Σήμερα, το μήνυμα αυτό είναι σημαντικό όχι μόνο για τα άτομα με διανοητικές αναπηρίες αλλά και για όλους εμάς τους υπόλοιπους. Υπάρχει ένα νέο ζήτημα στην πολιτική μας πραγματικότητα, το οποίο όμως δεν έχει προσελκύσει ακόμη την επιτακτική προσοχή που απαιτεί. Συζητάμε δημόσια σχετικά με τη μετανάστευση και την αναπαραγωγή. Διαφωνούμε μεταξύ μας όσον αφορά την εκπαίδευση και την επιβολή του νόμου, και προτάσσουμε ισχυρές απόψεις γύρω από τον πόλεμο και την ειρήνη. Αγωνιζόμαστε για το μέλλον του πλανήτη μας και για τις πηγές ενέργειας.
Όλα αυτά είναι πράγματι εξαιρετικά κρίσιμα ζητήματα, αλλά αυτό που κρύβεται σε κοινή θέα είναι το μοναδικό ζήτημα που μας εμποδίζει από το να μπορέσουμε να αντιμετωπίσουμε οποιοδήποτε από αυτά: η συνήθειά μας να αντιμετωπίζουμε ο ένας τον άλλον με περιφρόνηση και να στερούμε ο ένας από τον άλλον την αξιοπρέπεια. Στο πλαίσιο κάθε κοινότητας, κάθε κράτους και κάθε θρησκείας, αυτό που μας διασπά και μας καταστρέφει δεν είναι ούτε οι πολιτικές μας απόψεις, οι θρησκευτικές μας αξίες ή οι διαφορές μας, αλλά ο φανατισμένος θυμός και ο εθιστικός ιός της περιφρόνησης. Το πρόβλημα δεν είναι ότι διαφωνούμε, αλλά το πώς διαφωνούμε. Και, όταν διαφωνούμε με θυμό και περιφρόνηση, καθιστούμε αδύνατη την επίλυση των ίδιων των προβλημάτων που ισχυριζόμαστε ότι θέλουμε να επιλύσουμε.
Η περιφρόνηση μοιάζει να είναι απανταχού παρούσα. Τα στοιχεία δείχνουν ότι η πλειοψηφία των Αμερικανών πιστεύει ότι η πολιτική είναι «τοξική και διχασμένη». Περισσότεροι από 30% από εμάς έχουν τερματίσει μία σχέση με κάποιον στενό φίλο ή φίλη ή κάποιο μέλος της οικογένειάς μας εξαιτίας πολιτικών ή πολιτιστικών ζητημάτων. Σχεδόν οι μισοί από εμάς «αυτολογοκρίνουμε» τα λόγια που είμαστε διατεθειμένοι να μοιραστούμε μεταξύ φίλων και κοινωνικών ομάδων, εξαιτίας του φόβου που έχουμε ότι θα δεχθούμε επιθέσεις μίσους. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και οι αλγόριθμοι των εταιριών τεχνολογίας έχουν γίνει «βασικοί παράγοντες που σκοτώνουν την αβροφροσύνη μας και παρεμποδίζουν την πολιτική, τις κυβερνήσεις και τον κοινωνικό μας ιστό, κυρίως σπέρνοντας την απομόνωση, την οργή και την εθιστική συμπεριφορά». (Swisher 2023). Η περιφρόνηση συμβάλλει στη βία, στον διχασμό και στην παράλυση. Και είναι παντού.
Στο μεγαλύτερο κομμάτι της ιστορίας μας, το να αντιμετωπίζεις τους άλλους με περιφρόνηση ήταν κάτι που θεωρούνταν αδυναμία, αλλά στις μέρες μας έχει καταλήξει να είναι ζήτημα υπερηφάνειας. Καυχιόμαστε για το πώς γελοιοποιούμε την άλλη πλευρά. Γινόμαστε δημοφιλείς όταν μπορούμε να ταπεινώνουμε και να εξευτελίζουμε όσους σκέφτονται διαφορετικά από εμάς. Μας εξυμνούν όταν μπορούμε να εντοπίσουμε προσωπικές ατέλειες ή αδυναμίες στους άλλους και να τις εκμεταλλευτούμε προς όφελός μας. Η περιφρόνηση μας κάνει διάσημους και δημοφιλείς, ακόμη και πλούσιους....
Ο φιλόσοφος René Girard παρατήρησε την εμφάνιση αυτού του φαινομένου πριν από σχεδόν έναν αιώνα, όταν ανακάλυψε αυτό που ονόμασε τον «μηχανισμό του αποδιοπομπαίου τράγου». Ο Girard εντόπισε ένα μοτίβο που παρατηρείται σταθερά στις ανθρώπινες κοινωνίες: οι άνθρωποι συγκεντρώνονται σε κοινότητες προκειμένου να υποστηρίξουν τις βασικές τους ανάγκες, αλλά δημιουργούνται εντάσεις εξαιτίας της τάσης που έχουν να μιμούνται και να ζηλεύουν τους άλλους. Αυτή η τάση κλιμακώνεται εύκολα σε δαιμονοποίηση και βία, και έτσι δημιουργούνται αποδιοπομπαίοι τράγοι: συσπειρωνόμαστε, δηλαδή, προκειμένου να κατηγορήσουμε τον «άλλο» και πιστεύουμε ότι με τη συντριβή του άλλου μπορεί να αποκατασταθεί η ειρήνη. Όταν οι κοινωνίες δεν διαθέτουν τα τελετουργικά ή τις αξίες που απαιτούνται για τη μείωση των εντάσεων και του θυμού που οδηγούν στην αναζήτηση αποδιοπομπαίων τράγων, τότε αυξάνονται τα επικίνδυνα επίπεδα ενοχοποίησης και κατασυκοφάντησης. Αυτή είναι και η σημερινή μας κατάσταση. Κατηγορούμε και διασύρουμε τους άλλους, σε τέτοιο βαθμό και σε τέτοια κλίμακα που τελικά απειλούμαστε όλοι....
Υπάρχουν απλοί τρόποι να εξασκηθούμε στο να διαφωνούμε με αξιοπρέπεια. Όταν διαφωνούμε, για παράδειγμα, είναι πάντα πολύτιμο να εντοπίζουμε την εσωτερική μας ηρεμία και να αυτορρυθμιζόμαστε. Είναι πολύτιμο να λειτουργούμε με περιέργεια και όχι με αντιδραστικότητα – να ακούμε προκειμένου να καταλάβουμε, και όχι προκειμένου να επιτεθούμε...
Πιστεύουμε βαθιά ότι η αλλαγή είναι εφικτή, επειδή πιστεύουμε ότι όλοι μας λαχταράμε να δημιουργήσουμε έναν κόσμο γεμάτο συμπόνια, αγάπη και δικαιοσύνη. Κατά βάθος, πιστεύουμε ότι είμαστε φτιαγμένοι για να μοιραζόμαστε τη ζωή μας, τα χαρίσματά μας και την καλοσύνη μας με τους άλλους. Είμαστε φτιαγμένοι για να λάμπουμε. Το ίδιο και όλοι οι άλλοι.
