Προτάσεις ανάγνωσης (99 - 110) (Δημοσιευμένα απο το 1764 έως το 1785)

Με τη σημερινη δημοσίευση καλύψαμε σχεδόν το 1/6 των έργων που έχουμε προγραμματίσει να παρουσιάσουμε. Θα κάνουμε ενα μικρό διάλλειμα και με ευχαρίστηση θα δεχτούμε τις παρατηρήσεις σας και προτάσεις σας για τον κατάλογο που σιγά -σιγά έχει αρχίσει να δημιουργείται.

99.        Το κάστρο του Οτράντο  (Οράτιος Ουόλπολ – 1764) Θεωρείται το πρώτο γοτθικό μυθιστόρημα, το οποίο εισήγαγε στοιχεία μυστήριου, υπερφυσικού και τρόμου, ενώ έθεσε τα θεμέλια για τη γοτθική λογοτεχνία. Η ιστορία εκτυλίσσεται σε ένα σκοτεινό κάστρο της Ιταλίας και περιλαμβάνει μυστήρια, φαντάσματα και ανατροπές, με κεντρικό θέμα την ανατροπή της κοινωνικής τάξης.  Η πλοκή περιστρέφεται γύρω από τον Μάνφρεντ, Άρχοντα του Κάστρου, τον πολύπαθη σύζυγό της Ιππολίτης, τον γιο του και κληρονόμο Κόνραντ (που σκοτώθηκε στο πρώτο κεφάλαιο), την Ισαβέλλα που θέλει να παντρευτεί ο Μάνφρεντ. Το κεντρικό θέμα είναι η οικογένεια και η κληρονομιά. Εξερευνά σε ποιον ακραίο χαρακτήρα, ο Μάνφρεντ, θα φτάσει για να διατηρήσει τη γενεαλογία του. "Δεν φοβάμαι κανέναν κακό άγγελο και δεν έχω προσβάλει κανέναν καλό. Αυτός είναι ένας κακός κόσμος, ούτε είχα λόγο να τον αφήσω με λύπη. Ο Παράδεισος κοροϊδεύει τις κοντόφθαλμες απόψεις του ανθρώπου. Είναι αμαρτωλό να αγαπάμε αυτούς που ο ουρανός έχει καταδικάσει σε καταστροφή". Μια πριγκίπισσα, η Ισαβέλλα είναι η αρραβωνιαστικιά του Κόνραντ και η φύλακας και de facto κόρη της Ιππολίτης και του Μάνφρεντ. Όπως η Ματίλντα,, η Ισαβέλλα είναι όμορφη, ευσεβής και υπόδειγμα αφοσίωσης.        

100.    Τα πάθη του νεαρού Βέρθερου (Γκαίτε – 1774)  Σε ηλικία 24 ετών, ολοκλήρωσε τον Βέρθερο σε πεντέμισι εβδομάδες εντατικής γραφής. Η Καρλόττα είναι η μοιραία γυναίκα ενός ερωτικού τριγώνου, που  την ερωτεύεται παρά το γεγονός ότι γνωρίζει ότι είναι αφοσιωμένη σε έναν άντρα (Άλμπερτ) που είναι έντεκα χρόνια μεγαλύτερος της. Η διανομή του μυθιστορήματος πυροδότησε ένα κύμα αντιγραφικών αυτοκτονιών στην Ευρώπη, το οποίο αργότερα ονομάστηκε φαινόμενο Βέρθερ. Αυτή η επίδραση ήταν τόσο έντονη που σε ορισμένες χώρες οι αρχές απαγόρευσαν τη διανομή του βιβλίου. Η Γαλλίδα συγγραφέας Madame de Staël αστειεύτηκε σχετικά: «Ο Βέρθερος προκάλεσε περισσότερες αυτοκτονίες από την πιο όμορφη γυναίκα». Ο Ναπολέων μετέφερε αυτό το μυθιστόρημα μαζί του στην εκστρατεία του στην Αίγυπτο, όπως είπε στον Γκαίτε κατά τη διάρκεια μιας προσωπικής συνάντησης μαζί του στην Ερφούρτη.

101.    Κατά του Γκέτσε «Anti-Goeze» (Γκότχολντ Λέσινγκ – 1778) Απάντηση στη κριτική για την έκδοση των "Αποσπασμάτων του Βόλφενμπύτελ", του Χέρμαν Ραϊμάρους, όπου εκφραζόταν πολύς σκεπτικισμός έναντι του Χριστιανισμού. Κατακεραυνώνει τους επικριτές του, υπεραμύνεται της ελευθερίας σκέψης και αναγνωρίζει την αξία του Χριστιανισμού, ακόμη κι αν η Βίβλος ήταν ανθρώπινο έργο και τα θαύματα μύθοι ή φυσικά φαινόμενα. «Η ζωγραφική και η γλυπτική πρέπει να περιγράφουν τα πράγματα εν χώρω και να μη προσπαθούν να διηγηθούν μίαν ιστορία. Η ποίηση πρέπει να αφηγείται τα γεγονότα εν χρόνω και να μη προσπαθεί να περιγράψει αντικείμενα». Η θρησκεία της Αποκάλυψης είναι μόνο ένα στάδιο στην ηθική εκπαίδευση. Επίσης θεωρεί ότι ο Ιουδαϊσμός και ο Χριστιανισμός είναι εκπαιδευτικές φάσεις στη γενική και αιώνια διαδικασία της εκπαίδευσης. Ο Ιουδαϊσμός μπορεί να θεωρηθεί ως «παιδικό αλφαβητάρι». Ο Χριστιανισμός είναι ήδη μια ώριμη διδασκαλία, αλλά στο τέλος όλες οι αποκαλυπτικές θρησκείες θα εξαφανιστούν... «Για να περάσω από αυτή την ιστορική αλήθεια σε μια κατηγορία εντελώς διαφορετική από την αλήθεια... Αυτή είναι μια τρομερή πλατιά τάφρο που δεν μπόρεσα να περάσω, αν και προσπάθησα συχνά και σοβαρά να την πηδήξω. Αν κάποιος μπορεί να με βοηθήσει, σε παρακαλώ». Το πρόβλημα του Lessing ενδιέφερε πολύ τον Δανό φιλόσοφο Søren Kierkegaard, ο οποίος στα έργα του "Philosophical Fragments" (1844) και "Concluding Unscientific Remarks" (1864) θα γράψει: "Είναι αδύνατο να βασίσουμε την αιώνια σωτηρία σε ιστορικά γεγονότα".                                                                                                        

Ενθύμιο Κύπρου

102.    Διάλογοι για τη φυσική θρησκεία (Ντέιβιντ Χιουμ – 1779) Σε αυτόν τον φιλοσοφικό διάλογο, ο Hume εξετάζει τα επιχειρήματα για την ύπαρξη του Θεού και τη φύση της θρησκευτικής πίστης. Το έργο διερευνά την ένταση μεταξύ λογικής και πίστης και κατά πόσο η θρησκεία μπορεί να δικαιολογηθεί σε λογικούς λόγους. Η μορφή διαλόγου είναι χαρακτηριστικό γνώρισμα του λογοτεχνικού ύφους του Χιουμ, καθώς του επιτρέπει να παρουσιάζει πολλαπλές οπτικές γωνίες για ένα δεδομένο θέμα με συνομιλητικό ή / και δραματικό τρόπο. Οι χαρακτήρες του διαλόγου είναι ζωηρά σχεδιασμένοι και αντιπροσωπεύουν διαφορετικές σχολές σκέψης, γεγονός που κάνει τον φιλοσοφικό λόγο πιο ελκυστικό και λογοτεχνικό. Το λογοτεχνικό του ύφος, που συχνά χαρακτηρίζεται από σαφήνεια, εξυπνάδα και κομψότητα, επηρέασε όχι μόνο τους φιλοσόφους αλλά και τους συγγραφείς, τους δοκιμιογράφους και τους ιστορικούς. Τα έργα του θεωρούνται πρότυπα για τον συνδυασμό της φιλοσοφικής αυστηρότητας και της λογοτεχνικής τους όψης και η προσέγγισή του στη συγγραφή διαλόγου ενέπνευσε άλλους στοχαστές και συγγραφείς να υιοθετήσουν το συνομιλητικό στυλ παρουσίασης περίπλοκων ιδεών.                                            

103.    Νάθαν ο Σοφός (Γκότχολντ Λέσινγκ – 1779) Φιλοσοφικό αριστούργημα σε θεατρική μορφή, ένα κήρυγμα ανεξιθρησκείας. Το έργο διαδραματίζεται τον 12ο αιώνα στην Ιερουσαλήμ. Οι χαρακτήρες του έργου είναι ένας πλούσιος Εβραίος, του οποίου η υιοθετημένη κόρη Ρεχά ερωτεύεται έναν Ναΐτη ιππότη. Αργότερα, ο Νάθαν ανακαλύπτει ότι ο ιππότης και η Ρεχά είναι αδελφός και αδελφή, ανιψιοί του Saladin. Λέει στον Saladin γι 'αυτό και ο Saladin, για να τον δοκιμάσει, ρωτά ποια θρησκεία θεωρεί αληθινή, τον Ιουδαϊσμό, τον Χριστιανισμό ή το Ισλάμ. Ο Nathan απαντά λέγοντας μια παραβολή για τρία δαχτυλίδια για τρία αδέρφια, καθένα από τα οποία μπορεί να έχει μαγικές ιδιότητες αν ο ιδιοκτήτης του κάνει καλές πράξεις. Το έργο τελειώνει αισίως. Ο Νάθαν γίνεται φίλος του Σαλαντίν και ο τελευταίος αποκτά δύο ανιψιούς. Ο θρησκευτικός εξτρεμισμός, που υπήρξε ιστορικά αλλά νομίζαμε ότι παρήλθε, υπάρχει και στη σύγχρονη περίοδο αλλά με διαφορετική μορφή. Ομάδες τρομοκρατών κάνουν ακριβώς αυτό που έκαναν οι χριστιανοί και μουσουλμάνοι πριν από χίλια χρόνια.

104.    Η αγωγή του ανθρωπίνου γένους «Die Erziehung des Menschengeschlechts» (Γκότχολντ Λέσινγκ – 1780) Ξεκινά αποδεχόμενος τις χριστιανικές ιδέες, καταλήγει όμως απορρίπτοντας τα δόγματα και κάθε θεολογία και προσβλέποντας στην υπέρτατη ηθική της καρτερικής καλοσύνης και της παγκόσμιας συναδέλφωσης. Την κεντρική θέση στη δημιουργική κληρονομιά του Lessing καταλαμβάνουν έργα αισθητικής και καλλιτεχνικής κριτικής. Έδωσε μια αξιοσημείωτη ανάλυση των δυνατοτήτων κατασκευής μιας εικόνας στο θέατρο και τις εικαστικές τέχνες. Μιλώντας ενάντια στους κανόνες του κλασικισμού, ο Lessing υπερασπίστηκε την ιδέα του εκδημοκρατισμού του ήρωα, της αλήθειας και της φυσικότητας των ηθοποιών στη σκηνή. Ο Λέσινγκ τεκμηρίωσε την ιδέα της πραγματικότητας στην ποίηση σε αντίθεση με την περιγραφικότητα «Η λογοτεχνία όχι μόνο ηρεμεί με την ομορφιά, αλλά και διεγείρει το μυαλό». Σύμφωνα με τον Lessing, η θεατρική αισθητική πρέπει να έχει και παιδαγωγικό προσανατολισμό: ο Lessing υπερασπίζεται τον δυναμισμό του δράματος και θεωρεί το θέατρο σχολείο διαμόρφωσης της ηθικής. Στόχος του θεάτρου είναι η αλήθεια. αλλά η αλήθεια δεν είναι ιστορική (τι έκανε αυτός ή εκείνος ο χαρακτήρας), αλλά ψυχολογική. Το θέατρο πρέπει να διδάσκει «πώς ενεργεί ένα άτομο συγκεκριμένου τύπου σε τυπικές συνθήκες»                 

105.    Κριτική του καθαρού λόγου (Εμμανουήλ Καντ – 1781) Αν και το κείμενο είναι πυκνό, αφηρημένο και φιλοσοφικό, έχει λογοτεχνικά στοιχεία που είναι σημαντικά για την κατανόηση της επίδρασής του τόσο στη φιλοσοφία όσο και στη λογοτεχνία. Ακολουθεί ένα αφηγηματικό τόξο διανοητικής έρευνας, καθώς προχωρά μέσα από αντίθετες σχολές σκέψης (Εμπειρισμός εναντίον Ορθολογισμού) για να φτάσει στον υπερβατικό ιδεαλισμό του. Αυτό το ξεδίπλωμα μπορεί να θεωρηθεί ως ένα δραματικό πνευματικό ταξίδι. Ενώ το έργο είναι διαβόητα περίπλοκο, η χρήση ακριβούς και, κατά καιρούς, εύγλωττης γλώσσας και εννοιών όπως τα φαινόμενα και τα νοούμενα από τον Καντ, έχουν μια ποιητική απήχηση, ιδιαίτερα στους προλόγους και τις ενότητες έναρξης. Υπήρξε καθοριστικός για την ανάπτυξη της αισθητικής θεωρίας και του τρόπου με τον οποίο σκεφτόμαστε τη σχέση μεταξύ της υποκειμενικής εμπειρίας και της αντικειμενικής πραγματικότητας, έννοιες κεντρικές σε πολλά λογοτεχνικά κινήματα, ιδιαίτερα στον ρομαντισμό και αργότερα στη μοντερνιστική λογοτεχνία.

106.    Οι ληστές (Φρίντριχ Σίλερ – 1781) Περιστρέφεται γύρω από τη σύγκρουση δύο αριστοκρατών αδελφών, του επαναστάτη Καρλ και του μικρότερου, που συνωμοτεί για να αποκτήσει τον τίτλο και την κληρονομιά. Το κεντρικό μοτίβο είναι η σύγκρουση μεταξύ λογικής και συναισθήματος και θέμα η σχέση μεταξύ νόμου και ελευθερίας. Εγείρει πολλά θέματα: Αμφισβητεί τη διαχωριστική γραμμή μεταξύ της προσωπικής ελευθερίας και του νόμου και διερευνά την ψυχολογία της εξουσίας, τη φύση του ηρωισμού και τις ουσιαστικές διαφορές μεταξύ καλού και κακού. Επικρίνει έντονα τόσο την υποκρισία της κυρίαρχης τάξης και της θρησκείας όσο και τις οικονομικές ανισότητες της κοινωνίας. Διεξάγει επίσης έρευνα για τη φύση του κακού.                                                                                                                             

107.    Εξομολογήσεις (Ζαν Ζακ Ρουσσώ – 1782) Θεμελιώνει το σύγχρονο είδος της αυτοβιογραφίας. Αν και έγραψε ότι «Έχω αποφασίσει για μια επιχείρηση που δεν έχει προηγούμενο και η οποία, μόλις ολοκληρωθεί, δεν θα έχει μιμητή. Σκοπός μου είναι να δείξω ένα πορτρέτο με κάθε τρόπο πιστό στη φύση και ο άνθρωπος που θα απεικονίσω θα είναι ο εαυτός μου», το παράδειγμα του ακολούθησαν πολλοί συγγραφείς, μεταξύ των οποίων οι Γκαίτε, Σταντάλ, Καζανόβα κ.α.                                       

108.    Ιδέες για τη φιλοσοφία της ανθρώπινης ιστορίας «Ideen zur Philosophie der Geschichte der Menschheit» (Γιόχαν Γκότφριντ Χέρντερ, 1784-1791) Είναι πρωτίστως φιλοσοφικό, όμως στην παρουσίασή του συνάμα ποιητικό και ρητορικό έργο. Αναφέρεται στην ανάπτυξη των ανθρώπινων πολιτισμών και κοινωνιών, υποστηρίζοντας μια ιστορική άποψη της ανθρωπότητας, που έδινε έμφαση στη μοναδικότητα των εθνικών πολιτισμών, γλωσσών και παραδόσεων. Η άποψή του για τη σχέση μεταξύ γλώσσας, πολιτισμού και ανθρώπινης ανάπτυξης απέκτησε μεγάλη επιρροή στη λογοτεχνική και πολιτιστική σκέψη. Έθεσε τις βάσεις για τον μετέπειτα ρομαντικό εθνικισμό και την ανάπτυξη της πολιτιστικής ανθρωπολογίας. Επηρέασε άμεσα τον γερμανικό ρομαντισμό, ιδιαίτερα τα έργα που ασχολούνταν με την ιδέα του πνεύματος ενός έθνους και τις καλλιτεχνικές του εκφράσεις. Το πεζογραφικό ύφος είναι ελκυστικό και βαθιά ρητορικό, μερικές φορές στρέφεται σε ποιητικές εκφράσεις όταν περιγράφει το ανθρώπινο ταξίδι. Το όραμα του Χέρντερ για τον κόσμο είναι εμποτισμένο με μια αίσθηση μεγαλείου και ανθρώπινων δυνατοτήτων

109. Οι 120 μέρες των Σοδόμων, ή η Σχολή της Ακολασίας «Les 120 journées de Sodome ou l'école du libertinage» (Μαρκήσιος ντε Σαντ – 1785, 1904). Είναι ένα ημιτελές μυθιστόρημα, που το 2021, στην αρχή απαγορεύτηκε η έξοδός του πρωτοτύπου από τη χώρα και μετά αγοράστηκε από τη Γαλλική κυβέρνηση για την Εθνική Βιβλιοθήκη έναντι 4,55 εκ. ευρώ. Η πλοκή διαδραματίζεται σε ένα μεσαιωνικό κάστρο, μακριά από τον υπόλοιπο κόσμο, ψηλά στα βουνά, περιτριγυρισμένο από δάση, στο τέλος της βασιλείας του Λουδοβίκου XIV ή στην αρχή της αντιβασιλείας του Φιλίππου Β΄ της Ορλεάνης. Η δράση του μυθιστορήματος διαρκεί πέντε μήνες, από τον Νοέμβριο έως τον Μάρτιο. Τέσσερις εύποροι ελευθεριακοί είναι κλεισμένοι στο κάστρο μαζί με τα θύματα και τους συνεργούς τους (η περιγραφή του ταιριάζει με το κάστρο του de Sade). Δεδομένου ότι ισχυρίζονται ότι οι αισθήσεις που προκαλούν τα ακουστικά όργανα είναι οι πιο ερωτικές, σκοπεύουν να ακούσουν διάφορες παραποιημένες ιστορίες τεσσάρων έμπειρων ιερόδουλων, που θα τους εμπνεύσουν να συμμετάσχουν σε διάφορες «εκδηλώσεις» με τα θύματά τους. Το μυθιστόρημα περιέχει μια ορισμένη ποσότητα μαύρου χιούμορ και ο ντε Σαντ φαίνεται σχεδόν ανέμελος στον πρόλογό του, απευθυνόμενος στον αναγνώστη ως «φίλος του αναγνώστη». Σε αυτήν την εισαγωγή έρχεται σε αντίθεση με τον εαυτό του, αφενός επιμένοντας ότι δεν πρέπει να τρομοκρατηθεί κανείς από τα 600 πάθη που εκτίθενται σε αυτήν την ιστορία, επειδή ο καθένας έχει τα δικά του γούστα, αλλά αφετέρου κάνει τα πάντα για να προειδοποιήσει τον αναγνώστη για τη φρίκη που έρχεται, προτείνοντας στον αναγνώστη να αμφιβάλλει αν θα το διαβάσει μέχρι το τέλος. Επίσης, ενώ εξυμνεί τους τέσσερις βασικούς χαρακτήρες ως ελεύθερα σκεπτόμενους ήρωες, στο ίδιο κείμενο τους χαρακτηρίζει ως ταπεινωμένους κακούς. Δεδομένου ότι μόνο το πρώτο μέρος του έργου περιγράφεται λεπτομερώς και τα υπόλοιπα τρία μέρη υπάρχουν σε προσχέδιο, με κάποιες υποσημειώσεις του de Sade να διατηρούνται, προφανώς αποφάσισε ότι δεν θα μπορούσε να ολοκληρώσει το μυθιστόρημα στο σύνολό του και έγραψε τα υπόλοιπα τρία τέταρτα του μυθιστορήματος σε συντομευμένη μορφή για να ολοκληρωθεί αργότερα.

110.    Άντον Ράιζερ (Καρλ Φίλιπ Μόριτς, 1785-1790) Από τα πρώτα ψυχολογικά μυθιστορήματα της γερμανικής λογοτεχνίας που σκηνοθετεί ένα πεδίο έντασης ανάμεσα στο περιοριστικό υπόβαθρο του πρωταγωνιστή και την επιθυμία του για επιτυχία και αναγνώριση. Το μυθιστόρημα έχει αυτοβιογραφικά χαρακτηριστικά, όπου περιγράφονται στοιχεία της παιδικής ηλικίας και νεότητας του συγγραφέα και αναλύονται οι αδυναμίες του χαρακτήρα του και εντάσσεται στην εποχή της ευαισθησίας και του πρώιμου ρομαντισμού. Ο Μόριτς γράφει στην παράδοση προηγούμενων προτύπων αυτοεξερεύνησης όπως Τα πάθη του νεαρού Βέρθερου και Οι εξομολογήσεις του Ζαν-Ζακ Ρουσσώ. 

Πηγές πληροφόρησης & φωτό για τα πρώτα 110 έργα που παρουσιάστηκαν αλλά και όσες δημοσιεύσεις ακολουθήσουν είναι τα ίδια τα λογοτεχνικά έργα και η Wikipedia 

Προτάσεις ανάγνωσης (89 - 98) (Δημοσιευμένα απο το 1719 έως το 1763)

Η ζούγκλα της ανθρώπινης κοινωνίας είναι αδύνατον να μην καθρεφτίζεται – σε άλλους πιο λίγο και σε άλλους πιο πολύ - και να έχει σημαντικό ρόλο στη νοοτροπία και τη συμπεριφορά του κάθε ανθρώπου και πολύ περισσότερο των συγγραφέων, που έχουν αφήσει το αποτύπωμα τους στην παγκόσμια λογοτεχνία. 

 Arno Rafael Minkkinen, Finland, 1976

89.        Ροβινσώνας Κρούσος    (Ντάνιελ Ντεφόε – 1719)  Ήταν το πρώτο σημαντικό λογοτεχνικό έργο του οποίου η ιστορία ήταν ανεξάρτητη από μυθολογίες, θρύλους ή προηγούμενη βιβλιογραφία. «Είναι το αληθινό πρότυπο του Βρετανού άποικου. (...) Όλο το αγγλοσαξονικό πνεύμα είναι στον Κρούσο: η ανδρική ανεξαρτησία, η ασυνείδητη σκληρότητα, η επιμονή, η αργή αλλά αποτελεσματική νοημοσύνη, η σεξουαλική απάθεια, η υπολογιστική εχεμύθεια».(Τζ.Τζόυς). Με μαρξιστικούς όρους, οι εμπειρίες του Κρούσου στο νησί αντιπροσωπεύουν την εγγενή οικονομική αξία της εργασίας, σε σχέση με αυτή του κεφαλαίου. Ο Κρούσος συχνά παρατηρεί ότι τα χρήματα που έσωσε από το πλοίο είναι άχρηστα στο νησί, ιδίως σε σύγκριση με τα εργαλεία του (μέσα παραγωγής). Από την επίδραση του έργου προέκυψε ένα υποείδος λογοτεχνίας περιπέτειας και κινηματογράφου που απεικονίζει τις αντιξοότητες της επιβίωσης ενός ή περισσότερων ανθρώπων σε ένα έρημο νησί.

90.        Τα ταξίδια του Γκιούλιβερ (Τζόναθαν Σουϊφτ – 1726) Είναι τόσο μια σάτιρα για την ανθρώπινη φύση, όσο και μια παρωδία του είδους των «ταξιδιωτικών ιστοριών».  Έχει δεχθεί πολλούς χαρακτηρισμούς και ταξινομήσεις: από Μενίππεια σάτιρα μέχρι ιστορία για παιδιά, και από πρώτο-επιστημονική φαντασία μέχρι έργο πρόδρομο του σύγχρονου μυθιστορήματος. 

Gullivera by Milo Manara

Καθώς πρωτοεκδόθηκε επτά χρόνια μετά τον Ροβινσώνα Κρούσο, θεωρείται επίσης ως μια συστηματική αντίκρουση του οπτιμισμού του Ντεφόε για τις ανθρώπινες ικανότητες. Μπορεί να σημαίνει πολλά διαφορετικά πράγματα για πολλούς διαφορετικούς ανθρώπους. Περιέχει τρία βασικά μοτίβα: Σάτιρα της ευρωπαϊκής πολιτικής σκηνής, καθώς και των μικροπρεπών διαφορών ανάμεσα στις θρησκείες - Αναζήτηση απάντησης στο ερώτημα αν οι άνθρωποι είναι από τη φύση τους διεφθαρμένοι ή διαφθείρονται ζώντας μέσα στην κοινωνία - Επαναδιατύπωση της παλαιότερης διαμάχης «αρχαίοι έναντι σύγχρονων», που είχε προηγουμένως απασχολήσει τον συγγραφέα στο «The Battle of the Books». Αξίζει να αναφερθεί μία από τις ανακαλύψεις που επηρέασαν το έργο του Σουίφτ, και η οποία εντοπίζεται στα Ταξίδια του Γκιούλιβερ. Πρόκειται για τη νευτώνεια φυσική φιλοσοφία που κυριάρχησε στην κοινωνία της εποχής. Ο Τζόναθαν Σουίφτ δεν είχε μια «αντί-πειραματική φιλοσοφία», αλλά ουσιαστικά κατέκρινε την επιστήμη που δεν βοηθούσε στη βελτίωση της ζωής των ανθρώπων, η πλειοψηφία των οποίων εκείνη την εποχή ζούσαν σε άθλιες συνθήκες. Γι’ αυτό και ένα από τα μέρη που επισκέπτεται ο Γκιούλιβερ είναι το ιπτάμενο νησί της Λαπούτα το οποίο αιωρείται με μαγνητική ανύψωση. Οι άνθρωποι της Λαπούτα έχουν εμμονή με την ακριβή μέτρηση, ωστόσο χρησιμοποιούν μη αποτελεσματικές μεθόδους όπως για παράδειγμα τη χρήση μοιρογνωμονίων στο ράψιμο που έχει ως αποτέλεσμα την κακή εφαρμογή των ρούχων. Είναι αξιοπερίεργο επίσης  ότι αναφέρει στο έργο δύο φυσικούς δορυφόρους του Άρη, περίπου 150 χρόνια πριν την πραγματική τους ανακάλυψη από τον Έιζαφ Χωλ, περιγράφοντας τις τροχιές τους. (19ο κεφ. Γ΄μέρους). 

91. Svenska Argus (Ολοφ φον Ντάλιν, 1732-1734) Περιοδικό με σατιρικά άρθρα που κριτίκαραν την κοινωνία και τις παραδόσεις της εποχής. Ανήκει στη σουηδική «χρυσή εποχή» της λογοτεχνίας και επηρέασε τις κοινωνικές και πολιτικές εξελίξεις. Περιείχε διηγήματα, ποιήματα, θεατρικά έργα και εκδοτικά άρθρα. Το πρώτο του τεύχος, που δημοσιεύτηκε στις 13 Δεκεμβρίου 1732, θεωρείται συνήθως ως η διαχωριστική γραμμή μεταξύ της Παλαιότερης Νέας Σουηδικής και της Νεότερης Νέας Σουηδικής γλώσσας. Ο Dalin έγραψε το περιοδικό με έναν ελεύθερο και ζωντανό τόνο συνομιλίας που έρχεται σε αντίθεση με άλλους σημαντικούς Σουηδούς συγγραφείς της εποχής. Η δημοσίευση είχε επίσης σημαντική επιρροή στην ανάπτυξη της σουηδικής ορθογραφίας. Ο Dalin ήταν μόλις 25 ετών τη στιγμή της δημοσίευσης και δεν είχε ταξιδέψει ακόμα στο εξωτερικό. Στη συνέχεια, το Swänska Argus εντάχθηκε σε μια ευρύτερη λογοτεχνική τάση στην Ευρώπη, που αντιπροσωπεύεται από ελαφριά και ζωηρά περιοδικά όπως το The Tatler και το The Spectator. Το Den Svenska Argus αποδείχθηκε τόσο δημοφιλές που ανατυπώθηκε ολόκληρο το 1754. Η δημοτικότητά του ώθησε επίσης την καριέρα του Dalin, καθώς ανήλθε από βασιλικός βιβλιοθηκάριος το 1737, μέσω των ευγενών, σε μυστικό σύμβουλο το 1753.                                                    

92.  Ηθικά και Πολιτικά δοκίμια (Ντέιβιντ Χιουμ, 1741-1742) Η κληρονομιά του Hume τόσο ως φιλόσοφου όσο και ως λογοτέχνη είναι σημαντική. Τα έργα του, αν και βαθιά φιλοσοφικά, περιέχουν μια λογοτεχνική ποιότητα που τα κάνει διαρκώς προσιτά και ελκυστικά στους αναγνώστες σήμερα. Τα φιλοσοφικά του δοκίμια διαβάζονται συχνά τόσο για τη στυλιστική τους κομψότητα όσο και για το περιεχόμενό τους. Επιπλέον, ο σατιρικός και κριτικός τόνος του στα δοκίμιά του, δημιούργησε προηγούμενο για τους μεταγενέστερους κοινωνικούς κριτικούς στον αγγλόφωνο κόσμο. Οι κριτικές του στη θρησκεία, την πολιτική και την ανθρώπινη φύση έγιναν θεμελιώδεις για την επίδραση σε μεταγενέστερους διανοητές και λογοτέχνες όπως ο Βολταίρος, Άνταμ Σμιθ, Καρλ Πόπερ, Μπέρτραντ Ράσελ, Νόαμ Τσόμσκι κ.α.                                              

93.        Νυχτερινές σκέψεις (Έντουαρντ Γιάνγκ, 1742-1745) Σειρά από ποιήματα που ασχολούνται με την ανθρώπινη ύπαρξη, τη θρησκεία, και την απώλεια. Είναι γραμμένο σε στίχους χωρίς ομοιοκαταληξία και αποτελείται από περίπου 10.000 στίχους. Περιγράφει τις σκέψεις του ποιητή για τον θάνατο σε μια σειρά από εννέα «νύχτες», στις οποίες συλλογίζεται την απώλεια της γυναίκας και των φίλων του και θρηνεί για τις ανθρώπινες αδυναμίες. Επηρέασε την αγγλική ποίηση και την φιλοσοφία της εποχής. Ο Young χρησιμοποιεί την ποίηση για να εξερευνήσει τις σκοτεινές πτυχές της ζωής και τον θάνατο. Θεωρείται έργο-πρόδρομος του ρομαντισμού.                                                                                                                           

94.        Τομ Τζόουνς (Χένρι Φίλντινγκ – 1749) Το πρώτο αγγλικό μυθιστορημα που έφερε σεισμό στο συντηρητικό Λονδίνο, δίνει μια πανοραμική εικόνα της αγγλικής μεσαίας τάξης, δοσμένη με πολύ χιούμορ και εκφραστική δύναμη. Ο Σόμερσετ Μομ το 1954 το κατέταξε μεταξύ των 10 καλύτερων μυθιστορημάτων που έχει διαβάσει. Εκτός από αυτό θεωρείται ένα από τα πρώιμα μυθιστορήματα με τη μεγαλύτερη επιρροή στην αγγλική λογοτεχνία. Είναι κωμικό μυθιστόρημα που συνδυάζει ρομαντισμό, ρεαλισμό, πικαρέσκο ​​και κοινωνικό σχολιασμό, ενώ προσεγγίζεται ως μια αληθινή ιστορία καθώς και ως αντανάκλαση της ανθρώπινης φύσης. Ενώ ορισμένοι κριτικοί θεώρησαν ότι τα κωμικά στοιχεία ήταν επιπόλαια και η συνολική ιστορία στερείται ηθικού τόνου, οι περισσότεροι σύγχρονοι επαίνεσαν το μυθιστόρημα για τους ζωηρούς χαρακτήρες και ρυθμό, την περίπλοκη δομή και τη σάτιρα. 

95.    Αγαθούλης «Candide ou l'optimisme» (Βολταίρος - 1759) Σάτιρα με στόχο, μεταξύ άλλων, την αισιόδοξη πεποίθηση του Γκότφριντ Βίλχελμ Λάιμπνιτς, (ότι αυτός είναι ο καλύτερος όλων των δυνατών κόσμων),  όπου με  χιούμορ, σαρκασμό και ειρωνεία κοροϊδεύει την αλαζονική αριστοκρατία, την Ιερά Εξέταση, τον πόλεμο, τη σκλαβιά και το ουτοπικό όνειρο του απλού ανθρώπου για μια ανέμελη ζωή. «Ας δουλέψουμε χωρίς σκέψη... επειδή αυτός είναι ο μόνος τρόπος να κάνουμε τη ζωή υποφερτή». Ο Βολταίρος μαζί με άλλους σύγχρονους του, όπως οι Jean-Jacques Rousseau, Denis Diderot και Montesquieu, το δημοσίευσε στο απόγειο του Γαλλικού Διαφωτισμού και επικεντρώθηκε σε ζητήματα λογικής, επιστημονικής μεθόδου, σωματικών αισθήσεων και πηγών γνώσης, καθώς και ιδανικά όπως ελευθερία, πρόοδος, ανεκτικότητα, αδελφοσύνη και κοσμικότητα. Ο Αγαθούλης βρίσκεται σε συνεχή διάλογο με τη φιλοσοφία και τις επιστημονικές τάσεις του 17ου και 18ου αιώνα στην ευρωπαϊκή ήπειρο. Ο συγγραφέας χρησιμοποίησε την πολεμική πεζογραφία για να ασχοληθεί με τη σύγχρονη φιλοσοφία και την κοινωνική κριτική. Η πλοκή του είναι γρήγορη και πικαρέσκα, παίζει με κλισέ, αφηγείται χωρίς υπερβολές και παρουσιάζει τα γεγονότα με ευθύ τρόπο. Το κείμενο περιλαμβάνει μια σειρά από ένθετες ιστορίες, όπου η κύρια ιστορία σταματά ενώ διάφοροι χαρακτήρες αφηγούνται τις δικές τους ιστορίες. Ο Αγαθούλης και οι συνοδοιπόροι του συμμετέχουν επίσης σε συχνούς φιλοσοφικούς διαλόγους, συζητώντας μια σειρά από θέματα της εποχής του Διαφωτισμού. Η επιτυχία του βασίζεται σε έναν στεγνό συνδυασμό πνευματώδους χιούμορ και σπαρακτικής τραγωδίας, ώστε να ασκήσει επιτυχώς την κριτική του για την ανθρώπινη κατάσταση.                                        

96.        Τρίστραμ Σάντυ (Λόρενς Στερν, 1759-1767) Δεν μπορεί να εξηγήσει τίποτα με απλό τρόπο και προσθέτει επεξηγηματικές ιστορίες που εκτρέπουν από την κεντρική, ώστε να προστεθεί πλαίσιο και χρωματισμός στην αφήγηση. Μια σημαντική επιρροή του είναι οι Gargantua και Pantagruel του Rabelais που ήταν μακράν ο αγαπημένος συγγραφέας του Sterne και στην αλληλογραφία του έκανε σαφές ότι θεωρούσε τον εαυτό του διάδοχο του Rabelais στη χιουμοριστική γραφή. Ένα απόσπασμα που ενσωμάτωσε ο Sterne αφορά «το μήκος και την καλοσύνη της μύτης». Η αφήγηση του Tristram Shandy οργανώνεται όχι σύμφωνα με χρονολογική σειρά, αλλά σύμφωνα με τις ιδιοτροπίες του μυαλού του αφηγητή και των χαρακτήρων του. Οι ιδιόρρυθμοι συσχετισμοί των χαρακτήρων με λέξεις, ήχους, αντικείμενα και ιδέες τραβούν συνεχώς την προσοχή τους σε παρεκβάσεις, οι περισσότερες από αυτές φαινομενικά άσχετες με την κατάσταση. Όταν ο γιατρός Σλοπ κάνει μια γέφυρα για να επισκευάσει τη μύτη του Τρίστραμ αφού τη συνέτριψε με τη λαβίδα του, για παράδειγμα, η λέξη «γέφυρα» θυμίζει στον Τόμπι το μοντέλο μάχης του και αποσπάται αμέσως η προσοχή του από το πολύ σοβαρό θέμα - ότι ο νεογέννητος ανιψιός του έχει τραυματιστεί - για να επικεντρωθεί στο χόμπι του. Στιγμές όπως αυτές απεικονίζουν παιχνιδιάρικα τη θεωρία του Locke για τη συσχέτιση των ιδεών, που υποστηρίζει ότι ο ανθρώπινος νους σχηματίζει συσχετισμούς μεταξύ αισθητηριακών εμπειριών και νοητικών διεργασιών που υπαγορεύουν τι «ξέρουμε» και πώς νιώθουμε. Οι χαρακτήρες του Tristram Shandy συχνά ωθούν τη συσχέτιση ιδεών του Locke σε εσκεμμένα ανόητα άκρα, καθώς παρασύρονται από τους συνειρμούς του μυαλού τους σε παράλογη συμπεριφορά. Αλλά το αφηγηματικό στυλ του Tristram Shandy δεν είναι απλώς κωμικό. Ανεξάρτητα από το πόσο αυθαίρετοι ή ανόητοι μπορεί να είναι, οι συνειρμοί και οι παρεκκλίσεις των χαρακτήρων έχουν πραγματικά αποτελέσματα στη ζωή του και διαμορφώνοντας την αφήγησή του γύρω τους, επεξηγεί σημαντικές πτυχές της ανθρώπινης εμπειρίας (Ο Άρτουρ Σοπενχάουερ το χαρακτήρισε ως «ένα από τα σπουδαιότερα μυθιστορήματα που είχαν γραφτεί»).

97. Ζυλί, ή Η νέα Ελοΐζα «Julie ou la Nouvelle Héloïse» (Ζαν Ζακ Ρουσσώ – 1761) Αποτελείται από 163 επιστολές που ανταλλάσσουν οι ήρωες και εκτείνεται σε μια περίοδο περίπου 12 ετών. Ο αρχικός τίτλος ήταν «Γράμματα δύο εραστών που ζουν σε μια μικρή πόλη στους πρόποδες των Άλπεων». Ο υπότιτλος του νέου τίτλου παραπέμπει στην τραγική μεσαιωνική ερωτική ιστορία της Ελοΐζας και του Πέτρου Αβελάρδου. Το έργο αναφέρεται στην ιστορία ενός νέου αδιανόητου έρωτα, λόγω διαφοράς της κοινωνικής τάξης, ανάμεσα σε έναν δάσκαλο ταπεινής καταγωγής και την αριστοκράτισσα μαθήτριά του και πρεσβεύει την κατάργηση των τάξεων μέσω του έρωτα. Προβάλλει επίσης την αγάπη για τη φύση και την αγροτική ζωή. Παρά τη μυθιστορηματική μορφή του, το έργο παρουσιάζεται και ως φιλοσοφικός διαλογισμός στον οποίο ο Ρουσσώ εκθέτει το όραμα και την ηθική του που συμφιλιώνει την αγνότητα και το απόλυτο πάθος σε μια αρμονική κοινωνία. 

98. Ossian           (Τζέιμς Μακφέρσον, 1762-1763) Είναι ο αφηγητής και ο υποτιθέμενος συγγραφέας ενός κύκλου επικών ποιημάτων που δημοσιεύτηκε από τον Σκωτσέζο Τζέιμς Μακφέρσον. Ο Μακφέρσον ισχυρίστηκε ότι είχε συλλέξει υλικό από στόμα σε στόμα στα σκωτσέζικα Γαελικά, που προερχόταν από αρχαίες πηγές, και ότι το έργο ήταν η δική του μετάφραση αυτού του υλικού. Ο Ossian βασίζεται στον Oisín, γιο του Fionn mac Cumhaill, ενός θρυλικού βάρδου στην ιρλανδική μυθολογία. Οι σύγχρονοι κριτικοί διχάστηκαν στην άποψή τους για την αυθεντικότητα του έργου, αλλά η τρέχουσα αποδοχή είναι ότι ο Μακφέρσον συνέθεσε σε μεγάλο βαθμό τα ποιήματα ο ίδιος, βασιζόμενος εν μέρει στην παραδοσιακή Γαελική ποίηση που είχε συλλέξει. Το έργο ήταν διεθνώς δημοφιλές, μεταφράστηκε σε όλες τις λογοτεχνικές γλώσσες της Ευρώπης και είχε μεγάλη επιρροή τόσο στην ανάπτυξη του ρομαντικού κινήματος όσο και στην Γαελική αναγέννηση. Η φήμη του Μακφέρσον στέφθηκε με την ταφή του ανάμεσα στους λογοτεχνικούς γίγαντες στο Αβαείο του Γουέστμινστερ. Ο W. P. Ker, στο Cambridge History of English Literature, παρατηρεί ότι «όλη η τέχνη του Μακφέρσον ως φιλολογικού απατεώνα δεν θα ήταν τίποτα χωρίς τη λογοτεχνική του ικανότητα». 

Φιλικός ποιητικός διάλογος (του Δημήτρη Βασιλείου)

Κάποιο πρωινό, πριν μερικές μέρες, ο αγαπημένος και παμπάλαιος φίλος μου, Σπύρος Κανιώρης, μου έστειλε μέσω τηλεφωνικού μηνύματος ένα ποίημά του, με τίτλο “ΕΙΜΑΙ ΤΟ ΤΩΡΑ”!

Εξεπλάγην τα μάλα! Δεν με είχε συνηθίσει σε τέτοια ποιητικά μηνύματα ο Σπύρος! Βρήκα θέση και τρόπο κάπου να παρκάρω  και ανοίγω το μήνυμα του Κανιώρη. Η προηγηθείσα έκπληξη μετετράπη σε χαρά και ικανοποίηση!

Το “ΕΙΜΑΙ ΤΟ ΤΩΡΑ” του Σπύρου μου άρεσε και με προκάλεσε! Με προκάλεσε να του απαντήσω. Μ’ αρέσουν τέτοιου είδους διάλογοι! Ξαναδιάβασα το “ΕΙΜΑΙ ΤΟ ΤΩΡΑ”μερικές φορές και μέχρι να επιστρέψω στο σπίτι, το μυαλό μου “δούλευε” την απάντηση στο μήνυμα του Σπύρου. Μπήκα στο σπίτι και  άρχισα να αποτυπώνω σ’ ένα χαρτί την απάντηση. Η απάντηση έχει ως τίτλο “ΑΥΡΙΟ ΓΙΝΕ”. Η απάντησή μου άρεσε στον Σπύρο, έτσι μου είπε.

Μετά από μια συζήτηση, συμφωνήσαμε, ο Σπύρος κι’ εγώ, να δημοσιοποιήσουμε αυτόν τον διάλογό μας, να τον μοιραστούμε με παλιούς και νέους φίλους μας.

Κι’ όποιος θέλει κι’ επιθυμεί, μπορεί να συμμετάσχει σ’ αυτόν τον διάλογο. 

 

ΕΙΜΑΙ ΤΟ ΤΩΡΑ!  (του Σπύρου Κανιώρη)

 

Ακούω το κύμα, ακούω τα πουλιά,

ακούω τα φύλλα των δέντρων, αγγίζω τους κορμούς,

μυρίζω πασχαλιές της άνοιξης!

 

Δεν ακούω τους ανθρώπους,

δεν ακούω αλυσοπρίονα,

δεν βλέπω τα έργα τους, δεν ακούω κραυγές,

μυρίζω γαλήνη!

                 

Ακούω την ησυχία του δάσους,

ακούω την αναπνοή του σκύλου,

νοιώθω την συντροφιά του!

               

Ακούω τα πουλιά, αγκαλιάζω τα ευκάλυπτα,

χαϊδεύω το σώμα τους,

υποκλίνομαι!

                   

Ακούω το βήμα μου, ακούω την άνοιξη, αδειάζω τις σκέψεις μου,

είμαι η φύση, είμαι το είναι μου,

είμαι το τώρα!

 

 Κυανή Ακτή, Πρέβεζα, 3 Απρίλη 2025               

          ΑΥΡΙΟ ΓΙΝΕ (του Δημήτρη Βασιλείου)

 

Ναι, το τώρα είσαι!

 

Το τώρα, που το χτες σου

σέρνεις σπλαχνικά

και με αγάπη περισσή,

το χτες, που ήταν αύριο για σένα

και τώρα έγινε τώρα.

 

Μα τώρα,

αύριο να γίνεις πρέπει,

για τα παιδιά που έρχονται

το χτες να κάνουν τώρα.

 

Αύριο γίνε,

για ότι αγαπάς,

που αγκαλιάζεις και πονάς.

 

Αύριο γίνε!

Αθήνα, 4 Απρίλη 2025  

Ο Δημήτρης Βασιλείου για την ποιητική ελευθερία του Νιζαμί

Ο αγαπημένος φίλος μου, απ’ την εποχή των πανεπιστημίων μας στην Σοβιετική Ένωση, ο Φιλάρετος, απ’ τις σελίδες του υπέροχου Παρατηρητηρίου Αειφορίας Ευβοϊκού προχώρησε σε μία, κατά την άποψή μου, εκπληκτικά σημαντική κίνηση - την παρουσίαση έργων της παγκόσμιας λογοτεχνικής δημιουργίας, υπό τον γενικό τίτλο: “ΚΑΘΕ ΒΙΒΛΙΟ ΕΙΝΑΙ ΕΝΑ ΤΡΕΝΟ”.

Κάθε βιβλίο είναι ένας νέος κόσμος, ένας καινούργιος πλανήτης που μας αποκαλύπτεται και μας βοηθάει στην πληρέστερη κατανόηση του σύμπαντος και ταυτόχρονα στην πληρέστερη κατανόηση της κοινωνί)ας, της φύσης και του ανθρώπου. Τα βιβλία είναι μια άλλη μορφή του κόσμου μας, ένας τρόπος που ενοποιεί το σύμπαν μας στην ιστορική του πορεία. Με τα βιβλία μπορεί ο άνθρωπος να περιδιαβαίνει στο χθες, στο σήμερα, στο αύριο. Όπως μπορείτε να δείτε στις προηγουμενες δημοσιεύσεις, πολλοί από τους δημιουργούς αυτών των "έργων - τρένων" είναι Ποιητές. Ποιητές σ’ όλους τους χρόνους και εποχές, σ’ όλους τους τόπους και σ’ όλες τις γλώσσες! Παντού και πάντα η ενοποιός, τον χρόνο, τον χώρο, τον άνθρωπο Ποίηση, όπως γράφω στον πρόλογο της ποιητικής μου συλλογής “Τα όνειρα περπάτησαν στη γη” (εκδόσεις “Άπαρσις”, Αθήνα, 2020).

Ένας απ’ αυτούς τους Ποιητές είναι ο Πέρσης Ποιητής  Νιζαμί Γκιαντζεβί (Νιζάμ - Ουντίν Αμπού Μωχάμετ Ιλιάς μπεν Γιουσούφ 1141 - 1209 ), για τον οποίο μπορείτε να διαβάσετε στο κείμενο που ακολουθεί. Είναι ο σημαντικότερος από τους επικούς ποιητές της εποχής του. Σήμερα θεωρείται και τιμάται ως ο "εθνικός" Ποιητής του Αζερμπαϊτζάν. Ο Νιζαμί ήταν ο μόνος από τους μεγάλους Ποιητές της εποχής του, ο οποίος ποτέ δεν δέχθηκε, επίμονα αρνούνταν, αποδεχόμενος τις όποιες επιπτώσεις, να εγκατασταθεί στην αυλή κάποιου ηγεμόνα, διατηρώντας την ποιητική του ελευθερία!

Λεϊλά και Μετζνούν

Το έργο είναι ένας θρύλος αραβικής προέλευσης, για τον Βεδουίνο ποιητή του 7ου αιώνα, Κουάις ιμπν αλ-Μουλάουα και της αγαπημένης του Λεϊλά μπιν  Μαντί (αργότερα γνωστής ως Λεϊλά αλ-Ααμιρίγια). "Ο θρύλος της Λεϊλά και του Μετζνούν πέρασε από την αραβική στην περσική, την τουρκική και την ινδική γλώσσα", κυρίως μέσα από το αφηγηματικό ποίημα που γράφτηκε το 584/1188 από τον Πέρση ποιητή Νιζαμί. Πρόκειται για ένα δημοφιλές ποίημα, που αφηγείται την ιστορία αγάπης των δύο νέων. Ο Λόρδος Βύρων το ονόμασε "Ρωμαίος και Ιουλιέτα της Ανατολής".

Ο Κουάις και η Λεϊλά ερωτεύτηκαν όταν ήταν νέοι, αλλά μεγαλώνοντας, ο πατέρας της Λεϊλά δεν τους επέτρεψε να είναι μαζί. Η Λεϊλά έγινε εμμονή για τον Κουάις. Η φυλή του Μπάνο Αμίρ του έδωσαν το όνομα Majnūn ( مجنون "τρελός"). Πολύ πριν από τον Νιζαμί, ο θρύλος κυκλοφόρησε σε διάφορες εκδοχές. Οι πρώτες προφορικές αναφορές σε αυτόν τεκμηριώνονται στο Kitab al- Aghani και στο Al-Shi'r wa-l-Shu'ara του Ibn Qutaybah. Οι αναφορές είναι ως επί το πλείστον πολύ σύντομες, με χαλαρή σύνδεση και μικρή ή καθόλου πλοκή. Ο Νιζαμί συνέλεξε κοσμικές και μυστικιστικές πηγές για τον θρύλο και παρουσίασε μια ζωντανή εικόνα των διάσημων εραστών. Στη συνέχεια, πολλοί άλλοι Πέρσες ποιητές τον μιμήθηκαν και έγραψαν τις δικές τους εκδοχές της ερωτικής ιστορίας.

 Iskandername (“Το βιβλίο του Αλεξάνδρου”)

Το αποκορύφωμα του καλλιτεχνικού επιτεύγματος του ποιητή είναι το επικό ποίημα «Iskandername» (Το βιβλίο του Αλεξάνδρου). Ο Nιζαμί δημιούργησε ένα έργο εγκυκλοπαιδικού πεδίου, σε στυλ συγκρητισμού. Συνέθεσε ζωροαστρικές παραδόσεις, μουσουλμανικές πεποιθήσεις, χρονικά Σασσανιδών και αρχαία ελληνική φιλοσοφία. Η πολύπλευρη ιστορική του επισκόπηση συγχωνεύεται με το θέμα της αγάπης και με μια περιγραφή της φιλοσοφικής έννοιας της ύπαρξης και των σκέψεων για το νόημα της ζωής. Το ποίημα χωρίζεται σε δύο ενότητες, το «Sharaf-Name», (το Βιβλίο της Δόξας) και το «Iqbal-Name» (το Βιβλίο της Ευτυχίας). Το «Iskandername» είναι η πληρέστερη και βαθύτερη αντανάκλαση των κοινωνικών ιδεών και των φιλοσοφικών επαγωγών του Νιζαμί. Ξεκίνησε να γράφει αυτό το βιβλίο όταν ήταν ήδη εξήντα, μια μεγάλη ηλικία για εκείνη την εποχή. Είναι ένα ποίημα που δίνει ιδιαίτερη έμφαση στο ευρύ δημιουργικό πεδίο των καλλιτεχνικών του σκέψεων. Ο χαρακτήρας του Νιζαμί, ο Ισκαντέρ (ο Μέγας Αλέξανδρος), είναι ένας εξιδανικευμένος μονάρχης και στρατιωτικός ηγέτης, είναι σοφός και δίκαιος, φέρνει τάξη σε όλο το βασίλειό του, ελευθερώνει τον λαό του από τη φτώχεια και την καταπίεση, αναλαμβάνει δημόσια οικοδομικά έργα, παίρνει συμβουλές από τους μορφωμένους και συλλογίζεται βαθιά. Μετατρέποντας το ιστορικό πρότυπο στην εικόνα του Ισκαντέρ, του ιδανικού μονάρχη, ο Νιζαμί καταφέρνει να παραμείνει πιστός στην ιστορία με πολλούς τρόπους.

Η ιστορία της Βασίλισσας Νουσάμπα είναι ένα από τα πιο αξιοσημείωτα τμήματα αυτού του επικού ποιήματος. Γνωρίζουμε ότι ο Μέγας Αλέξανδρος επισκέφτηκε τον Καύκασο και διηγούμενος την ιστορία μιας συνάντησης μεταξύ του Ισκαντέρ και της Βασίλισσας Νουσάμπα στη Μπαρντά (Αζερμπαϊτζάν), ο Νιζαμί υμνεί την ομορφιά και το μεγαλείο της φυσικής ομορφιάς της πατρίδας του.

Η Βασίλισσα Νουσάμπα είναι μια έξυπνη και δίκαια μονάρχης. Είναι μια ισχυρή βασίλισσα που διαχειρίζεται τις υποθέσεις της χώρας της με επιδεξιότητα. Οι κάτοικοι της Μπαρντά ζουν σε ειρήνη και ευημερία υπό την κυριαρχία της. Οι μέρες τους είναι χαρούμενες, γιατί η μονάρχης τους τους προστατεύει από τη φτώχεια και τις επιθέσεις των εχθρών. Ο Νιζαμί ήταν απρόσβλητος από τη μισαλλοδοξία και τον ασκητισμό, ο ήρωάς του είναι το ανθρώπινο είδος και η έντονη αγάπη του ανθρώπινου είδους για τη ζωή. Η σκηνή της γιορτής, στην οποία η Βασίλισσα Νουσάμπα τιμά τον Ισκαντέρ, είναι συμβολική και διδακτική. Αντί για φαγητό, η Βασίλισσα επιλέγει να σερβιριστούν πολύτιμοι λίθοι. Όταν ο μπερδεμένος και έκπληκτος Ισκαντέρ ρωτά το νόημα αυτού, λαμβάνει την εξής απάντηση:

 Το φεγγάρι γέλασε έντονα, με χιουμοριστικό τόνο,

Λέγοντας: Γιατί αρνείστε να φάτε πολύτιμους λίθους;

Θα προτιμούσατε να γεμίσετε άσκοπα τα αποθέματα σας,

Από πράγματα που δεν χρειάζεστε, που κερδίσατε στους πολέμους σας;

Τα λόγια της Νουσάμπα μεταφέρουν τις σκέψεις του Nιζαμί σχετικά με τη σκληρότητα των πολεμοχαρών, που ζουν μόνο για να εισβάλλουν και να λεηλατούν ξένα εδάφη και λαούς. Ο IΙσκαντέρ καθιέρωσε νέα τάξη και νέους νόμους στις χώρες όπου ήρθε. Βοήθησε τους κατοίκους, τους έσωσε από την καταστροφή, την κατάρρευση και τη φτώχεια, και τους προστάτευσε από τις επιθέσεις των επιδρομέων. Μόνο στη Μπαρντά, όπου κυβερνούσε η Βασίλισσα Νουσάμπα, δεν χρειαζόταν η βοήθειά του. Ήταν στην Μπαρντά, όπου ο Νιζαμί γνώρισε δικαιοσύνη, ευημερία, άνθηση πολιτισμού, ειρήνη και ήρεμη ζωή. Η απεικόνιση της Βασίλισσας Νουσάμπα δείχνει το υψηλότερο επίτευγμα της γυναίκας, ευφυής, ελεύθερη, και απελευθερωμένη από προκαταλήψεις.

Το δεύτερο τμήμα του βιβλίου ονομάζεται «Iqbal-Name», στο οποίο ο Νιζαμί απεικονίζει τον ήρωα του Ισκαντέρ ως μορφωμένο και φιλοσοφημένο προφήτη. Στο «Iqbal-Name», ο Νιζαμί αναπτύσσει έναν πλούτο λαογραφικών και λογοτεχνικών πηγών για να δημιουργήσει συναρπαστικούς φιλοσοφικούς και ηθικούς μύθους που χαρακτηρίζονται από τη βαθιά φιλοσοφική τους έννοια. Βλέπουμε μεγάλο μέρος της προσωπικής ζωής του Νιζαμί και την κατανόησή του για την ιστορία.

Τα βασικά θέματα αυτών των ιστοριών είναι η ιδέα της δικαιοσύνης και το κάλεσμα του ανθρώπου σε εμπνευσμένα έργα τέχνης στο όνομα της ευτυχίας και της ευημερίας. Και εδώ τονίζεται η σημασία της επιστήμης, της φιλοσοφίας, της μουσικής και των διαφόρων μορφών τέχνης στη ζωή μας. Ο Νιζαμί εξυμνεί την ευφυΐα, τη σοφία και την αξιοπρέπεια του εργαζόμενου ανθρώπου.

Ο συγγραφέας δείχνει τη βαθιά γνώση του ήρωά του στις βασικές μορφές της επιστήμης και της φιλοσοφίας. Ο Ισκαντέρ οργανώνει συζητήσεις στο παλάτι του, στις οποίες επικρατεί έναντι διάσημων ανδρών των γραμμάτων. Επτά σπουδαίες ελληνικές προσωπικότητες συμμετέχουν στη συζήτηση με τον Ισκαντέρ. Είναι οι Aristatalis (Αριστοτέλης), Valis (Θαλής της Μιλήτου), Bulinas (Απολλώνιος Τυανέας), Shoucrates (Σωκράτης), Furfurius (Πορφύριος της Τύρου), Hormus (Ερμής Τρισμέγιστος) και Aflatun (Πλάτωνας).

Ο Nιζαμί εμφυσά στον ήρωα του Ισκαντέρ το τεράστιο οικοδόμημα γνώσεων της ελληνικής φιλοσοφίας. Η αναχρονιστική τάξη (αυτοί οι άνδρες των γραμμάτων έζησαν σε πολύ διαφορετικές περιόδους) επιτρέπει στον Nιζαμί να μυήσει τους αναγνώστες του στις κύριες ιδέες της αρχαίας φιλοσοφίας, προσθέτοντας ταυτόχρονα τη δική του άποψη.

Η εξαιρετική ικανότητα του Ισκαντέρ ως φωτισμένου μονάρχη τον τοποθετεί πολύ ψηλά. Ένας θεϊκός αγγελιοφόρος του φέρνει την είδηση ότι έχει αναδειχθεί προφήτης. Ο Ισκαντέρ ξεκινά ένα υπέροχο ταξίδι, αλλά αυτή τη φορά για να καλέσει τον κόσμο να ακολουθήσει τον πραγματικό δρόμο της επιστήμης και της ανθρώπινης σοφίας. Ο Νιζαμί αγγίζει τα χαρακτηριστικά ενός ιδανικού μονάρχη σε όλα σχεδόν τα έργα του. Δημιούργησε τελικά ένα τέτοιο πρότυπο στον Ισκαντέρ.

Πηγή πληροφόρησης & οι 2 τελευταίες φωτό από τη Wikipedia