πορεία του, όμως, εμφανίζεται το δίλημμα της εκπαίδευσης. Ο αφηγητής σπουδάζει σε αποικιακά σχολεία και σταδιακά αποκτά πρόσβαση στον γαλλικό πολιτισμό. Αυτό οδηγεί σε μια βαθιά εσωτερική σύγκρουση: από τη μια πλευρά, η αγάπη του για την παράδοση και την κοινότητα· από την άλλη, η έλξη της γνώσης, της προόδου και των δυνατοτήτων που ανοίγει η Δύση. Η αναχώρησή του για τη Γαλλία, στο τέλος του βιβλίου, σηματοδοτεί μια μετάβαση από τον προστατευμένο κόσμο της παιδικής ηλικίας σε μια αβέβαιη ενήλικη πραγματικότητα, γεμάτη προκλήσεις και ρήξεις με το παρελθόν.

Η γλώσσα του Λαγέ είναι απλή αλλά γεμάτη μουσικότητα. Περιγράφει με τρυφερότητα την καθημερινότητα, τις μυρωδιές, τα χρώματα και τους ήχους της αφρικανικής ζωής, δημιουργώντας μια ατμόσφαιρα νοσταλγίας. Το έργο έχει έντονη εθνογραφική αξία, καθώς καταγράφει ήθη και πρακτικές που ίσως χάνονταν υπό την πίεση του αποικιοκρατικού συστήματος. Ωστόσο, δεν πρόκειται για «εξωτικό» αφήγημα προς τέρψη των Ευρωπαίων· είναι η αυθεντική φωνή ενός Αφρικανού που καταγράφει την εμπειρία του με αξιοπρέπεια και εσωτερική αλήθεια.

Η σημασία του έργου είναι διπλή: αφενός, ως λογοτέχνημα που συγκινεί με την καθαρότητα και τη συγκρατημένη του ποίηση, αφετέρου, ως πολιτισμικό μνημείο, που διασώζει τον κόσμο της παραδοσιακής Αφρικής ακριβώς τη στιγμή που αυτός κινδυνεύει να αλλοιωθεί ή να σβήσει από την αποικιοκρατία και τον εκσυγχρονισμό. Για τον λόγο αυτό, το βιβλίο αποτέλεσε σημείο αναφοράς για τη γαλλόφωνη αφρικανική λογοτεχνία και παραμένει διαχρονικό.

Ενα φιλί πριν πεθάνεις  (Άιρα Λέβιν) Ήταν το πρώτο μυθιστόρημα του συγγραφέα και γνώρισε αμέσως μεγάλη επιτυχία, κερδίζοντας το βραβείο Edgar Allan Poe για καλύτερο ντεμπούτο αστυνομικό μυθιστόρημα. Από τότε θεωρείται κλασικό δείγμα ψυχολογικού θρίλερ, εγκαινιάζοντας μια συγγραφική πορεία που θα περιλάμβανε μελλοντικά αριστουργήματα όπως «Το μωρό της Ρόζμαρι» και  «Οι γυναίκες του Στέπφορντ».

Η υπόθεση επικεντρώνεται σε ένα φιλόδοξο και ψυχρό άνδρα, που θέλει να ανέλθει κοινωνικά και οικονομικά. Ο ίδιος (ανώνυμος στα αρχικά κεφάλαια) ξεκινά μια σχέση με μια πλούσια κληρονόμο, την Ντόροθι. Όταν εκείνη μένει έγκυος, εκείνος συνειδητοποιεί ότι αυτό θα μπορούσε να απειλήσει τα σχέδιά του, καθώς ο γάμος θα έπληττε την κοινωνική του άνοδο. Έτσι, αποφασίζει να τη δολοφονήσει με τρόπο που να φαίνεται σαν αυτοκτονία.

Αυτό που κάνει το έργο ξεχωριστό είναι η αντιστροφή της οπτικής. Ενώ στα περισσότερα αστυνομικά μυθιστορήματα της εποχής η αγωνία εστίαζε στην ανακάλυψη του δολοφόνου, εδώ ο αναγνώστης γνωρίζει από την αρχή ποιος είναι ο θύτης. Η ένταση προκύπτει από το πώς θα καταφέρει (ή όχι) να καλύψει τα ίχνη του και πώς θα τον ξεσκεπάσουν. Πρόκειται για μια πρώιμη μορφή του ανεστραμμένου αστυνομικού αφηγήματος, όπου το ενδιαφέρον επικεντρώνεται στη σύγκρουση ανάμεσα στη διαβολική ευφυΐα του εγκληματία και στη σταδιακή αποκάλυψη της αλήθειας.

Η αφήγηση χωρίζεται σε τρία μέρη. Στο πρώτο, παρακολουθούμε τη σχέση και τον θάνατο της Ντόροθι. Στο δεύτερο, το επίκεντρο μετατίθεται στην αδελφή της, που αρχίζει να υποψιάζεται ότι κάτι δεν πάει καλά. Στο τρίτο, η αλήθεια ξετυλίγεται μέσα από απροσδόκητες ανατροπές. Ο Λέβιν στήνει την πλοκή με μαθηματική ακρίβεια, χωρίς περιττά στολίδια, δίνοντας έμφαση στον ψυχολογικό ρεαλισμό των χαρακτήρων.

Η θεματική του βιβλίου αγγίζει τον αμερικανικό μύθο της κοινωνικής ανόδου, αποκαλύπτοντας τη σκοτεινή του όψη. Ο πρωταγωνιστής προσωποποιεί τον ακραίο αμοραλισμό: η φιλοδοξία του είναι τόσο αχαλίνωτη που ο άνθρωπος μετατρέπεται σε εργαλείο επίτευξης στόχων, χωρίς ηθικούς φραγμούς. Έτσι, το έργο λειτουργεί και ως κοινωνικό σχόλιο, πέρα από το επίπεδο της αστυνομικής ίντριγκας.

Το έργο έμελλε να γίνει κλασικό θρίλερ και να καθιερώσει τον Λέβιν ως μάστερ της αγωνίας και της ψυχολογικής έντασης.

Ο Μεγάλος Αποχαιρετισμός (Ρέιμοντ Τσάντλερ) Από τα κορυφαία έργα του συγγραφέα και από τα σημαντικότερα αστυνομικά μυθιστορήματα του 20ού αιώνα. Θεωρείται η ώριμη σύνθεση του συγγραφέα, καθώς εδώ ο θρυλικός ντετέκτιβ Φίλιπ Μάρλοου αποκτά περισσότερη εσωτερικότητα και στοχαστικό βάθος σε σχέση με τις προηγούμενες εμφανίσεις του.

Η υπόθεση ξεκινά όταν ο Μάρλοου γνωρίζει τον Λένοξ, έναν αλκοολικό βετεράνο πολέμου με σκοτεινό παρελθόν. Ο Μάρλοου τον βοηθά επανειλημμένα, δείχνοντας μια σπάνια αφοσίωση στη φιλία τους. Ωστόσο, όταν η πλούσια σύζυγος του Λένοξ βρίσκεται δολοφονημένη, γίνεται ο κύριος ύποπτος και σύντομα εξαφανίζεται. Η αστυνομία υποστηρίζει ότι αυτοκτόνησε, αλλά ο Μάρλοου αμφισβητεί αυτήν την εκδοχή και αρχίζει μια έρευνα που τον μπλέκει με μεγιστάνες, συγγραφείς, διεφθαρμένους αξιωματούχους και την ίδια τη σήψη της μεταπολεμικής Αμερικής.

Αν και πρόκειται για αστυνομικό μυθιστόρημα, το βάρος δεν πέφτει μόνο στην εξιχνίαση του εγκλήματος αλλά κυρίως στις ανθρώπινες σχέσεις και στη διάψευση των αξιών. Το έργο είναι γεμάτο μελαγχολία: ο Μάρλοου εμφανίζεται περισσότερο μοναχικός, απογοητευμένος και φιλοσοφημένος. Ο τίτλος δεν αφορά μόνο την ιστορία με τον Λένοξ αλλά και μια ευρύτερη αποχαιρετιστήρια στάση απέναντι σε έναν κόσμο που χάνει σταδιακά το ήθος του.

Η γλώσσα του Τσάντλερ είναι, όπως πάντα, αιχμηρή, γεμάτη εφευρετικές μεταφορές, διαλόγους κοφτούς και ειρωνικούς, περιγραφές που συνδυάζουν σκληρό ρεαλισμό με ποιητικές εικόνες. Ωστόσο, εδώ παρατηρείται και μια πιο αργή, στοχαστική ροή, που επιτρέπει στον Μάρλοου να εκφράσει τις υπαρξιακές του σκέψεις. Σε αυτό το πλαίσιο, το έργο ξεπερνά τα όρια του αστυνομικού είδους και αγγίζει την υψηλή λογοτεχνία. Η θεματική εστιάζει στη διαφθορά, στην απώλεια της εμπιστοσύνης και στην προδοσία. Ο Μάρλοου παραμένει ακέραιος, πιστός στις αρχές του, ακόμα κι αν αυτό σημαίνει μοναξιά. Είναι ένας αντι-ήρωας που διασώζει την τιμή του μέσα σε έναν κόσμο διεφθαρμένο, και αυτή η μοναχική του αξιοπρέπεια είναι που τον κάνει εμβληματικό. Αγαπήθηκε τόσο από το κοινό όσο και από την κριτική και θεωρείται το αριστούργημα του Τσάντλερ. Πέρα από την πλοκή, παραμένει συγκλονιστικός ως υπαρξιακό μυθιστόρημα που εξερευνά την αφοσίωση, την ηθική και τη φιλία σε έναν κόσμο που φθίνει.

Καζίνο Ρουαγιάλ  (Ίαν Φλέμινγκ) Είναι το πρώτο μυθιστόρημα με πρωταγωνιστή τον Τζέιμς Μποντ και εγκαινίασε μία από τις πιο διάσημες και διαχρονικές σειρές κατασκοπικών ιστοριών στον κόσμο. Ο Ίαν Φλέμινγκ, πρώην αξιωματικός των βρετανικών μυστικών υπηρεσιών, αξιοποίησε την εμπειρία του στον Β΄ΠΠ για να δημιουργήσει έναν ήρωα που θα συνδύαζε την ψυχρή αποτελεσματικότητα του πράκτορα με τη γοητεία ενός κοσμοπολίτη τζέντλεμαν. Η υπόθεση διαδραματίζεται στη Γαλλία, στο πολυτελές καζίνο του Ρουαγιάλ-λε-Ζο, όπου ο Μποντ αναλαμβάνει μια αποστολή με στόχο να κατατροπώσει τον Λε Σιφρ, έναν επικίνδυνο πράκτορα που χρηματοδοτείται από σοβιετικές οργανώσεις. Ο Λε Σιφρ επιχειρεί να ανακτήσει χρήματα μέσα από παιχνίδια μπακαρά, και ο Μποντ πρέπει να τον καταστρέψει οικονομικά στο τραπέζι του καζίνο. Η κεντρική σκηνή της μονομαχίας στο παιχνίδι χαρτιών είναι από τις πιο εμβληματικές της σειράς, καθώς αποτυπώνει την ένταση και την ψυχολογική μάχη μεταξύ ήρωα και αντιπάλου.

Σημαντικός ρόλος έχει η Βέσπερ, που συνεργάζεται με τον Μποντ. Η σχέση τους εξελίσσεται σε έρωτα, αλλά καταλήγει τραγικά: η Βέσπερ αποδεικνύεται διπλή πράκτορας και αυτοκτονεί, αφήνοντας τον Μποντ βαθιά πληγωμένο και συναισθηματικά πιο σκληρό. Αυτό το τέλος δίνει στο μυθιστόρημα έναν σκοτεινό τόνο που ξεπερνά την απλή περιπέτεια, προσδίδοντας στον ήρωα βάθος και τραγικότητα.

Η γραφή του Φλέμινγκ είναι γρήγορη, κοφτή, γεμάτη λεπτομέρειες για όπλα, ποτά, τυχερά παιχνίδια και πολυτέλεια. Ο συγγραφέας δημιούργησε έναν ήρωα που ενσάρκωσε τη φαντασίωση του ψυχροπολεμικού κόσμου: γοητευτικός, αδίστακτος, με άψογο γούστο και απόλυτη αφοσίωση στο καθήκον. Ο Μποντ δεν είναι απλώς πράκτορας, αλλά ένα σύμβολο της βρετανικής ισχύος σε μια εποχή που η αυτοκρατορία έδυε. Το Καζίνο Ρουαγιάλ έθεσε τα θεμέλια ενός παγκόσμιου πολιτισμικού φαινομένου. Παρότι ως λογοτεχνία θεωρείται περισσότερο «λαϊκό» ανάγνωσμα παρά υψηλή τέχνη, η επιρροή του είναι τεράστια: δημιούργησε έναν χαρακτήρα-σύμβολο, έδωσε νέα ώθηση στο κατασκοπικό είδος και προανήγγειλε δεκαετίες ιστοριών που θα κατακτούσαν βιβλία και κινηματογράφο.

Πώς η διαφθορά θρέφει τη φτώχεια (*)

Ο δείκτης ελέγχου της διαφθοράς, χρησιμοποιείται από την Παγκόσμια Τράπεζα για να παρέχει μια σχετική μέτρηση της αντιληπτής διαφθοράς που κυμαίνεται από -2,5 (υψηλή διαφθορά) έως 2,5 (χαμηλή διαφθορά). Η Ελλάδα, με «σκορ» γύρω στο μηδέν, κατατάσσεται στις χώρες της ΕΕ με τον πλέον «αδύναμο» δείκτη ελέγχου διαφθοράς, μαζί με τη Ρουμανία, την Ουγγαρία και τη Βουλγαρία. Αντίστοιχα, σύμφωνα με το Ευρωβαρόμετρο, το 98% των Ελλήνων πολιτών θεωρούν ότι η διαφθορά στη χώρα μας είναι ευρέως διαδεδομένη, το υψηλότερο ποσοστό πανευρωπαϊκά..

Η διαφθορά υπονομεύει τις προσπάθειες για τη μείωση της φτώχειας και της ανισότητας με πέντε βασικούς τρόπους:

1. Στρεβλώνει τη σύνθεση των δημόσιων δαπανών και μειώνει την ποιότητα των δημόσιων υπηρεσιών.

2. Επιδεινώνει την ανισότητα στην κατανομή του πλούτου, δημιουργώντας εισοδήματα για τους ανθρώπους με διασυνδέσεις, οι οποίοι συνήθως ανήκουν στα ανώτερα εισοδηματικά στρώματα.

3. Υπονομεύει την είσπραξη φόρων, περιορίζοντας την ικανότητα της κυβέρνησης να χρηματοδοτεί κοινωνικά προγράμματα που είναι κρίσιμα για την επίτευξη δίκαιης ανάπτυξης.

4. Με τη διπλή επίδραση, δηλαδή τη μείωση των εσόδων και την αύξηση των δημόσιων δαπανών, δημιουργεί επίμονες δημοσιονομικές ανισορροπίες και υψηλά επίπεδα δημόσιου χρέους.

5. Ευνοεί τις κοινωνικές αναταραχές και την αστάθεια, ιδίως σε χώρες πλούσιες σε φυσικούς πόρους, όπου ο ανταγωνισμός για πολύτιμα περιουσιακά στοιχεία είναι έντονος.

(*) Πηγή: Αφροδίτη Τζιαντζή από το in.gr - Ολόκληρο το άρθρο εδώ

Ισχυρές γυναίκες καταρρίπτουν παραδοσιακές αντρικές προσδοκίες: Τρία έργα της δεκαετίας του 1920

Ντομινικ Μ.Τζάκσον

Naomi (Γιουνιχίρο Τανιζάκι, 1924) Η παθιασμένη και σχεδόν αυτοκαταστροφική σχέση ενός μεσήλικα άντρα με τη νεαρή Νάομι – μια μοιραία γυναίκα που συνδυάζει κοκεταρία, σαδομαζοχισμό και δυτικό τρόπο ζωής στην περίοδο του Ταϊσό (περιορισμένου εκδημοκρατισμού ή ¨Αυτοκρατορικής Δημοκρατίας¨). Σώμα, μακιγιάζ, ρούχα και κίνηση ζωγραφίζονται σαν ερωτικά εγχειρίδια, ενώ η γλώσσα κινείται ανάμεσα στην αποθέωση της επιθυμίας και στον φόβο της εξουσίας. Πρώτο ιαπωνικό έργο που αγκαλιάζει τον δυτικό ερωτισμό χωρίς να χάνει την ιαπωνική αισθητική – ονομάστηκε από κριτικούς «¨Λολίτα¨ του Βερολίνου της Ανατολής».

Ο Τανιζάκι στήνει ένα «πειραματικό» ερωτικό μυθιστόρημα μέσα στο εργαστήριο της ταχέως εκδυτικιζόμενης Ιαπωνίας του Μεσοπολέμου. Αφηγητής είναι ο Τζότζι, ένας εύπορος μηχανικός που επιχειρεί να πλάσει—σαν άλλος Πυγμαλίων—τη 15χρονη Νάομι σε κυριολεκτική φαντασίωση μοντέρνας Δυτικής γυναίκας: της μαθαίνει αγγλικά, χορό, ξενόφερτες συνήθειες, και σταδιακά παραδίδεται στο παιχνίδι της υποταγής. Το συναρπαστικό εδώ δεν είναι μόνο το ερωτικό «σχοινί» ανάμεσα στους δύο, αλλά ο τρόπος που η αφήγηση (εξομολογητική, ειρωνική και συχνά αυτοακυρωτική) αποκαλύπτει πόσο ο μύθος της «μοντέρνας κοπέλας» (moga) ανατρέπει έμφυλες ιεραρχίες. Η Νάομι δεν είναι απλό αντικείμενο του βλέμματος: εκμεταλλεύεται τον ναρκισσισμό και την ενοχή του Τζότζι, αντιστρέφει τους όρους και μετατρέπει τον «παιδαγωγό» της σε εκούσιο δούλο του πόθου. Έτσι το μυθιστόρημα γίνεται διπλό πορτρέτο - της επιθυμίας και της εποχής: φετιχισμός Δυτικών αξεσουάρ, μιμητισμός, μικροαστική φιλοδοξία και ηθικός πανικός γύρω από τη γυναικεία ελευθεριότητα.

Η Νάομι «νικάει» τον άντρα ψυχολογικά – είναι μια αλλαγή στο σκηνικό, με σαφή δυτικό και πολιτισμικό υπόβαθρο. Η ερωτική δυναμική είναι άμεσα αισθησιακή και εξουσιαστική. Το έργο αναδεικνύει τη σύγχυση ανάμεσα σε Ανατολή και Δύση, εξουσία και πάθος, ιδιοποίηση και υποταγή. Η αισθητική ένταση, με επιλογές που φλερτάρουν με την ψυχολογική διαστροφή, καθιστούν το Naomi ένα ορόσημο του ιαπωνικού μοντερνισμού και της κοινωνικής κριτικής της εποχής Ταϊσό.

Λογοτεχνικά, ο Τανιζάκι πετυχαίνει ένα κράμα σάτιρας και μελέτης της εξουσίας· η αφήγηση γλιστρά επίτηδες ανάμεσα στη γελοιοποίηση του αφηγητή και στην υφέρπουσα βία της εμμονής. Το κείμενο «μιλά» και για τη γλώσσα: οι απομιμήσεις αγγλικών, τα ονόματα, η υφολογική μίξη λειτουργούν σαν καθρέφτες πολιτισμικής μετάφρασης. Η σημασία του έργου έγκειται τόσο στη σκιαγράφηση της moga όσο και στη μετατόπιση που προαναγγέλλει σε όλο το μετέπειτα έργο του Τανιζάκι: την εμμονή με την κυριαρχία των γυναικών, την ηδονή της υποταγής, την αμφισημία ανάμεσα σε «παράδοση» και «μοντέρνο». Η αρχική δημοσίευση προκάλεσε αντιδράσεις ακριβώς γι’ αυτή την προκλητική ανατομία της επιθυμίας και του έμφυλου ρόλου.

Angelos Theodoropoulos . Δρυάδες 1938

Τρεις γυναίκες (Ρόμπερτ Μούζιλ 1924) Η τριλογία νουβελών (Grigia, Η Πορτογαλίδα, Tonka) συγκροτεί μια εμβληματική εξερεύνηση του έρωτα ως γνωσιολογικού αινίγματος. Η αφήγηση είναι υπονομευτικά ειρωνική, ο αφηγητής (άντρας) προβάλλει πάνω στις γυναίκες το δικό του εσωτερικό χάος. Στη Grigia, ο αστός άντρας - χειραφετημένος, ορθολογικός - βρίσκεται μπροστά σε μια «πρωτογενή» θηλυκότητα που δεν χωρά στα σχήματα του. Στην Πορτογαλίδα, η αριστοκρατική γυναίκα στέκει ως απρόσιτο σύμβολο πίστης και σιωπής. Στην Tonka, μια φαινομενικά «απλή» πωλήτρια θέτει υπό αίρεση όλη την ανδρική βεβαιότητα μέσω μιας εγκυμοσύνης που δεν επιδέχεται απόδειξη. Το στυλ είναι εντυπωσιακά ψυχολογικό, με πολυσύνθετο ύφος, έντονο συμβολισμό, και κλιμακούμενη αμφισημία – χαρακτηριστικά του ευρωπαϊκού μοντερνισμού. Το κοινό νήμα δεν είναι η «γυναικεία ψυχολογία» ως ουσία, αλλά το πώς η γυναικεία παρουσία λειτουργεί για τον Μούζιλ ως όριο της γνώσης: εκεί που ο νους συναντά το ασύλληπτο. Ο έρωτας παρουσιάζεται αφαιρετικά, ως ιδέα και τραγωδία, έντονα διανοητικός, ακατανόητος και αισθητικά περίπλοκος, λιγότερο σωματικός, χωρίς σαφή «νικητή».

Η πρόζα του (κοφτή, διαυγής, με μικροσκοπική παρατήρηση) μετατρέπει την ερωτική επιθυμία σε ευκαιρία για φιλοσοφικό πείραμα. Ο Μούζιλ δεν εξιδανικεύει ούτε δαιμονοποιεί, απογυμνώνει την ανδρική οπτική από τις βεβαιότητές της, δείχνοντας πως ο άλλος (η γυναίκα) δεν είναι ποτέ πλήρως προσπελάσιμος. Γι’ αυτό και οι ιστορίες λειτουργούν σαν τριπλός καθρέφτης: μαρτυρούν τρεις τρόπους αποτυχίας του ανδρικού υποκειμένου να «ορίσει» την επιθυμία, και άρα τρεις εκτροπές της λογικής προς το άλογο, το τελετουργικό, το μυστικό. "Δείξε δυσπιστία σ' έναν άντρα, και οι πιο ξεκάθαρες αποδείξεις πίστεως θα γίνουνε στο άψε σβήσε σημάδια απιστίας - εμπιστέψου τον, και οι πιο χειροπιαστές αποδείξεις απιστίας γίνονται σημάδια παραγνωρισμένης πίστεως που κλαίει σαν μικρό παιδί δαρμένο. Τίποτα δεν ερμηνευόταν καθαυτό, το ένα πράγμα εξαρτάτο από τ' άλλο, έπρεπε ή να εμπιστεύεται ή να μην εμπιστεύεται το Όλον, να το αγαπά ή να το θεωρεί απάτη". Τρεις γυναίκες αντιμέτωπες με άντρες, οι οποίοι θα γίνουν υπαίτιοι για την προσωπική τραγωδία της καθεμιάς. Τρεις αριστουργηματικές ιστορίες του Μούζιλ με θέμα την αέναη πάλη ανάμεσα στο θαύμα και τις αντιφάσεις που κρύβουν οι ανθρώπινες σχέσεις και ειδικότερα αυτές μεταξύ ανδρών και γυναικών. (Από την παρουσίαση της έκδοσης). Το έργο είναι μία διείσδυση στον κόσμο των γυναικών απέναντι στον κόσμο των ανδρών, με τα κοινωνικά δεδομένα μιας ορισμένης εποχής και με τη διάθεση σύλληψης των δεδομένων, που θα λειτουργούν στον ίδιο συσχετισμό, διαχρονικά... (Χάρης Μαυρομάτης, Απογευματινή της Κυριακής, 24/10/2004)

Η λογοτεχνική σημασία του έγκειται στην ακριβή ισορροπία ανάμεσα σε «ψυχολογικό ρεαλισμό» και γνωσιοθεωρητική απορία - στιγμές όπου η φράση ανοίγει ρωγμές στον κόσμο, χωρίς να προσφέρει παρηγορητικό νόημα. Στα ελληνικά πρωτοκυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Νεφέλη το 1985 (μτφρ. Γ. Κεντρωτής)

Painting by Georgy Kurasov

Manji (Γιουνιχίρο Τανιζάκι, 1928–1930) Ο συγγραφέας εναλλάσσει λεπτές πινελιές αφής με σκληρές εικόνες κυριαρχίας, ενώ το σύμβολο «μανζί» (βουδιστική σβάστικα), γίνεται κινούμενο κρεβάτι πάθους και φθοράς. Πρώτο ιαπωνικό μυθιστόρημα που ανοίγει φανερά την πόρτα του σαδομαζοχισμού χωρίς να χάσει την ποιητική του φωνή, επηρεάζοντας από τον Μισίμα ως τον Κουροσάβα. Αφηγείται η Σονόκο, μια παντρεμένη αστή της Οσάκα, την καταβύθισή της σε δεσμό με τη φοιτήτρια Μιτσούκο—έναν έρωτα που, σαν το ίδιο το σύμβολο manji στρέφεται και περιπλέκεται μέχρι να γίνει αχαρτογράφητος κόμβος εμμονών. Ο Τανιζάκι σκιαγραφεί σπαρακτικά - και χωρίς ηθικολογία - ένα γυναικείο ομόφυλο πάθος, καταγράφοντας τη ρευστότητα του έρωτα και τη χειραγώγηση ως ερωτική τεχνική. Επιπρόσθετα, ανανεώνει το μοτίβο της «γυναικείας κυριαρχίας»: η Μιτσούκο είναι αντικείμενο λατρείας αλλά και σκηνοθέτης των όρων της, ενώ η Σονόκο, ως αφηγήτρια, αποκαλύπτει τη συναινετική αυτοπαράδοσή της. Η προσεκτική αρχιτεκτονική (κύκλοι προδοσιών, συμφωνίες διπλής αυτοκτονίας που αναβάλλονται, τριάδες που γίνονται τετράδες) δείχνει τον έρωτα σαν κινούμενη άμμο—κάθε βήμα βαθύτερη βύθιση. Το Manji συνομιλεί με τη μοντερνιστική παράδοση της εξομολόγησης και, ταυτόχρονα, με την ιαπωνική παράδοση του shinjū (συμφωνημένη αυτοκτονία), για να αποδώσει την τραγικωμική ειρωνεία μιας εποχής που διαπραγματεύεται νέα ήθη με παλιούς κώδικες.

Το κείμενο αξιοποιεί τη φόρμα της «καταγεγραμμένης κατάθεσης»: μια εξομολόγηση προς τρίτο πρόσωπο που ανασηκώνει το πέπλο του ιδιωτικού και υπογραμμίζει τη θεατρικότητα της επιθυμίας. Γύρω από τις δύο ερωτευμένες  γυναίκες υφαίνεται μια τετράδα πάθους (Σονόκο–Μιτσούκο–ο σύζυγος της πρώτης – ο αρραβωνιαστικός της δεύτερης) όπου ο πόθος εναλλάσσεται με την εξαπάτηση, η ζήλια με το παιχνίδι εξουσίας, και το ερωτικό πάθος με την αυτοκαταστροφή. Η ασιατική λιτότητα συνδυάζεται με έντονη ψυχολογική ένταση· οι χαρακτήρες διαπλέκονται μέσα από χειραγώγηση, επιθυμία, ζήλια. Η σεξουαλικότητα λειτουργεί ως εξουσία και τρυφερό παιχνίδι – τα σώματα, τα πάθη και η οριακή ψυχολογία ισορροπούν με μανιχαϊστική ένταση. Το έργο αναλύει εκτός από τη σεξουαλικότητα, τις ανθρώπινες σχέσεις ως πεδίο δύναμης, και προβληματίζεται για την ελευθερία και τον έλεγχο μέσα στις σχέσεις. Η λογοτεχνική του σημασία βρίσκεται στην αποδόμηση της ερωτικής δομής και στην εισαγωγή του ψυχολογικού «θρίλερ» στις σχέσεις. Στα ελληνικά κυκλοφόρησε ως «Σβάστικα» από τις εκδόσεις Καστανιώτη το 2003.

Και τα τρία έργα αντανακλούν οξεία κοινωνική κριτική και εξερευνούν την ψυχολογία του έρωτα και της εξουσίας. Παρουσιάζουν ισχυρές γυναίκες που καταρρίπτουν (ή υπονομεύουν) τις παραδοσιακές αντρικές προσδοκίες. Το αισθησιακό στοιχείο δεν είναι αθώο, αλλά μονοπωλείται από εξουσιαστικές δυναμικές, πάθη και χειραγώγηση. Καταδύονται στον ψυχισμό του έρωτα, της επιθυμίας και της εξουσίας με τις γυναίκες ως κινητήρια δύναμη των αφηγήσεων. Βέβαια έχουν διαφορετικές λογοτεχνικές προσεγγίσεις: από το πολιτισμικό παιχνίδι στο Naomi (όπου από αντικείμενο επιθυμίας γίνεται κυρία που χειραγωγεί), στην διανοητικά αμφιλεγόμενη ανάλυση του Musil (όπου οι γυναίκες είναι το πρίσμα της αντρικής υποκειμενικότητας – εκφράζουν την αντίφαση και την ασάφεια της σχέσης), ως την ψυχολογική ένταση στο Manji (όπου είναι παίκτες σε ψυχοσεξουαλικό θρίλερ – όχι θύματα, αλλά φορείς πάθους και εκδίκησης).

Στα δύο έργα του Τανιζάκι, ο αισθησιασμός συνδέεται με μηχανισμούς εξουσίας και θεατρικότητα: η γυναικεία μορφή (Νάομι/Μιτσούκο) ορίζει τους κανόνες του παιχνιδιού, ενώ ο ανδρικός πόθος προσδένεται μαζοχιστικά σε μια καθεστώς υποταγής. Η moga στο Naomi είναι πολιτισμικό σύμπτωμα και ερωτικό αντικείμενο μαζί, η Σβάστικα πάει βαθύτερα, αποτυπώνοντας ομόφυλο πάθος και μια γεωμετρία σχέσεων όπου το φύλο, ο ρόλος και η επιθυμία ρευστοποιούνται. Στον Μούζιλ, αντιθέτως, ο αισθησιασμός λειτουργεί ως δοκιμασία γνώσης: οι γυναίκες δεν «κυριαρχούν» σωματικά όσο θέτουν όρια στη νοητική κυριαρχία του άντρα. Εκεί που ο Τανιζάκι ανατέμνει την επιθυμία ως παιχνίδι δύναμης και ηδονής, ο Μούζιλ την αντιμετωπίζει ως σημειακή ρωγμή στο σχέδιο της λογικής—μια εμπειρία που δεν εξαντλείται σε εξουσία ή σαγήνη. Έτσι, ο γυναικείος ρόλος στον Τανιζάκι είναι ενεργός, σκηνοθετικός και συχνά κυριαρχικός· στον Μούζιλ είναι καταλυτικός και «ασύλληπτος», υπονομεύοντας την ανδρική αυτοπεποίθηση χωρίς να μετατρέπεται σε απλή δεσποτική φιγούρα.