Η σύμβαση του ΟΗΕ για το δίκαιο της θάλασσας θεμέλιος λίθος για τη διευθέτηση διακρατικών διαφορών

Πώς μπορεί άραγε να δημιουργηθεί ένα πλαίσιο για την επίλυση διενέξεων σχετικών με τα θαλάσσια σύνορα και την εθνική κυριαρχία; Η σύμβαση του ΟΗΕ για το δίκαιο της θάλασσας έδωσε μια πρωτότυπη απάντηση, που ακόμη αποτελεί θεμέλιο λίθο για τη διευθέτηση διακρατικών διαφορών σχετικά με τα χωρικά ύδατα και την υφαλοκρηπίδα –και βεβαίως αφορά άμεσα την Ελλάδα.

www.monde-diplomatique.gr/cartes

Η Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS) είναι διεθνής συμφωνία που θεσπίζει νομικό πλαίσιο για όλες τις θαλάσσιες δραστηριότητες. Από τον Ιούνιο του 2016, 168 χώρες είναι συμβαλλόμενα μέρη.

Η Σύμβαση προέκυψε από την τρίτη Διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS III), η οποία πραγματοποιήθηκε μεταξύ 1973 και 1982. Αντικατέστησε τέσσερις συνθήκες της Σύμβασης του 1958 για την Ανοικτή Θάλασσα. Ετέθη σε ισχύ το 1994.

Ενώ ο Γενικός Γραμματέας των Ηνωμένων Εθνών λαμβάνει έγγραφα επικύρωσης και προσχώρησης και τα Ηνωμένα Έθνη παρέχουν υποστήριξη στις συνεδριάσεις των κρατών μελών της Σύμβασης, η Γενική Γραμματεία του ΟΗΕ δεν έχει άμεσο επιχειρησιακό ρόλο στην εφαρμογή της Σύμβασης. Ένας εξειδικευμένος οργανισμός του ΟΗΕ, ο Διεθνής Οργανισμός Ναυσιπλοΐας, διαδραματίζει, ωστόσο, κάποιο ρόλο, καθώς και άλλοι φορείς, όπως η Διεθνής Επιτροπή Φαλαινοθηρίας και η Διεθνής Αρχή των Θαλάσσιων Βυθών, η οποία ιδρύθηκε από την ίδια τη Σύμβαση.

Η Συνθήκη συστηματοποιεί και κωδικοποιεί τα πρότυπα και τις αρχές του διεθνούς ναυτικού δικαίου, τα οποία βασίζονται σε αιώνες ναυτιλιακής εμπειρίας και εκφράζονται σε μεγάλο βαθμό στον Καταστατικό Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών και τους τρέχοντες κανόνες διεθνούς ναυτικού δικαίου, όπως οι Συμβάσεις της Γενεύης του 1958. Ένα μεγάλο μέρος αυτών των απαιτήσεων ενισχύθηκαν περαιτέρω και επεκτάθηκαν.

Η Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας αποτελείται από προοίμιο, 17 μέρη και 9 παραρτήματα.

Μεταξύ άλλων, καλύπτει τα ακόλουθα θέματα

Χωρικά ύδατα

Η Σύμβαση ορίζει ότι κάθε κράτος έχει το δικαίωμα να καθορίσει τα χωρικά του ύδατα μέχρι ενός ορίου που δεν υπερβαίνει τα 12 ναυτικά μίλια, μετρούμενου από τη γραμμή βάσης που καθορίζεται στη Σύμβαση.

Στα πλοία δόθηκε το δικαίωμα αβλαβούς διέλευσης μέσω οποιωνδήποτε χωρικών υδάτων. Ως «αβλαβής διέλευση» ορίζεται από τη σύμβαση η διέλευση μέσα από ύδατα με ταχύ και συνεχή τρόπο, που δεν είναι «επιβλαβής για την ειρήνη, την καλή τάξη ή την ασφάλεια» του παράκτιου κράτους. Το ψάρεμα, η ρύπανση, η πρακτική των όπλων και η κατασκοπεία δεν είναι «αβλαβή», και τα υποβρύχια και άλλα υποθαλάσσια οχήματα πρέπει να πλοηγούνται στην επιφάνεια και να δείχνουν τη σημαία τους. Τα έθνη μπορούν επίσης να αναστείλουν προσωρινά την αβλαβή διέλευση σε συγκεκριμένες περιοχές των χωρικών τους υδάτων, εάν κάτι τέτοιο είναι απαραίτητο για την προστασία της ασφάλειάς τους.

Όταν οι ακτές δύο κρατών είναι γειτονικές ή αντικριστά, κανένα από αυτά τα κράτη δεν έχει το δικαίωμα, εκτός εάν συμφωνηθεί διαφορετικά, να επεκτείνει τα χωρικά του ύδατα πέρα ​​από μια μέση γραμμή της οποίας τα σημεία απέχουν ίση απόσταση από τα πλησιέστερα σημεία των γραμμών βάσης από τα οποία μετρώνται τα χωρικά ύδατα καθενός από τα εν λόγω κράτη, εκτός εάν λόγω της ύπαρξης ιστορικών δικαιωμάτων ή άλλων ειδικών περιστάσεων, είναι απαραίτητο να οριοθετηθούν τα χωρικά ύδατα και των δύο κρατών με άλλο τρόπο.

Συνορεύουσα ζώνη

Πέρα από το όριο των 12 ναυτικών μιλίων, υπάρχουν άλλα 12 ναυτικά μίλια από τη γραμμή βάσης, η συνορεύουσα ζώνη. Εδώ ένα κράτος μπορεί να συνεχίσει να επιβάλλει νόμους, για την: Αποτροπή παραβιάσεων των τελωνειακών, φορολογικών, μεταναστευτικών ή υγειονομικών νόμων και κανονισμών που διαπράττονται στο έδαφός του ή στα χωρικά του ύδατα; Τιμωρία των παραβιάσεων εκείνων των νόμων και κανονισμών που διαπράττονται στο έδαφός του ή στα χωρικά του ύδατα.

Αποκλειστική οικονομική ζώνη (ΑΟΖ)

Η αποκλειστική οικονομική ζώνη δεν μπορεί να εκτείνεται πέραν των 200 ν.μ. (370 χμ.) από τη γραμμή βάσης. Σε αυτήν την περιοχή, το παράκτιο έθνος έχει τα αποκλειστικά δικαιώματα εκμετάλλευσης όλων των φυσικών πόρων. Σε ειδικές περιστάσεις, ο όρος μπορεί να περιλαμβάνει τα χωρικά ύδατα και ακόμη και την υφαλοκρηπίδα. Πιο συγκεκριμένα, στην ΑΟΖ, το παράκτιο κράτος διαθέτει: Κυριαρχικά δικαιώματα για σκοπούς εξερεύνησης και εκμετάλλευσης, διατήρησης και διαχείρισης των φυσικών πόρων, έμβιων και μη, των υδάτων που γειτνιάζουν με τον βυθό και του βυθού και του υπεδάφους, καθώς και σε σχέση με άλλες δραστηριότητες με σκοπό την εξερεύνηση και οικονομική εκμετάλλευση της περιοχής, όπως παραγωγή ενέργειας που προέρχεται από τα υδάτινα ρεύματα και τους ανέμους;    Δικαιοδοσία, σύμφωνα με τις σχετικές διατάξεις της Σύμβασης, όσον αφορά:

o    ίδρυση και χρήση τεχνητών νησιών, εγκαταστάσεων και κατασκευών

o    θαλάσσια επιστημονική έρευνα

o    προστασία και διατήρηση του θαλάσσιου περιβάλλοντος

Άλλα δικαιώματα και υποχρεώσεις που προβλέπονται στην ίδια Σύμβαση.

Η ΑΟΖ εισήχθη για να σταματήσουν οι ολοένα και πιο έντονες συγκρούσεις για τα αλιευτικά δικαιώματα, αλλά και για τη δυνατότητα εξόρυξης του πετρελαίου. Από το 1947 που πέτυχε η υπεράκτια τοποθέτηση πλατφόρμας πετρελαίου στον Κόλπο του Μεξικού, η οποία επαναλήφθηκε σύντομα σε άλλα μέρη του κόσμου, μέχρι το 1970 ήταν τεχνικά εφικτό να λειτουργήσει σε ύδατα βάθους 4.000 μέτρων. Τα ξένα κράτη έχουν την ελευθερία ναυσιπλοΐας και υπερπτήσεων πάνω από την ΑΟΖ, με την επιφύλαξη των κανονισμών των παράκτιων κρατών. Τα ξένα κράτη μπορούν επίσης να τοποθετήσουν υποθαλάσσιους σωλήνες και καλώδια.

Υφαλοκρηπίδα

Είναι η φυσική προέκταση μιας ηπείρου, η οποία καλύπτεται κατά τη διάρκεια μεσοπαγετώνων περιόδων όπως η σημερινή εποχή από σχετικά ρηχές θάλασσες και κόλπους. Ξεκινάει από την ακτή και συνήθως καταλήγει σε ένα σημείο στην περιοχή της αυξανόμενης κλίσης. Ο βυθός πίσω από αυτή την κλίση είναι το υφαλοπρανές. Πίσω από το υφαλοπρανές βρίσκεται το ηπειρωτικό ανύψωμα, που καταλήγει να ενώνεται με τον βαθύ βυθό, την αβυσσαλέα πεδιάδα.

Σε χωρικά ύδατα 12 μιλίων

Σύμφωνα με τη Σύμβαση, η υφαλοκρηπίδα ενός παράκτιου κράτους περιλαμβάνει την κοίτη και το υπέδαφος των υποθαλάσσιων περιοχών που εκτείνονται πέρα ​​από τα χωρικά ύδατά του και σε όλη τη φυσική επέκταση της επικράτειάς του μέχρι το εξωτερικό άκρο του ηπειρωτικού περιθωρίου ή μέχρι μια απόσταση των 200 ν.μ. από τη γραμμή βάσης, στην περίπτωση όπου το εξωτερικό άκρο της ηπείρου δεν φτάνει σε αυτή την απόσταση. Με τη σειρά του, το ηπειρωτικό περιθώριο περιλαμβάνει τη βυθισμένη επιμήκυνση της ηπειρωτικής μάζας του παράκτιου κράτους και αποτελείται από την κοίτη και το υπέδαφος της υφαλοκρηπίδας, το υφαλοπρανές και το ηπειρωτικό ανύψωμα. Δεν περιλαμβάνει τον βαθύ ωκεάνιο πυθμένα με τις ωκεάνιες κορυφογραμμές του ή το υπέδαφός του.

Η υφαλοκρηπίδα ενός κράτους μπορεί να υπερβαίνει τα 200 ν.μ. μέχρι να τελειώσει η φυσική παράταση. Ωστόσο, δεν μπορεί ποτέ να υπερβαίνει τα 350 ν.μ. (650 χλμ.) από τη γραμμή βάσης, ούτε μπορεί να υπερβαίνει τα 100 ν.μ. (190 χλμ) πέρα από το ισοβαθές των 2.500 μέτρων (η γραμμή που συνδέει το βάθος των 2 500 μ). Τα παράκτια κράτη έχουν το δικαίωμα να συλλέγουν ορυκτά και μη έμβια υλικά στο υπέδαφος της υφαλοκρηπίδας τους, με τον αποκλεισμό άλλων κρατών. Τα παράκτια κράτη έχουν επίσης αποκλειστικό έλεγχο στους έμβιους πόρους που είναι «συνδεδεμένοι» στην υφαλοκρηπίδα, αλλά όχι σε πλάσματα που ζουν στη στήλη του νερού πέρα από την αποκλειστική οικονομική ζώνη.

Η Σύμβαση, μεταξύ άλλων θεμάτων, καθιερώνει έναν ορισμό για το αρχιπελαγικό κράτος και τον τρόπο με τον οποίο μπορεί να καθορίσει τα όριά του.

Θεσπίζει γενικές υποχρεώσεις για την προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος και την ελευθερία της επιστημονικής έρευνας στην ανοιχτή θάλασσα. Δημιουργεί επίσης ένα καινοτόμο νομικό καθεστώς για την οργάνωση και τον έλεγχο των δραστηριοτήτων στον βυθό της θάλασσας και στον πυθμένα του ωκεανού και στο υπέδαφός του εκτός των ορίων της εθνικής δικαιοδοσίας (τομέας που ονομάζεται Ζώνη), που ανακηρύχθηκε κοινή κληρονομιά της ανθρωπότητας (η Ζώνη και οι πόροι της) και για την οποία είναι αρμόδια η Διεθνής Αρχή των Θαλάσσιων Βυθών, ιδίως με σκοπό τη διαχείριση των πόρων της.

Αναγνωρίζει τα περίκλειστα κράτη, δηλαδή τα κράτη που δεν έχουν θαλάσσια ακτή, το δικαίωμα πρόσβασης από και προς τη θάλασσα, χωρίς να υπόκεινται σε δασμούς, φόρους ή άλλες επιβαρύνσεις από τα κράτη διέλευσης, με εξαίρεση τα τέλη που επιβάλλονται για συγκεκριμένες υπηρεσίες που παρέχονται σε σχέση με αυτές τις μετακινήσεις.

Οι ασαφείς και οι διαφωνούντες

Η θέση των ΗΠΑ απέναντι στη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS) είναι παράδοξη: αν και ποτέ δεν την κύρωσαν, αυτοανακηρύχθηκαν σε προστάτη του δικαίου της θάλασσας και πραγματοποιούν ναυτικές επιχειρήσεις για να υπενθυμίσουν την αρχή της ελευθερίας της ναυσιπλοΐας εντός των χωρικών υδάτων άλλων κρατών, ιδιαίτερα στη Θάλασσα της Νότιας Κίνας, στα ανοιχτά των νήσων Πάρασελ και Σπάρτλεϋ, των οποίων την κυριότητα διεκδικεί η Κίνα. Το Τμήμα ΧΙ της UNCLOS αναδιατυπώθηκε για να ικανοποιήσει την Ουάσιγκτον και, από την εποχή του Ρόναλντ Ρήγκαν, όλοι οι πρόεδροι των ΗΠΑ έχουν ταχθεί υπέρ της Σύμβασης, με εξαίρεση τον Ντόναλντ Τραμπ, ο οποίος δεν είχε λάβει θέση για το ζήτημα. Η κυβέρνηση του Μπαράκ Ομπάμα είχε περιλάβει την υιοθέτηση του κειμένου στις προτεραιότητές της, όμως οι διαδικασίες κύρωσης των διεθνών συμβάσεων από τη Γερουσία αποτελούν εμπόδιο, καθώς απαιτούν πλειοψηφία δύο τρίτων.

Αντίθετα, η Κίνα, η οποία έχει υπογράψει τη Σύμβαση από το 1982, δίνει την εντύπωση ότι αποστασιοποιείται από αυτό το μνημείο του διεθνούς δικαίου. Εξαρχής, το Πεκίνο είχε αρνηθεί στα πολεμικά πλοία την αρχή της αβλαβούς διέλευσης από τα χωρικά του ύδατα. Μετά την απόφαση της 12ης Ιουλίου 2016 σχετικά με τη Θάλασσα της Νότιας Κίνας, η Λαϊκή Δημοκρατία αρνείται τον χαρακτήρα της Σύμβασης ως «Συντάγματος των Ωκεανών» και αναπτύσσει νέες νομικές έννοιες προκειμένου να υποστηρίξει όλα όσα θεωρεί ως ιστορικά της δικαιώματα σε αυτή τη ζώνη. Για τον σκοπό αυτό, μπορεί να υπολογίζει στην υποστήριξη μερικών «διαφωνούντων» με το δίκαιο της θάλασσας: ορισμένων κρατών της Λατινικής Αμερικής που θεωρούν ότι διαθέτουν πλήρη εθνική κυριαρχία και όχι απλή δικαιοδοσία στα 200 ναυτικά μίλια των ΑΟΖ τους, αλλά και χωρών όπως η Τουρκία, που διατυπώνουν τις δικές τους θέσεις πάνω στο δίκαιο των νήσων. Αυτές οι αμφισβητήσεις από μια δύναμη πρώτου μεγέθους παραμένουν περιθωριακές και δεν έχουν επίπτωση στο σύνολο της αρχιτεκτονικής του δικαίου της θάλασσας. Ωστόσο, η στάση του Πεκίνου θα μπορούσε να παρακινήσει και άλλες χώρες να πάρουν αποστάσεις από το δίκαιο της θάλασσας.

Πηγές: Κύρωση της Σύμβασης του ΟΗΕ από την Ελλάδα

Το δίκαιο της θάλασσας, ένα διπλωματικό κατόρθωμα

Βικιπαιδεια