1968-1969: Τέλος εποχής με έργα διαχρονικής απήχησης που προκαλούν και να εμπνέουν

Η Άβυσσος (Μαργκερίτ Γιουρσενάρ – 1968) Ο τίτλος «L’Œuvre au noir» είναι όρος της αλχημείας, η πρώτη φάση του Μεγάλου Έργου (Magnum Opus), μια φάση κρίσης, διάλυσης, σκοτεινής δοκιμασίας - τόσο υλικής όσο και πνευματικής. Φανταστική μυθιστορηματική βιογραφία του Ζήνωνα, ενός γιατρού, φιλοσόφου και επιστήμονα που γεννήθηκε στη Μπριζ τον 16ο αιώνα, εποχή που η εμβρυακή επιστήμη ήταν υπό διωγμό ή στην καλύτερη περίπτωση υπό αμφισβήτηση και οι νέες ιδέες αντιμάχονται τον σκοταδισμό.

Το μυθιστόρημα παρακολουθεί τη ζωή του Ζενόν: ενός μορφωμένου ανθρώπου, γιατρού, αλχημιστή, φυσιοδίφη, ο οποίος ζει μέσα στην κοινωνική και θρησκευτική αναταραχή της εποχής. Ο Ζενόν βιώνει μια εσωτερική κρίση: ερευνά τα όρια της γνώσης, της θρησκείας, της επιστήμης και της θνητότητας. Αμφισβητεί τις δογματικές αλήθειες της Εκκλησίας, προσπαθεί να κατανοήσει τη φύση του κόσμου, της ύλης και του πνεύματος, και βρίσκεται συνεχώς αντιμέτωπος με τις συνέπειες της της ελευθερίας της σκέψης και της αντίδρασης της εξουσίας.

Το έργο είναι ένα από τα πιο σημαντικά ιστορικά μυθιστορήματα του 20ού αιώνα, όχι μόνο για την ποιότητα της γλώσσας και της αφήγησης, αλλά και για την φιλοσοφική του διάσταση. Η Γιουρσενάρ παρουσιάζει τη γνώση ως κάτι που βγαίνει μέσα από τον πόνο, την αμφισβήτηση, την προσωπική θυσία. Εξερευνά τα πιο σκοτεινά βάθη της ανθρώπινης ύπαρξης: την αναζήτηση της γνώσης ενάντια στη δογματική άγνοια, τη σύγκρουση μεταξύ ατομικής συνείδησης και κοινωνικών απαιτήσεων, τη φύση της ελευθερίας, της μοίρας και της αυτογνωσίας. Ο Ζενόν είναι μια από τις πιο σύνθετες και τραγικές φιγούρες της λογοτεχνίας του 20ου αιώνα. Η σύγκρουση με την εξουσία (θρησκευτική, πολιτική) και το ζήτημα της πνευματικής ελευθερίας είναι κεντρικά στοιχεία. Το μυθιστόρημα λειτουργεί ως αναστοχασμός για το τι σημαίνει άνθρωπος, τι είναι η αλήθεια, και πώς η επιστήμη και η θρησκεία συγκρούονται και συμπλέκονται.

Χρησιμοποιεί μια πλούσια, ποιητική και ακριβή γλώσσα, αναδημιουργώντας με αμίμητη πιστότητα την εποχή της Αναγέννησης. Η καινοτομία δεν έγκειται σε πειραματισμούς με τη δομή, αλλά στο απόλυτο ταίριασμα της μορφής με το περιεχόμενό της: η κλασική, σθεναρή και γλαφυρή γλώσσα μεταφέρει την πολυπλοκότητα και το βάθος των ιδεών του πρωταγωνιστή. Είναι ένα αριστούργημα λεκτικής υφής. Ενίσχυσε τη θέση της ιστορικής μυθοπλασίας ως μέσου για την ανάδειξη σύγχρονων και διαχρονικών ηθικών και φιλοσοφικών διλημμάτων. Η Γιουρσενάρ άλλαξε τον ίδιο τον κανόνα σχετικά με το ποιος μπορεί να γράψει "σοβαρή" ιστορική και φιλοσοφική λογοτεχνία.

Παραμένει ένα από τα σημαντικότερα ευρωπαϊκά μυθιστορήματα του περασμένου αιώνα, με αναγνωστική και ακαδημαϊκή απήχηση που δεν έχει ελαττωθεί. Στη χώρα μας κυκλοφορεί από το 1992 από τις εκδόσεις Χατζηνικολή.

Το ηλεκτρικό πρόβατο (Φίλιπ Κ. Ντικ – 1968) Ερευνά τη διαχωριστική γραμμή μεταξύ ανθρώπου και μηχανής, τη φύση της ενσυναίσθησης και τι σημαίνει να «ζεις».

Το έργο εκτυλίσσεται σε ένα μελλοντικό, μεταποκαλυπτικό κόσμο, όπου Πυρηνικός πόλεμος έχει καταστρέψει μεγάλο μέρος της ζωής στη Γη. Τα ζώα είναι σπάνια — ένα σημάδι του οικολογικού κατακλυσμού. Ο πρωταγωνιστής, ο Ρικ, είναι κυνηγός αποκομμένων ανδροειδών, που έχουν δραπετεύσει και προσποιούνται τους ανθρώπους. Ηθικά διλήμματα αναδύονται: τι σημαίνει να είσαι άνθρωπος; η ενσυναίσθηση, η συνείδηση, η ζωή και η μη ζωή - όλα αυτά τίθενται υπό αμφισβήτηση. Υπάρχει παράλληλα η ιστορία του Τζον, ενός λιγότερο «ανταγωνιστικού» χαρακτήρα, ο οποίος προσπαθεί να διατηρήσει την ανθρωπιά σε έναν κόσμο όλο και πιο τεχνολογικό και αφιλόξενο.

Ανήκει στο είδος της επιστημονικής φαντασίας αλλά ξεπερνά τα όρια του είδους γιατί αγγίζει βαθιά φιλοσοφικά και ηθικά ζητήματα. Ο Ντικ διερευνά τη φύση της πραγματικότητας, της ταυτότητας, της μνήμης, της συνείδησης - και το κατά πόσο η τεχνητή νοημοσύνη και τα ανδροειδή μπορούν να διαθέτουν ανθρώπινα χαρακτηριστικά. Πραγματεύεται θέματα ταυτότητας, αυθεντικότητας, απομόνωσης, εμπορευματοποίησης της ζωής και της συναισθηματικής εμπειρίας. Ρωτάει ποιο είναι το θεμελιώδες στοιχείο που διαχωρίζει τον άνθρωπο από μια τέλεια μίμηση και αν αυτό το στοιχείο έχει σημασία. Επηρέασε πολύ το πως εξετάζουμε τα τεχνολογικά θέματα, την ηθική των μηχανών, τη διαφορά μεταξύ πραγματικού και εικονικού. Επιπλέον, το έργο έγινε παγκοσμίως γνωστό μέσα από την κινηματογραφική μεταφορά του “Blade Runner”, η οποία αύξησε τις συζητήσεις για το τι σημαίνει ανθρωπιά.

Ο Ντικ δεν ήταν καινοτόμος στη γλώσσα, αλλά ήταν επαναστατικός στον τρόπο σκέψης και στη δομή των ιδεών του. Χρησιμοποίησε τη φόρμα της επιστημονικής φαντασίας για να δημιουργήσει μια παρανοϊκή, αποσπασματική πραγματικότητα όπου η αλήθεια είναι απρόσιτη. Η ιδέα της "αναλύτριας της διάθεσης" (mood organ), της ηλεκτρικής προβατίνας και του κινήτρου του ήρωα (η επιθυμία για ένα πραγματικό ζώο) είναι τελείως πρωτότυπες και αντικατοπτρίζουν την ψυχολογική και κοινωνική αλλοτρίωση.

Το βιβλίο, και ειδικά η κινηματογραφική του μεταφορά, άλλαξαν ριζικά την αντίληψη για την επιστημονική φαντασία. Την έβγαλαν από το λογοτεχνικό "γκέτο" των διαστημοπλοίων και των laser και την έβαλαν στην κύρια λογοτεχνική παραγωγή, ως μέσο για εξερεύνηση φιλοσοφικών ερωτημάτων: Τι σημαίνει να είσαι άνθρωπος; Ποια είναι η φύση της πραγματικότητας και της συμπόνιας; Η επιρροή του είναι τεράστια, καθώς τα ηθικά διλήμματα που θίγει (οικολογική καταστροφή, τεχνητή νοημοσύνη, εικονική πραγματικότητα) γίνονται ολοένα και πιο επιτακτικά και επίκαιρα.

Οι Ωραίες Δεν Έχουν Γεννηθεί Ακόμα (Αγί Κουέι Άρμα – 1968) Εξελίσσεται στην ανεξάρτητη Γκάνα μετά την αποχώρηση των Βρετανών αποικιοκρατών. Ο αφηγητής — ένας ανώνυμος “άνθρωπος” — εργάζεται σ’ έναν δημόσιο οργανισμό και αντιστέκεται στη διαφθορά που έχει διαποτίσει την κοινωνία. Οι ελπίδες για αλλαγή, η προδοσία των ιδανικών και η απογοήτευση κυριαρχούν. Υπάρχει επίσης έντονη χρήση συμβολισμών της σήψης, της βρώμας και της αποσύνθεσης ως εικόνων για τη διαφθορά και τη φθορά της κοινωνίας. 

Το έργο θεωρείται ένα από τα κεντρικά μυθιστορήματα της αφρικανικής μετααποικιακής λογοτεχνίας. Εξετάζει το πώς τα νέα ανεξάρτητα κράτη αντιμετωπίζουν τα εσωτερικά προβλήματα. Μέσα από την προσωπική πάλη του ήρωα, προβάλλονται θέματα ηθικής, υπευθυνότητας, κρίσης ταυτότητας. Η αφήγηση δεν προσφέρει εύκολες λύσεις, η σκληρή ματιά στην πραγματικότητα είναι η δύναμή του. Η γλώσσα και η εικόνα της σήψης λειτουργούν ως μοχλοί συναισθηματικής αντίδρασης — ο αναγνώστης αναγκάζεται να αντικρίσει την πραγματικότητα όπως είναι, όχι όπως θα ήθελε να είναι. Ο Άρμα χρησιμοποίησε την αγγλική γλώσσα με τρόπο καινοτόμο για την αφρικανική λογοτεχνία, εμπλέκοντας ρυθμούς και εικόνες από τις τοπικές γλώσσες και την προφορική παράδοση. Η γλώσσα του είναι συχνά ποιητική, γεμάτη ισχυρές, συμβολικές και μερικές φορές αποκρουστικές εικόνες για να μεταδώσει την ηθική αποσύνθεση της εποχής. Η δομή είναι ψυχολογική και εικονιστική, παρά ευθεία αφηγηματική. Από τα σημαντικότερα μυθιστορήματα της μετα-αποικιακής Αφρικής που βοήθησε να καθοριστεί ένα νέο είδος: το μυθιστόρημα της απογοήτευσης. Εξελίχθηκε από το αφηγηματικό της 
απελευθέρωσης και της ελπίδας (της δεκαετίας του '50 και '60) σε μια πιο κριτική και αυτοκριτική φάση. Άνοιξε το δρόμο για άλλους συγγραφείς να μιλήσουν ειλικρινά για τη διαφθορά, την ηθική κρίση και τις πολιτικές απογοητεύσεις στις νέες αφρικανικές χώρες.

Εξερευνά το ηθικό δίλημμα του ατόμου που προσπαθεί να παραμείνει τίμιος σε ένα κοινωνικό σύστημα που επιβραβεύει τη διαφθορά και την ηθική συμβιβασμό. Πραγματεύεται θέματα αποικιακής κληρονομιάς, εθνικής ταυτότητας, κοινωνικής διαφθοράς και της ψυχολογικής καταπίεσης της μετα-αποικιακής ζωής. Παραμένει ένα κλασικό και βασικό κείμενο στις σπουδές αφρικανικής λογοτεχνίας. Το μήνυμά του για την ηθική αντίσταση ενάντια στη συστημική διαφθορά είναι διαχρονικό.

Η ωραία του κυρίου (Αλμπέρ Κοέν - 1968) Το μυθιστόρημα διαδραματίζεται στην Γενεύη της δεκαετίας του 1930 και επικεντρώνεται στον Σολάλ, έναν Εβραίο μεσογειακής καταγωγής στέλεχος της Κοινωνίας των Εθνών, που ερωτεύεται μια παντρεμένη ελβετίδα αριστοκράτισσα, την Αριάνα. με φόντο την μη σύμφωνη γνώμη της κοινωνίας και τις αντισημιτικές διαθέσεις.

Ταξιδεύει μέσα στα μυαλά των δύο εραστών με μοναδικό τρόπο και μας περιγράφει τα στάδια του έρωτα, με τελευταίο στάδιο την απόφαση τους να μείνουν ερωτευμένοι για πάντα. Ο Σολάλ είναι γεμάτος αντιθέσεις: είναι γοητευτικός, πνευματώδης, παθιασμένος, αλλά και χειραγωγός, θέλει να αγαπηθεί, αλλά ταυτόχρονα θέλει να επιβληθεί. Ο έρωτας γίνεται πεδίο μεγάλης έντασης, με στοιχεία ζήλειας, εξουσίας, ψυχικής βίας, ψευδαισθήσεων, παθών, αλλά και βαθιάς αυτοανακάλυψης. Το έργο δεν είναι μόνο ιστορία πάθους, είναι διερεύνηση της ταυτότητας, της αποξένωσης, της ενοχής, του θανάτου, του χρόνου, του σώματος και της ψυχής. Η γλωσσική του δεξιοτεχνία είναι αδιαμφισβήτητη με επιρροή εστιασμένη στη γαλλόφωνη και ευρωπαϊκή λογοτεχνία και βαθιά θέματά (έρωτας, μιζέρια της αστικής τάξης, εβραϊκή ταυτότητα).

Μεγαλόπνοο, περίτεχνο, λυρικό αλλά και σκληρό, το έργο του Κοέν συνδυάζει τη μεγαλοπρέπεια με την αυτοειρωνεία. Αναδεικνύει την ανθρώπινη ευαλωτότητα, τη διαφορά μεταξύ εσωτερικής αλήθειας και κοινωνικού προσώπου, τον αγώνα ανάμεσα στα «ιδεώδη» και τα πάθη. Παράλληλα, είναι έντονα πολιτισμικό, με το υπόβαθρο των Εβραίων της Διασποράς, της μοναρχικής Ευρώπης και των κοινωνικών προδιαθέσεων της εποχής, να διαμορφώνουν τη μορφή των προσώπων και των συγκρούσεων. Ένας μοντερνιστικός ύμνος στον έρωτα - θάνατο.

Σκέψεις για την πρόοδο, τη συνύπαρξη και την πνευματική ελευθερία (Αντρέι Ζαχάροφ – 1968) Ανήκει στην κατηγορία των πολιτικών / διανοητικών έργων που υπήρξαν κρίσιμα για την εποχή του Ψυχρού Πολέμου. Δεν είναι μυθιστόρημα αλλά πραγματεία με βαρύνουσα σημασία: θέτει ερωτήματα για το πώς οι κοινωνίες διαχειρίζονται την ελευθερία, την πρόοδο, τη γνώση. Προσφέρει έναν οραματισμό αλλά και μια προειδοποίηση: η πρόοδος χωρίς ελευθερία, χωρίς διαφάνεια, χωρίς ηθική κατεύθυνση, μπορεί να εκτραπεί σε καταπίεση.

Είναι συλλογή σκέψεων του συγγραφέα, φυσικού και αγωνιστή υπέρ των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στη Σοβιετική Ένωση. Αναλύει πώς η πρόοδος – τεχνολογική, κοινωνική, πνευματική – δεν είναι μονοδιάστατη. Προβάλλει την ιδέα ότι η πνευματική ελευθερία, η δυνατότητα να σκέφτεται κανείς ανεξάρτητα και να διατυπώνει κριτική, είναι βασική για την ουσιαστική πρόοδο. Εξετάζει επίσης τη συνύπαρξη διαφορετικών ιδεολογιών, πολιτισμών, και τη σημασία της ειρήνης ως προϋπόθεση για ανθρωπιστική ανάπτυξη. Ο Ζαχάροφ προειδοποιεί για κινδύνους όπως η λογοκρισία, ο ολοκληρωτισμός, η χειραγώγηση της σκέψης μέσα από προπαγάνδα, η ηθική αδυναμία όταν η ζωή γίνεται τεχνοκρατική και ψυχρή.

Το αριστερό χέρι του σκοταδιού (Ούρσουλα Λε Γκεν – 1969)  Έργο σταθμός της επιστημονικής φαντασίας με έντονη πολιτική, κοινωνική και φεμινιστική διάσταση: αναγνωρίζεται ως μία από τις κορυφαίες στιγμές της εποχής του είδους, το οποίο με την Le Guin εξελίσσεται πέρα από τα στερεότυπα και αγγίζει βαθύτερα ζητήματα ταυτότητας, φύλου, πολιτισμού.

Το μυθιστόρημα διαδραματίζεται στον φανταστικό πλανήτη Γκέθεν, όπου οι κάτοικοί του είναι εν δυνάμει αμφιφυλόφιλοι: δεν έχουν σταθερό φύλο, αλλά υιοθετούν τα χαρακτηριστικά είτε του αρσενικού, είτε του θηλυκού σε ορισμένες περιόδους. Ο πρωταγωνιστής, ο Εστράβεν, και ο ειρηνοποιός απεσταλμένος της «Έκουμέν» Άιον, εξερευνούν την πολιτική, κοινωνική και πολιτιστική ζωή του Γκέθεν μέσα από το ζήτημα του φύλου, της ταυτότητας και της ομάδας. Ορισμένα κεφάλαια παρουσιάζουν τον Άιον ως αʹ πρόσωπο, άλλα ως ημερολόγιο του Εστράβεν, και υπάρχουν και λαογραφικά / μυθολογικά / θρησκευτικά στοιχεία του πλανήτη, που δίνουν βάθος στην κοινωνία που οικοδομείται.

Τα θέματα που θίγονται είναι το φύλο ως κοινωνική κατασκευή - η έλλειψη σταθερού φύλου στους κατοίκους του Γκέθεν επιτρέπει στη Le Guin να διερευνήσει τι σημαίνει να είσαι «άντρας» ή «γυναίκα», και πώς οι προσδοκίες του ενός ή του άλλου φύλου διαμορφώνουν κοινωνικές δομές. Επίσης η  αποδοχή της διαφοράς και η αλλοτρίωση - ο Άιον είναι εξωτερικός παρατηρητής σε έναν κόσμο που δεν κατανοεί αυτόματα τις δικές του υποθέσεις περί φύλου και κοινωνίας. Τέλος οι πολιτική / εξουσία / εξωτερικοί και εσωτερικοί κανόνες - η διαμάχη μεταξύ διαφορετικών περιοχών του Γκέθεν, η επιρροή της θρησκείας, η ένταση μεταξύ του ατόμου και της κοινωνίας. Εξερευνά τα θέματα του δυαδισμού (φύλο, πολιτική, πολιτισμός), της αλληλεξάρτησης, της εμπιστοσύνης, της φιλίας και της αγάπης πέρα από τα φυλετικά στερεότυπα. Ρωτά τι σημαίνει να είσαι άνθρωπος όταν το φύλο αφαιρείται από την εξίσωση.

Η Le Guin επαναπροσδιόρισε την επιστημονική φαντασία με αυτό το έργο. Η καινοτομία δεν έγκειται μόνο στην ιδέα ενός αμφιφυλόφιλου ανθρώπινου πολιτισμού, αλλά στον τρόπο που χρησιμοποιεί αυτή την υπόθεση για να εξερευνήσει τα βαθύτερα ζητήματα της ταυτότητας, του φύλου και του πολιτισμού με έναν ανθρωπολογικό και φιλοσοφικό τρόπο. Εισήγαγε την ανθρωπολογία και τη φεμινιστική θεωρία στη σκληρή επιστημονική φαντασία, επηρεάζοντας γενιές συγγραφέων. Αποτελεί πυλώνα των σπουδών φύλου και της λογοτεχνίας.

Η γλώσσα είναι λιτή αλλά ποιητική και η δομή, που περιλαμβάνει μυθιστορήματα, θρύλους και χρονικά από τον πλανήτη, εμπλουτίζει την αφήγηση. Τα θέματά του είναι πιο επίκαιρα ποτέ στο σημερινό πολιτισμικό και κοινωνικό κλίμα.

Στην Ελλάδα μεταφρασμένο από τον Βαγγέλη Κατσάνη, έχει εκδοθεί το 2012 από τις εκδόσεις Parsec, το 2012.

Ξέρω γιατί κελαηδάει το πουλί στο κλουβί (Μάγια Αγγέλου - 1969) Αυτοβιογραφία που καλύπτει τα πρώτα χρόνια της Μάγια Αγγέλου - από την ηλικία των τριών έως των δεκαέξι - και αφορά την παιδική και εφηβική της ζωή στις ΗΠΑ, σε περιβάλλον όπου η φυλετική διάκριση, η φτώχεια, η σεξουαλική βία και η προσωπική κρίση είναι παρούσες. Περιγράφει πώς η ίδια η Angelou, μέσα από τις τραυματικές εμπειρίες (όπως ο βιασμός της σε νεαρή ηλικία) και ο ρατσισμός, καταφέρνει να αναπτύξει αυτοσεβασμό, αξιοπρέπεια, και αγάπη για τη λογοτεχνία, που τελικά την στηρίζουν στις δυσκολίες. Το βιβλίο έχει έντονη λογοτεχνική και συναισθηματική φόρτιση, γιατί δεν αποφεύγει τα δύσκολα θέματα, ούτε τις εικόνες της σκληρής πραγματικότητας, αλλά τα αντιμετωπίζει με ειλικρίνεια και δύναμη.

Τα θέματα που εξετάζει εκτός από την φυλετική ταυτότητα και το ρατσισμό, είναι η  δύναμη της γλώσσας και της λογοτεχνίας ως μέσο προσωπικής και συλλογικής απελευθέρωσης, η διαμόρφωση της προσωπικότητας μέσα από την παιδική ηλικία: - πώς τα γεγονότα της πρώιμης ζωής διαμορφώνουν τη μετέπειτα πορεία και πώς η δύναμη της αυτογνωσίας, της οικογένειας και του περιβάλλοντος παίζει ρόλο καθώς και πώς ένα άτομο που μεγαλώνει υπό ακραίες συνθήκες τις ξεπερνά.

Έχει ευρύ αντίκτυπο στην εκπαίδευση, στη λογοτεχνική κριτική, και στην κοινωνική συνείδηση. Επαναπροσδιόρισε το είδος της αυτοβιογραφίας. Χρησιμοποιεί τις τεχνικές της μυθοπλασίας (χαρακτήρες, διάλογο, αφηγηματική ροή) για να αφηγηθεί την αληθινή της ιστορία. Η γλώσσα της είναι ποιητική, ρυθμική και γεμάτη με την παράδοση των Αφροαμερικανών, μεταμορφώνοντας την προσωπική εμπειρία σε καθολική αφήγηση.

Πρωτοποριακό στο να δώσει φωνή σε μια μαύρη, νότια γυναίκα σε μια εποχή που τέτοιες ιστορίες αγνοούνταν από το κύριο λογοτεχνικό κανόνα. Ξέπέρασε τα όρια μεταξύ μυθοπλασίας και μη μυθοπλασίας και άνοιξε το δρόμο για μια νέα γενιά μη λευκών και γυναικείων φωνών να διηγηθούν τις ιστορίες τους. Είναι ένα κείμενο-ορόσημο για την αφροαμερικανική λογοτεχνία και το φεμινιστικό κίνημα. Πραγματεύεται βαθιά τραυματικά θέματα όπως ο ρατσισμός, η σεξουαλική βία, την εγκατάλειψη και την αναζήτηση της ταυτότητας, αλλά πάντα με ένα υπόβαθρο ανθεκτικότητας, ελπίδας και αγάπης. Είναι μια ιστορία ενδυνάμωσης και αυτογνωσίας.

Παραμένει ένα από τα πιο ευρέως αναγνωσμένα και σπουδασμένα βιβλία στις ΗΠΑ. Είναι βασικό ανάγνωσμα για την κατανόηση της αμερικανικής εμπειρίας του 20ου αιώνα.

Σφαγείο νούμερο πέντε (Κουρτ Βόνεγκατ – 1969) Αντλεί την έμπνευσή του από την προσωπική του εμπειρία ως αιχμάλωτος πολέμου στη Δρέσδη, όταν η πόλη καταστράφηκε ολοσχερώς από τους συμμαχικούς βομβαρδισμούς το 1945.

Ο κεντρικός ήρωας, Μπίλι, είναι στρατιώτης που «έχει αποδεσμευτεί από τον χρόνο»: η αφήγηση ακολουθεί την κατακερματισμένη συνείδησή του, που ταξιδεύει μπρος  – πίσω ανάμεσα σε στιγμές της ζωής του, από τον πόλεμο μέχρι τη μετέπειτα καριέρα του ως οπτομέτρης. Παράλληλα, απάγεται από εξωγήινους στον πλανήτη Τραλφαμάντορ, όπου μαθαίνει μια διαφορετική αντίληψη για τον χρόνο - όλα τα γεγονότα υπάρχουν ταυτόχρονα και η έννοια του θανάτου χάνει τη δραματική της οριστικότητα. Η φράση-ρεφρέν «Έτσι πάει» (So it goes), που εμφανίζεται μετά από κάθε αναφορά στον θάνατο, ενισχύει την ιδέα ότι η θνητότητα είναι απλώς μέρος μιας αέναης, αναπόδραστης πραγματικότητας.

Ο Vonnegut ξεγυμνώνει τον παραλογισμό του πολέμου, το τυχαίο της βίας σε αυτόν και τη ματαιότητα της καταστροφής. Σπάει τα όρια της ρεαλιστικής αφήγησης, ενσωματώνοντας στοιχεία επιστημονικής φαντασίας, αυτοβιογραφίας, μεταμοντέρνου πειραματισμού και χιούμορ μαύρης κωμωδίας. Με το θρυμματισμένο του ύφος, το μυθιστόρημα δείχνει πώς η μνήμη και το τραύμα δεν ακολουθούν γραμμική πορεία, η πολυδιάσπαση της συνείδησης του Μπίλι αντανακλά την αδυναμία κατανόησης του ίδιου του πολέμου. Η χρήση της ειρωνείας και της απλότητας στη γλώσσα καθιστούν το κείμενο ταυτόχρονα συγκλονιστικό και προσιτό, χωρίς ρητορικές υπερβολές αλλά με ισχυρή ηθική δύναμη.

Ο Vonnegut δημιούργησε ένα μοναδικό υβρίδιο μυθιστορήματος: αντιπολεμικό, επιστημονικής φαντασίας, αυτοβιογραφικό και σατιρικό. Εξερευνά την τραγική ανοησία του πολέμου, την ψυχολογική επίπτωση του τραύματος, την έννοια του πεπρωμένου και της ελεύθερης βούλησης. Παρουσιάζει μια βαθιά ανθρωπιστική προοπτική για το πώς οι άνθρωποι επιβιώνουν (ή δεν επιβιώνουν) σε έναν παράλογο κόσμο. Η δομή είναι μη γραμμική, ακολουθώντας τη "χρονική αναπήδηση " του πρωταγωνιστή. Η γλώσσα είναι απλή, αλλά επαναλαμβανόμενη και σχεδόν κλινική, δημιουργώντας μια ισχυρή αντίθεση με τις φρικτές περιγραφές του πολέμου.

Επιρροή στον λογοτεχνικό κανόνα: Είναι το καθοριστικό έργο της αντι-πολιτισμικής λογοτεχνίας και ένα από τα σημαντικότερα αντιπολεμικά μυθιστορήματα που γράφτηκαν ποτέ. Η μη γραμμική του δομή και ο αντι-συμβατικός τόνος επηρέασαν βαθιά τη μοντέρνα αφήγηση, δείχνοντας πώς η τραγωδία και ο τραυματισμός μπορούν να απεικονιστούν μέσω του παραλόγου και του σατιρικού.

Το βιβλίο θεωρείται σταθμός της αντιπολεμικής λογοτεχνίας, ένα κλασικό έργο που συνεχίζει να διαβάζεται ευρύτατα, και συχνά διδάσκεται σε πανεπιστήμια. Τα μηνύματά  του κατά του πολέμου παραμένουν δυστυχώς επίκαιρα μέχρι σήμερα. Στα ελληνικά κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Κάκτος το 1976 (σε μετάφραση του Βασίλη Κ. Χατζηβασιλείου).

Η γυναίκα του Γάλλου λοχαγού (Τζον Φόουλς – 1969) Το έργο τοποθετείται στη βικτωριανή Αγγλία και είναι ένα από τα κλασικά παραδείγματα του μεταμοντέρνου μυθιστορήματος. Επηρέασε βαθιά την αφήγηση, δείχνοντας πώς η ιστορία δεν είναι μια αντικειμενική αλήθεια, αλλά μια κατασκευή, και πώς ο συγγραφέας (και ο αναγνώστης) παίζουν ενεργό ρόλο στη δημιουργία της.

Ο Fowles έγραψε ένα μυθιστόρημα που είναι ταυτόχρονα βικτωριανό και μεταμοντέρνο. Χρησιμοποιεί τις συμβάσεις του βικτωριανού μυθιστορήματος αλλά τις σπάει συνεχώς με σχολιασμούς από έναν αφηγητή του 20ου αιώνα, ο οποίος συζητά τις πηγές του, τις πιθανές εκδοχές της πλοκής και ακόμα και το τέλος της ιστορίας (προσφέροντας δύο διαφορετικές). Αυτή η αυτοαναφορική τεχνική ήταν εξαιρετικά καινοτόμα.

Ο Charles, μορφωμένος ερασιτέχνης παλαιοντολόγος, αρραβωνιασμένος με την πλούσια και αθώα Ernestina, συναντά τη μυστηριώδη Sarah, γνωστή ως «η γυναίκα του Γάλλου υπολοχαγού», που φημολογείται ότι είχε σχέση με Γάλλο στρατιωτικό και έχει στιγματιστεί κοινωνικά. Ο Charles γοητεύεται από την Sarah, η οποία αντιπροσωπεύει μια μορφή ανεξαρτησίας και πρόκλησης απέναντι στην κοινωνική ηθική της εποχής.

Πέρα από την ιστορία αγάπης, το βιβλίο εξερευνά θέματα ελευθερίας (προσωπικής και κοινωνικής), της θέσης της γυναίκας στην κοινωνία, της επιστήμης έναντι της θρησκείας, της κοινωνικής σύμβασης και ατομικής ευθύνης και της φύσης της ιστορίας και της λογοτεχνίας. Ιδιαίτερο γνώρισμα είναι το αφηγηματικό ύφος: ο συγγραφέας εισάγει σχολιασμούς και παρεμβάσεις τονίζοντας τη σχετικότητα της αφήγησης και την υποκειμενικότητα της ερμηνείας. Ανατρέπει τον παραδοσιακό ιστορικό ρεαλισμό με μεταμοντέρνα εργαλεία: ειρωνεία, διάρρηξη της αυθεντίας του αφηγητή, αμφισβήτηση της έννοιας της «οριστικής» ιστορίας. Η Sarah ως χαρακτήρας γίνεται σύμβολο της γυναικείας χειραφέτησης απέναντι στη βικτωριανή καταπίεση.

Παραμένει ένα βασικό κείμενο μελέτης της μεταμοντέρνας λογοτεχνίας και συνεχίζει να διαβάζεται. Κυκλοφόρησε στα ελληνικά από τις Εκδόσεις Χατζηνικολή το 1982 (μετάφραση Αχιλλέα Κυριακίδη).

Το σύνδρομο του Πόρτνοϊ  (Φίλιπ Ρόθ  – 1969) Εξερευνά με πρωτόγνωρη ειλικρίνεια τις αντιφάσεις της εβραοαμερικανικής ταυτότητας, το βάρος της οικογένειας, και την αίσθηση αδιεξόδου της γενιάς του ’60 και προκάλεσε σκάνδαλο στην εποχή του λόγω της ανοιχτής σεξουαλικότητας, θεωρήθηκε αθυρόστομο και απρεπές, αλλά γρήγορα αναγνωρίστηκε ως αριστούργημα ψυχολογικής σάτιρας.

Είναι η εξομολόγηση του Portnoy στον ψυχαναλυτή του. Ο Portnoy, γιος εβραϊκής οικογένειας μεταναστών στο Νιου Τζέρσεϊ, μιλάει με ωμότητα για τη σεξουαλική του ζωή, την παιδική του ηλικία, τις ενοχές που του επέβαλαν η οικογένεια και η εβραϊκή κουλτούρα, και την αδυναμία του να συμβιβάσει τις επιθυμίες του με τις κοινωνικές προσδοκίες. Έσπασε τα ταμπού γύρω από τη σεξουαλικότητα, την εβραϊκή ταυτότητα και την οικογενειακή δυναμική στην αμερικανική λογοτεχνία. Είναι ένα από τα έργα που ορίζουν τη "συγγραφική αυτοβιογραφία" και άνοιξε το δρόμο για μια πιο ελεύθερη και ασταθή εξερεύνηση του εαυτού στη λογοτεχνία. Είναι γεμάτο σάτιρα, χιούμορ και προκλητικές σκηνές, καθώς ο Roth εξερευνά τη σχέση του ατόμου με τη σεξουαλικότητα, την οικογένεια (ειδικά τη μητέρα), της σεξουαλικής εμμονής, της ενοχής και της αναζήτησης της απελευθέρωσης, την εθνοτική ταυτότητα και την αμερικανική κοινωνία. Επηρέασε έντονα την αμερικανική λογοτεχνία, δίνοντας φωνή σε έναν ήρωα γεμάτο αδυναμίες, νευρώσεις και χιούμορ, που όμως αποκαλύπτει την κρυφή αγωνία της εποχής του.

Η γλώσσα είναι εξπρεσιονιστική, υπερβολική, γεμάτη με ενοχές, εμμονές και μια απελπισία που εκφράζεται μέσω του χιούμορ και της υπερβολής. Η ρητή σεξουαλική και ψυχολογική του ειλικρίνεια ήταν σκανδαλωδώς καινοτόμα για την εποχή του.

Παραμένει ένα πολιτισμικό και λογοτεχνικό φαινόμενο, ένα σημείο αναφοράς για την κατανόηση της μετάβασης της αμερικανικής κοινωνίας από τη δεκαετία του '50 στη δεκαετία του '60. Εκδόθηκε στην Ελλάδα από τον Εξάντα το 1981 σε μετάφραση Άρη Μπερλή.

Ubik (Φίλιπ Κ. Ντικ – 1969) Είναι ένα φανταστικό και πολύ επιδραστικό έργο επιστημονικής φαντασίας που εξερευνά την πραγματικότητα και την ταυτότητα με τρόπο που μόνο ο Ντικ μπορούσε. Ενα καλτ αριστούργημα του είδους του.

Από τα πιο σύνθετα και φιλοσοφημένα α μυθιστορήματα του Dick. Διαδραματίζεται σε ένα μέλλον όπου η τηλεπάθεια και η προγνωστική ικανότητα είναι πραγματικές, και οι εταιρείες τις χρησιμοποιούν σε επιχειρηματικούς πολέμους. Ο Joe, τεχνικός μιας εταιρείας «αντικατασκοπείας», μπλέκει σε μια αποστολή που καταλήγει σε έκρηξη και σε μια παράξενη αποσύνθεση της πραγματικότητας: ο χρόνος αρχίζει να γυρίζει προς τα πίσω, αντικείμενα φθείρονται και γίνονται ξεπερασμένα, και η ζωή μοιάζει να καταρρέει. Το «Ubik», ένα μυστηριώδες προϊόν σε σπρέι, φαίνεται να είναι το κλειδί για τη διάσωση.

Εξερευνά το όριο ανάμεσα στο πραγματικό και στο ψευδές, στο ζωντανό και στο νεκρό. Θίγει την ιδέα της εμπορευματοποίησης, της κατανάλωσης και της εξάρτησης από «προϊόντα» που υπόσχονται λύσεις. Το ύφος του, με συνεχείς ανατροπές και αβεβαιότητα, κάνει τον αναγνώστη να αισθάνεται όπως οι ήρωες: εγκλωβισμένοι σε μια πραγματικότητα που καταρρέει. 

Ο Dick επιβεβαιώνει τη φήμη του ως «παρανοϊκού προφήτη» της επιστημονικής φαντασίας. Στην χώρα μας κυκλοφόρησε το 2021 από τις Εκδόσεις Άγρα με τον τίτλο «Ubik» (μετάφραση Μ. Μακρόπουλου).

Άντα (Β.Ναμπόκοφ – 1969) Μια νοσταλγική παρωδία των μυθιστορημάτων που περιέγραφαν τη ρωσική αριστοκρατία των γαιοκτημόνων, ένα έργο γεμάτο έμμεσες αναφορές στη ρομαντική πεζογραφία και ποίηση, κρυμμένους υπαινιγμούς, λογοπαίγνια και κάθε είδους φιλολογικά παιχνίδια. Αυτή η ειρωνική διάθεση, δεν αφαιρεί τίποτα από το φιλοσοφικό βάρος του βιβλίου και την εντυπωσιακή δύναμη της ανάλυσης των χαρακτήρων.

Όνειρο, φύση, έρωτας, όρεξη για καλό φαγητό και μάθηση, λεκτικά παιχνίδια, απόλαυση ζωής. Αυτό είναι το σύμπαν της «Άντας», ενός από τα πιο χαρακτηριστικά έργα του Ναμπόκοφ, που εξελίσσεται αργά και εκμαυλιστικά, από τα ονειρικά τοπία της παιδικής ηλικίας στην παθιασμένη ενηλικίωση και από εκεί στη γλυκιά γαλήνη μιας μοιρασμένης ωρίμανσης.

Είναι μία ιστορία αιμομιξίας, που συμβαίνει μέσα στην άγνοια των εραστών για τη συγγενική σχέση που τους συνδέει, μέσα στην αθωότητα και το ασίγαστο πάθος και ολοκληρώνεται θριαμβικά, δίχως τύψεις και δίχως συνέπειες. Είναι μια νοσταλγική παρωδία με θέμα τη ρωσική αυτοκρατορία των γαιοκτημόνων, τα οποία συντρόφευαν τα αργόσυρτα παιδικά καλοκαίρια του συγγραφέα στην εξοχή. Είναι ακόμη ένας θησαυρός αναφορών στη ρομαντική πεζογραφία και ποίηση, ένα έργο γεμάτο υπαινιγμούς, λογοπαίγνια, επιστημονικές παρατηρήσεις. Στην χώρα μας κυκλοφόρησε το 1999 από τις εκδόσεις Νεφέλη.

Ο νονός (Μάριο Πούτζο – 1969) Έχει τεράστια πολιτισμική σημασία και είναι αδιαμφισβήτητα ένα από τα πιο γνωστά μυθιστορήματα του 20ου αιώνα λόγω της κινηματογραφικής του μεταφοράς. Ωστόσο, από λογοτεχνική σκοπιά, θεωρείται περισσότερο ένα εξαιρετικά καλογραμμένο και ψυχαγωγικό έργο εγκληματικής λογοτεχνίας παρά ένα βιβλίο που προσέφερε σημαντική καινοτομία στη φόρμα ή επηρέασε τον λογοτεχνικό κανόνα.

Το μυθιστόρημα αφηγείται την ιστορία της οικογένειας Κορλεόνε, μιας από τις ισχυρότερες μαφιόζικες φαμίλιες της Νέας Υόρκης. Ο Δον Βίτο Κορλεόνε κυβερνά με σοφία, ισχύ και αδυσώπητη βία, προσπαθώντας να ισορροπήσει ανάμεσα στην οικογενειακή αφοσίωση και στην εγκληματική αυτοκρατορία του. Όταν μια σύγκρουση με άλλες οικογένειες φέρνει το τέλος της κυριαρχίας του, ο γιος του, Μάικλ, που αρχικά θέλει να μείνει έξω από τον υπόκοσμο, αναγκάζεται να πάρει τη θέση του και να εξελιχθεί σε νέο Δον.

Αναδεικνύει με δραματικό τρόπο τις έννοιες της εξουσίας, της «τιμής», της βίας, της οικογένειας και της αφοσίωσης. Ο συγγραφέας κατάφερε να μετατρέψει τη μαφία σε μυθολογικό οικοδόμημα, γεμάτο αντιφάσεις: σκληρότητα αλλά και οικογενειακή τρυφερότητα, παρανομία αλλά και κώδικες τιμής. Παρά την κριτική ότι είναι «λαϊκό» μυθιστόρημα, κατέχει κεντρική θέση στη σύγχρονη κουλτούρα.

Το έργο έγινε παγκόσμιο μπεστ-σέλερ και ενέπνευσε την εμβληματική κινηματογραφική τριλογία του Francis Ford Coppola, η οποία ενίσχυσε ακόμη περισσότερο τη φήμη του. Στη χώρα μας κυκλοφόρησε το 1971 από τις εκδόσεις Πέργαμος σε μετάφραση Αντώνη Καλοκύρη.

Το παιγνίδι του κόσμου (Κώστας Αξελός - 1969) Εδώ ο Αξελός φτάνει σε ένα αποκορύφωμα ποιητικής φιλοσοφικής γραφής. Το «παιγνίδι» παρουσιάζεται όχι μόνο ως έννοια αλλά ως ρυθμός που διαπερνά τον κόσμο. Η αφήγησή του έχει μουσικότητα· οι λέξεις ακολουθούν μια παλμική κίνηση, σαν χορός. Η εικόνα του κόσμου ως «παιγνίου» απελευθερώνει τον λόγο από την αυστηρή λογική και τον φέρνει πιο κοντά σε λογοτεχνικά είδη όπως η ποιητική δοκιμιογραφία.

Η λογοτεχνική αξία του έργου έγκειται στη μεταμόρφωση της φιλοσοφικής σκέψης σε αφήγηση που κινείται στο όριο της ποίησης. Μοιάζει να γράφει με την ίδια άνεση που ένας ποιητής υφαίνει εικόνες: οι αντιθέσεις, οι ρυθμικές επαναλήψεις, οι παραστατικές εικόνες του παιχνιδιού δημιουργούν μια γλώσσα που δεν απευθύνεται μόνο στη λογική αλλά και στη φαντασία.
Ο αναγνώστης δεν «μαθαίνει» απλώς κάτι, συμμετέχει σε ένα παιχνίδι ανάγνωσης όπου το κείμενο γίνεται χώρος ελευθερίας. Η αξία του έργου δεν είναι μόνο φιλοσοφική αλλά και αισθητική, καθώς συγκινεί όπως ένα λογοτεχνικό κείμενο.

Θεωρείται από πολλούς αναγνώστες και μελετητές το πιο λογοτεχνικό βιβλίο του Κώστα Αξελού. Αν στο «Προς την πλανητική σκέψη» ο στοχαστής μας εισάγει σε μια ατμόσφαιρα περιπλάνησης, εδώ μας καλεί να συμμετάσχουμε σε μια κίνηση πιο ζωντανή, πιο άμεση, σχεδόν χορευτική: το παιχνίδι. Εδώ ο Αξελός πηγαίνει ένα βήμα παραπέρα: η φιλοσοφία δεν είναι μόνο περιπλάνηση, αλλά παιχνίδι. Το ύφος του έργου είναι ακόμη πιο έντονα λογοτεχνικό, σχεδόν μουσικό. Οι επαναλήψεις, οι αντιθέσεις, οι ρυθμικές διακυμάνσεις του λόγου το καθιστούν κείμενο που λειτουργεί σαν ποίημα σε πρόζα. Ο κόσμος παρουσιάζεται ως σκηνή όπου όλα τα όντα συμμετέχουν σε ένα παιχνίδι χωρίς τέλος. Η γλώσσα δεν εξηγεί απλώς αυτήν την ιδέα· την «παίζει», την ενσαρκώνει, δημιουργώντας στον αναγνώστη την αίσθηση ότι βρίσκεται σε χορό. Αυτό το στοιχείο είναι κατεξοχήν λογοτεχνικό.

Ο κόσμος, μας λέει ο Αξελός, δεν είναι μια μηχανή που λειτουργεί με κλειστούς νόμους ούτε ένα αυστηρό σύστημα που ζητά να ερμηνευθεί πλήρως. Είναι παιχνίδι — ένα παιχνίδι ανοιχτό, χωρίς καθορισμένο τέλος, με κανόνες που συνεχώς μετασχηματίζονται.

Η λογοτεχνική αξία του έργου πηγάζει από τον τρόπο που ο Αξελός «σκηνοθετεί» αυτή την ιδέα. Το ύφος του έχει ρυθμό, με φράσεις που μοιάζουν να κινούνται σε παλμό· υπάρχει μια μουσικότητα που θυμίζει ποίηση σε πρόζα. Δεν ακολουθεί μια κλασική λογική ανάπτυξη επιχείρησης· αντίθετα, το κείμενο προχωρά με επαναλήψεις, με ρυθμικές επιστροφές, με εικόνες που ξαναεμφανίζονται σαν μοτίβα σε μουσική σύνθεση. Αυτή η ρυθμικότητα δημιουργεί στον αναγνώστη την αίσθηση ότι διαβάζει κάτι περισσότερο από φιλοσοφία: βιώνει μια μορφή λογοτεχνικής εμπειρίας.

Το «παιγνίδι» εδώ δεν είναι μόνο έννοια, αλλά και ύφος γραφής. Η ίδια η πρόζα του Αξελού «παίζει» με τον αναγνώστη: τον οδηγεί σε μονοπάτια που μοιάζουν να κλείνουν, μόνο για να ανοίξουν ξανά· δημιουργεί αντιθέσεις (ελευθερία και κανόνας, τάξη και χάος, γέλιο και σοβαρότητα) που δεν καταλήγουν σε τελικές απαντήσεις, αλλά αφήνονται σε μια ζωντανή εκκρεμότητα. Αυτή η ανοιχτότητα κάνει το κείμενο να μοιάζει με έργο τέχνης παρά με συστηματική φιλοσοφική διατριβή.

Ο κόσμος παρουσιάζεται σαν σκηνή, οι άνθρωποι σαν παίκτες που άλλοτε γνωρίζουν κι άλλοτε αγνοούν τους κανόνες του παιχνιδιού, και η ίδια η σκέψη σαν παίκτρια που μπαίνει στον χορό. Ο αναγνώστης αισθάνεται θεατής αλλά και συμπαίκτης, παρασυρμένος από τον ρυθμό της αφήγησης. Αυτό το στοιχείο είναι καθαρά λογοτεχνικό: η γλώσσα του Αξελού δημιουργεί όχι μόνο έννοιες, αλλά και εικόνες, κινήσεις, ρυθμούς.

«Ως τώρα ο κόσμος υπαγόταν πάντοτε σε ένα Απόλυτο, τη Φύση, τον Θεό, τον Άνθρωπο (τη θέληση και τη σκέψη του). Τα τρία αυτά απόλυτα είναι ήδη νεκρά ή έχουν περάσει στη φάση του τέλους τους. Στη θέση τους έχουμε να αντιμετωπίσουμε τον ίδιο τον κόσμο, που είναι το σύνολο των συνόλων των παιχνιδιών που μας φανερώνονται και με τα οποία παίζουμε. Ο άνθρωπος είναι ο μεγάλος συμπαίκτης του παιχνιδιού του κόσμου, αλλά ο άνθρωπος δεν είναι μόνο παίκτης, είναι επίσης ο «εμπαιζόμενος», το άθυρμα».

Οι θεσμοί και οι δυνάμεις οργανώνουν αλλά και διαταράσσουν το παιχνίδι· οι «μεγάλες εξουσίες» (θρησκεία, τέχνη κ.ά.) και οι στοιχειώδεις (εργασία, έρωτας, θάνατος) παίζουν ως φαύλος κύκλος. Το «παιχνίδι» είναι ορίζοντας χωρίς θεμέλιο, ανοικτός, διασπασμένος, η ψευδαίσθηση της ολοκλήρωσης ανακαλείται με όλους τους κανόνες, όλες τις αλήθειες. Ο αφαιρετικός λόγος, η σκέψη-ειρωνεία, η ερώτηση αντί για την απάντηση, καθίστανται συμβατικά εργαλεία για την αποδόμηση.

Η λογοτεχνική αξία του έργου κορυφώνεται στο ότι δεν μιλά για το παιχνίδι από «έξω», αλλά το ενσαρκώνει μέσα στο ίδιο το κείμενο. Η φιλοσοφία εδώ γίνεται αισθητική εμπειρία, ένα κείμενο που δεν το μελετάς σαν εγχειρίδιο, αλλά το ζεις όπως ζεις ένα ποίημα ή ένα μυθιστόρημα. Αυτός ο μετασχηματισμός το καθιστά ένα από τα πιο γοητευτικά έργα της φιλοσοφικής λογοτεχνίας του 20ού αιώνα

Σημείωση: Η περίοδος 1945-1969 είναι μια εποχή τεράστιων αλλαγών και παγκόσμιων μετασχηματισμών: η αποκατάσταση μετά τον πόλεμο, τα απελευθερωτικά κινήματα και η κατάρρευση της αποικιοκρατίας, η ψυχροπολεμική φρενίτιδα, που ακολούθησε τη χρήση των δυο ατομικών βομβών στη Χιροσίμα και στο Ναγκασάκι και οδήγησε την ανθρωπότητα σε ένα ξέφρενο κυνήγι εξοπλισμών και ανταγωνισμού στη γη και στο διάστημα, η δημιουργία του ΟΗΕ και άλλων παγκόσμιων οργανισμών διακρατικής ρύθμισης σχέσεων μαζί με την αναδυση δεκάδων ανεξάρτητων χωρών, οι δυο μεγαλοι πόλεμοι στην Ασία (Κορέα & Βιετνάμ) μαζί με άλλους μικρότερους περιφερειακά και τελικά η προσελήνωση ανθρώπων στο δορυφόρο της γης. Αυτά τα γεγονότα χαρακτηρίζουν την περίοδο αναφοράς και τροφοδότησαν μια λογοτεχνική παγκόσμια πανδαισία.

Οι σημαντικότεροι δημιουργοί νέων τάσεων που επηρέασαν βαθιά τη λογοτεχνία αντιπροσωπεύουν διαφορετικές γεωγραφικές και πολιτισμικές πηγές, από τη δύση: Αλμπέρ Κάμυ (Γαλλία/Αλγερία), Τζορτζ Όργουελ (ΗΒ), Γκύντερ Γκρας (Γερμανία), Τζέιμς Μπάλντουιν (ΗΠΑ), Σάμιουελ Μπέκετ (Ιρλανδία/Γαλλία), Ντόρις Λέσινγκ (ΗΒ/Ζιμπάμπουε) και όλη την υδρόγειο: Γιασουνάρι Καβαμπάτα (Ιαπωνία), Βαλεντίν Ρασπούτιν (Ρωσία/ΕΣΣΔ), Βλαντίμιρ Ναμπόκοφ (Ρωσία/ΗΠΑ),  Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες (Κολομβία), Οκτάβιο Παζ (Μεξικό), Ναγκίμπ Μαχφούζ (Αίγυπτος), Τσίνουα Ατσέμπε (Νιγηρία), Πάμπλο Νερούδα (Χιλή), Γουόλε Σογίνκα (Νιγηρία)