Τρία θεατρικά έργα για τις διαφορετικές όψεις της ανθρώπινης μοίρας: Ηλέκτρα (Σοφοκλή), Βάκχαι, Οιδίπους επί Κολωνώ.

Νίκος Χατζηκυριάκος - Γκίκας.  Μαινάδες 1970

Συνολικά, τα τρία έργα αποτυπώνουν τρεις διαφορετικές όψεις της ανθρώπινης μοίρας: την ανυποχώρητη διεκδίκηση δικαιοσύνης (Ηλέκτρα), την τιμωρία της ύβρεως (Βάκχαι), και την μεταμόρφωση του πάθους σε λύτρωση (Οιδίπους επί Κολωνώ).

Ηλέκτρα (Σοφοκλής - 409 π.Ε) Εστιάζει στην έννοια της δικαιοσύνης και του χρέους προς τον πατέρα και την οικογενειακή τιμή. Το έργο αναδεικνύει το ατομικό ηθικό σθένος και την αφοσίωση στο καθήκον, ακόμη και αν η εκδίκηση σημαίνει αιματοχυσία. Αποτελεί μια από τις πλέον χαρακτηριστικές τραγωδίες του αρχαίου ελληνικού θεάτρου, γραμμένη προς το τέλος της ζωής του ποιητή. Παρά την απουσία των θεών από τη σκηνή, η ιδέα της θείας δικαιοσύνης αιωρείται. Η πράξη της εκδίκησης φαίνεται σαν χρέος προς τον Δία και τους άγραφους νόμους. Το έργο αντλεί το θέμα του από τον κύκλο των Ατρειδών, εστιάζοντας στη μορφή της Ηλέκτρας, κόρης του Αγαμέμνονα και της Κλυταιμνήστρας. Η τραγωδία ξεκινά μετά τη δολοφονία του Αγαμέμνονα από τη σύζυγό του και τον εραστή της, Αίγισθο, και αναπτύσσεται γύρω από την αναμονή της εκδίκησης και την επιμονή της Ηλέκτρας να τιμωρηθούν οι φονείς του πατέρα της.

Η Ηλέκτρα παρουσιάζεται ως μια γυναίκα γεμάτη πάθος και δύναμη, που παραμένει ακλόνητη στην αφοσίωσή της στον νεκρό πατέρα της και στην ανάγκη να αποδοθεί δικαιοσύνη. Παρουσιάζεται ως γυναίκα-σύμβολο αφοσίωσης και αδιάλλακτης επιμονής. Δεν διστάζει μπροστά στην προσωπική της δυστυχία, αν αυτό σημαίνει ότι θα αποδοθεί δικαιοσύνη. Ζει σε καθεστώς καταπίεσης στο παλάτι των Μυκηνών, περιφρονημένη από τη μητέρα της και τον Αίγισθο, ενώ η αδελφή της, Χρυσόθεμις, προτείνει μια πιο μετριοπαθή και συμβιβαστική στάση. Η Ηλέκτρα όμως απορρίπτει κάθε προοπτική υποταγής και προβάλλει ως τραγική μορφή της ανυποχώρητης αλήθειας και αξιοπρέπειας.

Η επιστροφή του Ορέστη, του αδελφού της, σηματοδοτεί την κορύφωση του δράματος. Με τη βοήθεια του παιδαγωγού του, εμφανίζεται αρχικά μεταμφιεσμένος, ανακοινώνοντας ψευδώς τον θάνατό του, ώστε να αιφνιδιάσει την Κλυταιμνήστρα και τον Αίγισθο. Το σχέδιο στέφεται με επιτυχία: η μητέρα θανατώνεται από τον ίδιο τον Ορέστη, και το έργο καταλήγει με τον θρίαμβο της εκδίκησης. Ωστόσο, πίσω από τον θρίαμβο αυτόν διαφαίνεται και η τραγικότητα της κατάστασης: το αίμα ξεπλένεται με αίμα, και ο κύκλος της βίας δεν παύει.

Συγκριτικά με την Ηλέκτρα του Ευριπίδη, το έργο του Σοφοκλή δίνει μεγαλύτερη έμφαση στο ηρωικό σθένος και στην αφοσίωση της κόρης στον πατέρα. Ο χαρακτήρας της αναδεικνύεται ως πρότυπο αφοσίωσης στην οικογενειακή τιμή και στη δικαιοσύνη, ακόμη κι αν το τίμημα είναι η καταστροφή. Ο Σοφοκλής δεν ενδιαφέρεται τόσο για τα ψυχολογικά διλήμματα, όσο για την ανάδειξη της ανθρώπινης σταθερότητας απέναντι στις αντιξοότητες και στο ηθικό χρέος.

Θεματικά, η Ηλέκτρα φωτίζει ζητήματα όπως η σχέση πατρίδας και οικογένειας, η σημασία της μνήμης και της πίστης στους προγόνους, αλλά και η τραγική αδυναμία του ανθρώπου να ξεφύγει από τον κύκλο της βίας και της μοίρας. Ο ποιητής παρουσιάζει μια ηρωίδα που ξεπερνά τα όρια του φύλου και της κοινωνικής της θέσης, ενσαρκώνοντας την ιδέα της αταλάντευτης προσήλωσης στο δίκαιο. Η τραγωδία αυτή του Σοφοκλή δεν είναι μόνο αφήγηση εκδίκησης, αλλά και στοχασμός πάνω στη φύση της ανθρώπινης αξιοπρέπειας. Η Ηλέκτρα υψώνεται σε διαχρονικό σύμβολο αντίστασης απέναντι στην αδικία και υπογραμμίζει το μεγαλείο αλλά και το βάρος του ηθικού χρέους

Βάκχαι  (Ευριπίδης - 405 π.Ε) Θέτει στο κέντρο τη σύγκρουση ανάμεσα στη λογική και το άλογο, την ανθρώπινη εξουσία και τη θεϊκή δύναμη. Είναι μια τραγωδία που μιλά για τα όρια του ανθρώπου, την αναγκαιότητα να αποδεχθεί την πλευρά του ασυνείδητου και του μυστηρίου. Αποτελεί το κύκνειο άσμα του Ευριπίδη, γραμμένη λίγο πριν από τον θάνατό του. Ο Διόνυσος είναι παρών ως κυρίαρχος θεός-σκηνοθέτης, τιμωρός και ταυτόχρονα φορέας του μυστηρίου. Εδώ οι θεοί δεν είναι απλώς δίκαιοι, αλλά τρομακτικοί και ανεξιχνίαστοι. Εξετάζει τη δύναμη του διονυσιακού (φυσικού) στοιχείου και την αναπόφευκτη σύγκρουσή του με την ανθρώπινη λογική και την πολιτική εξουσία. Στο επίκεντρο βρίσκεται ο θεός Διόνυσος, ο οποίος επιστρέφει στη Θήβα, πατρίδα της μητέρας του Σεμέλης, για να επιβάλει την αναγνώρισή του ως θεού και να τιμωρήσει όσους αμφισβήτησαν τη θεϊκή του καταγωγή. Ο Διόνυσος εμφανίζεται με ανθρώπινη μορφή και με συνοδεία των μαινάδων, γυναικών παραδομένων στην έκσταση και στον ενθουσιασμό. Απέναντί του βρίσκεται ο βασιλιάς Πενθέας, εγγονός του Κάδμου, ο οποίος ενσαρκώνει τη λογική, την τάξη και την άρνηση απέναντι στο μυστήριο και την παραφορά του διονυσιακού. Ο Πενθέας θεωρεί τον Διόνυσο ψεύτικο θεό και τους οπαδούς του επικίνδυνους για την κοινωνική συνοχή. Η σύγκρουση των δύο είναι αναπόφευκτη.

Το δράμα κορυφώνεται με την παγίδευση του Πενθέα. Ο Διόνυσος, με δόλο και γοητεία, τον παρασύρει να μεταμφιεστεί σε γυναίκα για να παρακολουθήσει τις μαινάδες στο βουνό. Εκεί, μέσα στην έκσταση, οι μαινάδες τον κατασπαράζουν, με πρωταγωνίστρια τη μητέρα του, την Αγάβη, η οποία δεν αναγνωρίζει τον ίδιο της τον γιο. Όταν η έκσταση παρέλθει, η φρίκη της αλήθειας καταρρακώνει την οικογένεια των Λαβδακιδών. Η κοινότητα διαλύεται από την αδυναμία να συμφιλιωθεί με τη θεϊκή δύναμη. Ο Πενθέας συγκρούεται με τον Διόνυσο, αλλά η ήττα του παρασύρει και την πόλη.

Οι Βάκχες είναι έργο βαθιά αμφίσημο και πολυσήμαντο. Ο Ευριπίδης δεν προσφέρει εύκολες απαντήσεις. Από τη μια, ο Πενθέας αντιπροσωπεύει την αλαζονεία της λογικής που αρνείται το μυστήριο, αλλά και την πολιτική εξουσία που δεν αναγνωρίζει τα όρια της. Από την άλλη, ο Διόνυσος παρουσιάζεται ως σκληρός και εκδικητικός θεός, που απαιτεί τυφλή υποταγή και φέρνει τον όλεθρο. Η τραγωδία φέρνει στο προσκήνιο τα δίπολα λογική – παραφορά, τάξη – χάος, ανθρώπινο – φυσικό, δείχνοντας ότι ο άνθρωπος δεν μπορεί να ελέγξει όλες τις δυνάμεις της φύσης και της ψυχής.

Το έργο αντανακλά και την πολιτική και κοινωνική κρίση της Αθήνας του τέλους του Πελοποννησιακού Πολέμου. Ο Ευριπίδης, με μια σχεδόν προφητική ματιά, παρουσιάζει τη σύγκρουση των αξιών και τη διάλυση της κοινωνικής συνοχής. Το διονυσιακό στοιχείο εκφράζει το άλογο, το ανεξέλεγκτο, που όμως είναι απαραίτητο για την πληρότητα της ζωής. Η άρνησή του οδηγεί στην καταστροφή, όπως συμβαίνει με τον Πενθέα.

Οι Βάκχες έχουν χαρακτηριστεί ως η πιο «διονυσιακή» τραγωδία. Συνδυάζουν την ποίηση με τη φρίκη, το μυστήριο με την αιματηρή λύση, προβάλλοντας την ακατανίκητη δύναμη του θεϊκού και τη μικρότητα του ανθρώπου. Η τραγωδία αυτή στέκει ως μια από τις κορυφές του παγκόσμιου θεάτρου, αποτυπώνοντας με αξεπέραστο τρόπο την αιώνια σύγκρουση λογικής και μυστικισμού.

Οιδίπους επι Κολωνώ (Σοφοκλής - 401 π.Ε) Επικεντρώνεται στη λύτρωση μέσα από τον πόνο. Ο Οιδίπους, από μίασμα, μετατρέπεται σε ιερή μορφή. Εδώ η τραγωδία ξεπερνά την έννοια της εκδίκησης ή της τιμωρίας και οδηγεί σε στοχασμό για τον θάνατο και τη συμφιλίωση με τη μοίρα. Είναι το τελευταίο έργο του Σοφοκλή, παρουσιασμένο το 401 π.Χ., μετά τον θάνατό του, από τον εγγονό του. Αποτελεί τη συνέχεια της τραγικής ιστορίας του Οιδίποδα, μετά τον Οιδίποδα Τύραννο, και ολοκληρώνει το δράμα της ζωής του ήρωα. Ο Σοφοκλής, σε βαθιά γεράματα, επιστρέφει στο πρόσωπο που τον καθιέρωσε και προσφέρει ένα έργο γεμάτο στοχασμό, μελαγχολία, αλλά και υπερβατική γαλήνη. Η τραγικότητα παίρνει ήπια μορφή. Ο θάνατος δεν είναι καταστροφή, αλλά ύψωση και λύτρωση. Πρόκειται για μια σχεδόν λυρική εκδοχή της τραγωδίας.

Το έργο διαδραματίζεται στον Κολωνό, προάστιο της Αθήνας και πατρίδα του ίδιου του Σοφοκλή. Ο Οιδίπους, τυφλός και εξόριστος, περιπλανώμενος με τη θυγατέρα του Αντιγόνη, φτάνει εκεί, αναζητώντας καταφύγιο και λύτρωση. Ο ίδιος έχει μετατραπεί από βασιλιάς σε ικέτη, όμως μέσα από τη δοκιμασία και τον πόνο αποκτά μια νέα, σχεδόν ιερή διάσταση. Οι χρησμοί προαναγγέλλουν ότι ο τόπος του θανάτου του θα φέρει μεγάλη ευλογία και προστασία σε εκείνη την πόλη που θα τον φιλοξενήσει.

Η σύγκρουση αναζωπυρώνεται με την εμφάνιση των γιων του, Ετεοκλή και Πολυνείκη, που διεκδικούν την εξουσία στη Θήβα και προσπαθούν να κερδίσουν τον πατέρα τους με το μέρος τους. Ο Οιδίπους, απορρίπτοντας και τους δύο, καταριέται τους γιους του, προλέγοντας τον αλληλοσπαραγμό τους. Αντίθετα, η τρυφερή παρουσία της Αντιγόνης και της Ισμήνης αναδεικνύει τη σημασία της αφοσίωσης και της αγάπης ως αντίβαρο στη φιλοδοξία και στην αλαζονεία.

Κομβική είναι η φιγούρα του Θησέα, βασιλιά της Αθήνας, που δέχεται τον Οιδίποδα με σεβασμό και του προσφέρει άσυλο. Ο Θησέας ενσαρκώνει το ιδανικό του δίκαιου και φιλόξενου άρχοντα, σε αντιπαράθεση με τη σκληρότητα των Θηβαίων. Η κοινότητα (Αθήνα) εκπροσωπούμενη από το Θησέα αγκαλιάζει τον ξένο που βρίσκει σε αυτήν πηγή προστασίας. Η σχέση του ήρωα με την πόλη είναι σχέση αμοιβαίας ευεργεσίας. Μέσα από αυτή τη σχέση, ο Σοφοκλής προβάλλει και το μεγαλείο της αθηναϊκής δημοκρατίας, ενώ ο ίδιος ο Κολωνός αποκτά σχεδόν μυθική διάσταση, ως τόπος λύτρωσης.

Το τέλος του Οιδίποδα παρουσιάζεται με μυσταγωγικό τρόπο. Ο ήρωας οδηγείται από τον Θησέα σε έναν ιερό τόπο, όπου εξαφανίζεται αθόρυβα, χωρίς θάνατο βίαιο ή ταπεινωτικό, αλλά σαν να περνά σε μια ανώτερη σφαίρα ύπαρξης. Ο θάνατός του είναι η υπέρτατη κάθαρση: από αμαρτωλός και μίασμα, ο Οιδίπους ανυψώνεται σε προστάτη ήρωα, αποκαθιστώντας την τιμή του. Στη παρούσα τραγωδία το θείο παρουσιάζεται μέσα από τη γαλήνια αποδοχή του θανάτου και τη μετατροπή του ήρωα σε ημίθεο. Δεν υπάρχει καμιά  θεϊκή τιμωρία, αλλά θεϊκή λύτρωση.

Η τραγωδία αυτή δεν είναι τόσο έργο δράσης όσο στοχασμού. Ο Σοφοκλής εξετάζει θέματα όπως η μοίρα, η ανθρώπινη αδυναμία, η έννοια της δικαιοσύνης, αλλά και η δυνατότητα της λύτρωσης μέσα από τον πόνο. Ο Οιδίπους, αν και καταβεβλημένος, κατακτά μια εσωτερική δύναμη και ηρεμία, γινόμενος σύμβολο συμφιλίωσης με το αναπόφευκτο. Από βασιλιάς-τραγικό θύμα της μοίρας, μετατρέπεται σε σοφό και σχεδόν ιερό πρόσωπο. Δεν είναι πια το σύμβολο της ύβρεως, αλλά της συμφιλίωσης.

Ο Οιδίπους επί Κολωνώ συνδυάζει προσωπικό βίωμα του ποιητή με παγκόσμια ζητήματα. Είναι το κύκνειο άσμα του Σοφοκλή, όπου η τραγωδία συναντά την ελπίδα και το σκοτάδι δίνει τη θέση του σε μια υπερβατική γαλήνη. Ο Οιδίπους κλείνει την πορεία του όχι με ντροπή, αλλά με δόξα, προσφέροντας ένα από τα πιο βαθιά και συγκινητικά μηνύματα της αρχαίας τραγωδίας

Φωτιά να πάρει το μυαλό (Δ.Βασιλείου)

 Στις 14 Μάρτη 1883, πέθανε, στο Λονδίνο, ο Καρλ Μαρξ.

Φωτιά να πάρει το μυαλό

Πονώ για κείνους τους συντρόφους

που τις καρδιές, στο μέλλον έχουν ανοιχτές,

μα τα μυαλά, βαθιά θαμμένα τα ’χουν

σε σκοτεινές κι’ υγρές βιβλιοθήκες,

που κουμαντάρουν άβουλοι αντιγραφείς

και βολεμένοι κήρυκες του χθες.

Νιώθω τη θλίψη της ψυχής τους

για κείνο τ’ όνειρο, που κείτεται νεκρό

σ’ ανήλιαγες και μαύρες κατακόμβες.

Μαζί τους σέβομαι τους ήρωες εκείνους,

που άντεξαν το βάρος του θανάτου,

για να ’χουνε ζωή αυτοί, που θα ’ρθουν ύστερα

και λεύτεροι να ζουν στο δίκιο και στο φως.

Το όνειρό μας, άλικο ακόμα,

στου σήμερα βαφτίζεται τις πυρκαγιές,

ξεσηκωμού παντιέρες ανεμίζει

κι’ ένα τραγούδι λέει στον καθένα:

Δεν φτάνει μια ανάσταση

η ζήση μας να λάμψει,

χρειάζετ’ επανάσταση,

που το παλιό να κάψει.

Φωτιά να πάρει το μυαλό,

που τις καρδιές ν’ ανάψει

και η ψυχή το πιο καλό

ποίημα να συγγράψει,

τον άνθρωπο που να υμνεί,

τη λευτεριά, το δίκιο

κι’ αυτή να μένει ταπεινή,

ζωής απολυτίκιο.

21.10.2024, Αθήνα

Μερικά αποφθέγματα του Κ.Μάρξ, που άφησε ανεξίτυλο το αποτύπωμα του στη παγκόσμια ιστορία

«Είμαι υπέρ του ελεύθερου εμπορίου - διασπά τις παλιές εθνικότητες».

«Οι άνθρωποι δημιουργούν την ίδια τους την ιστορία, τη δημιουργούν όμως όχι όπως τους αρέσει, όχι μέσα σε συνθήκες που οι ίδιοι διαλέγουν, μα μέσα σε συνθήκες που υπάρχουν άμεσα, που είναι δοσμένες και που κληροδοτήθηκαν από το παρελθόν».

«Η ιστορία επαναλαμβάνεται την πρώτη φορά σαν τραγωδία και τη δεύτερη σαν φάρσα».

«Στο βαθμό που θα καταργείται η εκμετάλλευση του ενός ατόμου από το άλλο, θα καταργείται και η εκμετάλλευση του ενός έθνους από το άλλο».

«Η συνεχής ανατροπή της παραγωγής, ο αδιάκοπος κλονισμός όλων των κοινωνικών καταστάσεων, η αιώνια αβεβαιότητα και κίνηση διακρίνουν την αστική εποχή από όλες τις προηγούμενες».

«Το κεφάλαιο είναι νεκρή εργασία, που σαν βρικόλακας, ζει μόνο ρουφώντας το αίμα της ζωντανής εργασίας. Και όσο πιο πολύ ζει, τόσο πιο πολύ αίμα ρουφάει».

«Στην αστική κοινωνία το Κεφάλαιο είναι ανεξάρτητο και εξατομικευμένο, ενώ ο άνθρωπος είναι εξαρτώμενος και δεν έχει ατομικότητα».

«Η κοινωνική πρόοδος μπορεί να μετρηθεί από την κοινωνική θέση του ωραίου φύλου, συμπεριλαμβανομένων των άσχημων γυναικών».

«Η Λογική υπήρχε πάντα, αλλά όχι πάντα σε λογική μορφή».

«Τίποτε δεν μπορεί να έχει αξία, αν δεν έχει χρησιμότητα».

«Καλύτερα ένα άθλιο τέλος παρά μια αθλιότητα χωρίς τέλος».

Κάθε βιβλίο είναι ένα τρένο (Προτάσεις ανάγνωσης 12 - 21)

Αγαπητές αναγνώστριες και αναγνώστες ευχαριστώ για την ανταπόκρισή σας. θεωρώ της συμμετοχή σας με τον ένα ή τον άλλο τρόπο - όποιον εσείς διαλέξατε ως πιο πρόσφορο - ώς μια δημιουργική και ευχάριστη συνάντησή μας σε ενα ωραίο και πολυσύχναστο σταθμό. Ας ταξιδέψουμε μαζί στις διαδρομές που μας αρέσουν. Μπορείτε να συμπληρώσετε το κατάλογο αν θεωρείται ότι πρέπει να ενταχθεί και κάποιο άλλο, γράφοντας τη γνώμη σας στα σχόλια ή και να μου στείλετε μήνυμα. Μπορείτε επίσης να προτείνετε και κάποιο έργο δημιουργού εκτός των ορίων της Ελλάδας των κλασσικών χρόνων. Πάντως αυτά που είναι παρακάτω αναφερονται στη χρονική περίοδο 480-397 π.Ε. 

Σημ: Όταν υπάρχει πρόβλημα στην εμφάνιση των κειμένων επιλέξτε πρόγραμμα περιήγησης Google Chrome

12. Προμηθεύς Δεσμώτης (Αισχύλος - Μεταξύ 479-424 π.E) - Θεωρείται το μεσαίο μέρος τριλογίας, που συναποτελείτε από τα έργα Προμηθεύς λυόμενος και Προμηθεύς πυρφόρος. Ένα πρόβλημα που χρήζει όχι απλώς φιλολογικής, αλλά ιδεολογικής και θεατρολογικής προσέγγισης αποτελεί η εικόνα ενός ανελέητου Δία, που αντιτίθεται στον δίκαιο Δία της Ορέστειας. Οι κριτικοί, γενικά, συμφωνούν ότι το μυστήριο επιλύεται στα άλλα έργα της τριλογίας. Διαφέρουν, ωστόσο, οι απόψεις τους ως προς τη φύση της λύσεως: ορισμένοι υποθέτουν ότι η όλη σύνθεση στόχευε, όπως συνέβη με τις Ευμενίδες, στην παρουσίαση ενός σταδιακού θριάμβου των νέων αρχών πάνω στα αρχαία ήθη και της νίκης των Ολύμπιων επί των γήινων θεοτήτων. Ο Αισχύλος αποκαλύπτει τη βαθιά θρησκευτική ιδιοσυγκρασία του, δίχως να αποφεύγει –εσκεμμένα ίσως, εξαιτίας των δημοκρατικών του πεποιθήσεων–  νύξεις σκεπτικισμού και αμφισβήτησης σε ό,τι αφορά την κοσμική εξουσία του Δία. Ο πυρήνας του έργου είναι το θέμα ενός ασταμάτητου αγώνα κατά της δύναμης της εξουσίας,

13. Πέρσαι (Aισχύλος - 472 π.E) - Θεωρείται η παλαιότερη σωζόμενη τραγωδία. Επίσης είναι η πρώτη τραγωδία που αντλεί τη θεματολογία της από ιστορικά γεγονότα (και μάλιστα μόνο κατά επτά χρόνια προγενέστερα). Πραγματεύεται την οδύνη των Περσών όταν πληροφορούνται για τη συντριπτική ήττα τους στη Σαλαμίνα. Ως παλιός μαραθωνομάχος ο Αισχύλος αποκαλύπτει μια διαρκή αγωνία για την Ελλάδα και την κληρονομιά της. Καθορίζεται η έννοια της αμαρτίας, της ύβρης, της ενοχής, της βίας που συνεπάγεται ο κύκλος του αίματος, του θεϊκού «δίκαιου δόλου», που οδηγεί τον υβριστή και τον ένοχο στην καταστροφή και στην εκπλήρωση του τραγικού πεπρωμένου του. Εκφράζει κυρίως ένα διαχρονικό προβληματισμό που αφορά την ετερότητα και προειδοποιεί για τον κίνδυνο που επιφέρει η υποτίμηση του «άλλου», η έπαρση, η φιλοδοξία και η αλαζονεία της εξουσίας.                                         

14. Ορέστεια (Αισχύλος -  458 π. Ε) - Αποτελείται από τις τραγωδίες Αγαμέμνων, Χοηφόροι και Ευμενίδες και συνοδευόταν από το σατυρικό δράμα Πρωτέας, ενώ είναι η μόνη αρχαία εξ ολοκλήρου σωζόμενη τριλογία. Οι τραγωδίες διηγούνται μία ιστορία σε τρία διαφορετικά μέρη. Τα γεγονότα στο Άργος μετά την επιστροφή του Αγαμέμνονα σε αυτό, τη δολοφονία του από την Κλυταιμνήστρα με τη βοήθεια του Αιγίσθου, τον φόνο αυτών από τον Ορέστη με τη βοήθεια της Ηλέκτρας και την τελική αθώωση του Ορέστη, μετά τη δίκη του. Για τον ανθρωπολόγο J. J.Bachofen (Das Mutterrecht, 1861), η Ορέστεια δείχνει τη μετάβαση από τον πολυγαμία στη μονογαμία. και από τη μητριαρχική καταγωγή στη πατριαρχική. Η Simone de Beauvoir έγραψε στο The Second Sex , ότι το δικαστήριο είδε τον Ορέστη ως γιο του Αγαμέμνονα πριν γίνει γιος της Κλυταιμνήστρας. Στο The Origin of the Family, Private Property and the State, ο Friedrich Engels επαινεί τη «σωστή ερμηνεία» του Bachofen και εξετάζει τους οικονομικούς παράγοντες - τη δημιουργία ιδιωτικής ιδιοκτησίας - και τη «φυσική σεξουαλική συμπεριφορά» ανδρών και γυναικών.                                                                                   

15. Αντιγόνη (Σοφοκλής - 441 π. Ε) -  Η προσπάθεια της Αντιγόνης να θάψει τον νεκρό αδελφό της Πολυνείκη, παρά την αντίθετη εντολή του Κρέοντα, βασιλιά της Θήβας, θέτοντας την τιμή των θεών και την αγάπη για τον αδερφό της υπεράνω των νόμων του Κρέοντα. Η ωραιότερη του δραματουργού, τόσο από πλευράς δομής και διαλόγων, όσο και από σπάνια δραματική τέχνη και ανθρώπινη συγκίνηση. Κρίνεται ως το τελειότερο από τα σωζόμενα δράματα και ως κανών της παλαιότερης τραγωδίας (ο Διοσκουρίδης: εξαίρει ως ίσης αξίας και την Ηλέκτρα)                                                                                

16. Μήδεια (Ευριπίδης - 431 π. Ε) - Μέρος τετραλογίας (τραγωδίες Φιλοκτήτης, Δίκτυς και σατυρικό δράμα Θερισταί, που δεν έχουν διασωθεί ακέραιες). Σε μια εποχή που η κριτική των παραδοσιακών αξιών είναι παρούσα σε κάθε θεσμό, πολιτικό και κοινωνικό, ο Ευριπίδης αμφισβητεί παραδοσιακές πολιτισμικές αξίες που σχετίζονται με το βιολογικό γένος, την ελληνικότητα και κοινωνικούς θεσμούς του παρελθόντος. Ανοίγει ένα νέο παράθυρο στην τέχνη και αποδίδει μια καθαρότερη άποψη των συγκινήσεων που κατακλύζουν την ανθρώπινη ψυχή, τόσο στην αγνή μορφή τους όσο και στις άγριες παρεκκλίσεις τους: Δικαιώνει μέσω του χορού την οργή της βάρβαρης φαρμακίδας, αντιβαίνοντας ουσιαστικά τις ηροδότειες επιταγές για το ομόαιμον. Καταγράφει επί σκηνής τις αντιμαχόμενες δυνάμεις και τις εσωτερικές συγκρούσεις σε βαθμό πρωτόγνωρο για ελληνική τραγωδία. Επεξεργάζεται έναν από τους μαγικότερους ως προς τη φύση του μύθους, ακολουθώντας ουσιαστικά την πλοκή του μύθου όπως διασώθηκε για εμάς αργότερα στα Αργοναυτικά - απομυθοποιεί τον Ιάσωνα, υποδεικνύοντας τις ανθρώπινες αδυναμίες και την τυραννική φύση του - μια λογική κατάληξη του ήρωα που συμβιβάζεται με τα θέσμια μιας οργανωμένης κοινωνίας.                                                                

17. Οιδίπους Τύραννος (Σοφοκλής - 428 π. Ε.) - Πολλοί κριτικοί, συμπεριλαμβανομένου και του Αριστοτέλους, την θεωρούν ως κορυφαία τραγωδία που έχει γραφεί ποτέ. Ο ήρωας ανακαλύπτει ποιος πραγματικά είναι. Όχι μόνο  ο φονιάς του προηγούμενου βασιλιά της Θήβας, αλλά και δολοφόνος του πατέρα του και σύζυγος της μητέρας του. Ύστερα από την αποκάλυψη της τραγικής αλήθειας, η Ιοκάστη απαγχονίζεται και ο Οιδίπους αυτοτυφλώνεται, εκλιπαρώντας για εξορία και ανησυχώντας για την τύχη των παιδιών του. Μπορούσε και να μην βγει αληθινός ο χρησμός (αν δεν γινόταν το ένα ή το άλλο, όμως μια σειρά τραγικών γεγονότων οδήγησαν σε αυτή τη κατάληξη). Και βέβαια σε μια τέτοια περίπτωση δεν θα ήταν ίσως η κορυφαία τραγωδία.                                                                                

18. Όρνιθες (Αριστοφάνης - 414 π. Ε) - Τους έγραψε απογοητευμένος από την τροπή του Πελοποννησιακού Πολέμου. Βρίσκει την ευκαιρία να διακωμωδήσει τους συκοφάντες και τους κόλακες του δήμου, καθώς και τις θεωρίες για νέα πολιτεύματα. Για άλλη μια φορά όμως ο Πεισθέταιρος φουσκώνει τα μυαλά των πουλιών και τα πείθει να ιδρύσουν τη Νεφελοκοκκυγία (κατοικία τους στα σύννεφα),  με στόχο να αναδειχτούν ρυθμιστές της θεϊκής εξουσίας λειτουργώντας ως ενδιάμεσοι των θεών με τους ανθρώπους. Καταφθάνουν διάφοροι εκμεταλλευτές και καλοθελητές που προσπαθούν να αποκομίσουν οφέλη από την ίδρυση. Φτάνει αντιπροσωπεία των θεών για να διαπραγματευτεί την ελεύθερη διακίνηση της τσίκνας. Συμβιβασμός & γάμος                                                                        

19. Ελένη (Ευριπίδης - 412 π. Ε) - Ο Ευριπίδης χειρίστηκε με μεγάλη ελευθερία και δημιουργικότητα τους μύθους. Ο Μενέλαος μετά από την άλωση της Τροίας κατέπλευσε στην Αίγυπτο όπου συνάντησε την Ελένη και έμαθε ότι η «εν Τροία» Ελένη ήταν φάσμα ψευδές. Η πραγματική ήταν κρυμμένη στην Αίγυπτο καθ' όλη τη διάρκεια του πολέμου και ο πόλεμος είχε βασιστεί σε ένα ψέμα. Ο βασιλιάς της Αιγύπτου Θεοκλύμενος θέλει να παντρευτεί την Ελένη, αλλά εκείνη με τον Μενέλαο καταφέρνουν και διαφεύγουν κρυφά. Η έξοδος στο έργο αυτό μοιάζει πολύ με εκείνη στην Ιφιγένεια εν Ταύροις. Το έργο χαρακτηρίζεται ως αντιπολεμικό δράμα.                                                                                                 

Λυσιστράτη. Π.Πικάσο. 1934

20. Λυσιστράτη (Αριστοφάνης - 411 π. Ε) - Ένα από τα χαρακτηριστικότερα αντιπολεμικά έργα.- Οι απώλειες και το μίσος των αντιπάλων δεν άφηναν περιθώρια ούτε νέο πόλεμο, αλλά ούτε και για ειρήνη. Όλοι ήταν ηττημένοι και ταυτόχρονα αμετανόητοι. Η υπόθεση έχει να κάνει με τη σεξουαλική απεργία που κηρύσσουν οι γυναίκες της Αθήνας και της Σπάρτης, προσπαθώντας έτσι να πείσουν τους άντρες τους να σταματήσουν τον Πελοποννησιακό Πόλεμο. Η Λυσιστράτη είναι μία από τις πρώτες και ίσως η πιο γνωστή σεξοκωμωδία που γράφτηκε ποτέ.                                                                         

21. Απολογία Σωκράτους (Πλάτων - 397 π. Ε.) - Μοναδικό μη διαλογικό έργο του Πλάτωνα, αλλά και το μόνο έργο στο οποίο αναφέρει ότι ήταν παρών στο γεγονός. Έπειτα από την κατηγορία των Άνυτου, Μέλητα και Λύκωνος εναντίον του Σωκράτη, ο φιλόσοφος εκφώνησε τρεις λόγους, προσπαθώντας τόσο να απολογηθεί όσο και να αναιρέσει τις κατηγορίες· το τρίτο μέρος του λόγου του έχει άμεση σχέση με τη ψηφοφορία του δικαστηρίου και την απόφασή του. Το πλατωνικό έργο αποτελεί μία ελεύθερη απόδοση του δικανικού λόγου που εκφώνησε ο Σωκράτης το 399 π. Ε. στο δικαστήριο της Ηλιαίας, αντιμετωπίζοντας την κατηγορία ότι δεν πίστευε στους θεούς, αλλά εισήγαγε καινά δαιμόνια και διέφθειρε με τις διδασκαλίες του τους νέους. Ο Σωκράτης ενώ δεν αμφισβητεί την αρμοδιότητα του δικαστηρίου, αμφισβητεί τη de facto ικανότητα των δικαστών να τον κρίνουν. Αναφέρει το περίφημο δαιμόνιο του, μία εσωτερική φωνή που πάντα τον απέτρεπε από το να πράξει κάτι, αλλά ποτέ δεν τον προέτρεπε.  Οι κατήγοροι προσπάθησαν να συνδέσουν τον Σωκράτη τόσο με την αμφισβήτηση τω παραδοσιακών αξιών που επέφερε η διδασκαλία των σοφιστών, όσο και με τους φυσικούς φιλοσόφους σαν τον Αναξαγόρα, που θεωρούνταν άθεοι από την πλειοψηφία. Τη σύνθετη και ουσιαστικά αδιατύπωτη κατηγορία σχέσεων με πολιτικά πρόσωπα (παρά την επίγνωση του πολιτικού χαρακτήρα των κατηγοριών), ο Σωκράτης την αντιμετωπίζει με λιγότερη επιτυχία από τις δύο προηγούμενες και είναι ουσιαστικά αυτή που οδηγεί στην καταδίκη του.

Πηγές πληροφόρησης & φωτό για τα παραπάνω και όσες δημοσιεύσεις ακολουθήσουν είναι τα ίδια τα λογοτεχνικά έργα αλλά και η Wikipedia 

Οι Βέδες της Ινδικής Παράδοσης (Αγνώστων, 1500 π.Ε – 800 π.Ε)

Rigveda,__Mandala_1,_Hymn_1_(Sukta_1),_Adhyaya_1,_lines_1.1.1_to_1.1.9,_Sanskrit,_Devanagari

Αποτελούν τα αρχαιότερα ιερά κείμενα του Ινδουισμού και θεμέλιο της ινδικής φιλοσοφικής παράδοσης. Παραδοσιακά αναγνωρίζονται τέσσερις: Ṛigveda, Sāmaveda, Yajurveda και Atharvaveda. Ωστόσο, τα τρία πρώτα θεωρούνται τα παλαιότερα και πιο αντιπροσωπευτικά (τα καλούμενα Τραγιαβέδα – Ṛg, Sāma, Yajus).

Ριγκβέδα (περ. 1500–1200 π.Ε.) Η Ṛigveda είναι η αρχαιότερη συλλογή ύμνων της ινδικής θρησκευτικής παράδοσης και το αρχαιότερο κείμενο της ινδοευρωπαϊκής γλωσσικής οικογένειας. Αποτελείται από περίπου 1.028 ύμνους (sūkta) κατανεμημένους σε δέκα βιβλία (maṇḍala). Οι ύμνοι απευθύνονται σε διάφορες θεότητες, κυρίως προσωποποιήσεις φυσικών δυνάμεων, όπως ο Ίντρα (θεός της καταιγίδας και πολεμιστής), ο Αγνί (φωτιά), ο Βαρούνα (κοσμική τάξη) και ο Σούρια (ήλιος). Η θεματολογία της Ṛgveda εκτείνεται από επικλήσεις για νίκες στη μάχη και ευφορία στη σοδειά, έως φιλοσοφικούς στοχασμούς για την προέλευση του κόσμου, όπως στον περίφημο «Ύμνο της Δημιουργίας» (Nasadiya Sukta). Στο τελευταίο ποίημα αυτό διατυπώνεται η απορία αν κανείς – ακόμη και οι θεοί – γνωρίζουν το πώς προήλθε η ύπαρξη, μια ένδειξη πρώιμης κοσμολογικής αναζήτησης. Η αξία της Ṛigveda είναι διπλή: από τη μία, αποτελεί θρησκευτικό εγχειρίδιο για τους Βραχμάνους και τελετουργικό οδηγό· από την άλλη, καταγράφει την κοσμοαντίληψη των πρώιμων Ινδών, μια κοινωνία που ζούσε σε φυλετικές ομάδες, με ισχυρή πολεμική και ποιμενική ταυτότητα. Ο ρυθμός, η ποιητική δομή και η τελετουργική χρήση των ύμνων συνδέονται στενά με τη μνήμη και την προφορική παράδοση.  Δεν είναι απλώς κείμενο, αλλά μνημείο μιας ολόκληρης εποχής σκέψης και πίστης, θεμέλιο για την εξέλιξη όλων των ινδικών φιλοσοφικών σχολών

Σαμαβέδα (περ. 1200–1000 π.Ε.) Η Sāmaveda είναι κυρίως μια συλλογή μελωδικών διασκευών ύμνων της Ṛigveda, προορισμένων να τραγουδιούνται κατά τις τελετές. Περιέχει περίπου 1.875 στίχους, αλλά το μεγαλύτερο μέρος τους είναι δανεισμένο από την Ṛigveda. Η ιδιαιτερότητα της είναι η μουσική σημειογραφία και η μελωδική της διάσταση: τα μάντρα γίνονται σάμαν (sāman = άσμα). Η βαρύτητα εδώ δίνεται στην εκφορά του λόγου ως ήχου που φέρει ιερή δύναμη. Η λειτουργία της Sāmaveda συνδέεται με τις τελετές soma, στις οποίες γινόταν προσφορά και πόση του ιερού ποτού soma, που θεωρούνταν θεϊκός φορέας ενέργειας και αθανασίας. Οι ψαλμοί έπρεπε να εκτελούνται με ακρίβεια, καθώς η σωστή απαγγελία θεωρούταν αναγκαία για την ισχύ του τελετουργικού. Εδώ συναντάμε τη σύλληψη ότι ο ήχος δεν είναι απλό μέσο επικοινωνίας, αλλά έχει οντολογική δύναμη, μια ιδέα που θα επηρεάσει αργότερα τις φιλοσοφικές σχολές, όπως η Μιμάμσα και η Βεντάντα. Η σημασία της Sāmaveda έγκειται στην καθιέρωση της μουσικής και του ρυθμού ως αναπόσπαστου μέρους της θρησκευτικής εμπειρίας. Συχνά περιγράφεται ως το θεμέλιο της ινδικής κλασικής μουσικής (ragas), διότι από εδώ προκύπτει η θεωρία της ιερής μελωδίας. Παρότι λιγότερο αυτόνομο σε περιεχόμενο, σε σχέση με την Ṛigveda, το έργο αυτό φανερώνει την πεποίθηση ότι η ιερή διδασκαλία αποκτά δύναμη μόνο όταν μετουσιώνεται σε ήχο και δόνηση. Έτσι η Sāmaveda είναι ουσιωδώς η «μουσική ψυχή» της βεδικής παράδοσης.

Γιατζουρβέδα (περ. 1100–900 π.Ε.) Είναι το κατεξοχήν «τελετουργικό εγχειρίδιο». Αποτελείται από δύο κύριες παραδόσεις: τον Μαύρο (Kṛṣṇa) και τον Λευκό (Śukla) Yajurveda. Περιέχει προσευχές, θυσιαστικούς τύπους και πρακτικές οδηγίες για τις θυσίες (yajña), που αποτελούσαν τον πυρήνα της βεδικής λατρείας. Σε αντίθεση με την Ṛigveda, όπου δεσπόζουν οι ποιητικοί ύμνοι, εδώ βρίσκουμε κυρίως προσευχές συνοδευόμενες από επεξηγήσεις για την εκτέλεση της θυσίας. Η Yajurveda έπαιξε καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της βραχμανικής ιεραρχίας. Οι Βραχμάνοι ιερείς, ως αποκλειστικοί γνώστες των σωστών τύπων και χειρονομιών, κατείχαν την κεντρική θέση στη βεδική κοινωνία. Το έργο υπογραμμίζει την ιδέα ότι το κοσμικό και το θείο διατηρούνται μέσω της σωστής τελετουργικής τάξης: η θυσία δεν είναι μόνο δώρο στους θεούς αλλά και πράξη που συντηρεί τον ίδιο τον κόσμο. Εδώ συναντάμε τον στοχασμό γύρω από τη σχέση ανθρώπου – σύμπαντος, με έμφαση στο ότι η ανθρώπινη πράξη (karma) έχει κοσμική απήχηση. Η αξία της βρίσκεται στο ότι αποκαλύπτει τη μετάβαση από την προφορική ποιητική παράδοση σε συστηματική τελετουργική θεολογία. Είναι το κείμενο που ορίζει το τελετουργικό πλαίσιο μέσα στο οποίο οι ύμνοι της Ṛigveda και οι μελωδίες της Sāmaveda αποκτούν λειτουργική σημασία. Παράλληλα, θέτει τις βάσεις για την ανάπτυξη των Brāhmaṇa και αργότερα των Ουπανισάδων, όπου το ερώτημα μετατοπίζεται από τη θυσία ως πράξη στη θυσία ως εσωτερική εμπειρία.

Αθαρβαβέδα (περ. 1000–800 π.Ε.) Διαφέρει αισθητά από τις άλλες Βέδες. Αν και αναγνωρίστηκε κάπως αργότερα στον επίσημο κανόνα, αποτελεί πολύτιμη πηγή για την κατανόηση της καθημερινής ζωής, των φόβων και των ελπίδων των αρχαίων Ινδών. Περιλαμβάνει περίπου 730 ύμνους και πάνω από 6.000 στίχους, οργανωμένους σε είκοσι βιβλία. Το περιεχόμενό της είναι πολυσχιδές: ξόρκια για ίαση ασθενειών, μαγικές επικλήσεις για προστασία από δαίμονες ή εχθρούς, ευχές για μακροζωία, για αγάπη και ευημερία. Συναντάμε επίσης φιλοσοφικά αποσπάσματα, όπως στο 10ο βιβλίο όπου διατυπώνονται σκέψεις για τον Κόσμο, τον Νόμο (ṛta) και την Υπέρτατη Αρχή. Η Atharvaveda έτσι συνδυάζει μαγικο-θρησκευτικές πρακτικές με πρώιμο φιλοσοφικό στοχασμό. Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της είναι η πρακτική διάσταση: ενώ οι άλλες Βέδες απευθύνονται κυρίως στους ιερείς για τις μεγάλες θυσίες, ο Atharvaveda φέρνει στο φως την καθημερινή λαϊκή θρησκευτικότητα. Οι επωδές για θεραπεία, για απομάκρυνση του κακού ματιού ή για εξασφάλιση γονιμότητας αποκαλύπτουν τον κόσμο της «λαϊκής μαγείας» που συνυπήρχε με την υψηλή βραχμανική λατρεία. Ωστόσο, δεν περιορίζεται εκεί. Εισάγει καινούργια θεότητα, τον Πράτζαπατι (Κύριο των πλασμάτων), που αργότερα θα ταυτιστεί με τον Μπράχμαν, τον απρόσωπο απόλυτο. Στο ίδιο έργο διακρίνουμε τα πρώτα σπέρματα της μεταφυσικής σκέψης που θα ωριμάσει στις Ουπανισάδες: την ιδέα δηλαδή ότι η ύπαρξη έχει ενιαία θεμελιώδη αρχή. Η σημασία της βρίσκεται στη γέφυρα που δημιουργεί ανάμεσα στη μαγεία, τη θρησκεία και τη φιλοσοφία. Δείχνει ότι η ινδική παράδοση δεν ήταν μονολιθική, δίπλα στο τελετουργικό μεγαλείο των άλλων Βέδων, η Atharvaveda καταγράφει τον αγώνα του ανθρώπου απέναντι στον πόνο, τον θάνατο και το άγνωστο, αλλά και την αναζήτηση μιας βαθύτερης αρχής που δίνει ενότητα στον κόσμο. 

Σημείωση: Μεταγενέστερα κείμενα της Ινδικής λογοτεχνίας όπως τα Μαχαμπαράτα, Ραμαγιάνα και Πουράνα θεωρούνται ως η «πέμπτη Βέδα». Η παλαιότερη αναφορά της «πέμπτης Βέδα» γίνεται στην Τσαντόγκια Ουπανισάντ. Για παράδειγμα, ο Βαϊσναβισμός θεωρεί αυτές τις γραφές smriti ως Βεδική λογοτεχνία. Υπάρχει επίσης μια κατηγορία κειμένων που ονομάζεται upaveda («δευτερεύουσα γνώση»). Αυτός ο όρος χρησιμοποιείται στην παραδοσιακή λογοτεχνία, για να δηλώσει μια σειρά από συγκεκριμένα κείμενα που δεν σχετίζονται με τις Βέδες, αλλά απλώς αντιπροσωπεύουν ένα ενδιαφέρον θέμα για μελέτη. Ο Charanavyuha αναφέρει τέσσερις upavedas: Ayurveda - «ιατρική», δίπλα στην Atharvaveda, Dhanurveda - «πολεμικές τέχνες», δίπλα στην Yajurveda, Gandharvaveda - «μουσική και ιεροί χοροί», δίπλα στην «Samaveda» και Astrashastra - «στρατιωτική επιστήμη», δίπλα στην «Atharvaveda».

Κάθε βιβλίο είναι ένα τρένο...(Προτάσεις ανάγνωσης 1-11)

Surreal painting by Debra Mason (Shorra)

Θυμάμαι τα ατέλειωτα ταξίδια μου με τρένα - σε διαδρομές 12 ωρών και παραπάνω - στα φοιτητικά μου χρόνια. Τότε - αν δεν είχες άλλη παρέα - ενα βιβλίο ήταν ο πιο καλός σύντροφος. Όμως παραφράζοντας τη φράση ντόπιας συγγραφέα: "κάθε μυθιστόρημα είναι ενα τρένο", αποφάσισα το τίτλο εδώ, σε αυτό το σημείωμα που είναι αφιερωμένο σε αυτά τα βιβλία, που έχουν λογοτεχνικό περιεχόμενο (πεζογραφία ή ποίηση) και που θα ήθελα να ξαναδιαβάσω ή να τα διαβάσω για πρώτη φορά, έχοντας διαβάσει κριτικές ή  αποσπάσματα τους. 

Και δεν είναι λίγα - ευτυχώς. για αυτό θα ξεκινήσουμε απο σήμερα μια περιπλάνηση στο χρόνο, που είναι αφιερωμένη σε λογοτεχνικά δημιουργήματα που άφησαν εποχή και ανεξίτηλο το αποτύπωμά τους στην παγκόσμια λογοτεχνία. 

Τέτοιο αποτύπωμα άφησαν και αφήνουν μόνο τα έργα που σε πρώτο επίπεδο αντικατοπτρίζουν τη "ζούγκλα" (ή όπως αλλιώς θέλετε να την πείτε: σκληρότητα, χάος, ανορθολογισμό, αστάθεια, αβεβαιότητα) της φύσης αλλά και του εσωτερικού κόσμου του ανθρώπου και σε δεύτερο έχουν μια κινητήρια δύναμη, ένα καταλύτη αφύπνισης αυτού του εσωτερικού κόσμου, που τον οδηγεί σε νέα μονοπάτια και νέες διαδρομές και προσεγγίσεις.

Δεν είμαι κριτικός και ούτε λογοτέχνης, ένας απλός αναγνώστης είμαι που εντυπωσιάζεται, συγκινείται, ονειρεύεται και ταξιδεύει με ένα καλό βιβλίο. Μπορεί να σταματάει σε κάποια στάση, να παίρνει άλλο τρένο για άλλη διαδρομή, αλλά κάποιες φορές, ξαναπερνάει απο τον ίδιο σταθμό και συνεχίζει παραπέρα, στην κατεύθυνση της πρώτης διαδρομής με το προηγούμενο τρένο. Τελικός σταθμός δεν υπάρχει, αλλά μόνο ένα υπέροχο και συνεχές ταξίδι, με στάσεις, σταθμούς, ανταποκρίσεις, εκπλήξεις και περιπλανήσεις. Αυτές είναι και οι προσδοκίες μου σαν αναγνώστης. Προσδοκίες που μερικές από αυτές ίσως συναντιώνται με κάποιες απο τις προσδοκίες των συγγραφέων. Οι οποίες όμως συνολικά είναι πολύ πιο ευρείς και διαφορετικές απο τις προσδοκίες των αναγνωστών, γιατί προπορεύονται και ίσως καθορίζουν σε μεγάλο βαθμό και το άγχος του δημιουργού για την ικανοποίηση των αναγνωστών, την αποδοχή των κριτικών, τις πωλήσεις και την κυκλοφορία, την αποδοχή των εκδοτών κ.α.

Το ενδιαφέρον του ταξιδιού πάντα χαρακτηρίζεται απο την μοναδικότητα της πλοκής ενός έργου και αυτή με τη σειρά της απο τις επιταχύνσεις, αμφιβολίες, αντιθέσεις, συγκρούσεις, πισωγυρίσματα,  αποτυχίες και νέα ξεκινήματα. Οι αιτίες των προηγούμενων μπορεί να προέρχονται απο οικονομικά συμφέροντα (το πιο εύκολο για περιγραφή), απο κοινωνικά θέματα (το πιο μοδάτο και πολιτικά ορθό στη σημερινή μας εποχή), αλλά και απο το ψυχισμό και νοοτροπία του συγγραφέα που παλεύει να ξεχωρίσει στο σύγχρονο κυκεώνα των δημοσιεύσεων. Σημειώστε ότι τα βιβλία πια δεν δημοσιεύονται μόνο έντυπα αλλά και ηλεκτρονικά και ηχητικά. Εδώ αξίζει να αναφέρουμε τι έγραφε πριν λίγα χρόνια  ο Ουμπέρτο Έκο: “Τι όμορφο που είναι ένα βιβλίο, που επινοήθηκε για να πιάνεται στο χέρι, ακόμη και στο κρεβάτι, ακόμη και μέσα σε μία βάρκα, ακόμη και εκεί όπου δεν υπάρχουν ηλεκτρικές πρίζες, ακόμη κι αν έχει αποφορτιστεί κάθε μπαταρία και αντέχει τα σημάδια και τα τσαλακώματα, μπορεί να αφεθεί να πέσει καταγής ή να παρατηθεί ανοιγμένο στο στήθος ή στα γόνατα όταν μας παίρνει ο ύπνος, μπαίνει στην τσέπη, φθείρεται, καταγράφει την ένταση, την επιμονή ή τον ρυθμό των αναγνώσεών μας, μας υπενθυμίζει (αν φαίνεται πολύ καινούργιο ή άκοπο) ότι δεν το διαβάσαμε ακόμη…”

Διαβάζουμε για να φτιάξουμε - με το συγγραφέα ως καταλύτη - το δικό μας "κόσμο ονείρων", να ανοίξουμε ενα παράθυρο ελευθερίας απο της ρουτίνα, την καθημερινότητα, το χρόνο, την κυρίαρχη "ηθική", το υπερεγώ. Οι "ήρωες" πάντα πολεμάνε όλα τα προηγούμενα, ο καθένας με το δικό του τρόπο που μπορεί να είναι ανορθολογικός, άγριος, ραδιούργος και να μην συμβαδίζει με τη κυρίαρχη ηθική και τα "κατά συνθήκη ψεύδη", αλλά είναι δημιουργικός, έχει φαντασία και βασίζεται στα "εσωτερικά θέλω" του. Δεν ξεχνάμε όμως και αυτό που έγραφε ο Λ.Τολστόι στο Μ.Γκόρκι: "Οι ήρωες είναι ψευτιά και επινοήματα. Μόνο ανθρώπινα όντα απλώς υπάρχουν, άνθρωποι και τίποτα άλλο". Εμείς είμαστε οι ήρωες ή μάλλον θα μπορούσαμε να είμασταν, αν τολμούσαμε να κάνουμε αυτά που κάνουν οι "ήρωες" της λογοτεχνίας. Κάθε λογοτεχνικό δημιούργημα (πεζό ή ποιήμα) έχει προέλθει απο ένα τεράστιο σύνολο συνειδητών ή ασυνείδητων αναμνήσεων, κινήτρων, απωθημένων του συγγραφέα και σαν τέτοιο μπορεί να αποτελέσει αντικέιμενο πολλών ερμηνειών, ανάλογα με τις εμπειρίες του κάθε αναγνώστη ή του κάθε κριτικού.  Όπως έλεγε και ο Αντρέϊ Ταρκόφσκι "ένα βιβλίο διαβασμένο απο χιλιάδες διαφορετικούς ανθρώπους είναι τουλάχιστον μια χιλιάδα διαφορετικών βιβλίων." Διαβάζοντας λοιπόν ενα βιβλίο, ο καθένας μας φτιάχνει το δικό του ονειρικό κόσμο, αυτόν που μόνο αυτός προτιμά ανοίγοντας παράθυρα προς τα όνειρά του. 

Αυτά λοιπόν τα βιβλία που σας προτείνω για διάβασμα - αν δεν τα έχετε διαβάσει - είναι ο δικός μου κόσμος, αν σας αρέσει είστε καλοδεχούμενοι. Ενταχθείτε με πλήρη ελευθερία και αρχίστε το δικό σας ταξίδι, γράψτε μου επίσης για το δικό σας κόσμο (yiazer@gmail.com), μπορεί να βρούμε ενα σταθμό συνάντησης και σίγουρα θα παρουσιάσω τις απόψεις σας. Επειδή είναι πάρα πολλά (πάνω απο 800) μπορείτε να διαλέξετε κάποια απο αυτά, που θα σας κινήσουν το ενδιαφέρον. Η παρουσάση θα γίνει τμηματικά.

Αρχίζουμε λοιπόν με τους πρώτους 11 τίτλους από την χαραυγή της γραφής και μέχρι τον 6ο αι. πριν την εποχή μας (π.Ε)

1. Έπος του Γκιλγκαμές (αγνώστου /ων - 22ος-17ος αι.π.Ε) - Αποτελεί το αρχαιότερο γνωστό λογοτεχνικό έργο, και που ανάγεται σήμερα στην Ασσυρο-Βαβυλωνιακή φιλολογία. Πρόκειται για τη συλλογή θρύλων και ποιημάτων των Σουμερίων για τον Γκιλγκαμές, μυθικό ή/και ιστορικό πρόσωπο Βασιλέα ήρωα της Ουρούκ που θεωρείται ότι έζησε την 3η χιλιετία π.Χ. Απετέλεσε τον πυρήνα ενός ποιητικού κύκλου σε σουμερική γλώσσα. Οι μεταγενέστεροι ποιητές του Ακκάδ εμπνεύστηκαν ένα έπος όπου στη πληρέστερη μορφή του, (όπως έχει διασωθεί), περιείχε δώδεκα άσματα. (το 12ο μεταγενέστερο). Η περίοδος βασιλείας του Γκιλγκαμές πιστεύεται ότι ήταν περίπου το 2500 π.Χ., 400 χρόνια νωρίτερα από τις αρχαιότερες γραπτές πηγές. 
   
   Ωστόσο, η ανακάλυψη αρχαιολογικών ευρημάτων που συνδέονται με τον βασιλιά Άγκα της πόλης Κις, ο οποίος αναφέρεται μέσα στο έπος, αποτελούν ενδείξεις για το ότι ο Γιλγαμές ίσως να ήταν και ιστορικό πρόσωπο. παρακολουθούμε έναν νεαρό βασιλιά, γεμάτο δύναμη και αλαζονεία, να μεταμορφώνεται μέσα από τις περιπέτειες και τα παθήματά του, να γίνεται ταπεινός και, τελικά, με δάκρυα και πόνο, να δέχεται την κοινή μοίρα όλων των ανθρώπων: το θάνατό του. Ένας μεγάλος κατακλυσμός, ένας χαμένος παράδεισος, η αναζήτηση της αθανασίας είναι μερικά από τα κύρια θέματα του έπους, που τα ξαναβρίσκουμε σαν απόηχους στην Παλαιά Διαθήκη. Κατέχει μια ξεχωριστή θέση στην ιστορία της παγκόσμιας λογοτεχνίας, της φιλοσοφίας και της θρησκείας. Το πρώτο αυτό έπος από τη Μεσοποταμία είναι ταυτόχρονα και ένα από τα ωραιότερα ποιήματα της ανθρωπότητας. (Εκδότης Ιστός. Μάρτιος 2012)
2. Ο εύγλωττος αγρότης - Τhe Eloquent Peasant (αγνώστου - περίπου στα 1850 π.Ε) - Το ποίημα είναι ένα από τα πρώτα καταγεγραμμένα κείμενα που εστίαζαν στη ζωή των συνηθισμένων ανθρώπων, εκτός από βασιλιάδες ή θεούς. Η ιστορία αντικατόπτριζε τα ιδανικά των απλών ανθρώπων εκείνης της εποχής. Ήταν εξαιρετικά δημοφιλές. Είναι επίσης ένα από τα λίγα κείμενα που ανέδειξε μερικές από τις έννοιες του αιγυπτιακού δικαίου κατά τη διάρκεια των δυναστείων του Μεσαίου Βασιλείου. Είναι ένα από τα μεγαλύτερα αιγυπτιακά διηγήματα που έχει διασωθεί πλήρες. Αφορά τα πάθη ενός χωρικού, του Khun-Anup, ο οποίος πλησιάζει στην περιουσία του ευγενούς Rensi, που φρουρεί ο σκληρός επόπτης του Nemtynakht. Ο Khun-Anup, είναι ένας φτωχός που ληστεύτηκε, ξυλοκοπήθηκε και περιφρονήθηκε από τον Nemtinakht, ο οποίος είχε πολλές διασυνδέσεις με την ντόπια εξουσία. Τελικά ο Khun-Anup προσέφυγε στις ανώτερες αρχές για δικαίωση, αλλά χρειάστηκε να κάνει τις προσφυγές του εννέα φορές. Αφηγείται τον αγώνα του χωρικού για δικαιοσύνη και είναι μιά ιστορία εκλεπτυσμένου λόγου, που περιγράφεται ως ένας περίτεχνος προβληματισμός σχετικά με τη σύνδεση – ή την αποσύνδεση – της ηθικής τάξης με την εξουσία κάθε είδους. Δεν γνωρίζω αν υπάρχει έκδοση στα ελληνικά. Το πλήρες κείμενο στα αγγλικά εδώ
3. Ραμαγιάνα - Ramayana (Βάλμικι - περίπου στα 1100 π.Ε) - Συνδυάζει την ηθική διδασκαλία, τη θρησκευτική λατρεία, την εξιστόρηση του καλού αγώνα κατά του κακού και τις θεϊκές επεμβάσεις. Η ιστορία του Ράμα είναι κεντρική στο ινδικό πολιτισμικό και θρησκευτικό πεδίο. Ιδεώδης ανθρώπινος τύπος - υποχρεώσεις έναντι γονέων, συνανθρώπων, κατωτέρων, αλλά και για την διοίκηση ενός κράτους και την ειρηνική κοινωνία. Ενσαρκώνεται από τον ημίθεο Ράμα ο οποίος υφίσταται πολλές περιπέτειες από τη στιγμή που ενώ ζούσε ευτυχισμένος με τη σύζυγό του Σίτα, του συμβαίνει μια αναπάντεχη τραγωδία. Όπως και στον Τρωικό πόλεμο, έτσι και εδώ αιτία πολέμου ήταν η απαγωγή της αγαπημένης του Σίτα από τον Ραβάνα, βασιλιά της Κεϋλάνης. Την απελευθερώνει με τη βοήθεια των πιθήκων και του βασιλιά τους, αλλά την υποψιάζεται για απιστία. Εκείνη φεύγει και κρύβεται στο δάσος. Όμως ο Βάλμικι , ο μυθικός ποιητής του έπους, Ραμαγιάνα, την βρίσκει και του την επιστρέφει. Πρέπει να υποστεί τη δοκιμασία της φωτιάς που θα κρίνει αν λέει αλήθεια ή ψέματα. Όμως αιφνιδίως η Σίτα εξαφανίζεται μέσα στη γη και τότε είναι που ο Ράμα συνειδητοποιεί τη θεία του καταγωγή και ανεβαίνει στους ουρανούς αφήνοντας πίσω το σώμα του, όπου στο μεταξύ έχει αναληφθεί και η Σίτα. (Πύρινος Κόσμος. Δεκέμβριος 2008)
4. Σι Τζινγκ (诗经) – Βιβλίο των Τραγουδιών (Άγνωστων, 11ος - 6ος αι. π.Ε) Συλλογή 305 ποιημάτων, συλλεγμένα από τον Κομφούκιο, που γράφτηκαν από απλούς ανθρώπους μέχρι αυλικούς. Είναι η πρώτη ανθολογία ποίησης της ανθρωπότητας, έθεσε τον ρυθμό 4-στίχων/8-στίχων, εισήγαγε την κινεζική μετρική τετρασύλλαβη, και καθιέρωσε τη λυρική ποίηση ως «φωνή του λαού». Τα ποιήματα συνδυάζουν ερωτικό πάθος, αγροτική ζωή, φύση, κοινωνία, πολιτική και κοινωνική κριτική. Θεωρείται ένα από τα πέντε βασικά κλασικά έργα της κινεζικής λογοτεχνίας. Το έργο αυτό έχει σημαντική επίδραση στην κινεζική ποίηση και φιλολογία και χρησιμοποιείται ακόμα και σήμερα στη μελέτη της κλασικής κινεζικής γλώσσας. Το περιεχόμενο του μπορεί να χωριστεί σε 3 κύριες ενότητες: τους «Αέρηδες των Πολιτειών», τα «Εγκώμια» και τους «Ύμνους». Η πρώτη είναι πιο σύντομοι στίχοι σε απλή γλώσσα, γενικά αρχαία δημοτικά τραγούδια που καταγράφουν τη φωνή του απλού λαού. Συχνά μιλούν για αγάπη και ερωτοτροπία, λαχτάρα για έναν απόντα εραστή, στρατιώτες σε εκστρατεία, γεωργία και δουλειές του σπιτιού, πολιτική σάτιρα και διαμαρτυρία. Από την άλλη πλευρά, τα τραγούδια στα δύο άλλα τμήματα "Ύμνοι" και "Ευλογίες" τείνουν να είναι μεγαλύτερα τελετουργικά ή θυσιαστικά τραγούδια, συνήθως με τη μορφή αυλικών πανηγυρικών και δυναστικών ύμνων που υμνούν τους ιδρυτές της δυναστείας Zhou. Περιλαμβάνουν επίσης ύμνους που χρησιμοποιούνται σε ιεροτελεστίες θυσιών και τραγούδια που χρησιμοποιεί η αριστοκρατία στις τελετές των θυσιών ή στα συμπόσια. Περισσότερα εδώ (σε 41 γλώσσες, εκτός απο ελληνικά)                                  
5. Η Πεντάτευχος της Παλαιάς Διαθήκης (Άγνωστης /ου ίσως τον 11ο-10ο αι. π.Ε) - Κατά τον Χάρολντ Μπλούμ η Γένεσις, η Έξοδος και οι Αριθμοί που την αποτελούσαν  αρχικά, πριν λογοκριθούν, διασκευαστούν, αλλοιωθούν και παραποιηθούν στη διάρκεια πέντε αιώνων απο μια σειρά ιερέων και θρησκευτικών γραφιάδων είναι λογοτεχνικό έργο. Γράφτηκε πιθανώτατα απο γυναίκα της Αυλής του Σολομώντα, Αυλής φημισμένης για το θρησκευτικό σκεπτικισμό και την πνευματική καλλιέργεια. Τα υπόλοιπα βιβλία γράφτηκαν αργότερα από άλλους συγγραφείς, τα οποία και δημιούργησαν το σύγχρονο κοινωνικό-θρησκευτικό πλαίσιο της Δύσης. Ο Μπλούμ, δεχόμενος κριτική που του έχει γίνει, εκ των υστέρων παραδέχεται ότι μπορεί να είναι και η Βηθσαβεέ, Χετταία σύζυγος του Δαυίδ, ο οποίος οργάνωσε έτσι τα πράγματα ώστε ο πρώτος της σύζυγος, ο Ουρίας να σκοτωθεί σε μάχη. Είναι τελικά η μητέρα του Σολομώντα. Για περισσότερες σχετικές πληροφορίες βλ. Χάρολντ Μπλούμ. Ο δυτικός κανόνας. (Gutenberg, 2007) σσ. 35-37
6. Το Βιβλίο των Αλλαγών - I Ching (Yi Jing) (αγνώστων - 1000-200 π.Ε) - Ένα από τα πιο αρχαία και σημαντικά κείμενα της κινεζικής φιλοσοφίας με πληροφορίες παλαιότερες της αναφερόμενης ημερομηνίας, οι οποίες μεταδίδονταν προφορικά για πολλούς αιώνες Έχει  συμβουλές για τη ζωή και τη φύση της αλλαγής, βασισμένες σε έναν σύνθετο σύστημα εξήγησης των 64 δυνάμεων ή "κινήσεων", που αντιπροσωπεύουν τη συνεχιζόμενη διαδικασία της μεταβολής. Το έργο αυτό συνδυάζει τη φιλοσοφία του Ταοϊσμού και του Κομφουκιανισμού και έχει χρησιμοποιηθεί ως μέσο για προβλέψεις και καθοδήγηση. Αποτελείται από δύο ενότητες: α) τα 64 hexagrams (εξαγράμματα) – γραμμικοί συνδυασμοί διακεκομμένων και συνεχών γραμμών που αντιστοιχούν σε καταστάσεις μεταβολής, και β) τις «Δέκα Φτερωτές» (十翼) – μεταφυσικά και φιλοσοφικά σχόλια που αποδίδονται στον Κομφούκιο και τους μαθητές του. Δεν είναι απλώς μαντικό εγχειρίδιο· είναι το πρώτο ποιητικό-φιλοσοφικό δοκίμιο της ανθρωπότητας που αντιμετωπίζει τον χρόνο ως λυρικό υποκείμενο. Κάθε hexagram είναι ένα μικρο-έπος 6 στίχων: οι γραμμές διαβάζονται σαν στροφές ποίησης που εξελίσσονται από «άπειρη δύναμη» (☰) ως «απόλυτη αποδοχή» (☷). Η γλώσσα είναι σπαρτιατικά πυκνή – λέξεις-εικόνες όπως «νερό πάνω στη φωτιά», «δράκος ανεβαίνει στον ουρανό» μετατρέπουν την αφηγηματική εμπειρία σε οπτικό ποίημα. Η επαναληπτική δομή των hexagrams λειτουργεί σαν κατακόρυφη ρίμα: κάθε μετάβαση από ένα σύμβολο στο επόμενο είναι ρυθμική αντίστροφη κίνηση, θυμίζοντας τα κινεζικά «κύματα» του χαϊκού. Η επιρροή του είναι παγκόσμια: από τον Λάο Τσε και τον Κομφούκιο ως τον Λάιμπνιτς και τον Μπόρχες, από τον Τζόις στο «Finnegans Wake» ως τον Μπέκετ στο «Ω». Το I Ching λειτουργεί ως αρχέτυπος αφηγηματικός αλγόριθμος: δίνει στον αναγνώστη ένα σύστημα να γράφει τη δική του ιστορία, αφού κάθε hexagram μπορεί να διαβαστεί ως αρχή, μέση ή τέλος. Συνοπτικά, είναι το πρώτο λογοτεχνικό σύστημα που κάνει τον χρόνο ποίηση: οι 64 διαδοχικές «στροφές» του δεν προβλέπουν μόνο το μέλλον· γράφουν το μέλλον ως ποίημα (Διόπτρα. 2021)
7. Μαχαμπαράτα (Βέντα Βιάσα - 8ος-4ος αι.π.Ε) - Από τα μεγαλύτερα συγγράμματα της λογοτεχνίας. Αποτελείται από 100.000 δίστιχα, διαιρούμενα σε 18 ωδές-βιβλία. Σε αυτό εξιστορείται η πολεμική δράση των Μπαράτα, αρχαίας πολεμικής φυλής της Βόρειας Ινδίας. Εκτός από τον πόλεμο που εξιστορεί περιέχει και πλήθος άλλων ιστοριών και παραδόσεων, καθώς και ηθικούς κώδικες, κανόνες πολιτικής για μια ορθή διακυβέρνηση, φιλοσοφικά συστήματα και διδασκαλίες που ακόμα και σήμερα εμπνέουν αρκετούς σε όλο τον κόσμο.Στο κείμενο περιλαμβάνεται η διάσημη "Μπαγκαβάντ Γκίτα" (Bhagavad Gita), όπου ο θεός Κρίσνα καθοδηγεί τον Αργκούντα σε ηθικές και φιλοσοφικές αναζητήσεις. Το έργο εξετάζει θέματα όπως το καθήκον, η ηθική, η πίστη και η μοίρα, καθώς και τη σημασία των σχέσεων και των κοινωνικών ρόλων. Κατά το σύγραμμα οι "Σκοποί της ζωής" είναι 4: Ντάρμα ή καθήκον, Άρθα ή σκοπός, Kάμα, ευχαρίστηση, και Μόξα, απελευθέρωση. Και τρεις σημαντικές φράσεις του Κρίσνα: "Κανένα μονοπάτι δεν είναι επαρκώς σηματοδοτημένο" - "Θα πρέπει να δρούμε, αλλά δεν πρέπει η ίδια η δράση να μας κατακυριεύει" - "Στην καρδιά της δράσης, πρέπει να παραμένεις ελεύθερος από κάθε προσκόλληση" (Πύρινος Κόσμος. 2003)
8. Ιλιάς (Όμηρος - 800-750 π.Ε) - Βασίζεται στην παράδοση προφορικής σύνθεσης και απαγγελίας ηρωικών ποιημάτων που είχε αναπτυχθεί πιο πριν. Τα γεγονότα που αφηγείται η διαδραματίζονται στον δέκατο χρόνο του πολέμου και εκτυλίσσονται σε περίπου 51 ημέρες. Η όλη υπόθεση (οργή του Αχιλλέα) εξελίσσεται σε 51 ημέρες και τρεις νύχτες. Οι ήρωες του έπους είναι αληθινοί άνθρωποι, αγαπούν την πατρίδα τους, είναι γενναίοι, έχουν υψηλό φρόνημα, είναι ευσεβείς, πολλές φορές είναι παρορμητικοί και κάποτε ιδιοτελείς και στο έπακρο φιλόδοξοι. Αγαπούν τους οικείους τους, αγαπούν επίσης τις τιμές και τον πλούτο και δεν αρνούνται τις τέρψεις και τις απολαύσεις της ζωής. Καθένας απ΄ αυτούς έχει τη δική του προσωπικότητα και κάποιοι ιδιαίτερα γνωρίσματα. Τα επεισόδια που έχουν προηγηθεί στα δέκα χρόνια του πολέμου, καθώς και η προϊστορία του πολέμου, περιγράφονται στα Κύπρια έπη, ενώ τα γεγονότα μετά τον θάνατο του Έκτορα μέχρι και την άλωση της Τροίας περιέχονται στα επόμενα έργα του τρωικού κύκλου, Αἰθιοπίς, Μικρὰ Ἰλιάς, Ἰλίου Πέρσις. 
9. Οδύσσεια (Όμηρος - 800-750 π.Ε) - Το δεύτερο - χρονολογικά - μεγάλο έπος της ελληνικής γραμματείας. Αν και τα δύο έπη αποδίδονται στον Όμηρο, υπάρχουν σημαντικές διαφορές ανάμεσά τους και η επικρατέστερη άποψη είναι ότι η Οδύσσεια συντέθηκε από διαφορετικό ποιητή, πιθανότερα μαθητή του Ομήρου, με κάποια χρονική απόσταση από την Ιλιάδα. Στην Οδύσσεια ο ηρωισμός δεν είναι εκείνος των πεδίων των μαχών αλλά ο επίμονος και συνεχής αγώνας αναζήτησης, επιβίωσης, ελευθερίας και επιτυχίας των μετά τον πόλεμο ειρηνικών σκοπών όπως της ανάπτυξης του εμπορίου, της ναυτιλίας και των νέων αποικισμών. Ο Οδυσσέας είναι ένας - ίσως ποσοτικά και ποιοτικά πρώτος - ήρωας της παγκόσμιας λογοτεχνίας με τις πιο πολλές μεταμορφώσεις και χαρακτήρες σε λογοτεχνικά έργα μεγάλων δημιουργών. Απο τους πιο κοντινούς του χρονολογικά Πίνδαρο, Σοφοκλή, Ευριπίδη, Οράτιο, Βιργίλιο, Οβίδιο, Σενέκα, μέχρι τους πιο μακρινούς Δάντη, Τσάπμαν, Καλντερόν, Σαίξπηρ, Γκαίτε και μέχρι τους πιο κοντινούς σε εμάς Τέννισον, Τζόϊς, Πάουντ, Ουάλας Στήβενς, Καζαντζάκη. Ο καθένας απο αυτούς τον ενέταξε στο "δικό του λογοτεχνικό κόσμο" και του προσέδωσε τη δική του ερμηνεία και πλοκή. Από την "απάτη και το δόλο" του Βιργίλιου (πολυμήχανο τον είπαν οι δικοί μας), στο σύνθετο χαρακτήρα του "περιπλανώμενου εραστή" του Οβίδιου και στο "λάτρη του ανεξερεύνητου" του Δάντη, που ολοκληρώνεται ως προσωπικότητα, ικανοποιώντας τη θέλησή του για αναζήτηση, περιπλάνηση, έρευνα ακόμη και σε βάρος του "νόστου" και της οικογένειάς του. Η Οδύσσεια καταγράφηκε επίσημα στην αρχαία Αθήνα περί τον 6ο αιώνα π.Χ. κατ΄ εντολή του Πεισίστρατου ή του γιου του Ιππάρχου (560 - 510 π.Χ.) 
10. Μύθοι (Αίσωπος - 620-564 π.Ε) - Συλλογή που πιστώνονται στον Αίσωπο, έναν σκλάβο και αφηγητή.  Ανήκαν αρχικά στην προφορική παράδοση και δεν συγκεντρώθηκαν παρά περίπου τρεις αιώνες μετά το θάνατο του Αισώπου. Μέχρι εκείνη την εποχή, του αποδίδονταν διάφορες άλλες ιστορίες, ανέκδοτα και παροιμίες, αν και μέρος αυτού του υλικού προερχόταν από πηγές προγενέστερες από αυτόν ή προερχόταν πέρα από την ελληνική πολιτιστική σφαίρα. Μεταξύ άλλων ο Αριστοφάνης, στις Σφήκες, παρουσίασε τον πρωταγωνιστή Φιλόκλεοντα σαν να είχε μάθει τα «παράλογα» του Αισώπου από συνομιλίες στα συμπόσια. Ο Πλάτωνας έγραψε στον Φαίδωνα, ότι ο Σωκράτης πέρασε τον χρόνο του στη φυλακή μετατρέποντας μερικούς από τους μύθους του Αισώπου «που γνώριζε» σε στίχους. Οι μύθοι του έχουν ιδιαίτερη χάρη, θαυμαστή απλότητα κι άφταστη διδακτικότητα. Είναι παρμένοι από την καθημερινή ζωή και τη φύση. Είχε τη μοναδική ικανότητα να δίνει στα ζώα ανθρώπινες ιδιότητες, ψυχή και λαλιά, σε τέτοιο βαθμό που να θεωρείς ότι ήταν κάποτε η πραγματικότητα και όλα αυτά που διηγείται έχουν συμβεί. Βασικό χαρακτηριστικό των διηγήσεών του ήταν το «επιμύθιο», το οποίο ήταν εύληπτο για τον απλό κόσμο και τα παιδιά. Καταγράφηκαν, στην πλειονότητά τους, σε πεζό λόγο. Ως γνωστό, μέχρι τότε, μόνον ο έμμετρος λόγος, η ποίηση, θεωρούνταν το μοναδικό εκφραστικό είδος για τους συγγραφείς. Συνεπώς μπορεί να θεωρηθεί κι ως πρωτοπόρος στο είδος του. Πρώτη φορά εκτυπώθηκαν στο Μιλάνο το 1479 και μετά στη Βενετία το 1525 και στο Παρίσι το 1547. στα ελληνικά ο Α.Κοραής τους τύπωσε το 1810 στο Παρίσι κι ακολούθησε κριτική έκδοση το 1852 στη Λειψία. Από τότε έγιναν πάρα πολλές εκδόσεις και πιστεύεται πως είναι ενα απο τα πιο πολυδιαβασμένα λογοτεχνήματα παγκόσμια. 
11. Τao Τe Jing (Λάο Τσε - 6ος αι. π.Ε) -  Το θεμελιώδες έργο του Ταοϊσμού. Περιέχει 81 σύντομα κεφάλαια σε ποιητική πεζή γραφή με παροιμίες, παραβολές, αντίστροφη ρητορική. Είναι το πρώτο κείμενο που μετατρέπει τη φιλοσοφία σε λυρικό δοκίμιο, η γλώσσα είναι λιτή και πυκνή, με ρυθμό που θυμίζει μάντρα. Το «Τάο» γίνεται ποιητικό υποκείμενο, ενώ οι εικόνες του νερού και του κενού λειτουργούν ως αιώνιοι συμβολισμοί. Επηρέασε από την ποίηση μέχρι τον Μπόρχες και τον Λέοναρντ Κοέν. Το κείμενο ασχολείται με την έννοια του "Δρόμου" (Tao) και της "Αρετής" (Te), προτείνοντας έναν τρόπο ζωής που βασίζεται στην αρμονία με τη φύση και την αποδοχή της ροής των πραγμάτων. Τα διδάγματα του επικεντρώνονται στη δύναμη της απλότητας και της ταπεινότητας και αποτελούν θεμελιώδη στοιχεία για την κατανόηση της κινεζικής φιλοσοφίας.  Το Tao Te Ching περιγράφει το Tao ως την πηγή και το ιδανικό κάθε ύπαρξης: είναι αόρατο, αλλά όχι υπερβατικό, εξαιρετικά ισχυρό αλλά εξαιρετικά ταπεινό, καθώς είναι η ρίζα όλων των πραγμάτων. Οι άνθρωποι έχουν επιθυμίες και ελεύθερη βούληση (και έτσι μπορούν να αλλάξουν τη φύση τους). Πολλοί ενεργούν «αφύσικα», ανατρέποντας τη φυσική ισορροπία του Τάο. Το Tao Te Ching σκοπεύει να οδηγήσει τους μαθητές σε μια «επιστροφή» στη φυσική τους κατάσταση, σε αρμονία με το Tao. Το Wu wei, κυριολεκτικά «μη δράση» ή «δεν ενεργώ», είναι μια κεντρική έννοια του Tao Te Ching. Η έννοια του wu wei είναι πολύπλευρη και αντανακλάται στις πολλαπλές έννοιες των λέξεων, ακόμη και στη μετάφραση. μπορεί να σημαίνει «δεν κάνω τίποτα», «δεν αναγκάζω», «δεν ενεργώ» με τη θεατρική έννοια «ενεργώ αυθόρμητα» και «ρέω με τη στιγμή» ή όπως λέει ο λαός μας «όπου φυσάει ο άνεμος».  Αυτή η έννοια χρησιμοποιείται για να εξηγήσει το ziran, ή την αρμονία με το Τάο. Περιλαμβάνει τις έννοιες ότι οι αξιακές διακρίσεις είναι ιδεολογικές και θεωρούν ότι η κάθε είδους φιλοδοξία προέρχεται από την ίδια πηγή. Το Tao Te Ching χρησιμοποιεί τον όρο ευρέως με απλότητα και ταπεινότητα ως βασικές αρετές, συχνά σε αντίθεση με την εγωιστική δράση. Σε πολιτικό επίπεδο, σημαίνει αποφυγή περιστάσεων όπως η βία, ο πόλεμος, οι σκληροί νόμοι και οι βαρείς φόροι. Μερικοί Ταοϊστές βλέπουν μια σύνδεση μεταξύ του wu wei και των εσωτερικών πρακτικών, όπως το zuowang («κάθισμα στη λήθη»: άδειασμα του μυαλού από σωματική επίγνωση και σκέψη).

Εδώ διαβάστε μια διαφορετική ανάγνωση της Ιλιάδας

Αυτά είναι τα πρώτα 11 λογοτεχνικά έργα που θέλω να σας προτείνω. Αν τα βρίσκετε ενδιαφέροντα γράψτε μου στα σχόλια ή κάντε τις δικές σας προτάσεις για την ίδια χρονική περίοδο

Πηγές πληροφόρησης & φωτό για τα παραπάνω και όσες δημοσιεύσεις ακολουθήσουν είναι τα ίδια τα λογοτεχνικά έργα αλλά και η Wikipedia 

Σημ: Όταν υπάρχει πρόβλημα στην εμφάνιση των κειμένων επιλέξτε πρόγραμμα περιήγησης Google Chrome

"Η γυναίκα το δρόμο αιώνια μας δείχνει" - αφιερωμένο στο αιώνιο θηλυκό

The Birth of Venus 1483-1485

Από την αρχαιότητα οι Μούσες αποτελούσαν πηγή έμπνευσης για κάθε διανοητική δημιουργία και ήταν οι προστάτιδες των καλών τεχνών, της δημιουργικής αναζήτησης και του καινούργιου. Ήταν 12 και όχι 9 όπως είναι ευρέως διεδομένο. Ο Παυσανίας μας λέει ότι στη πρώτη γενιά ήταν 3 κόρες του Ουρανού και της Γαίας, η Μνήμη, η Μελέτη και η Αοιδή. Μετά η Μνημοσύνη με το Δία έκανε τις άλλες εννιά. Στην Ακαδημία του Πλάτωνα υπήρχε βωμός προς τιμή τους και ο Όμηρος αναφέρει την Καλλιόπη ως πηγή έμνευσής του. 

Ίσως αρκετές και αρκετοί από εμάς να μην έχουν σκεφτεί να διερευνήσουν και να απαντήσουν στο ερώτημα "γιατί μέχρι τώρα στη παγκόσμια λογοτεχνία και άλλες τέχνες υπάρχουν αναγνωρισμένες ή καθιερωμένες "Μούσες", ενώ δεν υπάρχει κάποιο άλλο τέτοιο πρότυπο αρσενικού φύλου; Γιατί υπάρχουν Μούσες που εμπνέουν ποιητές και όχι Μούσοι που να εμπνεύσουν ποιήτριες;" Ίσως μια εξαίρεση είναι ο Οδυσσέας, όμως αυτός είναι μια άλλη ιστορία. 

Μuses_by_Ultimeciaffb

Η Μούσα (ή και η ηρωϊδα μυθιστορημάτων) σχεδόν πάντα είναι μία, όμως δεν υπακούει παντα στους κανόνες της πατριαρχικής κοινωνίας. Συνήθως στα λογοτεχνικά έργα που άφησαν εποχή καθόλου και για αυτό είναι και Μούσα. Όμως απο την άλλη, η Μούσα είτε καθεστωτική ή επαναστάτρια, είτε τραγική ή σατυρική, είναι πάντα - φανερά ή υποβόσκουσα - ερωτική. Σε μερικά άλλα λογοτεχνικά έργα, συνήθως του τελευταίου αιώνα ακολουθεί την καθεστωτική ή αντικαθεστωτική εξουσία κάθε είδους ή ακόμη χειρότερα το χρήμα, ως καθολικό ισοδύναμο. 

Μπορείτε να μου πείτε ότι τα περισσότερα απο αυτά τα έργα της παγκόσμιας λογοτεχνίας τα έχουν γράψει άντρες και για αυτό γίνονται κάποια από τα παραπάνω. Ίσως. Όμως υπάρχουν και άντρες που περιέγραψαν υπέροχες ηρωϊδες, που έγιναν πραγματικές Μούσες για μεταγενέστερους δημιουργούς και  πολλές γεννεές αναγνωστών και αναγνωστριών.

Ένας σύγχρονος διασκευαστής της ιστορίας του Αριστείδη του Μιλήσιου (γύρω στο 100 π.Χ) δυο χιλιάδες σχεδόν χρόνια μετά, βάζει τη χήρα της Εφέσσου να λέει: "“Απ’ το να πεθάνει ένας ζωντανός προτιμώ να σταυρωθεί ένας πεθαμένος” ενώ ο Χατζηδάκις κάποιες δεκαετίες πριν μελοποίησε “Μια χήρα από την Έφεσο δεν ήμουνα ποτές, δεν είχα στρατιώτες για εραστές”. Όμως η χήρα της ιστορίας είχε, και μάλιστα δίπλα στο τάφο του άνδρα της, εκφράζοντας τη δίψα της για ζωή και ευτυχία.

Η "Αφροδίτη" του Βιργίλιου είναι πιο κοντά στη θεά Άρτεμη παρά στην συνονόματή της, ντροπαλή και  μυστηριώδης. Αντίθετα η "Αφροδίτη" του Επικούρειου Λουκρήτιου, είναι η ανίκητη και κινητήρια δύναμη της ζωής, που σε μια ερωτική συνεχή διαμάχη με τον Άρη δημιουργεί, καταστρέφει και αναζωογονεί τα πάντα.

Στην αφήγηση του Σίμωνα Μάγου της Σαμάρειας, εκτός απο την Ελένη της Τύρου, που είναι η ενσάρκωση της Ωραίας Ελένης της Τροίας, υπάρχει ένα μεγάλο μέρος κοινό σχεδόν σε όλες τις μορφές των Γνωστικών μύθων. Αυτό είναι ότι το έργο της δημιουργίας οφείλεται στη γυναικεία αρχή, τη σύλληψη της Θεότητας. Ιδιαίτερη στη Σιμωνική ιστορία είναι η ταύτιση της συντρόφου του Ελένης της Τύρου με τη γυναικεία αρχή.

Η "Βεατρίκη" που δημιούργησε ο Δάντης για να ικανοποιήσει την δική του ανάγκη αλληγορικής περιγραφής ίσως ενός ανεκπλήρωτου έρωτα συγκερασμού του θείου με το εγκόσμιο, τον οδηγεί στο δικό της όραμα, που αυτός μόνο το περιγράφει δοξαστικά. Αυτή είναι ο οδηγός και αυτός ο οδηγούμενος.

Howard-Chandler-Christy-Nudes-at-the-beach

Ο Τσόσερ στις "Ιστορίες του Καρντέμπουρι" της ύστερης μεσαιωνικής Αγγλίας,  έχει τη "σύζυγο απο το Μπαθ" - με πείρα, σπιρτάδα, φεμινιστική νοοτροπία και θέληση για ζωή - που απολαμβάνει το σεξ, δεν ντρέπεται γι' αυτό και έχει τη κυριαρχία - γιατί αυτήν θέλει - για όλα τα θέματα του σπιτιού. Παράλληλα υμνεί την ελευθερία εκτός γάμου: "γιατί αβάστακτος είναι ο ζυγός".

Οι "Μαργαρίτα" και η "Ελένη" είναι οι δυό μούσες του Φάουστ και η "Γαλατεια" αρχή αυτοκαταστροφής για τον "Ανθρωπάκο", αλλά αγαθή οντότητα για τον Γκαίτε. Η "Μαργαρίτα" του Μπουλγκάκοφ, παραμένει κινητήρια δύναμη της πλοκής, αγνή και συμπαθητική παρά το ότι στέφεται βασίλισσα στον ετήσιο χορό του Διαβόλου και τις φιλούν τα πόδια γνωστοί εγκληματίες και κάθε καρυδιάς καρύδι.

Στη σύγχρονη περίοδο η ευφυής και καταχθόνια δημιουργικότητα της Έντα Γκάμπλερ δεν συμβαδίζει καθόλου με τα "πρέπει" της καθεστηκίας αντίληψης αλλά εκφράζει τα "θέλω" της και αυτά που την ευχαριστούν, γιατί η ευχαρίστηση είναι το κέντρο της προσωπικότητάς της και της ζωής της. Ο ασυνείδητος, βαθιά κρυμένος κόσμος της έχει το δικό του σύστημα αξιών και στόχων που όχι μόνο ξεπερνούν το κυρίαρχο αποδεκτό σύστημα αλλά δεν έχουν με αυτό κάποιο κοινό πεδίο αναφοράς, εκτός από τη λαχτάρα για εξουσία και ελευθερία.  

"Η γυναίκα το δρόμο αιώνια μας δείχνει" - στο κορμί, στη νοοτροπία και τη ψυχή της είναι ο αγώνας του Οδυσσέα όχι τόσο για το νόστο, όσο για την ελευθερία και τη περιπέτεια, η πάλη του Προμηθέα κατά της εξουσίας κάθε μορφής και η ανήσυχη δημιουργικότητα κάθε συγγραφέα αρσενικού ή θηλυκού φύλου.

Ένα άλλο ερώτημα είναι αν όλοι αυτοί οι δημιουργοί εξειδανίκευσαν ή δαιμονοποίησαν τις ηρωϊδες τους, που από Μούσες έγιναν για πολλούς απο τους ήρωές τους αιτία καταστροφής. Σίγουρα ο κάθε αναγνώστης ή αναγνώστρια δίνει τη δική του απάντηση. 

Όμως ας μην ξεχνάμε την "Αφροδίτη του Λουκρήτιου" που είναι πηγή ζωής, δημιουργίας, καταστροφής και αναζωογόννησης, είναι η αρχή και το τέλος και από αυτό πάλι μια καινούργια αρχή.

"Ποτέ δεν επιστρέφεις" της Martha Rivera Garrido

Να μην ερωτευτείς ποτέ γυναίκα που διαβάζει, γυναίκα που αισθάνεται υπερβολικά ή γράφει.

Να μην ερωτευτείς ποτέ γυναίκα πνευματώδη, πλανεύτρα, τρελή και παλαβή.

Να μην ερωτευτείς ποτέ γυναίκα που σκέφτεται, που γνωρίζει αυτά που ξέρει κι επιπλέον μπορεί και να πετά · γυναίκα σίγουρη για τον εαυτό της.

Να μην ερωτευτείς ποτέ γυναίκα που γελά ή κλαίει στον έρωτα, που ξέρει να μετουσιώνει το κορμί σε πνεύμα · πόσω μάλλον μία που αγαπά την ποίηση ή που στέκεται να θαυμάσει για ώρες κάποιο πίνακα και που δεν ξέρει πώς να ζει δίχως τη μουσική.

Να μην ερωτευτείς ποτέ γυναίκα που ενδιαφέρεται για την πολιτική, που είναι επαναστάτρια και νιώθει φρίκη απέραντη μπροστά στην αδικία.

Γυναίκα που σιχαίνεται την τηλεόραση. Και που είναι όμορφη δίχως να στέκεσαι στο πρόσωπο ή το κορμί της.

Να μην ερωτευτείς ποτέ γυναίκα παθιασμένη, παιχνιδιάρικη, διαυγή και βλάσφημη. Μην το ευχηθείς ποτέ να ερωτευτείς μία γυναίκα τέτοια.

Γιατί όταν ερωτεύεσαι γυναίκα όπως αυτή, ασχέτως αν μείνει μαζί σου, ή αν σε αγαπήσει κι εκείνη, από μια τέτοια γυναίκα, ποτέ δεν επιστρέφεις.»

(Μετάφραση από την Ούρσουλα Φώσκολου)

Τελευταία πρόποση (Άννα Αχμάτοβα)

Αχμάτοβα, 1922. Ζωγράφος Κουζμά Πετρόφ - Βόντκιν. Κρατικό Ρωσικό Μουσείο της Αγίας Πετρούπολης

Η Άννα Αντρέγιεβνα Αχμάτοβα (А́нна Андре́евна Ахма́това, γεννηθείσα Γκόρενκο, Го́ренко, 23 Ιουνίου 1889 - 5 Μαρτίου 1966) ήταν ποιήτρια, μία από τις κορυφαίες φυσιογνωμίες της «Αργυρής Εποχής» στην ποίηση της Ρωσίας.

Τελευταία πρόποση

Πίνω για το ερειπωμένο σπίτι,

Για την κακιά μου τη ζωή,

Για τη διπλή μας μοναξιά,

Και για σένα πίνω

Για τα ψέματα των χειλιών που με πρόδωσαν,

Για τη νεκρή παγωνιά των ματιών

Για τον αγενή και σκληρό κόσμο

Για το ότι ο Θεός δεν μας έσωσε.

(Μετάφραση Don Rigoberto)

Последний тост

Я пью за разорённый дом,
За злую жизнь мою,
За одиночество вдвоём,
И за тебя я пью,—
За ложь меня предавших губ,
За мертвый холод глаз,
За то, что мир жесток и груб,
За то, что Бог не спас.

Και τώρα; (Δ.Βασιλείου)

                                     

Όλων των πόνων οι λυγμοί

και των καημών οι στεναγμοί,

πα στη πλατεία άπλωσαν

και όνειρα κι’ ελπίδες,

κουράγιο αρματώθηκαν

κι’ απόφαση το πήραν,

να αρνηθούν όλοι μαζί

να ζουν μέσ’ στο χειμώνα.

Κι’ αφού το συμφωνήσανε

κοιτάχτηκαν στα μάτια.

 

Και τώρα;

 

Ποιος το χορό της άνοιξης

θα σηκωθεί, να σύρει πρώτος,

χωρίς τσαλίμια περιττά

κι’ εγωισμούς περίσσιους,

με σταθερό το βήμα του

και περηφάνια γνήσια

γι’ αυτούς που μπήκαν στο χορό

και τον ακολουθούν,

ώσπου το γλέντι να γενεί

καθάριο καλοκαίρι