1968-1969: Τέλος εποχής με έργα διαχρονικής απήχησης που προκαλούν και να εμπνέουν

Η Άβυσσος (Μαργκερίτ Γιουρσενάρ – 1968) Ο τίτλος «L’Œuvre au noir» είναι όρος της αλχημείας, η πρώτη φάση του Μεγάλου Έργου (Magnum Opus), μια φάση κρίσης, διάλυσης, σκοτεινής δοκιμασίας - τόσο υλικής όσο και πνευματικής. Φανταστική μυθιστορηματική βιογραφία του Ζήνωνα, ενός γιατρού, φιλοσόφου και επιστήμονα που γεννήθηκε στη Μπριζ τον 16ο αιώνα, εποχή που η εμβρυακή επιστήμη ήταν υπό διωγμό ή στην καλύτερη περίπτωση υπό αμφισβήτηση και οι νέες ιδέες αντιμάχονται τον σκοταδισμό.

Το μυθιστόρημα παρακολουθεί τη ζωή του Ζενόν: ενός μορφωμένου ανθρώπου, γιατρού, αλχημιστή, φυσιοδίφη, ο οποίος ζει μέσα στην κοινωνική και θρησκευτική αναταραχή της εποχής. Ο Ζενόν βιώνει μια εσωτερική κρίση: ερευνά τα όρια της γνώσης, της θρησκείας, της επιστήμης και της θνητότητας. Αμφισβητεί τις δογματικές αλήθειες της Εκκλησίας, προσπαθεί να κατανοήσει τη φύση του κόσμου, της ύλης και του πνεύματος, και βρίσκεται συνεχώς αντιμέτωπος με τις συνέπειες της της ελευθερίας της σκέψης και της αντίδρασης της εξουσίας.

Το έργο είναι ένα από τα πιο σημαντικά ιστορικά μυθιστορήματα του 20ού αιώνα, όχι μόνο για την ποιότητα της γλώσσας και της αφήγησης, αλλά και για την φιλοσοφική του διάσταση. Η Γιουρσενάρ παρουσιάζει τη γνώση ως κάτι που βγαίνει μέσα από τον πόνο, την αμφισβήτηση, την προσωπική θυσία. Εξερευνά τα πιο σκοτεινά βάθη της ανθρώπινης ύπαρξης: την αναζήτηση της γνώσης ενάντια στη δογματική άγνοια, τη σύγκρουση μεταξύ ατομικής συνείδησης και κοινωνικών απαιτήσεων, τη φύση της ελευθερίας, της μοίρας και της αυτογνωσίας. Ο Ζενόν είναι μια από τις πιο σύνθετες και τραγικές φιγούρες της λογοτεχνίας του 20ου αιώνα. Η σύγκρουση με την εξουσία (θρησκευτική, πολιτική) και το ζήτημα της πνευματικής ελευθερίας είναι κεντρικά στοιχεία. Το μυθιστόρημα λειτουργεί ως αναστοχασμός για το τι σημαίνει άνθρωπος, τι είναι η αλήθεια, και πώς η επιστήμη και η θρησκεία συγκρούονται και συμπλέκονται.

Χρησιμοποιεί μια πλούσια, ποιητική και ακριβή γλώσσα, αναδημιουργώντας με αμίμητη πιστότητα την εποχή της Αναγέννησης. Η καινοτομία δεν έγκειται σε πειραματισμούς με τη δομή, αλλά στο απόλυτο ταίριασμα της μορφής με το περιεχόμενό της: η κλασική, σθεναρή και γλαφυρή γλώσσα μεταφέρει την πολυπλοκότητα και το βάθος των ιδεών του πρωταγωνιστή. Είναι ένα αριστούργημα λεκτικής υφής. Ενίσχυσε τη θέση της ιστορικής μυθοπλασίας ως μέσου για την ανάδειξη σύγχρονων και διαχρονικών ηθικών και φιλοσοφικών διλημμάτων. Η Γιουρσενάρ άλλαξε τον ίδιο τον κανόνα σχετικά με το ποιος μπορεί να γράψει "σοβαρή" ιστορική και φιλοσοφική λογοτεχνία.

Παραμένει ένα από τα σημαντικότερα ευρωπαϊκά μυθιστορήματα του περασμένου αιώνα, με αναγνωστική και ακαδημαϊκή απήχηση που δεν έχει ελαττωθεί. Στη χώρα μας κυκλοφορεί από το 1992 από τις εκδόσεις Χατζηνικολή.

Το ηλεκτρικό πρόβατο (Φίλιπ Κ. Ντικ – 1968) Ερευνά τη διαχωριστική γραμμή μεταξύ ανθρώπου και μηχανής, τη φύση της ενσυναίσθησης και τι σημαίνει να «ζεις».

Το έργο εκτυλίσσεται σε ένα μελλοντικό, μεταποκαλυπτικό κόσμο, όπου Πυρηνικός πόλεμος έχει καταστρέψει μεγάλο μέρος της ζωής στη Γη. Τα ζώα είναι σπάνια — ένα σημάδι του οικολογικού κατακλυσμού. Ο πρωταγωνιστής, ο Ρικ, είναι κυνηγός αποκομμένων ανδροειδών, που έχουν δραπετεύσει και προσποιούνται τους ανθρώπους. Ηθικά διλήμματα αναδύονται: τι σημαίνει να είσαι άνθρωπος; η ενσυναίσθηση, η συνείδηση, η ζωή και η μη ζωή - όλα αυτά τίθενται υπό αμφισβήτηση. Υπάρχει παράλληλα η ιστορία του Τζον, ενός λιγότερο «ανταγωνιστικού» χαρακτήρα, ο οποίος προσπαθεί να διατηρήσει την ανθρωπιά σε έναν κόσμο όλο και πιο τεχνολογικό και αφιλόξενο.

Ανήκει στο είδος της επιστημονικής φαντασίας αλλά ξεπερνά τα όρια του είδους γιατί αγγίζει βαθιά φιλοσοφικά και ηθικά ζητήματα. Ο Ντικ διερευνά τη φύση της πραγματικότητας, της ταυτότητας, της μνήμης, της συνείδησης - και το κατά πόσο η τεχνητή νοημοσύνη και τα ανδροειδή μπορούν να διαθέτουν ανθρώπινα χαρακτηριστικά. Πραγματεύεται θέματα ταυτότητας, αυθεντικότητας, απομόνωσης, εμπορευματοποίησης της ζωής και της συναισθηματικής εμπειρίας. Ρωτάει ποιο είναι το θεμελιώδες στοιχείο που διαχωρίζει τον άνθρωπο από μια τέλεια μίμηση και αν αυτό το στοιχείο έχει σημασία. Επηρέασε πολύ το πως εξετάζουμε τα τεχνολογικά θέματα, την ηθική των μηχανών, τη διαφορά μεταξύ πραγματικού και εικονικού. Επιπλέον, το έργο έγινε παγκοσμίως γνωστό μέσα από την κινηματογραφική μεταφορά του “Blade Runner”, η οποία αύξησε τις συζητήσεις για το τι σημαίνει ανθρωπιά.

Ο Ντικ δεν ήταν καινοτόμος στη γλώσσα, αλλά ήταν επαναστατικός στον τρόπο σκέψης και στη δομή των ιδεών του. Χρησιμοποίησε τη φόρμα της επιστημονικής φαντασίας για να δημιουργήσει μια παρανοϊκή, αποσπασματική πραγματικότητα όπου η αλήθεια είναι απρόσιτη. Η ιδέα της "αναλύτριας της διάθεσης" (mood organ), της ηλεκτρικής προβατίνας και του κινήτρου του ήρωα (η επιθυμία για ένα πραγματικό ζώο) είναι τελείως πρωτότυπες και αντικατοπτρίζουν την ψυχολογική και κοινωνική αλλοτρίωση.

Το βιβλίο, και ειδικά η κινηματογραφική του μεταφορά, άλλαξαν ριζικά την αντίληψη για την επιστημονική φαντασία. Την έβγαλαν από το λογοτεχνικό "γκέτο" των διαστημοπλοίων και των laser και την έβαλαν στην κύρια λογοτεχνική παραγωγή, ως μέσο για εξερεύνηση φιλοσοφικών ερωτημάτων: Τι σημαίνει να είσαι άνθρωπος; Ποια είναι η φύση της πραγματικότητας και της συμπόνιας; Η επιρροή του είναι τεράστια, καθώς τα ηθικά διλήμματα που θίγει (οικολογική καταστροφή, τεχνητή νοημοσύνη, εικονική πραγματικότητα) γίνονται ολοένα και πιο επιτακτικά και επίκαιρα.

Οι Ωραίες Δεν Έχουν Γεννηθεί Ακόμα (Αγί Κουέι Άρμα – 1968) Εξελίσσεται στην ανεξάρτητη Γκάνα μετά την αποχώρηση των Βρετανών αποικιοκρατών. Ο αφηγητής — ένας ανώνυμος “άνθρωπος” — εργάζεται σ’ έναν δημόσιο οργανισμό και αντιστέκεται στη διαφθορά που έχει διαποτίσει την κοινωνία. Οι ελπίδες για αλλαγή, η προδοσία των ιδανικών και η απογοήτευση κυριαρχούν. Υπάρχει επίσης έντονη χρήση συμβολισμών της σήψης, της βρώμας και της αποσύνθεσης ως εικόνων για τη διαφθορά και τη φθορά της κοινωνίας. 

Το έργο θεωρείται ένα από τα κεντρικά μυθιστορήματα της αφρικανικής μετααποικιακής λογοτεχνίας. Εξετάζει το πώς τα νέα ανεξάρτητα κράτη αντιμετωπίζουν τα εσωτερικά προβλήματα. Μέσα από την προσωπική πάλη του ήρωα, προβάλλονται θέματα ηθικής, υπευθυνότητας, κρίσης ταυτότητας. Η αφήγηση δεν προσφέρει εύκολες λύσεις, η σκληρή ματιά στην πραγματικότητα είναι η δύναμή του. Η γλώσσα και η εικόνα της σήψης λειτουργούν ως μοχλοί συναισθηματικής αντίδρασης — ο αναγνώστης αναγκάζεται να αντικρίσει την πραγματικότητα όπως είναι, όχι όπως θα ήθελε να είναι. Ο Άρμα χρησιμοποίησε την αγγλική γλώσσα με τρόπο καινοτόμο για την αφρικανική λογοτεχνία, εμπλέκοντας ρυθμούς και εικόνες από τις τοπικές γλώσσες και την προφορική παράδοση. Η γλώσσα του είναι συχνά ποιητική, γεμάτη ισχυρές, συμβολικές και μερικές φορές αποκρουστικές εικόνες για να μεταδώσει την ηθική αποσύνθεση της εποχής. Η δομή είναι ψυχολογική και εικονιστική, παρά ευθεία αφηγηματική. Από τα σημαντικότερα μυθιστορήματα της μετα-αποικιακής Αφρικής που βοήθησε να καθοριστεί ένα νέο είδος: το μυθιστόρημα της απογοήτευσης. Εξελίχθηκε από το αφηγηματικό της 
απελευθέρωσης και της ελπίδας (της δεκαετίας του '50 και '60) σε μια πιο κριτική και αυτοκριτική φάση. Άνοιξε το δρόμο για άλλους συγγραφείς να μιλήσουν ειλικρινά για τη διαφθορά, την ηθική κρίση και τις πολιτικές απογοητεύσεις στις νέες αφρικανικές χώρες.

Εξερευνά το ηθικό δίλημμα του ατόμου που προσπαθεί να παραμείνει τίμιος σε ένα κοινωνικό σύστημα που επιβραβεύει τη διαφθορά και την ηθική συμβιβασμό. Πραγματεύεται θέματα αποικιακής κληρονομιάς, εθνικής ταυτότητας, κοινωνικής διαφθοράς και της ψυχολογικής καταπίεσης της μετα-αποικιακής ζωής. Παραμένει ένα κλασικό και βασικό κείμενο στις σπουδές αφρικανικής λογοτεχνίας. Το μήνυμά του για την ηθική αντίσταση ενάντια στη συστημική διαφθορά είναι διαχρονικό.

Η ωραία του κυρίου (Αλμπέρ Κοέν - 1968) Το μυθιστόρημα διαδραματίζεται στην Γενεύη της δεκαετίας του 1930 και επικεντρώνεται στον Σολάλ, έναν Εβραίο μεσογειακής καταγωγής στέλεχος της Κοινωνίας των Εθνών, που ερωτεύεται μια παντρεμένη ελβετίδα αριστοκράτισσα, την Αριάνα. με φόντο την μη σύμφωνη γνώμη της κοινωνίας και τις αντισημιτικές διαθέσεις.

Ταξιδεύει μέσα στα μυαλά των δύο εραστών με μοναδικό τρόπο και μας περιγράφει τα στάδια του έρωτα, με τελευταίο στάδιο την απόφαση τους να μείνουν ερωτευμένοι για πάντα. Ο Σολάλ είναι γεμάτος αντιθέσεις: είναι γοητευτικός, πνευματώδης, παθιασμένος, αλλά και χειραγωγός, θέλει να αγαπηθεί, αλλά ταυτόχρονα θέλει να επιβληθεί. Ο έρωτας γίνεται πεδίο μεγάλης έντασης, με στοιχεία ζήλειας, εξουσίας, ψυχικής βίας, ψευδαισθήσεων, παθών, αλλά και βαθιάς αυτοανακάλυψης. Το έργο δεν είναι μόνο ιστορία πάθους, είναι διερεύνηση της ταυτότητας, της αποξένωσης, της ενοχής, του θανάτου, του χρόνου, του σώματος και της ψυχής. Η γλωσσική του δεξιοτεχνία είναι αδιαμφισβήτητη με επιρροή εστιασμένη στη γαλλόφωνη και ευρωπαϊκή λογοτεχνία και βαθιά θέματά (έρωτας, μιζέρια της αστικής τάξης, εβραϊκή ταυτότητα).

Μεγαλόπνοο, περίτεχνο, λυρικό αλλά και σκληρό, το έργο του Κοέν συνδυάζει τη μεγαλοπρέπεια με την αυτοειρωνεία. Αναδεικνύει την ανθρώπινη ευαλωτότητα, τη διαφορά μεταξύ εσωτερικής αλήθειας και κοινωνικού προσώπου, τον αγώνα ανάμεσα στα «ιδεώδη» και τα πάθη. Παράλληλα, είναι έντονα πολιτισμικό, με το υπόβαθρο των Εβραίων της Διασποράς, της μοναρχικής Ευρώπης και των κοινωνικών προδιαθέσεων της εποχής, να διαμορφώνουν τη μορφή των προσώπων και των συγκρούσεων. Ένας μοντερνιστικός ύμνος στον έρωτα - θάνατο.

Σκέψεις για την πρόοδο, τη συνύπαρξη και την πνευματική ελευθερία (Αντρέι Ζαχάροφ – 1968) Ανήκει στην κατηγορία των πολιτικών / διανοητικών έργων που υπήρξαν κρίσιμα για την εποχή του Ψυχρού Πολέμου. Δεν είναι μυθιστόρημα αλλά πραγματεία με βαρύνουσα σημασία: θέτει ερωτήματα για το πώς οι κοινωνίες διαχειρίζονται την ελευθερία, την πρόοδο, τη γνώση. Προσφέρει έναν οραματισμό αλλά και μια προειδοποίηση: η πρόοδος χωρίς ελευθερία, χωρίς διαφάνεια, χωρίς ηθική κατεύθυνση, μπορεί να εκτραπεί σε καταπίεση.

Είναι συλλογή σκέψεων του συγγραφέα, φυσικού και αγωνιστή υπέρ των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στη Σοβιετική Ένωση. Αναλύει πώς η πρόοδος – τεχνολογική, κοινωνική, πνευματική – δεν είναι μονοδιάστατη. Προβάλλει την ιδέα ότι η πνευματική ελευθερία, η δυνατότητα να σκέφτεται κανείς ανεξάρτητα και να διατυπώνει κριτική, είναι βασική για την ουσιαστική πρόοδο. Εξετάζει επίσης τη συνύπαρξη διαφορετικών ιδεολογιών, πολιτισμών, και τη σημασία της ειρήνης ως προϋπόθεση για ανθρωπιστική ανάπτυξη. Ο Ζαχάροφ προειδοποιεί για κινδύνους όπως η λογοκρισία, ο ολοκληρωτισμός, η χειραγώγηση της σκέψης μέσα από προπαγάνδα, η ηθική αδυναμία όταν η ζωή γίνεται τεχνοκρατική και ψυχρή.

Το αριστερό χέρι του σκοταδιού (Ούρσουλα Λε Γκεν – 1969)  Έργο σταθμός της επιστημονικής φαντασίας με έντονη πολιτική, κοινωνική και φεμινιστική διάσταση: αναγνωρίζεται ως μία από τις κορυφαίες στιγμές της εποχής του είδους, το οποίο με την Le Guin εξελίσσεται πέρα από τα στερεότυπα και αγγίζει βαθύτερα ζητήματα ταυτότητας, φύλου, πολιτισμού.

Το μυθιστόρημα διαδραματίζεται στον φανταστικό πλανήτη Γκέθεν, όπου οι κάτοικοί του είναι εν δυνάμει αμφιφυλόφιλοι: δεν έχουν σταθερό φύλο, αλλά υιοθετούν τα χαρακτηριστικά είτε του αρσενικού, είτε του θηλυκού σε ορισμένες περιόδους. Ο πρωταγωνιστής, ο Εστράβεν, και ο ειρηνοποιός απεσταλμένος της «Έκουμέν» Άιον, εξερευνούν την πολιτική, κοινωνική και πολιτιστική ζωή του Γκέθεν μέσα από το ζήτημα του φύλου, της ταυτότητας και της ομάδας. Ορισμένα κεφάλαια παρουσιάζουν τον Άιον ως αʹ πρόσωπο, άλλα ως ημερολόγιο του Εστράβεν, και υπάρχουν και λαογραφικά / μυθολογικά / θρησκευτικά στοιχεία του πλανήτη, που δίνουν βάθος στην κοινωνία που οικοδομείται.

Τα θέματα που θίγονται είναι το φύλο ως κοινωνική κατασκευή - η έλλειψη σταθερού φύλου στους κατοίκους του Γκέθεν επιτρέπει στη Le Guin να διερευνήσει τι σημαίνει να είσαι «άντρας» ή «γυναίκα», και πώς οι προσδοκίες του ενός ή του άλλου φύλου διαμορφώνουν κοινωνικές δομές. Επίσης η  αποδοχή της διαφοράς και η αλλοτρίωση - ο Άιον είναι εξωτερικός παρατηρητής σε έναν κόσμο που δεν κατανοεί αυτόματα τις δικές του υποθέσεις περί φύλου και κοινωνίας. Τέλος οι πολιτική / εξουσία / εξωτερικοί και εσωτερικοί κανόνες - η διαμάχη μεταξύ διαφορετικών περιοχών του Γκέθεν, η επιρροή της θρησκείας, η ένταση μεταξύ του ατόμου και της κοινωνίας. Εξερευνά τα θέματα του δυαδισμού (φύλο, πολιτική, πολιτισμός), της αλληλεξάρτησης, της εμπιστοσύνης, της φιλίας και της αγάπης πέρα από τα φυλετικά στερεότυπα. Ρωτά τι σημαίνει να είσαι άνθρωπος όταν το φύλο αφαιρείται από την εξίσωση.

Η Le Guin επαναπροσδιόρισε την επιστημονική φαντασία με αυτό το έργο. Η καινοτομία δεν έγκειται μόνο στην ιδέα ενός αμφιφυλόφιλου ανθρώπινου πολιτισμού, αλλά στον τρόπο που χρησιμοποιεί αυτή την υπόθεση για να εξερευνήσει τα βαθύτερα ζητήματα της ταυτότητας, του φύλου και του πολιτισμού με έναν ανθρωπολογικό και φιλοσοφικό τρόπο. Εισήγαγε την ανθρωπολογία και τη φεμινιστική θεωρία στη σκληρή επιστημονική φαντασία, επηρεάζοντας γενιές συγγραφέων. Αποτελεί πυλώνα των σπουδών φύλου και της λογοτεχνίας.

Η γλώσσα είναι λιτή αλλά ποιητική και η δομή, που περιλαμβάνει μυθιστορήματα, θρύλους και χρονικά από τον πλανήτη, εμπλουτίζει την αφήγηση. Τα θέματά του είναι πιο επίκαιρα ποτέ στο σημερινό πολιτισμικό και κοινωνικό κλίμα.

Στην Ελλάδα μεταφρασμένο από τον Βαγγέλη Κατσάνη, έχει εκδοθεί το 2012 από τις εκδόσεις Parsec, το 2012.

Ξέρω γιατί κελαηδάει το πουλί στο κλουβί (Μάγια Αγγέλου - 1969) Αυτοβιογραφία που καλύπτει τα πρώτα χρόνια της Μάγια Αγγέλου - από την ηλικία των τριών έως των δεκαέξι - και αφορά την παιδική και εφηβική της ζωή στις ΗΠΑ, σε περιβάλλον όπου η φυλετική διάκριση, η φτώχεια, η σεξουαλική βία και η προσωπική κρίση είναι παρούσες. Περιγράφει πώς η ίδια η Angelou, μέσα από τις τραυματικές εμπειρίες (όπως ο βιασμός της σε νεαρή ηλικία) και ο ρατσισμός, καταφέρνει να αναπτύξει αυτοσεβασμό, αξιοπρέπεια, και αγάπη για τη λογοτεχνία, που τελικά την στηρίζουν στις δυσκολίες. Το βιβλίο έχει έντονη λογοτεχνική και συναισθηματική φόρτιση, γιατί δεν αποφεύγει τα δύσκολα θέματα, ούτε τις εικόνες της σκληρής πραγματικότητας, αλλά τα αντιμετωπίζει με ειλικρίνεια και δύναμη.

Τα θέματα που εξετάζει εκτός από την φυλετική ταυτότητα και το ρατσισμό, είναι η  δύναμη της γλώσσας και της λογοτεχνίας ως μέσο προσωπικής και συλλογικής απελευθέρωσης, η διαμόρφωση της προσωπικότητας μέσα από την παιδική ηλικία: - πώς τα γεγονότα της πρώιμης ζωής διαμορφώνουν τη μετέπειτα πορεία και πώς η δύναμη της αυτογνωσίας, της οικογένειας και του περιβάλλοντος παίζει ρόλο καθώς και πώς ένα άτομο που μεγαλώνει υπό ακραίες συνθήκες τις ξεπερνά.

Έχει ευρύ αντίκτυπο στην εκπαίδευση, στη λογοτεχνική κριτική, και στην κοινωνική συνείδηση. Επαναπροσδιόρισε το είδος της αυτοβιογραφίας. Χρησιμοποιεί τις τεχνικές της μυθοπλασίας (χαρακτήρες, διάλογο, αφηγηματική ροή) για να αφηγηθεί την αληθινή της ιστορία. Η γλώσσα της είναι ποιητική, ρυθμική και γεμάτη με την παράδοση των Αφροαμερικανών, μεταμορφώνοντας την προσωπική εμπειρία σε καθολική αφήγηση.

Πρωτοποριακό στο να δώσει φωνή σε μια μαύρη, νότια γυναίκα σε μια εποχή που τέτοιες ιστορίες αγνοούνταν από το κύριο λογοτεχνικό κανόνα. Ξέπέρασε τα όρια μεταξύ μυθοπλασίας και μη μυθοπλασίας και άνοιξε το δρόμο για μια νέα γενιά μη λευκών και γυναικείων φωνών να διηγηθούν τις ιστορίες τους. Είναι ένα κείμενο-ορόσημο για την αφροαμερικανική λογοτεχνία και το φεμινιστικό κίνημα. Πραγματεύεται βαθιά τραυματικά θέματα όπως ο ρατσισμός, η σεξουαλική βία, την εγκατάλειψη και την αναζήτηση της ταυτότητας, αλλά πάντα με ένα υπόβαθρο ανθεκτικότητας, ελπίδας και αγάπης. Είναι μια ιστορία ενδυνάμωσης και αυτογνωσίας.

Παραμένει ένα από τα πιο ευρέως αναγνωσμένα και σπουδασμένα βιβλία στις ΗΠΑ. Είναι βασικό ανάγνωσμα για την κατανόηση της αμερικανικής εμπειρίας του 20ου αιώνα.

Σφαγείο νούμερο πέντε (Κουρτ Βόνεγκατ – 1969) Αντλεί την έμπνευσή του από την προσωπική του εμπειρία ως αιχμάλωτος πολέμου στη Δρέσδη, όταν η πόλη καταστράφηκε ολοσχερώς από τους συμμαχικούς βομβαρδισμούς το 1945.

Ο κεντρικός ήρωας, Μπίλι, είναι στρατιώτης που «έχει αποδεσμευτεί από τον χρόνο»: η αφήγηση ακολουθεί την κατακερματισμένη συνείδησή του, που ταξιδεύει μπρος  – πίσω ανάμεσα σε στιγμές της ζωής του, από τον πόλεμο μέχρι τη μετέπειτα καριέρα του ως οπτομέτρης. Παράλληλα, απάγεται από εξωγήινους στον πλανήτη Τραλφαμάντορ, όπου μαθαίνει μια διαφορετική αντίληψη για τον χρόνο - όλα τα γεγονότα υπάρχουν ταυτόχρονα και η έννοια του θανάτου χάνει τη δραματική της οριστικότητα. Η φράση-ρεφρέν «Έτσι πάει» (So it goes), που εμφανίζεται μετά από κάθε αναφορά στον θάνατο, ενισχύει την ιδέα ότι η θνητότητα είναι απλώς μέρος μιας αέναης, αναπόδραστης πραγματικότητας.

Ο Vonnegut ξεγυμνώνει τον παραλογισμό του πολέμου, το τυχαίο της βίας σε αυτόν και τη ματαιότητα της καταστροφής. Σπάει τα όρια της ρεαλιστικής αφήγησης, ενσωματώνοντας στοιχεία επιστημονικής φαντασίας, αυτοβιογραφίας, μεταμοντέρνου πειραματισμού και χιούμορ μαύρης κωμωδίας. Με το θρυμματισμένο του ύφος, το μυθιστόρημα δείχνει πώς η μνήμη και το τραύμα δεν ακολουθούν γραμμική πορεία, η πολυδιάσπαση της συνείδησης του Μπίλι αντανακλά την αδυναμία κατανόησης του ίδιου του πολέμου. Η χρήση της ειρωνείας και της απλότητας στη γλώσσα καθιστούν το κείμενο ταυτόχρονα συγκλονιστικό και προσιτό, χωρίς ρητορικές υπερβολές αλλά με ισχυρή ηθική δύναμη.

Ο Vonnegut δημιούργησε ένα μοναδικό υβρίδιο μυθιστορήματος: αντιπολεμικό, επιστημονικής φαντασίας, αυτοβιογραφικό και σατιρικό. Εξερευνά την τραγική ανοησία του πολέμου, την ψυχολογική επίπτωση του τραύματος, την έννοια του πεπρωμένου και της ελεύθερης βούλησης. Παρουσιάζει μια βαθιά ανθρωπιστική προοπτική για το πώς οι άνθρωποι επιβιώνουν (ή δεν επιβιώνουν) σε έναν παράλογο κόσμο. Η δομή είναι μη γραμμική, ακολουθώντας τη "χρονική αναπήδηση " του πρωταγωνιστή. Η γλώσσα είναι απλή, αλλά επαναλαμβανόμενη και σχεδόν κλινική, δημιουργώντας μια ισχυρή αντίθεση με τις φρικτές περιγραφές του πολέμου.

Επιρροή στον λογοτεχνικό κανόνα: Είναι το καθοριστικό έργο της αντι-πολιτισμικής λογοτεχνίας και ένα από τα σημαντικότερα αντιπολεμικά μυθιστορήματα που γράφτηκαν ποτέ. Η μη γραμμική του δομή και ο αντι-συμβατικός τόνος επηρέασαν βαθιά τη μοντέρνα αφήγηση, δείχνοντας πώς η τραγωδία και ο τραυματισμός μπορούν να απεικονιστούν μέσω του παραλόγου και του σατιρικού.

Το βιβλίο θεωρείται σταθμός της αντιπολεμικής λογοτεχνίας, ένα κλασικό έργο που συνεχίζει να διαβάζεται ευρύτατα, και συχνά διδάσκεται σε πανεπιστήμια. Τα μηνύματά  του κατά του πολέμου παραμένουν δυστυχώς επίκαιρα μέχρι σήμερα. Στα ελληνικά κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Κάκτος το 1976 (σε μετάφραση του Βασίλη Κ. Χατζηβασιλείου).

Η γυναίκα του Γάλλου λοχαγού (Τζον Φόουλς – 1969) Το έργο τοποθετείται στη βικτωριανή Αγγλία και είναι ένα από τα κλασικά παραδείγματα του μεταμοντέρνου μυθιστορήματος. Επηρέασε βαθιά την αφήγηση, δείχνοντας πώς η ιστορία δεν είναι μια αντικειμενική αλήθεια, αλλά μια κατασκευή, και πώς ο συγγραφέας (και ο αναγνώστης) παίζουν ενεργό ρόλο στη δημιουργία της.

Ο Fowles έγραψε ένα μυθιστόρημα που είναι ταυτόχρονα βικτωριανό και μεταμοντέρνο. Χρησιμοποιεί τις συμβάσεις του βικτωριανού μυθιστορήματος αλλά τις σπάει συνεχώς με σχολιασμούς από έναν αφηγητή του 20ου αιώνα, ο οποίος συζητά τις πηγές του, τις πιθανές εκδοχές της πλοκής και ακόμα και το τέλος της ιστορίας (προσφέροντας δύο διαφορετικές). Αυτή η αυτοαναφορική τεχνική ήταν εξαιρετικά καινοτόμα.

Ο Charles, μορφωμένος ερασιτέχνης παλαιοντολόγος, αρραβωνιασμένος με την πλούσια και αθώα Ernestina, συναντά τη μυστηριώδη Sarah, γνωστή ως «η γυναίκα του Γάλλου υπολοχαγού», που φημολογείται ότι είχε σχέση με Γάλλο στρατιωτικό και έχει στιγματιστεί κοινωνικά. Ο Charles γοητεύεται από την Sarah, η οποία αντιπροσωπεύει μια μορφή ανεξαρτησίας και πρόκλησης απέναντι στην κοινωνική ηθική της εποχής.

Πέρα από την ιστορία αγάπης, το βιβλίο εξερευνά θέματα ελευθερίας (προσωπικής και κοινωνικής), της θέσης της γυναίκας στην κοινωνία, της επιστήμης έναντι της θρησκείας, της κοινωνικής σύμβασης και ατομικής ευθύνης και της φύσης της ιστορίας και της λογοτεχνίας. Ιδιαίτερο γνώρισμα είναι το αφηγηματικό ύφος: ο συγγραφέας εισάγει σχολιασμούς και παρεμβάσεις τονίζοντας τη σχετικότητα της αφήγησης και την υποκειμενικότητα της ερμηνείας. Ανατρέπει τον παραδοσιακό ιστορικό ρεαλισμό με μεταμοντέρνα εργαλεία: ειρωνεία, διάρρηξη της αυθεντίας του αφηγητή, αμφισβήτηση της έννοιας της «οριστικής» ιστορίας. Η Sarah ως χαρακτήρας γίνεται σύμβολο της γυναικείας χειραφέτησης απέναντι στη βικτωριανή καταπίεση.

Παραμένει ένα βασικό κείμενο μελέτης της μεταμοντέρνας λογοτεχνίας και συνεχίζει να διαβάζεται. Κυκλοφόρησε στα ελληνικά από τις Εκδόσεις Χατζηνικολή το 1982 (μετάφραση Αχιλλέα Κυριακίδη).

Το σύνδρομο του Πόρτνοϊ  (Φίλιπ Ρόθ  – 1969) Εξερευνά με πρωτόγνωρη ειλικρίνεια τις αντιφάσεις της εβραοαμερικανικής ταυτότητας, το βάρος της οικογένειας, και την αίσθηση αδιεξόδου της γενιάς του ’60 και προκάλεσε σκάνδαλο στην εποχή του λόγω της ανοιχτής σεξουαλικότητας, θεωρήθηκε αθυρόστομο και απρεπές, αλλά γρήγορα αναγνωρίστηκε ως αριστούργημα ψυχολογικής σάτιρας.

Είναι η εξομολόγηση του Portnoy στον ψυχαναλυτή του. Ο Portnoy, γιος εβραϊκής οικογένειας μεταναστών στο Νιου Τζέρσεϊ, μιλάει με ωμότητα για τη σεξουαλική του ζωή, την παιδική του ηλικία, τις ενοχές που του επέβαλαν η οικογένεια και η εβραϊκή κουλτούρα, και την αδυναμία του να συμβιβάσει τις επιθυμίες του με τις κοινωνικές προσδοκίες. Έσπασε τα ταμπού γύρω από τη σεξουαλικότητα, την εβραϊκή ταυτότητα και την οικογενειακή δυναμική στην αμερικανική λογοτεχνία. Είναι ένα από τα έργα που ορίζουν τη "συγγραφική αυτοβιογραφία" και άνοιξε το δρόμο για μια πιο ελεύθερη και ασταθή εξερεύνηση του εαυτού στη λογοτεχνία. Είναι γεμάτο σάτιρα, χιούμορ και προκλητικές σκηνές, καθώς ο Roth εξερευνά τη σχέση του ατόμου με τη σεξουαλικότητα, την οικογένεια (ειδικά τη μητέρα), της σεξουαλικής εμμονής, της ενοχής και της αναζήτησης της απελευθέρωσης, την εθνοτική ταυτότητα και την αμερικανική κοινωνία. Επηρέασε έντονα την αμερικανική λογοτεχνία, δίνοντας φωνή σε έναν ήρωα γεμάτο αδυναμίες, νευρώσεις και χιούμορ, που όμως αποκαλύπτει την κρυφή αγωνία της εποχής του.

Η γλώσσα είναι εξπρεσιονιστική, υπερβολική, γεμάτη με ενοχές, εμμονές και μια απελπισία που εκφράζεται μέσω του χιούμορ και της υπερβολής. Η ρητή σεξουαλική και ψυχολογική του ειλικρίνεια ήταν σκανδαλωδώς καινοτόμα για την εποχή του.

Παραμένει ένα πολιτισμικό και λογοτεχνικό φαινόμενο, ένα σημείο αναφοράς για την κατανόηση της μετάβασης της αμερικανικής κοινωνίας από τη δεκαετία του '50 στη δεκαετία του '60. Εκδόθηκε στην Ελλάδα από τον Εξάντα το 1981 σε μετάφραση Άρη Μπερλή.

Ubik (Φίλιπ Κ. Ντικ – 1969) Είναι ένα φανταστικό και πολύ επιδραστικό έργο επιστημονικής φαντασίας που εξερευνά την πραγματικότητα και την ταυτότητα με τρόπο που μόνο ο Ντικ μπορούσε. Ενα καλτ αριστούργημα του είδους του.

Από τα πιο σύνθετα και φιλοσοφημένα α μυθιστορήματα του Dick. Διαδραματίζεται σε ένα μέλλον όπου η τηλεπάθεια και η προγνωστική ικανότητα είναι πραγματικές, και οι εταιρείες τις χρησιμοποιούν σε επιχειρηματικούς πολέμους. Ο Joe, τεχνικός μιας εταιρείας «αντικατασκοπείας», μπλέκει σε μια αποστολή που καταλήγει σε έκρηξη και σε μια παράξενη αποσύνθεση της πραγματικότητας: ο χρόνος αρχίζει να γυρίζει προς τα πίσω, αντικείμενα φθείρονται και γίνονται ξεπερασμένα, και η ζωή μοιάζει να καταρρέει. Το «Ubik», ένα μυστηριώδες προϊόν σε σπρέι, φαίνεται να είναι το κλειδί για τη διάσωση.

Εξερευνά το όριο ανάμεσα στο πραγματικό και στο ψευδές, στο ζωντανό και στο νεκρό. Θίγει την ιδέα της εμπορευματοποίησης, της κατανάλωσης και της εξάρτησης από «προϊόντα» που υπόσχονται λύσεις. Το ύφος του, με συνεχείς ανατροπές και αβεβαιότητα, κάνει τον αναγνώστη να αισθάνεται όπως οι ήρωες: εγκλωβισμένοι σε μια πραγματικότητα που καταρρέει. 

Ο Dick επιβεβαιώνει τη φήμη του ως «παρανοϊκού προφήτη» της επιστημονικής φαντασίας. Στην χώρα μας κυκλοφόρησε το 2021 από τις Εκδόσεις Άγρα με τον τίτλο «Ubik» (μετάφραση Μ. Μακρόπουλου).

Άντα (Β.Ναμπόκοφ – 1969) Μια νοσταλγική παρωδία των μυθιστορημάτων που περιέγραφαν τη ρωσική αριστοκρατία των γαιοκτημόνων, ένα έργο γεμάτο έμμεσες αναφορές στη ρομαντική πεζογραφία και ποίηση, κρυμμένους υπαινιγμούς, λογοπαίγνια και κάθε είδους φιλολογικά παιχνίδια. Αυτή η ειρωνική διάθεση, δεν αφαιρεί τίποτα από το φιλοσοφικό βάρος του βιβλίου και την εντυπωσιακή δύναμη της ανάλυσης των χαρακτήρων.

Όνειρο, φύση, έρωτας, όρεξη για καλό φαγητό και μάθηση, λεκτικά παιχνίδια, απόλαυση ζωής. Αυτό είναι το σύμπαν της «Άντας», ενός από τα πιο χαρακτηριστικά έργα του Ναμπόκοφ, που εξελίσσεται αργά και εκμαυλιστικά, από τα ονειρικά τοπία της παιδικής ηλικίας στην παθιασμένη ενηλικίωση και από εκεί στη γλυκιά γαλήνη μιας μοιρασμένης ωρίμανσης.

Είναι μία ιστορία αιμομιξίας, που συμβαίνει μέσα στην άγνοια των εραστών για τη συγγενική σχέση που τους συνδέει, μέσα στην αθωότητα και το ασίγαστο πάθος και ολοκληρώνεται θριαμβικά, δίχως τύψεις και δίχως συνέπειες. Είναι μια νοσταλγική παρωδία με θέμα τη ρωσική αυτοκρατορία των γαιοκτημόνων, τα οποία συντρόφευαν τα αργόσυρτα παιδικά καλοκαίρια του συγγραφέα στην εξοχή. Είναι ακόμη ένας θησαυρός αναφορών στη ρομαντική πεζογραφία και ποίηση, ένα έργο γεμάτο υπαινιγμούς, λογοπαίγνια, επιστημονικές παρατηρήσεις. Στην χώρα μας κυκλοφόρησε το 1999 από τις εκδόσεις Νεφέλη.

Ο νονός (Μάριο Πούτζο – 1969) Έχει τεράστια πολιτισμική σημασία και είναι αδιαμφισβήτητα ένα από τα πιο γνωστά μυθιστορήματα του 20ου αιώνα λόγω της κινηματογραφικής του μεταφοράς. Ωστόσο, από λογοτεχνική σκοπιά, θεωρείται περισσότερο ένα εξαιρετικά καλογραμμένο και ψυχαγωγικό έργο εγκληματικής λογοτεχνίας παρά ένα βιβλίο που προσέφερε σημαντική καινοτομία στη φόρμα ή επηρέασε τον λογοτεχνικό κανόνα.

Το μυθιστόρημα αφηγείται την ιστορία της οικογένειας Κορλεόνε, μιας από τις ισχυρότερες μαφιόζικες φαμίλιες της Νέας Υόρκης. Ο Δον Βίτο Κορλεόνε κυβερνά με σοφία, ισχύ και αδυσώπητη βία, προσπαθώντας να ισορροπήσει ανάμεσα στην οικογενειακή αφοσίωση και στην εγκληματική αυτοκρατορία του. Όταν μια σύγκρουση με άλλες οικογένειες φέρνει το τέλος της κυριαρχίας του, ο γιος του, Μάικλ, που αρχικά θέλει να μείνει έξω από τον υπόκοσμο, αναγκάζεται να πάρει τη θέση του και να εξελιχθεί σε νέο Δον.

Αναδεικνύει με δραματικό τρόπο τις έννοιες της εξουσίας, της «τιμής», της βίας, της οικογένειας και της αφοσίωσης. Ο συγγραφέας κατάφερε να μετατρέψει τη μαφία σε μυθολογικό οικοδόμημα, γεμάτο αντιφάσεις: σκληρότητα αλλά και οικογενειακή τρυφερότητα, παρανομία αλλά και κώδικες τιμής. Παρά την κριτική ότι είναι «λαϊκό» μυθιστόρημα, κατέχει κεντρική θέση στη σύγχρονη κουλτούρα.

Το έργο έγινε παγκόσμιο μπεστ-σέλερ και ενέπνευσε την εμβληματική κινηματογραφική τριλογία του Francis Ford Coppola, η οποία ενίσχυσε ακόμη περισσότερο τη φήμη του. Στη χώρα μας κυκλοφόρησε το 1971 από τις εκδόσεις Πέργαμος σε μετάφραση Αντώνη Καλοκύρη.

Το παιγνίδι του κόσμου (Κώστας Αξελός - 1969) Εδώ ο Αξελός φτάνει σε ένα αποκορύφωμα ποιητικής φιλοσοφικής γραφής. Το «παιγνίδι» παρουσιάζεται όχι μόνο ως έννοια αλλά ως ρυθμός που διαπερνά τον κόσμο. Η αφήγησή του έχει μουσικότητα· οι λέξεις ακολουθούν μια παλμική κίνηση, σαν χορός. Η εικόνα του κόσμου ως «παιγνίου» απελευθερώνει τον λόγο από την αυστηρή λογική και τον φέρνει πιο κοντά σε λογοτεχνικά είδη όπως η ποιητική δοκιμιογραφία.

Η λογοτεχνική αξία του έργου έγκειται στη μεταμόρφωση της φιλοσοφικής σκέψης σε αφήγηση που κινείται στο όριο της ποίησης. Μοιάζει να γράφει με την ίδια άνεση που ένας ποιητής υφαίνει εικόνες: οι αντιθέσεις, οι ρυθμικές επαναλήψεις, οι παραστατικές εικόνες του παιχνιδιού δημιουργούν μια γλώσσα που δεν απευθύνεται μόνο στη λογική αλλά και στη φαντασία.
Ο αναγνώστης δεν «μαθαίνει» απλώς κάτι, συμμετέχει σε ένα παιχνίδι ανάγνωσης όπου το κείμενο γίνεται χώρος ελευθερίας. Η αξία του έργου δεν είναι μόνο φιλοσοφική αλλά και αισθητική, καθώς συγκινεί όπως ένα λογοτεχνικό κείμενο.

Θεωρείται από πολλούς αναγνώστες και μελετητές το πιο λογοτεχνικό βιβλίο του Κώστα Αξελού. Αν στο «Προς την πλανητική σκέψη» ο στοχαστής μας εισάγει σε μια ατμόσφαιρα περιπλάνησης, εδώ μας καλεί να συμμετάσχουμε σε μια κίνηση πιο ζωντανή, πιο άμεση, σχεδόν χορευτική: το παιχνίδι. Εδώ ο Αξελός πηγαίνει ένα βήμα παραπέρα: η φιλοσοφία δεν είναι μόνο περιπλάνηση, αλλά παιχνίδι. Το ύφος του έργου είναι ακόμη πιο έντονα λογοτεχνικό, σχεδόν μουσικό. Οι επαναλήψεις, οι αντιθέσεις, οι ρυθμικές διακυμάνσεις του λόγου το καθιστούν κείμενο που λειτουργεί σαν ποίημα σε πρόζα. Ο κόσμος παρουσιάζεται ως σκηνή όπου όλα τα όντα συμμετέχουν σε ένα παιχνίδι χωρίς τέλος. Η γλώσσα δεν εξηγεί απλώς αυτήν την ιδέα· την «παίζει», την ενσαρκώνει, δημιουργώντας στον αναγνώστη την αίσθηση ότι βρίσκεται σε χορό. Αυτό το στοιχείο είναι κατεξοχήν λογοτεχνικό.

Ο κόσμος, μας λέει ο Αξελός, δεν είναι μια μηχανή που λειτουργεί με κλειστούς νόμους ούτε ένα αυστηρό σύστημα που ζητά να ερμηνευθεί πλήρως. Είναι παιχνίδι — ένα παιχνίδι ανοιχτό, χωρίς καθορισμένο τέλος, με κανόνες που συνεχώς μετασχηματίζονται.

Η λογοτεχνική αξία του έργου πηγάζει από τον τρόπο που ο Αξελός «σκηνοθετεί» αυτή την ιδέα. Το ύφος του έχει ρυθμό, με φράσεις που μοιάζουν να κινούνται σε παλμό· υπάρχει μια μουσικότητα που θυμίζει ποίηση σε πρόζα. Δεν ακολουθεί μια κλασική λογική ανάπτυξη επιχείρησης· αντίθετα, το κείμενο προχωρά με επαναλήψεις, με ρυθμικές επιστροφές, με εικόνες που ξαναεμφανίζονται σαν μοτίβα σε μουσική σύνθεση. Αυτή η ρυθμικότητα δημιουργεί στον αναγνώστη την αίσθηση ότι διαβάζει κάτι περισσότερο από φιλοσοφία: βιώνει μια μορφή λογοτεχνικής εμπειρίας.

Το «παιγνίδι» εδώ δεν είναι μόνο έννοια, αλλά και ύφος γραφής. Η ίδια η πρόζα του Αξελού «παίζει» με τον αναγνώστη: τον οδηγεί σε μονοπάτια που μοιάζουν να κλείνουν, μόνο για να ανοίξουν ξανά· δημιουργεί αντιθέσεις (ελευθερία και κανόνας, τάξη και χάος, γέλιο και σοβαρότητα) που δεν καταλήγουν σε τελικές απαντήσεις, αλλά αφήνονται σε μια ζωντανή εκκρεμότητα. Αυτή η ανοιχτότητα κάνει το κείμενο να μοιάζει με έργο τέχνης παρά με συστηματική φιλοσοφική διατριβή.

Ο κόσμος παρουσιάζεται σαν σκηνή, οι άνθρωποι σαν παίκτες που άλλοτε γνωρίζουν κι άλλοτε αγνοούν τους κανόνες του παιχνιδιού, και η ίδια η σκέψη σαν παίκτρια που μπαίνει στον χορό. Ο αναγνώστης αισθάνεται θεατής αλλά και συμπαίκτης, παρασυρμένος από τον ρυθμό της αφήγησης. Αυτό το στοιχείο είναι καθαρά λογοτεχνικό: η γλώσσα του Αξελού δημιουργεί όχι μόνο έννοιες, αλλά και εικόνες, κινήσεις, ρυθμούς.

«Ως τώρα ο κόσμος υπαγόταν πάντοτε σε ένα Απόλυτο, τη Φύση, τον Θεό, τον Άνθρωπο (τη θέληση και τη σκέψη του). Τα τρία αυτά απόλυτα είναι ήδη νεκρά ή έχουν περάσει στη φάση του τέλους τους. Στη θέση τους έχουμε να αντιμετωπίσουμε τον ίδιο τον κόσμο, που είναι το σύνολο των συνόλων των παιχνιδιών που μας φανερώνονται και με τα οποία παίζουμε. Ο άνθρωπος είναι ο μεγάλος συμπαίκτης του παιχνιδιού του κόσμου, αλλά ο άνθρωπος δεν είναι μόνο παίκτης, είναι επίσης ο «εμπαιζόμενος», το άθυρμα».

Οι θεσμοί και οι δυνάμεις οργανώνουν αλλά και διαταράσσουν το παιχνίδι· οι «μεγάλες εξουσίες» (θρησκεία, τέχνη κ.ά.) και οι στοιχειώδεις (εργασία, έρωτας, θάνατος) παίζουν ως φαύλος κύκλος. Το «παιχνίδι» είναι ορίζοντας χωρίς θεμέλιο, ανοικτός, διασπασμένος, η ψευδαίσθηση της ολοκλήρωσης ανακαλείται με όλους τους κανόνες, όλες τις αλήθειες. Ο αφαιρετικός λόγος, η σκέψη-ειρωνεία, η ερώτηση αντί για την απάντηση, καθίστανται συμβατικά εργαλεία για την αποδόμηση.

Η λογοτεχνική αξία του έργου κορυφώνεται στο ότι δεν μιλά για το παιχνίδι από «έξω», αλλά το ενσαρκώνει μέσα στο ίδιο το κείμενο. Η φιλοσοφία εδώ γίνεται αισθητική εμπειρία, ένα κείμενο που δεν το μελετάς σαν εγχειρίδιο, αλλά το ζεις όπως ζεις ένα ποίημα ή ένα μυθιστόρημα. Αυτός ο μετασχηματισμός το καθιστά ένα από τα πιο γοητευτικά έργα της φιλοσοφικής λογοτεχνίας του 20ού αιώνα

Σημείωση: Η περίοδος 1945-1969 είναι μια εποχή τεράστιων αλλαγών και παγκόσμιων μετασχηματισμών: η αποκατάσταση μετά τον πόλεμο, τα απελευθερωτικά κινήματα και η κατάρρευση της αποικιοκρατίας, η ψυχροπολεμική φρενίτιδα, που ακολούθησε τη χρήση των δυο ατομικών βομβών στη Χιροσίμα και στο Ναγκασάκι και οδήγησε την ανθρωπότητα σε ένα ξέφρενο κυνήγι εξοπλισμών και ανταγωνισμού στη γη και στο διάστημα, η δημιουργία του ΟΗΕ και άλλων παγκόσμιων οργανισμών διακρατικής ρύθμισης σχέσεων μαζί με την αναδυση δεκάδων ανεξάρτητων χωρών, οι δυο μεγαλοι πόλεμοι στην Ασία (Κορέα & Βιετνάμ) μαζί με άλλους μικρότερους περιφερειακά και τελικά η προσελήνωση ανθρώπων στο δορυφόρο της γης. Αυτά τα γεγονότα χαρακτηρίζουν την περίοδο αναφοράς και τροφοδότησαν μια λογοτεχνική παγκόσμια πανδαισία.

Οι σημαντικότεροι δημιουργοί νέων τάσεων που επηρέασαν βαθιά τη λογοτεχνία αντιπροσωπεύουν διαφορετικές γεωγραφικές και πολιτισμικές πηγές, από τη δύση: Αλμπέρ Κάμυ (Γαλλία/Αλγερία), Τζορτζ Όργουελ (ΗΒ), Γκύντερ Γκρας (Γερμανία), Τζέιμς Μπάλντουιν (ΗΠΑ), Σάμιουελ Μπέκετ (Ιρλανδία/Γαλλία), Ντόρις Λέσινγκ (ΗΒ/Ζιμπάμπουε) και όλη την υδρόγειο: Γιασουνάρι Καβαμπάτα (Ιαπωνία), Βαλεντίν Ρασπούτιν (Ρωσία/ΕΣΣΔ), Βλαντίμιρ Ναμπόκοφ (Ρωσία/ΗΠΑ),  Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες (Κολομβία), Οκτάβιο Παζ (Μεξικό), Ναγκίμπ Μαχφούζ (Αίγυπτος), Τσίνουα Ατσέμπε (Νιγηρία), Πάμπλο Νερούδα (Χιλή), Γουόλε Σογίνκα (Νιγηρία) 

1965: Από τον Ντικ στον Σαμαράκη και απο τον Φώουλς στον Χέρμπερτ με μια στάση στη Κορέα

First_edition

Dune  (Φρανκ Χέρμπερτ) Διαδραματίζεται στο μέλλον σε μια φεουδαρχική διαστρική κοινωνία, που προέρχεται από επίγειους ανθρώπους, στην οποία διάφοροι ευγενείς οίκοι ελέγχουν πλανητικά φέουδα. Αφηγείται την ιστορία του νεαρού Πωλ Ατρείδη, του οποίου η οικογένεια έχει τη διαχείριση του πλανήτη Arrakis. Ενώ ο πλανήτης είναι μια αφιλόξενη και αραιοκατοικημένη έρημος, είναι η μόνη πηγή του μπαχαρικού «μελανζέ», που παρατείνει τη ζωή, ενισχύει τις νοητικές ικανότητες και είναι επίσης απαραίτητο για τη διαστημική πλοήγηση, που απαιτεί πολυδιάστατη επίγνωσης και διορατικότητα. Καθώς το melange μπορεί να παραχθεί μόνο στον Arrakis, ο έλεγχος του πλανήτη είναι ένα πολυπόθητο εγχείρημα. Η ιστορία εξερευνά τις πολυεπίπεδες αλληλεπιδράσεις της πολιτικής, της θρησκείας, της οικολογίας, της τεχνολογίας και των ανθρώπινων συναισθημάτων καθώς διάφορες φατρίες έρχονται αντιμέτωπες μεταξύ τους σε έναν αγώνα για τον έλεγχο του Arrakis και του μπαχαρικού του. 

Θεωρείται ένα από τα κορυφαία έργα της επιστημονικής φαντασίας και από τα πιο πολύπλευρα μυθιστορήματα των ‘60s. Εισάγει πολύπλοκες θεματικές:  την εξουσία, την εξέλιξη και την προαίσθηση, την οικολογική συνείδηση και την αλληλεξάρτηση με τον πλανήτη, τη θρησκευτική μυστικιστική εμπειρία, τη γεωπολιτική και τα οικονομικά συμφέροντα, τον χειρισμό της θρησκείας και του μύθου ως εργαλείων εξουσίας, και τον αντιηρωικό πρωταγωνιστή. H οικολογία ως στοιχείο της πλοκής — και όχι απλώς ως background — είναι πρωτοποριακή. Ο συνδυασμός πολιτικών συσχετισμών, προσωπικής μοίρας, και συλλογικών μύθων κάνει το έργο βαθύ και πολυεπίπεδο. Η φανταστική καινοτομία του έγκειται στη δημιουργία ενός παντελώς νέου συστήματος πλανητών, οικοσυστημάτων, πολιτισμών (όπως οι Φρεμέν) και μιας λεπτομερούς οικονομικής δύναμης που βασίζεται στο "melange". Διεύρυνε τους ορίζοντες της επιστημονικής φαντασίας, υψώνοντάς την σε λογοτεχνικό επίπεδο. Η γλώσσα είναι πλούσια, αλληγορική και γεμάτη συμβολισμούς.

Η σχεδόν προφητική του ανάλυση για θέματα όπως: ξηρασία, πόροι και θρησκευτικός φανατισμός το κάνουν πιο επίκαιρο σήμερα από ποτέ. Επηρέασε πολλά μεταγενέστερα έργα επιστημονικής φαντασίας, αλλά άλλα και πέρα από το είδος. 

Το βαμμένο πουλί (Γιέρζι Κοζίνσκι) Ένα χαρακτηριστικό επεισόδιο στο έργο είναι όταν κάποιος πιάνει και βάφει ένα πουλί, που όταν το αφήνει ελεύθερο και αυτό πετά στο σμήνος του, τα υπόλοιπα το απορρίπτουν και το σκοτώνουν επειδή δεν φαίνεται “σαν κι αυτά”. Είναι μια μεταφορά για τον εξόριστο, τον αποκλεισμένο. Το μυθιστόρημα αφηγείται την ιστορία ενός αγοριού, το οποίο εγκαταλείπουν οι γονείς του κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και αναγκάζεται να ταξιδεύει μόνο του ανάμεσα σε χωριά σε μια μη κατονομαζόμενη χώρα της Ανατολικής/Κεντρικής Ευρώπης. Οι κάτοικοι των χωριών τον αντιμετωπίζουν με φρίκη και μισαλλοδοξία, νομίζοντάς τον είτε Εβραίο είτε Τσιγγάνο, συχνά βιάζεται, βασανίζεται, υποφέρει από την αμορφωσιά, τη φτώχεια, την προκατάληψη.

Έγινε δεκτό ως έργο που αντιμετωπίζει τον πόλεμο, την απάνθρωπη προκατάληψη, το τραύμα της επιβίωσης. Προκάλεσε συζητήσεις για το πόσο είναι αυτοβιογραφικό και πόσο μυθοπλασία, επίσης, για τη χρήση της βίας και του σοκ ως καλλιτεχνικό μέσο. Έχει θεωρηθεί σημαντικό για τη λογοτεχνία του Ολοκαυτώματος αλλά και γενικά για τη λογοτεχνία του τραύματος. Είναι καινοτόμο στην ωμή, αμείλικτη και σχεδόν κινηματογραφική αφήγησή του. Γραμμένο σε μια πεζή, ρεαλιστική αλλά ταυτόχρονα ονειρική γλώσσα, απεικονίζει τη βαρβαρότητα μέσα από τα μάτια ενός αθώου παιδιού. Η δομή του ως μια σειρά από διακριτά αλλά διαδοχικά επεισόδια βίας και επιβίωσης είναι ισχυρή και απρόσμενα συνεκτική. Η αμεσότητα και η βιαιότητά του άνοιξαν νέους δρόμους για το πώς μπορεί να μιλήσει η λογοτεχνία για την απάνθρωπη πλευρά του ανθρώπου, επηρεάζοντας συγγραφείς που ασχολούνται με παρόμοια σκοτεινά θέματα.

Είναι μια βαθιά μελέτη για τη βία, την ξενοφοβία, την απομόνωση και την απώλεια της ανθρωπιάς. Το παιδί - αντιήρωας είναι ένα εργαλείο για να διερευνηθούν τα άκρα όρια της ανθρώπινης φύσης, τόσο στην σκληρότητα όσο και στην ανθεκτικότητα. Εγείρει ουσιαστικά ερωτήματα για την ταυτότητα, την επιβίωση και το αν η αθωότητα μπορεί να επιβιώσει σε έναν κόσμο που έχει μεταμορφωθεί. Παραμένει ένα συχνά αναφερόμενο και συζητούμενο κλασικό, ένα βιβλίο που συνεχίζει να προκαλεί, να σοκάρει και να προκαλεί ηθικό και φιλοσοφικό διάλογο. Η αυθεντικότητά του (παρά τις διαμάχες γύρω από την πλαστογράφηση) ως μαρτυρία εξακολουθεί να το καθιστά σημείο αναφοράς.

Ο Μάγος (Τζον Φώουλς) Η ιστορία του Nickolas Urfe, ενός νεαρού Βρετανού που διδάσκει αγγλικά στις Σπέτσες. Ένα μυστηριώδες παιχνίδι ψευδαισθήσεων και φιλοσοφικών διλημμάτων, όπου ο πρωταγωνιστής γνωρίζει μια ψυχολογική και μεταφυσική εμπειρία με ερωτήματα για την ελευθερία, την ηθική και την αλήθεια. Εμπλέκεται στα ψυχολογικά πειράματα ενός πλούσιου που οργανώνει μια σειρά από τέτοια παιχνίδια με ασαφή όμως όρια ανάμεσα σε πραγματικότητα και θέατρο, ανάμεσα σε εξαπάτηση και αυτογνωσία. Ο Nickolas γίνεται σταδιακά μέρος ενός μικρόκοσμου που τον δοκιμάζει, ξεσκεπάζει τις ψευδαισθήσεις του, τις επιθυμίες, τους φόβους και τον τρόπο που αντιλαμβάνεται τον εαυτό του και τους άλλους.

Παράδειγμα μεταμυθιστορήματος που τελειώνει απροσδιόριστα. Είναι έργο μεταμοντέρνο, με έντονα στοιχεία ψυχολογίας, ονειρικού, μυστηρίου - δεν απαντά πάντα τι είναι αληθινό και τι ψεύτικο. Διαπραγματεύεται θέματα ταυτότητας, απώλειας, ευθύνης, φύσης του θεάτρου και της ζωής, ερωτισμού, σχέσης δημιουργού – δημιουργήματος, ελευθερίας και χειραγώγησης. Είναι μια φιλοσοφική αναζήτηση μέσα από έναν μυθιστορηματικό λαβύρινθο. Το σκηνικό της Ελλάδας προσδίδει μια εξωτική ατμόσφαιρα και ταυτόχρονα ένα καθρέφτη της απομόνωσης και της αλλοτρίωσης. Είναι ένα πρωτοποριακό έργο που χρησιμοποιεί τεχνικές "θεατρικότητας" και ψυχολογικού παιχνιδιού, θολώνοντας τα όρια μεταξύ πραγματικότητας και ψευδαίσθησης, μεταξύ ελεύθερης βούλησης και χειραγώγησης και με δομή που ξετυλίγεται σαν ένας μυστηριώδης, σχεδόν αστυνομικός γρίφος. Ο Φώουλς έλαβε πολλές επιστολές από αναγνώστες που ήθελαν να μάθουν ποιο από τα δύο προφανώς πιθανά αποτελέσματα προκύπτει. Αρνήθηκε να απαντήσει οριστικά, ωστόσο, μερικές φορές άλλαζε την απάντησή του για να ικανοποιεί τον ερωτώντα. Το μυθιστόρημα τελειώνει παραθέτοντας το ρεφρέν του Pervigilium Veneris, (ανώνυμο έργο λατινικής ποίησης), το οποίο εκλαμβάνεται ως ένδειξη του πιθανού προτιμώμενου τέλους.                                                                   

Καθιερώθηκε ως ένα κύριο έργο της αγγλικής λογοτεχνίας του 20ού αιώνα και ως ένα από τα σημαντικότερα μεταμοντέρνα μυθιστορήματα. Επηρέασε την αντίληψη για το πόσο ενεργό ρόλο μπορεί να παίξει ο αναγνώστης στην ερμηνεία του κειμένου και έθεσε τα στάνταρ για μυθιστορήματα που παίζουν με τη αφηγηματική περιγραφή και την ταυτότητα.

Το μειοψηφικό πόρισμα (Φίλιπ K. Ντικ) Πρωτοδημοσιεύτηκε στο περιοδικό Fantastic Universe τον Ιανουάριο του 1956 και γράφτηκε δυο χρόνια πριν. Όμως το 1965 είναι το έτος έκδοσης της ομώνυμης συλλογής διηγημάτων του συγγραφέα ("The Minority Report and Other Classic Stories")

Είναι νουβέλα που τοποθετείται σε μια δυστοπική κοινωνία, όπου η αστυνόμευση έχει γίνει «προληπτική»: τρεις προορατικοί (precogs) βλέπουν μελλοντικά εγκλήματα και η υπηρεσία Precrime συλλαμβάνει τους υπόπτους πριν διαπράξουν το έγκλημα. Ο κεντρικός χαρακτήρας, ο John Anderton, διευθυντής της Precrime, ανακαλύπτει πως ο ίδιος «προβλέπεται» ότι θα διαπράξει φόνο - κι ενώ όλα τα πρωτόκολλα δείχνουν ότι τα προφητικά αποτελέσματα είναι αλάνθαστα, εμφανίζεται μια «μειοψηφική» έκθεση: ένας από τους τρεις precogs διαφωνεί με τους άλλους δύο. Η ύπαρξη αυτής της απόκλισης ανοίγει το ηθικό και φιλοσοφικό ερώτημα: αν υπάρχουν εναλλακτικά μέλλοντα, υπάρχει ακόμα ελεύθερη βούληση; Ο Anderton προσπαθεί να αποδείξει ότι το σύστημα δεν είναι αμετάκλητο, αναζητώντας αποδείξεις για τη φύση των «προφητειών» και αντιμετωπίζοντας την προδοσία, την παράνοια και το βάρος της εξουσίας που τον καθιστά στόχο.

Η νουβέλα συμπυκνώνει πολλά από τα κεντρικά θέματα του συγγραφέα: την αμφισβήτηση της πραγματικότητας, την παραμορφωτική επίδραση της τεχνολογίας στην ηθική και το ερώτημα «ποιος έχει το δικαίωμα να ξέρει το μέλλον;». Λειτουργεί τόσο ως συναρπαστικό θρίλερ αστυνομικής φύσης όσο και ως φιλοσοφικό δοκίμιο περί προγνωστικής γνώσης και ηθικής ευθύνης. Η ιδέα της προληπτικής δικαιοσύνης - να τιμωρείς πριν συμβεί κάτι - προβάλλει προβλήματα νομιμότητας, κατάχρησης εξουσίας και ατομικών δικαιωμάτων: ο συγγραφέας δείχνει πώς η «ακρίβεια» μιας πρόβλεψης δεν αναιρεί τις πολιτικές και ηθικές συνέπειες της χρήσης της. Η ιστορία θεωρείται προφητική όσον αφορά σύγχρονες συζητήσεις για την προγνωστική αστυνόμευση, την αλγοριθμική διαφάνεια και τον κίνδυνο ιδεολογικής «προληπτικής» καταστολής - γι’ αυτό διαβάζεται σήμερα ως προειδοποίηση για την τεχνολογική καταστολή και την απώλεια του αυτοπροσδιορισμού.

«Το μειοψηφικό πόρισμα» και η νουβέλα περιλαμβάνεται στην ελληνική συλλογή The Minority Report — 9+1 κλασικές νουβέλες και διηγήματα (με τίτλο στο εξώφυλλο στα αγγλικά και ελληνικούς υπότιτλους), εκδ. Μέδουσα, Αθήνα 2002 — μετάφραση/εισαγωγή Γιώργου Γούλα (και άλλων μεταφραστών για τα υπόλοιπα κείμενα). 

Τείχος Βερολίνου (AFP Christof Stache)

Το Λάθος (Αντώνης Σαμαράκης) Ένα σημαντικό έργο για τον ελληνικό λογοτεχνικό κανόνα και μια δυνατή καταγγελία των δικτατοριών. Η θεματική του βαθύτητα στην αναπαράσταση της υπαρξιακής αγωνίας και του φόβου υπό καταπίεση είναι εξαιρετική.

Το μυθιστόρημα είναι αστυνομικό-ψυχολογικό, με έντονη πολιτική αλληγορία. Ένας πολίτης θεωρείται ύποπτος ότι κινδυνεύει να διαπράξει συνωμοτική ενέργεια εναντίον του καθεστώτος. Ο μόνος που θα μπορούσε να τον υπερασπιστεί ή να επιβεβαιώσει την ενοχή του δολοφονείται από πράκτορες της ασφάλειας, έτσι μπαίνει σε εφαρμογή ένα “Σχέδιο” για να του δοθεί η εντύπωση ότι υπάρχει ευκαιρία απόδρασης, ώστε να αποδειχθεί η ενοχή του — ή έστω η συμμόρφωσή του. Κατά τη μεταφορά του, συμβαίνει ένα απρόοπτο, ο ανακριτής που πιστεύει στο Σχέδιο βρίσκεται να βιώνει μαζί με τον ύποπτο ανθρώπινες στιγμές, κάτι που του δημιουργεί συναισθηματική σύγκρουση. Το τέλειο σχέδιο έχει ένα κρίσιμο “λάθος”, την ανθρώπινη πλευρά που δεν μπορεί πάντοτε και για όλα να χειραγωγηθεί ολοκληρωτικά από την εξουσία.

Θεωρείται από τα σημαντικότερα ελληνικά μυθιστορήματα μεταπολεμικά, με σαφή αντι-καθεστωτική χροιά. Γράφτηκε λίγο πριν τη δικτατορία (1967–74), κι έχει λειτουργήσει ως προφητικό έργο όσον αφορά την εξουσία, την καταπίεση και την υποταγή. Η τεχνική του - η αοριστία στην αναφορά τόπου / χρόνου, η αφαίρεση χαρακτηρισμών - του δίνει καθολικό χαρακτήρα, δεν αφορά μόνο μια χώρα ή ένα καθεστώς, αλλά πολλά. Η αλληγορία της σχέσης καθεστώτος / ατόμου, η ένταση μεταξύ υποταγής και αντίστασης, ανθρωπιάς και γραφειοκρατικής εξουσίας, είναι το μεγάλο μήνυμα του.

Σεούλ, Χειμώνας 1964 (Kim Seungok)  Ένα κύριο έργο της νοτιοκορεατικής λογοτεχνίας, γραμμένο λίγο μετά τον εμφύλιο πόλεμο. Αποτελεί μια καινοτόμα και κυνική ματιά στη νεοτερίζουσα κορεατική κοινωνία και την αλλοτρίωση στην ταχεία αστικοποίηση.  

Αφηγείται την συγκινητική ιστορία ενός θλιμμένου και μοναχικού άνδρα που έχει χάσει τα πάντα, αισθάνεται αποξενωμένος στην πόλη του και εξετάζει την αυτοκτονία, βρίσκοντας τον εαυτό του αβοήθητο και μόνο. Αποτυπώνει τη Σεούλ στις αρχές της δεκαετίας του 1960, μια πόλη που βιώνει τις επιπτώσεις ταχείας εκβιομηχάνισης και κοινωνικών αλλαγών. Ο συγγραφέας εξετάζει την αποξένωση, το αίσθημα απώλειας, την ανωνυμία, και την ένταση μεταξύ παραδοσιακού και σύγχρονου, την αδυναμία του ατόμου να βρει νόημα σε μια κοινωνία που αλλάζει γρήγορα. Είναι έργο που συνετέλεσε στο να αναδυθεί μια γενιά κορεατών συγγραφέων ως η γενιά που βιώνει τη ρήξη ανάμεσα στο παλιό και το νέο, ανάμεσα στα όνειρα και την πραγματικότητα.

Θεωρείται σημαντικό γιατί “κρυσταλλώνει το κορεατικό αίσθημα απώλειας και ματαιότητας που συνοδεύει την εκβιομηχάνιση” της χώρας. Είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα της κορεατικής μεταπολεμικής λογοτεχνίας, που στρέφεται περισσότερο προς το εσωτερικό τοπίο, την ψυχολογία, τη νοσταλγία, παρά προς την ηρωική ή ιδεολογική διάσταση.

Ναμπόκοφ, Λέσινγκ, Φουέντες, Κίζι, Ντικ, Καρπεντιέρ άλλαζουν την πολιτισμική αντζέντα του 1962

Μια μέρα του Ιβάν Ντενίσοβιτς (Αλεξάντρ Σολζενίτσιν) Δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στο σοβιετικό λογοτεχνικό περιοδικό Novy Mir (Νέος Κόσμος). Η ιστορία διαδραματίζεται σε ένα σοβιετικό στρατόπεδο εργασίας στις αρχές της δεκαετίας του 1950 και περιλαμβάνει την ημέρα του κρατούμενου Ιβάν Ντενίσοβιτς Σούχοφ. Η δημοσίευση του βιβλίου ήταν ένα εξαιρετικό γεγονός στη σοβιετική λογοτεχνική ιστορία, αφού ποτέ πριν δεν είχε διανεμηθεί ανοιχτά στη Σοβιετική Ένωση μια αναφορά των σταλινικών καταστολών. Ο εκδότης A. Tvardovsky, έγραψε μια σύντομη εισαγωγή για το τεύχος με τίτλο «Αντί για πρόλογο». Εισάγει το ρωσικό κοινό και τον υπόλοιπο κόσμο στην αμείλικτη πραγματικότητα των Γκουλάγκ με μια γλώσσα ρηχή, πειραματική, που αντιγράφει τη διάλεκτο και τη σκέψη των κρατουμένων. Η αφήγηση είναι εστιασμένη στις λεπτομέρειες και την σωματική και ηθική πάλη για την επιβίωση.

Ήταν ένα σοκ και ένα σημείο καμπής. Το πρώτο έργο που δημοσιεύτηκε στη Σοβιετική Ένωση και εξέθεσε το σύστημα των στρατοπέδων εργασίας. Άνοιξε το δρόμο για περαιτέρω κριτική και φιλελευθεροποίηση του Σοβιετικού καθεστώτος. Εξετάζει την ανθρώπινη αξιοπρέπεια, την επιβίωση, την αυταπάτη και την ηθική σε συνθήκες απόλυτης καταπίεσης. Είναι ένα μνημείο για όλους τους ανθρώπους που υπέφεραν υπό αυταρχικά καθεστώτα. Παγκοσμίως αναγνωρισμένο ως ένα από τα σημαντικότερα έργα του 20ού αιώνα, με τεράστια ιστορική και πολιτισμική σημασία.

Για την ιστορία σημειώνουμε ότι αργότερα το 1971-1972, όλες οι εκδόσεις του Ιβάν Ντενίσοβιτς,  αφαιρέθηκαν κρυφά από τις δημόσιες βιβλιοθήκες και καταστράφηκαν. Επισήμως αποφασίστηκε η αφαίρεση όλων των έργων του Σολζενίτσιν από παντού στις 28 Ιανουαρίου 1974. Η εντολή συνοδευόταν από τη σημείωση: "Οι ξένες εκδόσεις (συμπεριλαμβανομένων εφημερίδων και περιοδικών) που περιέχουν τα έργα του εν λόγω συγγραφέα υπόκεινται επίσης σε κατάσχεση." Η απαγόρευση άρθηκε στις 31 Δεκεμβρίου 1988.

By Πόπη Αραούζου

Χλομή φωτιά (Βλαντίμιρ Ναμπόκοφ) Αποτελείται από ένα μακρύ, αφηγηματικό ποίημα που ακολουθείται από ένα μεγαλύτερο σύνολο υποσημειώσεων γραμμένες από έναν εμμονικό σχολιαστή. Ο Charles, ένας ομοφυλόφιλος καθηγητής σε ένα μικρό κολέγιο της Νέας Αγγλίας, μπορεί να είναι ή να μην είναι ένας ευγενής ομογενής από το εξωτικό ανατολικοευρωπαϊκό πριγκιπάτο Zembla. Μπορεί να έχει κλέψει ή να μην έχει κλέψει το χειρόγραφο που σχολιάζει, το οποίο είναι πεπεισμένος ότι αφορά πραγματικά τον ίδιο. Έχει αναμφισβήτητα ανθυγιεινή εμμονή με τον John Shade, τον ήρεμο ποιητή που μοιάζει με τον Robert Frost που συνέθεσε το ποίημα. Από εκεί και πέρα, όλα τα στοιχήματα είναι πιθανά και οι ερωτήσεις διακλαδίζονται χωρίς τέλος. Το είδος μυθιστορήματος στο οποίο μπορείτε να χαθείτε ευτυχισμένοι: ένα σπίτι με καθρέφτες χωρίς έξοδο, ένας λαβύρινθος χωρίς τελικό σημείο.

Ένα από τα πιο πρωτότυπα και περίπλοκα μυθιστορήματα όλων των εποχών. Η δομή του – μια μεγάλη ποίηση 999 στίχων και ένας υπερβολικός, παρανοϊκός και αυτοβιογραφικός σχολιασμός από έναν ακαδημαϊκό – ανατρέπει εντελώς τις παραδοσιακές αφηγηματικές μορφές. Είναι ένα αριστούργημα γλωσσικού παιχνιδιού, σατιρικό μεταμυθιστόρημα. Επικεντρώνεται στη φύση της τέχνης, της ερμηνείας, της τρέλας, της νοσταλγίας και της σχέσης μεταξύ δημιουργού και κριτικού. Ο συγγραφέας έγραψε το βιβλίο-οδηγό για το μεταμοντέρνο μυθιστόρημα.  Επηρέασε αμέτρητους συγγραφείς με την αυτοαναφορικότητα, την παρωδία και την εξουσία που δίνει στον αναγνώστη να "συναρμολογήσει" την πλοκή.

Μελετάται μέχρι σήμερα και θαυμάζεται ως κορυφαίο λογοτεχνικό παζλ και απόδειξη της άγριας δημιουργικότητας του Ναμπόκοφ.

Το Χρυσό Σημειωματάριο (Ντόρις Λέσινγκ) Το επίκεντρο του έργου είναι η Άννα Γουλφ, μια πολιτικά δραστήρια, διανοούμενη και χειραφετημένη γυναίκα σε αναζήτηση της προσωπικής και πολιτικής της ταυτότητας μέσα σε έναν κόσμο που αλλάζει. Διαδραματίζεται αρχικά στη Ροδεσία με το ξέσπασμα του Β' Παγκοσμίου Πολέμου και στη συνέχεια στην Αγγλία, σε αριστερό περιβάλλον και ανάμεσα σε διανοούμενους του Λονδίνου. Έχει τόσο μυθοπλαστικά όσο και αυτοβιογραφικά στοιχεία, τα οποία παρουσιάζονται υποκειμενικά σε μη γραμμική αφήγηση, σε πειραματική μορφή.

Η Άννα είναι μια συγγραφέας που κρατά τέσσερα σημειωματάρια, το καθένα με διαφορετικό χρώμα, που αντικατοπτρίζει κάτι διαφορετικό. Το μαύρο περιέχει αναμνήσεις από τα νεανικά της χρόνια του πολέμου στη Δυτική Αφρική, εμπειρίες που μπήκαν στο πρώτο της μυθιστόρημα. Στο κόκκινο σκέφτεται τη μετέπειτα ζωή της στους αριστερούς κύκλους της διανόησης του Λονδίνου. Το μπλε αναλύει τις γεμάτες ζωντάνια σχέσεις της με τους άντρες. Το κίτρινο περιέχει τις αποσπασματικές της απόπειρες για νέα μυθοπλασία. Με το πέμπτο, το χρυσό σημειωματάριο, η Άννα /συγγραφέας παλεύει να δέσει ξανά άφοβα όλα τα νήματα. Όλα τα ρεύματα της εποχής της ρέουν μέσα από την Άννα - από τον Μαρξ και τον Φρόιντ μέχρι τις αυξανόμενες δυσαρέσκειες μεταξύ των γυναικών που τελικά θα εκραγούν στο φεμινιστικό κίνημα. Η σοβαρότητα της Λέσινγκ μπορεί να είναι υπερβολική κατά καιρούς, αλλά ως πορτρέτο μιας γυναίκας που καταπιάνεται με την πραγματικότητα της εποχής της το βιβλίο της είναι σπουδαίο.

Πρωτοποριακό στη δομή του, χωρίζοντας την αφήγηση σε τέσσερα σημειωματάρια «ανάλυσης» και ένα «χρυσό – σύνθεσης», παρουσιάζει την ταυτότητα μιας γυναίκας συγγραφέα. Αναμιγνύει πολιτική, ψυχολογία, φεμινισμό και προσωπική εμπειρία με τρόπο που δεν είχε γίνει πριν. Είναι ένα θεμελιώδες κείμενο του δεύτερο κύματος του φεμινιστικού κινήματος. Επηρέασε βαθιά τη νοοτροπία των γυναικών και τον τρόπο με τον οποίο η λογοτεχνία μπορούσε να απεικονίσει την πολυπλοκότητα της γυναικείας φύσης και εμπειρίας. Εξερευνά την ψυχική κατάρρευση, την πολιτική αμφισβήτηση, τις σχέσεις, τη δημιουργική διαδικασία και την αναζήτηση για μια ολόκληρη πραγματική ταυτότητα πέρα από τα εκάστοτε κοινωνικά πρότυπα. Παραμένει σημείο αναφοράς στη φεμινιστική λογοτεχνία και στη μελέτη του μυθιστορήματος του 20ού αιώνα.

Ο Θάνατος του Αρτέμιο Κρουζ (Κάρλος Φουέντες) Ο Αρτέμιο Κρουζ, ένας διεφθαρμένος στρατιώτης, πολιτικός, δημοσιογράφος, μεγιστάνας και εραστής, βρίσκεται στην επιθανάτια κλίνη του, αναπολώντας τα καθοριστικά γεγονότα της ζωής του, από τη Μεξικανική Επανάσταση μέχρι την άνδρωση  του Θεσμικού Επαναστατικού Κόμματος. Ωστόσο, αυτά τα γεγονότα δεν αφηγούνται με χρονολογική σειρά, αλλά οι αναδρομές στο παρελθόν εναλλάσσονται στον χρόνο. Η οικογένεια του Αρτέμιο συνωστίζεται τριγύρω, πιέζοντάς τον να αποκαλύψει την τοποθεσία της διαθήκης του.

Ένας ιερέας παρέχει εξαιρετικά ευχέλαια, επιδιώκοντας μια εξομολόγηση στην επιθανάτια κλίνη και συμφιλίωση με την Εκκλησία (ενώ ο Αρτέμιο επιδίδεται σε άσεμνες σκέψεις για τη γέννηση του Ιησού). Η ιδιωτική του γραμματέας έχει έρθει με ηχητικά ντοκουμέντα από διάφορες διεφθαρμένες συναλλαγές, αρκετές με Αμερικάνους διπλωμάτες και κερδοσκόπους. Το άθλιο ιστορικό της ζωής του τονίζεται από την επίγνωση του Κρουζ για το εκφυλισμένο σώμα του και την έντονη προσκόλλησή του στην αισθησιακή ζωή. Τελικά, οι σκέψεις του αποσυντίθενται σε έναν παρατεταμένο θάνατο.

Επιδεικνύει την τεχνική του "Boom" της Λατινοαμερικανικής λογοτεχνίας. Χρησιμοποιεί πολλαπλές αφηγηματικές σκοπιές (πρώτο, δεύτερο και τρίτο πρόσωπο), χρονικές αλληλεπικαλύψεις και μια ροή συνείδησης για να αφηγηθεί την ιστορία της ζωής ενός ανθρώπου και, μεταφορικά, του μεταεπαναστατικού Μεξικού. Βοήθησε στην καθιέρωση του Λατινοαμερικανικού "Boom" στη διεθνή σκηνή, ανοίγοντας το δρόμο για συγγραφείς όπως ο Γκαρσία Μάρκες και ο Βάργκας Λιόσα. Εισήγαγε μια νέα, σύγχρονη αισθητική στην αφήγηση της λατινοαμερικανικής ιστορίας. Είναι μια δριμεία κριτική στη διαφθορά, την προδοσία των ιδεαλιστικών ιδεών της Μεξικανικής Επανάστασης και την ηθική κρίση της μετέπειτα εξουσίας. Θεωρείται ένα από τα σημαντικότερα έργα της ισπανόφωνης λογοτεχνίας του 20ού αιώνα.

Στη Φωλιά του Κούκου (Κεν Κίζι) Ο ακαταμάχητος τρόφιμος Ραντλ μάχεται με την ψυχρή και σχεδόν τρελή νοσοκόμα Ράτσεντ για να απελευθερώσει ή τουλάχιστον να δώσει λίγη ζωή στους συντετριμμένους και αγχωμένους ασθενείς που αυτή καταδυναστεύει, ενώ ο σιωπηλός αφηγητής του βιβλίου παρατηρεί. Τόσο μια αλληγορία του ατομικισμού όσο και ένα σπαραχτικό ψυχολογικό δράμα, το μυθιστόρημα καταφέρνει να είναι αναζωογονητικό, χωρίς να παρασύρεται σε συναισθηματικές αποπλανήσεις.

Ο Ken Kesey χρησιμοποιεί μια ισχυρή, αισθητηριακή και συχνά παραισθητική γλώσσα, αφηγούμενη από έναν ασθενή που προσποιείται ότι είναι κωφάλαλος. Αυτή η αφηγηματική επιλογή δίνει μια μοναδική, παραμορφωμένη αλλά και οξυδερκή προοπτική για το άσυλο ως μικρόκοσμο της κοινωνίας. Έγινε το κύριο κείμενο της αντί-κουλτούρας της δεκαετίας του 1960. Ενέπνευσε μια ολόκληρη γενιά να αμφισβητήσει την εξουσία, τους κανόνες και τον ορισμό της "νοητικής κανονικότητας". Ασχολείται με θέματα ελευθερίας έναντι της καταπίεσης, ατομικισμού έναντι της συμμόρφωσης και τρέλας και λογικής. Παραμένει ένα πολιτισμικό φαινόμενο και μια βασική ανάγνωση για την κατανόηση της αμερικανικής κοινωνικής νοοτροπίας της εποχής.

Ο Άνθρωπος στο Υψηλό Κάστρο (Φίλιπ K. Ντικ) Εναλλακτική ιστορία κατά την οποία ο Άξονας κέρδισε τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Εξετάζει τη σχετικότητα της αλήθειας, την έννοια της πραγματικότητας και την ηθική στη διαστρέβλωση της ιστορίας.

Επέκτεινε δραματικά τους ορίζοντες της επιστημονικής φαντασίας εισάγοντας το έννοια της εναλλακτικής ιστορίας σε ευρεία κλίμακα. Το πιο καινοτόμο στοιχείο του είναι η χρήση του βιβλίου μέσα στο βιβλίο (Η Ακρίδα Κείτεται Βαριά) και η μεταφυσική εξέταση της "αυθεντικής" πραγματικότητας. Ομως ούτε ο κρυμένος στο "ψηλό κάστρο", παρά την διορατικότητά του δεν καταφέρνει να προβλέψει κάτι απο τη σημερινή πολύπλοκη διεθνή πραγματικότητα, επιβεβαιώνοντας την προσέγγιση ότι η ζωή είναι πλουσιότερη απο την πιο πλουσια φαντασία.

Ίσως το πιο σημαντικό βιβλίο εναλλακτικής ιστορίας που γράφτηκε ποτέ. Επηρέασε όχι μόνο τη λογοτεχνία αλλά και τον κινηματογράφο, την τηλεόραση και τα κόμικς. Μετέφερε την επιστημονική φαντασία από τα πέρατα του διαστήματος στα «γήινα» ερωτήματα και το  πλαίσιο της πολιτικής και φιλοσοφίας. Ρωτά τι είναι πραγματικό, εξετάζει την ιστορία ως ένα εύθραυστο δομημένο αφήγημα και μελετά τον πολιτισμικό σχετικισμό (μέσα από την αμερικανική κουλτούρα που έχει αλλοιωθεί μέσω της ιαπωνικής κατοχής των δυτικών πολιτειών).

Ένα σπίτι για τον κ. Μπίσουας (Β.Σ. Νάιπολ)  Όταν ο Mohun Biswas παντρεύτηκε τη σύζυγό του, Σάμα, παντρεύτηκε ουσιαστικά ολόκληρη την οικογένειά της. Διαδραματίζεται στην ινδουιστική κοινότητα στο ανεξάρτητο Τρινιντάντ - όπου γεννήθηκε ο Naipaul - και είναι η ιστορία της ζωής ενός ανθρώπου που ήθελε μόνο ένα σπίτι, αλλά που ήταν μαγνήτης για κακοτυχία, καταπίεση και ταπείνωση. Ο κ. Μπίσουας γίνεται πολύ δυστυχισμένος με την αυταρχική οικογένειά της συζύγου, η οποία αντιπροσωπεύει τον κοινοτικό τρόπο ζωής που είναι παραδοσιακός σε όλη την Ασία.

Στον κ. Μπίσουας προσφέρεται μια θέση σε αυτόν τον κόσμο, μια υποδεέστερη θέση σίγουρα, αλλά μια θέση που είναι εγγυημένη και από την οποία είναι δυνατή η πρόοδος. Αλλά αυτός θέλει κάτι περισσότερο από το να είναι απλώς ένας «σώγαμπρος». Είναι, ενστικτωδώς, ένας σύγχρονος άνθρωπος. Θέλει να είναι ο συγγραφέας της δικής του ζωής. Αυτή είναι μια φιλοδοξία με την οποία οι «άλλοι» δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν, και ο παρακμάζων κόσμος τους συνωμοτεί για να τον παρασύρει στην αποτυχία. Παρά την κακή του εκπαίδευση, ο κ. Μπίσουας γίνεται δημοσιογράφος, αποκτά τέσσερα παιδιά με τη Σάμα και προσπαθεί αρκετές φορές να χτίσει ένα σπίτι που μπορεί να αποκαλέσει δικό του, ένα σπίτι που θα συμβολίζει την ανεξαρτησία του. Ο απεγνωσμένος αγώνας του κ. Μπίσουας να το αποκτήσει μπορεί να συνδεθεί με την ανάγκη του ατόμου να αναπτύξει μια αυθεντική ταυτότητα. Πιστεύει ότι μόνο έχοντας το δικό του σπίτι μπορεί να ξεπεράσει τα συναισθήματα της έλλειψης ριζών και της αποξένωσης. Η επιβίωση του είναι ένας θρίαμβος ανθεκτικότητας,  επιμονής και χιούμορ, ένα έπος αξιοπρέπειας και αυτοσεβασμού. Ένα από τα σπουδαιότερα βιβλία από πολιτισμικής και θεματικής άποψης για τη μετα-αποικιακή εμπειρία.

A_Woman_at_her_Toilet_by_Jan_Steen

Ζούσαμε πάντα σ' ένα κάστρο (Σίρλευ Τζάκσον) Υπέροχο, σκοτεινό γοτθικό μυθιστόρημα με μεγάλη επιρροή στο αστυνομικό είδος, από τα πιο εμβληματικά δείγματα ψυχολογικής λογοτεχνίας του 20ού αιώνα. Η αφήγηση ακολουθεί την 18χρονη Μέρι Κάθριν («Μέρρικατ»), που ζει με την αδελφή της Κόνστανς και τον ανάπηρο θείο τους Τζούλιαν, σε μια απομονωμένη έπαυλη. Το υπόλοιπο χωριό τούς αντιμετωπίζει με μίσος και φόβο, καθώς στο παρελθόν η οικογένεια σχεδόν εξολοθρεύθηκε από δηλητηρίαση, για την οποία πολλοί υποπτεύονται την Κόνστανς. Η άφιξη του ξαδέλφου τους Τσαρλς θα ταράξει την εύθραυστη ισορροπία του σπιτιού, οδηγώντας σε καταστροφή και στην οριστική απομόνωση των δύο αδελφών.

Η Jackson εδώ κορυφώνει τη θεματική της γύρω από την παράνοια, την κοινωνική προκατάληψη και την ασφυκτική οικογενειακή ενότητα. Το κείμενο, γραμμένο με εσωτερική εστίαση στην ιδιόρρυθμη οπτική της «Μέρρικατ», δημιουργεί μια αίσθηση απειλής που συνυπάρχει με την τρυφερότητα της αδελφικής σχέσης. Η λογοτεχνική του σημασία βρίσκεται τόσο στη συμβολή του στη νεογοτθική παράδοση όσο και στην ανάδειξη της «ανώμαλης» φωνής ως κύριου αφηγηματικού εργαλείου. Η συγγραφέας αποτυπώνει πώς η κοινωνία στιγματίζει το διαφορετικό, αλλά και πώς η οικογενειακή αγάπη μπορεί να εξελιχθεί σε απομόνωση και φυλακή. Το έργο έχει επηρεάσει ποικίλους συγγραφείς του τρόμου και της σύγχρονης λογοτεχνίας, από τον Στίβεν Κινγκ μέχρι σύγχρονες γυναικείες αφηγηματικές φωνές που αντλούν από το γοτθικό υπόστρωμα.

Ο Αιώνας των Φώτων (Αλέχο Καρπεντιέρ) Σημαντικό έργο του Λατινοαμερικανικού "Boom" και παράδειγμα του "real maravilloso" ( θαυμαστού πραγματικού). Ιστορικό και φιλοσοφικό μυθιστόρημα του συγγραφέα Alejo Carpentier. Το έργο τοποθετείται στον 18ο αιώνα, σε μια περίοδο ριζικών πολιτικών και κοινωνικών ανακατατάξεων, όταν οι ιδέες του Διαφωτισμού εξαπλώνονταν πέρα από την Ευρώπη. Κεντρικά πρόσωπα είναι τρεις Κουβανοί: η Σοφία, ο αδελφός της Κάρλος και ο φίλος τους Εστεμπάν, που έρχονται σε επαφή με τον Γαβριήλ, έναν επαναστάτη Γάλλο, ο οποίος φέρνει στην Καραϊβική τον αέρα της Γαλλικής Επανάστασης. Οι ήρωες συμμετέχουν στα πολιτικά και πολεμικά γεγονότα, αναμετρώνται με τον ενθουσιασμό και την απογοήτευση, και βιώνουν το πέρασμα από το όραμα της ελευθερίας στη διαστρέβλωσή του μέσα από τη βία και την τυραννία.

Ο Καρπεντιέρ, με τη χαρακτηριστική του πρόζα, συνδυάζει τον ιστορικό ρεαλισμό με το μπαρόκ ύφος και μια σχεδόν μουσική ρυθμικότητα. Το έργο δείχνει πώς οι ιδέες μπορούν να μεταφερθούν από το ευρωπαϊκό κέντρο στις αποικίες, αλλά και πώς αλλοιώνονται όταν συναντούν την πραγματικότητα της δουλείας, του ρατσισμού και των πολιτικών συμφερόντων. Αποτελεί κορυφαίο δείγμα της λατινοαμερικανικής αφήγησης πριν από την άνθηση του «μαγικού ρεαλισμού». Ο συγγραφέας διατυπώνει κριτική απέναντι στη βία της Ιστορίας, ενώ παράλληλα εξετάζει την αντίφαση ανάμεσα στην καθολικότητα των ιδεών και στην τοπική εμπειρία. Το έργο θεωρείται κομβικό για τη διαμόρφωση της ιστορικής συνείδησης στη λατινοαμερικανική λογοτεχνία και προβάλλει τον Καρπεντιέρ ως έναν από τους πιο επιδραστικούς συγγραφείς του 20ού αιώνα.

Η άγρια σκέψη (Κλωντ Λεβί-Στρως – 1962) Ανθρωπολογικό δοκίμιο με τεράστια λογοτεχνική αξία λόγω του συγγραφικού ύφους και της επιρροής του στη δομή των ανθρωπιστικών επιστημών (επηρέασε τους Φουκώ, Ντεριντά, κ.α.) Αφορά την πρωτόγονη σκέψη - μορφές που όλοι χρησιμοποιούμε. Στο πρώτο μισό του έργου ο συγγραφέας εκθέτει τη θεωρία του για τον πολιτισμό και τον νου, ενώ στο δεύτερο ασχολείται με τη θεωρία της ιστορίας και της κοινωνικής αλλαγής. Οι απόψεις που εκθέτει εδώ τον οδήγησαν σε μια έντονη αντιπαράθεση με τον Ζαν-Πολ Σαρτρ για τη φύση της ανθρώπινης ελευθερίας.

Η μελέτη αποτελεί ορόσημο της σύγχρονης ανθρωπολογίας και της θεωρίας των συμβολικών συστημάτων. Το έργο επικεντρώνεται στην ανάλυση του τρόπου σκέψης που αποκαλεί «πρωτόγονο» ή «άγριο», σε αντιδιαστολή με τη «σύγχρονη» ή «επιστημονική» λογική. Ο Λεβί-Στρως δείχνει ότι η σκέψη των παραδοσιακών κοινωνιών δεν είναι λιγότερο ορθολογική ή συστηματική, απλώς λειτουργεί με άλλους όρους, μέσα από ταξινομήσεις, μύθους, και μια «λογική του απτού» που βασίζεται στη συσχέτιση στοιχείων της φύσης.

Η συμβολή του έργου είναι διπλή. Από τη μία, αποδομεί την ευρωκεντρική αντίληψη ότι οι «πρωτόγονοι» σκέφτονται με μαγικό ή παράλογο τρόπο. Από την άλλη, προτείνει μια δομική κατανόηση του ανθρώπινου νου, όπου οι διαφορές μεταξύ πολιτισμών είναι μορφικές και όχι ουσιαστικές. Ο συγγραφέας εισάγει την έννοια του «bricolage» ως μεθόδου της άγριας σκέψης: η δημιουργική χρήση περιορισμένων πόρων για την κατασκευή συστημάτων ερμηνείας. Η λογοτεχνική και διανοητική σημασία του βιβλίου είναι τεράστια, καθώς άσκησε επιρροή όχι μόνο στην ανθρωπολογία, αλλά και στη φιλοσοφία, τη λογοτεχνική θεωρία, την ψυχανάλυση και τις πολιτισμικές σπουδές. Η γραφή του Λεβί-Στρως, με το ποιητικό της ύφος και τη συχνή χρήση μεταφορών, επέτρεψε σε ένα ευρύτερο κοινό να προσεγγίσει την ανθρωπολογική σκέψη. Το έργο θεωρείται θεμέλιο του στρουκτουραλισμού και εξακολουθεί να εμπνέει διαλόγους γύρω από τη φύση της ανθρώπινης λογικής και τη σχετικότητα των πολιτισμικών συστημάτων