Η αιτιότητα και πως να την αποκαλύψετε

Φωτο: Ζησούλα Ντάσιου (Focus Anima)

Είναι επιστημονική και μεθοδολογική αρχή που περιγράφει μια σχέση αιτίου - αποτελέσματος μεταξύ γεγονότων ή φαινομένων, σύμφωνα με την οποία ένα γεγονός προκαλεί ένα άλλο.

Με βάση τις διαθέσιμες πληροφορίες, αναλύεται η υπάρχουσα κατάσταση: δηλ. εντοπίζονται τα κύρια προβλήματα και οι μεταξύ τους κύριες διασυνδέσεις με σχέση αιτίου – αιτιατού. Όλα απεικονίζονται σε ένα σχεδιάγραμμα που ονομάζεται «δέντρο προβλημάτων». Είναι σημαντικό όλες οι πιθανές επιλογές να παραμένουν ανοιχτές κατά την ανάλυση του προβλήματος. Ο στόχος σε αυτό το πρώιμο στάδιο είναι να δημιουργηθεί μια επισκόπηση της κατάστασης, αργότερα στη διαδικασία εμβάθυνσης της εξέτασης η προοπτική θα περιοριστεί και συγκεκριμενοποιηθεί. Σημειώνουμε ότι πάντα δουλεύουμε συλλογικά, με συγκροτημένη ομάδα εργασίας. Παρακάτω ακολουθεί η περιγραφή της ανάλυσης σε τρία βήματα:

 Πρώτο βήμα: Διατυπώστε τα προβλήματα

Προσδιορίστε τα υπάρχοντα προβλήματα – όχι τα πιθανά ούτε τα φανταστικά ή μελλοντικά, αλλά τα σημερινά; Διατυπώστε ένα πρόβλημα σαν μια υπάρχουσα αρνητική κατάσταση και όχι σαν την απουσία λύσης; Διατυπώστε τα κύρια προβλήματα ανά λειτουργία, τμήμα, περιοχή πωλήσεων, προμηθευτή, συνεργαζόμενη άλλη εταιρεία κλπ.

Δεύτερο βήμα: Επιλέξτε το σημαντικότερο σημείο εκκίνησης

Προσδιορίστε τα μεγάλα υπάρχοντα προβλήματα, με βάση τις διαθέσιμες πληροφορίες; Επιλέξτε ένα εστιακό πρόβλημα για την ανάλυση.

Κάθε συμμετέχων στην ομάδα εργασίας πρέπει να διατυπώσει μια πρόταση για το κύριο εστιακό πρόβλημα μεταξύ όλων των άλλων που καθορίστηκαν ή το κεντρικό σημείο του συνολικού προβλήματος. Το θέμα που καθοδηγεί τη συζήτηση και την επιλογή του εστιακού προβλήματος είναι τα ενδιαφέροντα και τα προβλήματα όχι μόνο της εταιρείας (που έχουν βέβαια πρωτεύοντα ρόλο), αλλά και όλων των ομάδων συμφερόντων που εμπλέκονται στη λειτουργία της. 

Το εστιακό πρόβλημα πρέπει να συζητηθεί και να συμφωνηθεί στην ομάδα εργασίας με τελική ομοφωνία ή έστω απόλυτη πλειοψηφία. Αν η ομάδα κρίνει ότι τα σημαντικά προβλήματα είναι περισσότερα του ενός, τότε θα ακολουθήσουν περισσότερα του ενός επόμενα (τρίτα) βήματα. Αλλά πάλι η εταιρεία θα πρέπει να ασχοληθεί με την επίλυση κάποιου από αυτά κατά προτεραιότητα. Άμεσα το πρώτο, μετά από εξάμηνο το δεύτερο κλπ.

Τρίτο βήμα: Αναπτύξτε το δέντρο προβλημάτων

Προσδιορίστε ουσιαστικές και άμεσες αιτίες (γενεσιουργές) του εστιακού προβλήματος; Προσδιορίστε ουσιαστικές και άμεσες επιπτώσεις (έμμεσες αιτίες και άμεσα αιτιατά) του εστιακού προβλήματος; Κατασκευάστε ένα δέντρο προβλημάτων που δείχνει τις αιτίες και τα αποτελέσματα; Ελέγξτε το δέντρο προβλημάτων, επαληθεύστε την εγκυρότητα και την πληρότητά του και κάντε τις απαραίτητες προσαρμογές.

Κατά την ανάπτυξη του δέντρου προβλημάτων, οι έμμεσες και γενεσιουργές αιτίες του εστιακού προβλήματος τοποθετούνται παράλληλα κάτω από αυτό και τα σχετικά αποτελέσματα τους, δηλαδή τα άμεσα αιτιατά τοποθετούνται στη γραμμή πάνω από αυτό.

Τα αίτια και τα αποτελέσματα πρέπει να αναπτυχθούν περαιτέρω σύμφωνα με την ίδια αρχή για να σχηματιστεί το δέντρο προβλημάτων. Οι γενεσιουργές αιτίες μπορεί να είναι περισσότερες από μια και μπορεί να συνδέονται μεταξύ τους. Οι έμμεσες αιτίες επίσης μπορεί να συνδέονται μεταξύ τους και να δημιουργούν άλλες έμμεσες δεύτερου βαθμού.

Μπορούν να οπτικοποιηθούν οι ποιοτικές σχέσεις με σχήματα διασυνδέσεων των άμεσων, έμμεσων και πρωτογενών αίτιων και αποτελεσμάτων για το κάθε ένα από αυτά (βλ.σχήμα)

Στο παράδειγμα μπορούμε να παρατηρήσουμε ότι:

Υπάρχουν δυο γενεσιουργές αιτίες που αλληλοεπηρεάζονται (θα μπορούσαν και να μην αλληλοεπιδρούσαν, ή να ήταν περισσότερες ή μόνο μια)

Η 1η γενεσιουργός δημιουργεί τη 1η έμμεση και συντελεί στη δημιουργία της 2ης έμμεσης, ενώ η 2η γενεσιουργός δημιουργεί την 3η έμμεση και συντελεί με τη σειρά της και αυτή στη δημιουργία της 2ης έμμεσης αιτίας. Αν υπήρχε στο παράδειγμα μια γενεσιουργός (έστω μόνο η 1η), τότε δεν θα είχε αλληλεπίδραση με καμία άλλη (ίσως ήταν πιο αδύνατη ή πιο ελέγξιμη) και παράλληλα θα υπήρχαν μόνο δυο έμμεσες αιτίες (η 1η και η 2η)

Οι 3 έμμεσες αιτίες με τη σειρά τους εμφανίζουν το κύριο πρόβλημα, που αυτό με τη σειρά του εμφανίζει τα τρία άμεσα αιτιατά (αποτελέσματα)