Κατανοώντας τα κόμματα μέσα από τους εκλογείς τους (Έρευνα του Eteron)

 Ν.Χατζηκυριάκος - Γκίκας. Αθηναϊκό Μπαλκόνι 1955

Η έρευνα πραγματοποιήθηκε από την aboutpeople για λογαριασμό του ΕTERON – Ινστιτούτου για την έρευνα και την κοινωνική αλλαγή, το διάστημα 24 Μαρτίου έως 4 Απριλίου 2025. Το δείγμα αποτελείται από 2.574 άνδρες και γυναίκες ηλικίας 17 ετών και άνω, με πανελλαδική κάλυψη. Η συλλογή των στοιχείων έγινε με 2.047 αυτοσυμπληρούμενες διαδικτυακές συνεντεύξεις (CAWI) και 527 τηλεφωνικές συνεντεύξεις με χρήση τυχαίας δειγματοληψίας και quota (CATI). Σημειώνεται ότι για τους εν δυνάμει ψηφοφόρους της Νίκης οι αναλύσεις είναι ενδεικτικές λόγω χαμηλής βάσης Ν<60.

Παρακάτω αναλύονται ορισμένα μόνο από τα ευρήματα καθώς οι πολλές διαστάσεις της έρευνας απαιτούν προσφυγή στο πλήρες σώμα των ερευνητικών δεδομένων. 

Δημοκρατία

• Η δυσαρέσκεια για την ατομική οικονομική κατάσταση κυριαρχεί. Σε σύγκριση με την αντίστοιχη έρευνα του 2023 καταγράφεται ελάχιστη μείωση της δυσαρέσκειας.
• Η κοινοβουλευτική δημοκρατία εμφανίζει πολύ υψηλά αλλά ελαφρώς μειωμένα  ποσοστά αποδοχής (79,3% έναντι 83% το 2023).
• Η δυσαρέσκεια για τον τρόπο που στην πράξη λειτουργεί η σημερινή Ελληνική Δημοκρατία είναι επίσης πολύ υψηλή και έχει ενισχυθεί σε σύγκριση με το 2023 (2025: 74,3%, 2023: 69,7%).
• Αξιολογείται ως κρίσιμο για τη ταυτότητα της ΝΔ το ότι οι εκλογείς της διαφοροποιούνται σημαντικά από τη γενική τάση δυσαρέσκειας, καθώς η μεγάλη πλειοψηφία τους (75,8%) εκφράζει ικανοποίηση από τη λειτουργία της ελληνικής δημοκρατίας (έναντι μόνο 25,2% στο γενικό πληθυσμό). Οι εκλογείς του ΠΑΣΟΚ-ΚΙΝΑΛ, οι οποίοι το 2023 εξέφραζαν σε ποσοστό (40,7%) – ιδιαίτερα υψηλότερο του τότε μέσου όρου (2023, γενικό κοινό: 29,9%) – την ικανοποίησή τους για τη λειτουργία της δημοκρατίας ακολουθούν πλέον (με 27,9%) τη γενική τάση χαμηλής ικανοποίησης (25,2%). 
• Η άποψη ότι «σε ορισμένες περιπτώσεις η δικτατορία είναι ίσως προτιμότερη από την δημοκρατία» παραμένει, όπως και το 2023, δομικά μειοψηφική, παρότι ενισχύεται οριακά (2025: 14,9%, 2023: 13%). 
• To «σε ορισμένες περιπτώσεις η δικτατορία είναι ίσως προτιμότερη» επέλεξε το 47,9% της Ελληνικής Λύσης, το 45,6% της Φωνής Λογικής και το 25,3% των ψηφοφόρων της Νίκης. Είναι αξιοσημείωτο ότι υπέρ αυτής της άποψης εκφράστηκε και το 12,3% των ψηφοφόρων της ΝΔ αλλά και το 11,7% των δυνάμει εκλογέων της Πλεύσης Ελευθερίας.
• Οι εκλογείς του ΣΥΡΙΖΑ (με το εντυπωσιακό 99,4%), της Νέας Αριστεράς (με το επίσης εντυπωσιακό 98,8%), του ΜέΡΑ25 (95,3% ), του Κινήματος Δημοκρατίας (95%) και του ΚΚΕ (94%) εκφράζουν την πιο μαζική και καθαρή διαφωνία με αυτή την άποψη.
• Με την γνώμη ότι «η Ελλάδα θα ήταν καλύτερη αν είχε επικεφαλής έναν ισχυρό πρωθυπουργό που θα έπαιρνε τις αποφάσεις μόνος του χωρίς να λαμβάνει πολύ υπόψη το κοινοβούλιο και τις εκλογές» συμφωνεί το 14,1% των εκλογέων. Το ποσοστό συγκλίνει με εκείνο του προαναφερθέντος (στην προηγούμενη ερώτηση) οιονεί «αντιδημοκρατικού» ή «αυταρχικού» πυρήνα. Οι ψηφοφόροι της Φωνής Λογικής (49,4%) του «άλλου κόμματος» (35,2%) και της Ελληνικής Λύσης (25%) είναι αυτοί που κυρίως στηρίζουν την ιδέα ενός «ισχυρού πρωθυπουργού».
• Αντίστοιχα, και σε ποσοστά πολύ υψηλότερα του εθνικού μέσου όρου (17,1%), οι εκλογείς της Φωνής Λογικής (80,5%), της Ελληνικής Λύσης (60,8%) και της Νίκης (40,7%) δηλώνουν ότι η εκλογική ενίσχυση των ακροδεξιών κομμάτων στην Ευρώπη είναι θετική για τη δημοκρατία.
• Συνολικά, επιβεβαιώνεται η αποκρυστάλλωση ενός πυρήνα εκλογέων με οιονεί μη δημοκρατικές ή «αυταρχικές» τάσεις. Ο πυρήνας αυτός είναι διακριτός, εμφανίζεται σχετικά σταθερός, κυμαίνεται γύρω στο 15% (περίπου 13% το 2023) και έχει το επίκεντρό του στο άκρο δεξιό τμήμα του πολιτικού φάσματος. 
• Οι εκλογείς της Ελληνικής Λύσης, της Φωνής Λογικής, του «άλλου κόμματος» και εν μέρει, αλλά εμφανώς λιγότερο, της Νίκης υπερεκπροσωπούνται στο εσωτερικό αυτού του τμήματος εκλογέων. 

Εμπιστοσύνη στους θεσμούς

• Χαμηλά ποσοστά εμπιστοσύνης συγκεντρώνουν όλοι οι βασικοί θεσμοί που συγκροτούν το ελληνικό πολιτικό σύστημα. Η εμπιστοσύνη έχει χωρίς εξαίρεση μετρίως μειωθεί σε σύγκριση με την έρευνα του 2023 και δραματικά μειωθεί σε σχέση με το μακρινό παρελθόν. 
• Η εμπιστοσύνη προς τους θεσμούς κυμαίνεται σε ποσοστά κάτω του 35,6% (θεσμός του πρωθυπουργού) και θίγει και θεσμούς χωρίς άμεσα πολιτικό-κομματικό περιεχόμενο, όπως τις ανεξάρτητες αρχές (32,1%) και τη Δικαιοσύνη (27,3%). Αξιολογείται ως μείζον γεγονός. 
• Ο θεσμός της Προεδρίας της Δημοκρατίας εμφανίζει, σε σύγκριση με το 2023, τη μεγαλύτερη πτώση στην εμπιστοσύνη των πολιτών. 
• Η εμπιστοσύνη – δυσπιστία είναι σε μεγάλο βαθμό συνδεδεμένη, παρά κάποιες σημαντικές εξαιρέσεις, με τη διάκριση κυβέρνηση-αντιπολίτευση. 
• Οι ψηφοφόροι της Ελληνικής Λύσης, της Φωνής Λογικής, του ΜέΡΑ25, της Πλεύσης Ελευθερίας είναι εκείνοι που διατυπώνουν με πολύ υψηλά ποσοστά δυσπιστία προς όλους τους θεσμικούς αρμούς της ελληνικής πολιτικής. 

Ευρώπη

• Η μεγάλη πλειοψηφία του ελληνικού πληθυσμού παραμένει φιλοευρωπαϊκή.
• Περισσότεροι από έξι στους δέκα πολίτες (62,9%) θεωρούν ότι η συνολική αποτίμηση από τη συμμετοχή της χώρας μας στην Ε.Ε. είναι θετική, ενώ αρνητικά αποτιμά τη συμμετοχή το 33,9%.  
• Τρεις είναι οι διακριτές ομάδες εκλογικών σωμάτων σε ό,τι αφορά την αξιολόγηση/απολογισμό της ευρωπαϊκής ένταξης της Ελλάδας: 
• Στην πρώτη ομάδα περιλαμβάνονται οι ψηφοφόροι της ΝΔ (94,1%), του ΠΑΣΟΚ (85%), της Νέας Αριστεράς (71,2%), του ΣΥΡΙΖΑ (68%) του Κινήματος Δημοκρατίας (62,4%), αλλά και οι αναποφάσιστοι (61,5%). Αξιολογούν πολύ θετικά, και σε ποσοστά άνω του 60%, την ευρωπαϊκή πορεία της χώρας. 
• Τα εκλογικά σώματα της Φωνής Λογικής (56,2%), της Πλεύσης Ελευθερίας (51,6%) και της Νίκης (50,9%) θεωρούν στην πλειοψηφία τους – αλλά λιγότερο μαζικά, αν όχι οριακά, σε σύγκριση με την πρώτη ομάδα – ότι η συμμετοχή της χώρας μας στην Ε.Ε. έχει θετικό αντίκτυπο. 
• Η τρίτη ομάδα αποτελείται από τα εκλογικά σώματα της Ελληνικής Λύσης (αρνητική αξιολόγηση: 66,7%), του ΜέΡΑ25 (64,6%) και του ΚΚΕ (63,8%). Τα εκλογικά αυτά σώματα αξιολογούν αρνητικά τις επιπτώσεις της συμμετοχής της χώρας στους ευρωπαϊκούς θεσμούς. 
• Σε ό,τι, αφορά το κρίσιμο θέμα της παραμονής ή όχι στο ευρώ η δυναμική της τάσης παραμένει ουσιωδώς αμετάβλητη συγκρινόμενη με το 2023, με το 68,4% να τοποθετείται υπέρ της παραμονής στη ζώνη ευρώ (2023: 69,4%) και 20,1% να είναι υπέρ της επιστροφής στη δραχμή (2023: 20,9%).
• Η άποψη υπέρ της επιστροφής στη δραχμή βρίσκει μεγάλη στήριξη μεταξύ των ψηφοφόρων που δηλώνουν ότι θα ψηφίσουν κόμματα που τοποθετούνται στα δεξιά της ΝΔ: Ελληνική Λύση: 48,7% (έναντι όμως 71,4% το 2023), Νίκη: 41,6%, Φωνή Λογικής: 30,3%.
• Παρόλα αυτά μόνο δύο εκλογικά σώματα, αυτό της Ελληνικής Λύσης (υπέρ επιστροφής στη δραχμή: 48,7%, υπέρ παραμονής στο ευρώ: 42,9%) και του ΜέΡΑ25 (αντιστοίχως: 43,2% έναντι 38,6%), τάσσονται πλειοψηφικά υπέρ της εξόδου από το ευρώ. 
• Η στάση του ΜέΡΑ25 συνιστά νέα εξέλιξη καθώς το 2023 μόνο 25,7% των εκλογέων του επέλεγε την αντι-ευρώ στάση. Το  ΜέΡΑ25 τείνει να γίνει, με κριτήριο τις επιλογές των εκλογέων του, ο κατεξοχήν αντι-ευρώ πόλος στο εσωτερικό της Αριστεράς. Αντιθέτως, και ίσως λίγο παράδοξα, η στάση υπέρ παραμονής στο ευρώ είναι σχετικά πλειοψηφική στο εκλογικό σώμα του ΚΚΕ (42,7% έναντι 28,3% υπέρ της εξόδου από τη ζώνη ευρώ).
• Οι δυνάμει εκλογείς του νεοσύστατου Κινήματος Δημοκρατίας είναι σε ποσοστό 74,4% υπέρ της παραμονής στη ζώνη του ευρώ.
• Γενικότερα, στα κόμματα αριστερά του ΠΑΣΟΚ παρατηρείται διαφοροποίηση μεταξύ αυτών που εφάρμοσαν μνημόνιο (ΣΥΡΙΖΑ, ΝΕΑΡ) και εκείνων που ήταν κατά του Μνημονίου.   
• Η προτίμηση για προνομιακή σχέση με τις ΗΠΑ αντί της Ε.Ε. είναι ιδιαίτερα μειοψηφική (13,5%). Επιλέγεται κυρίως από τους ψηφοφόρους της Φωνής Λογικής (38,3%) και της Ελληνικής Λύσης (35,2%). Η προτίμηση για προνομιακή σχέση με τη Ρωσία είναι ακόμη πιο μειοψηφική (10,6%). Έχει δε το επίκεντρό της στους ψηφοφόρους της Νίκης (29,5%), της Ελληνικής Λύσης (28,5%) και του Κινήματος Δημοκρατίας (22,6%). 
• Είναι εν τούτοις ενδιαφέρον ότι η συμμετοχή της Ελλάδας στην Ε.Ε. και στην Ευρωζώνη για τη διαφύλαξη των συμφερόντων της δεν αποτελεί την πρώτη επιλογή για τους εν δυνάμει ψηφοφόρους της Ελληνικής Λύσης (πρώτη επιλογή η προνομιακή σχέση με τις ΗΠΑ: 35,2%), της Φωνής Λογικής (πρώτη επιλογή οι ΗΠΑ: 38,3%), της Νίκης (καμία προνομιακή συμμαχία: 33,2%), του ΚΚΕ (καμία: 35,5%) και του ΜΕΡΑ25 (καμία: 28,7%).
• Τα κόμματα αυτά εξέρχονται, λίγο ή πολύ, από την εθνική «συναίνεση» για το πλαίσιο άσκησης της εξωτερικής, και όχι μόνον, πολιτικής. 

Αριστερά-Δεξιά, συσχετισμοί

• Με το πέρασμα των ετών η  βαρύτητα της διαίρεσης Αριστερά-Δεξιά εξασθενίζει. Η πλειοψηφία των πολιτών (61,9%) θεωρεί ότι η διάκριση ανάμεσα στην Αριστερά και τη Δεξιά δεν ανταποκρίνεται στη σημερινή εποχή (2023: 58,3%). Αντιθέτως, θεωρείται σημαντική από το 32,9% των πολιτών έναντι του 36,1% το 2023.
• Κόντρα στην εθνική τάση, τα εκλογικά σώματα της Αριστεράς, με πρώτο αυτό της Νέας Αριστεράς (Νέα Αριστερά: 81,4%, ΣΥΡΙΖΑ: 69,5%, ΚΚΕ: 61,7%, ΜέΡΑ25: 60,5%), αναγνωρίζουν με μεγάλη πλειοψηφία τη σημασία της διαίρεσης. Η μαζική αυτή θέση είναι αντιπροσωπευτική της «ταυτοτικής» ζωτικότητας που έχει για την Αριστερά η εν λόγω διαίρεση. 
• Χρήζει, σε αυτό το πλαίσιο,  ιδιαίτερης υπογράμμισης η στάση των δυνητικών εκλογέων του ΠΑΣΟΚ, κόμμα που ανήκει στην ευρεία αριστερά σύμφωνα με τις διεθνείς κατατάξεις, καθώς μόνο 38,1% εξ αυτών θεωρεί σημαντική τη διαίρεση Αριστερά-Δεξιά. Έτσι για την πλειοψηφία των εκλογέων του ΠΑΣΟΚ (56,8%), όπως και για την πλειοψηφία εκείνων της ΝΔ (66,2%), η διαίρεση δεν ανταποκρίνεται στη σημερινή εποχή. 
• Είναι αξιοσημείωτο, καθώς πρόκειται για κόμμα που προέρχεται από την Αριστερά, ότι το 68,7% των δυνάμει εκλογέων της Πλεύσης Ελευθερίας δεν θεωρεί σημαντική τη διαίρεση Αριστερά-Δεξιά. 
• Οι οπαδοί της Νίκης (78,5%) και της Ελληνικής Λύσης (82%) τοποθετούν εαυτούς, με ξεκάθαρο τρόπο και με πολύ υψηλά ποσοστά, εκτός της διαίρεσης Δεξιά-Αριστερά. Αυτό ισχύει πολύ λιγότερο, και αξίζει να υπογραμμιστεί, για τους εκλογείς της Φωνής Λογικής (56,8%).
• Το ιδεολογικό κέντρο βάρους της ελληνικής κοινωνίας, όταν ληφθούν υπόψη οι  ιδεολογικές ταυτότητες συνόλου (όπως Φιλελευθερισμός, Νέο-Φιλελευθερισμός, Σοσιαλδημοκρατία, κομμουνισμός κλπ.) τοποθετείται, όπως και κατά το παρελθόν, στην ευρύτερη Κεντροαριστερά/Αριστερά (βλ. αναλυτικά παρακάτω).
• Στην πράξη, και με δεδομένη την εν εξελίξει μεγάλη κρίση της ευρείας Κεντροαριστεράς/Αριστεράς, το ελληνικό εκλογικό σώμα είναι τριμερώς δομημένο και στο ερώτημα «ποιο, κατά τη γνώμη σας, ευρύτερο ιδεολογικό ρεύμα ή παράταξη θα μπορούσε να διασφαλίσει περισσότερο ένα καλύτερο μέλλον για την Ελλάδα και τους πολίτες της;» το 28,5% απαντά η κεντροδεξιά/δεξιά, το 32,1% η κεντροαριστερά/αριστερά και το 34% «καμία εκ των δύο».
• Κοινωνικό κράτος, εκσυγχρονισμός και ανταγωνιστικότητα αποτελούν έννοιες με θετικό περιεχόμενο για πάνω από το 80% των ερωτώμενων. Μικρές αυξομειώσεις στην αξιολόγηση λέξεων (καπιταλισμός, εκσυγχρονισμός, κοινωνικό κράτος κλπ) ήσσονος σημασίας σε σχέση με την προηγούμενη έρευνα.
• Στο ερώτημα για το πώς αυτοτοποθετούνται οι πολίτες στο δίπολο «συστημικός» – «αντισυστημικός», το 13,4% δηλώνει ότι αισθάνεται μάλλον «συστημικό», ενώ ένα μεγαλύτερο ποσοστό, 18,6%, αισθάνεται μάλλον «αντισυστημικό». Παράλληλα, το 24,5% δηλώνει πως δεν αισθάνεται ούτε το ένα ούτε το άλλο, ενώ το 36% απορρίπτει πλήρως τη διάκριση, δηλώνοντας ότι δεν εκφράζεται από το δίπολο. Συνεπώς, η δημόσια συζήτηση για το θέμα συστημισμός – αντισυστημισμός δεν ανταποκρίνεται στον τρόπο που η πλειοψηφία των εκλογέων κατανοεί την πολιτική σύγκρουση και τον κομματικό ανταγωνισμό.  

Πολιτικές (επιλογή)

• Το εντυπωσιακό 62,1% (αλλά 64,5% το 2023) δηλώνει ότι το κράτος πρέπει να παρεμβαίνει περισσότερο στην ελληνική οικονομία για να δημιουργηθούν καλύτερες συνθήκες οικονομικής ανάπτυξης, με μόλις το 28,2% να θεωρεί ότι οι ιδιωτικές επιχειρήσεις αποτελούν τον κύριο μοχλό οικονομικής ανάπτυξης.
• Ταυτόχρονα, και αντιφατικά, το 40,2% τάσσεται υπέρ της μείωσης των φόρων ακόμη και αν αυτό σημαίνει λιγότερο κοινωνικό κράτος σε αντίθεση με το 31,1% που υποστηρίζει ότι χρειάζονται περισσότεροι φόροι για να καλύπτονται οι τομείς της κοινωνικής πρόνοιας. Στην πρωτοπορία υπέρ της μείωσης των φόρων βρίσκονται οι δυνάμει εκλογείς της Ελληνικής Λύσης (64,8%) και της Φωνής Λογικής (50%), προσδίδοντας σε αυτά τα δύο υπερδεξιά κόμματα μια ισχυρή αντιφορολογική διάσταση. 
• Αντιθέτως, η επιλογή υπέρ περισσότερων φόρων εκφράζεται κυρίως από τους ψηφοφόρους της Νέας Αριστεράς (55,9%) και του ΜέΡΑ25 (49,8%). Είναι ενδιαφέρον ότι το εν δυνάμει εκλογικό σώμα της ΝΔ είναι σχεδόν μοιρασμένο, με το 41,1% να τοποθετείται υπέρ της αύξησης των φόρων και το 40,4% υπέρ της μείωσης. Εντυπωσιάζει ότι μόνο μια πολύ μικρή πλειοψηφία των εκλογέων του ΣΥΡΙΖΑ (40,1%) και του ΠΑΣΟΚ (39%) τοποθετείται υπέρ της αύξησης των φόρων. 
• Η πλειοψηφία (50,2%) είναι κατά της ίδρυσης ιδιωτικών πανεπιστημίων (υπέρ: 44,2%). Υπέρ της ίδρυσής τους τοποθετούνται οι ψηφοφόροι της ΝΔ (87%), της Φωνής Λογικής (72%) και οριακά του ΠΑΣΟΚ (50,1%), ενώ «κατά» τοποθετείται η πλειοψηφία των εκλογέων όλων των υπόλοιπων κομμάτων, με τα μεγαλύτερα ποσοστά να καταγράφονται στη Νέα Αριστερά (88,9%), στον ΣΥΡΙΖΑ (86,7%), στο ΚΚΕ (85%) και στο ΜέΡΑ25 (82,7%).
• Το 63,5% πιστεύει ότι οι αμυντικές μας δαπάνες θα πρέπει να μειωθούν ώστε να δοθεί μεγαλύτερο βάρος σε τομείς όπως η υγεία, η παιδεία κλπ., ενώ το 27,7% θεωρεί ότι θα πρέπει να αυξηθούν ώστε να προστατευθεί καλύτερα η εθνική ανεξαρτησία. Υπέρ της αύξησης τάσσονται μόνο οι ψηφοφόροι της Φωνής Λογικής (61,2%) και της ΝΔ (61,1%). Αξιολογείται ως πολιτικά σημαντική η στάση των δυνητικών εκλογέων της Ελληνικής Λύσης (υπέρ της αύξησης: 33,2%) και της Νίκης (29,1%). 
• Η μειοψηφία των πολιτών (37,5% έναντι 55,2%) θεωρεί ότι η παρουσία μεταναστών στη χώρα μας κάνει περισσότερο καλό παρά κακό με το σύνολο των εκλογικών σωμάτων της ευρείας Αριστεράς (όχι όμως του ΠΑΣΟΚ) να ενστερνίζονται αυτή την άποψη και το σύνολο των κομμάτων της δεξιάς να διαφωνούν. 
• Οι ψηφοφόροι του Κινήματος Δημοκρατίας κινούνται, στη σχετική πλειοψηφία τους (48,8%), στην ίδια κατεύθυνση με τα κόμματα της Αριστεράς ενώ οι εκλογείς της Πλεύσης Ελευθερίας (33,5%) τοποθετούνται πιο κοντά στα εκλογικά σώματα των δεξιών κομμάτων. Μια ισχυρή πλειοψηφία (76%) του συνόλου του δείγματος εκτιμά ότι ο αριθμός μεταναστών στην Ελλάδα είναι υπερβολικά μεγάλος. 
• Η θετική στάση απέναντι στη θεσμοθέτηση του γάμου των ομόφυλων ζευγαριών είναι σχετικά πλειοψηφική στην κοινή γνώμη (υπέρ: 41,8%, κατά: 37,8%), με την πλειονότητα των ψηφοφόρων της ΝΔ (38%) να τη θεωρεί μια «κακή επιλογή».

Ολόκληρη η έρευνα του eteron εδώ

9 Μάη: Κανείς και τίποτα δεν θα ξεχαστεί (του Δημήτρη Βασιλείου)

                            Ψυχή μου λευκή, στην αγορά της λύπης μη με ξοδέψεις.

Συμπληρώνονται στις 9 Μάη 2025, ογδόντα χρόνια από την ημέρα, 9 Μάη 1945, που ο Κόκκινος Στρατός της Σοβιετικής Ένωσης έμπηξε την Κόκκινη Σημαία της Νίκης στην καρδιά του φασιστικού τέρατος, μέσα στην ίδια του τη φωλιά, αναγκάζοντας την φασιστική Γερμανία σε πλήρη και απόλυτη συνθηκολόγηση.

Περισσότερα εδώ

Προτάσεις ανάγνωσης 155-169 (Δημοσιευμένα 1847-1859)

 

Ρούλα Ντούλη-Αλεξίου

155.         Ανεμοδαρμένα Ύψη (Έμιλι Μπροντέ – 1847)       Επικεντρώνεται στην παθιασμένη αλλά καταδικασμένη αγάπη μεταξύ της Κάθριν και του Χίθκλιφ, και στο πως αυτό το άλυτο πάθος καταστρέφει τους ίδιους και πολλούς ακόμα ανθρώπους γύρω τους. Το έργο ψυχογραφεί και αναλύει τον Χίθκλιφ, που οι συνθήκες της ζωής συντέλεσαν στο να απωθήσουν και να εξουδετερώσουν κάθε ψυχική αρετή και να τον μεταβάλλουν σ' ένα στεγνό υποκείμενο, με αισθήματα κακίας και εκδίκησης. (Από τα 10 καλύτερα μυθιστορήματα κατά τον Σόμερσετ Μομ το 1954)

156.         Τζέιν Ειρ (Σαρλότ Μπροντέ - 1847) "Οι νόμοι και οι αρχές δεν είναι για τις στιγμές που δεν υπάρχει πειρασμός: είναι για τέτοιες στιγμές όπως αυτή, όταν το σώμα και η ψυχή εξεγείρονται σε ανταρσία ενάντια στην αυστηρότητά τους". Η αρχική κριτική υποδοχή του μυθιστορήματος έρχεται σε πλήρη αντίθεση με τη σημερινή φήμη του ως κλασικού. Το 1848, η Elizabeth Rigby, το χαρακτήρισε ως «μια εξαιρετικά αντιχριστιανική σύνθεση». Η ίδια έγραψε: «Δεν διστάζουμε να πούμε ότι ο τόνος του μυαλού και της σκέψης που ανέτρεψε την εξουσία και παραβίασε όλους τους νόμους, ανθρώπινους και θεϊκούς, είναι ο ίδιος με αυτόν που έγραψε η Τζέιν Έιρ». Το μυθιστόρημα έφερε επανάσταση στη πεζογραφία, όντας το πρώτο που επικεντρώθηκε στην ηθική και πνευματική ανάπτυξη του πρωταγωνιστή του μέσα από μια οικεία αφήγηση σε πρώτο πρόσωπο, όπου οι πράξεις και τα γεγονότα χρωματίζονται από μια ψυχολογική ένταση. Η Σαρλότ Μπροντέ αποκαλείται «η πρώτη ιστορικός της ιδιωτικής συνείδησης» και λογοτεχνική πρόγονος συγγραφέων όπως ο Μαρσέλ Προυστ και ο Τζέιμς Τζόις. Το βιβλίο περιέχει στοιχεία κοινωνικής κριτικής με μια έντονη αίσθηση της χριστιανικής ηθικής στον πυρήνα του και θεωρείται από πολλούς ότι είναι μπροστά από την εποχή του λόγω του ατομικιστικού χαρακτήρα της Τζέιν και του τρόπου με τον οποίο το μυθιστόρημα προσεγγίζει τα θέματα της τάξης, της σεξουαλικότητας, της θρησκείας και του φεμινισμού. Μαζί με το «Pride and Prejudice» της Jane Austen, είναι ένα από τα πιο διάσημα ρομαντικά μυθιστορήματα. Θεωρείται από τα σπουδαιότερα μυθιστορήματα στην αγγλική γλώσσα                                                                  

157. Το κομμουνιστικό μανιφέστο    (Καρλ Μαρξ – 1848) Αν και τυπικά δεν ταξινομείται ως «λογοτεχνικό» έργο με την παραδοσιακή έννοια, είναι γραμμένο με ύφος που είναι ιδιαίτερα ρητορικό και λογοτεχνικό. Η γλώσσα είναι ισχυρή και υποβλητική, χρησιμοποιεί δραματική, ακόμη και ποιητική γλώσσα για να διαδώσει τα επαναστατικά του ιδανικά. Φράσεις όπως «Εργάτες του κόσμου, ενωθείτε!» ή «Ένα φάντασμα στοιχειώνει την Ευρώπη - το φάντασμα του κομμουνισμού», έχουν λογοτεχνική αίσθηση και απήχηση σε όλους τους πολιτισμούς μέχρι σήμερα. Παρουσιάζει ένα ιστορικό και πολιτικό δράμα, με μια αίσθηση επείγουσας λύσης και αναπόφευκτη αλλαγή. Είναι γραμμένο ταυτόχρονα ως ανάλυση και ως ιστορία ταξικής πάλης, επικαλούμενη τη σύγκρουση των αντιθέτων και προβλέποντας μια επανάσταση που θα διαμόρφωνε το μέλλον της κοινωνίας.                                                  

158.  Ντέιβιντ Κόπερφιλντ (Τσαρλς Ντίκενς – 1849) Έργο με τον πλέον εμφανή αυτοβιογραφικό χαρακτήρα ανάμεσα στα υπόλοιπα έργα του διάσημου συγγραφέα. Ίσως το πιο δημοφιλές από τα μυθιστορήματα του Ντίκενς, όχι μόνο στις αγγλόφωνες χώρες, αλλά και στο εξωτερικό. Είναι ένα κλασικό παράδειγμα εκπαιδευτικού μυθιστορήματος. Το θαύμασαν ο Λ. Ν. Τολστόι («Πόσο απολαυστικός είναι ο Ντέιβιντ Κόπερφιλντ!»), ο Φ. Μ. Ντοστογιέφσκι, ο Φ. Κάφκα και πολλοί άλλοι συγγραφείς. Ο J. Joyce αηδιάστηκε από τον συναισθηματισμό του Ντίκενς, το πάθος του για τα αξιώματα και τη χαλαρότητα της αφηγηματικής του δομής και έχει μια καυστική παρωδία για το μυθιστόρημα στο Oxen of the Sun, το πιο δύσκολο επεισόδιο του «Οδυσσέα». Ο Σόμερσετ Μομ το 1954 χαρακτήρισε το «Ντέιβιντ Κόπερφιλντ» ως ένα από τα δέκα καλύτερα μυθιστορήματα.

159.         Το ημερολόγιο ενός περιττού ανθρώπου (Ιβάν Τουργκένιεφ – 1850) Καυστική σάτιρα της ρωσικής κοινωνίας. Είναι επιστολικό έργο, γραμμένο στο είδος των ημερολογιακών εγγραφών ενός μοναχικού, «περιττού» ήρωα που ονομάζεται Τσουλκατούριν. Χάρη σε αυτό το έργο, η φράση "περιττός άνθρωπος" καθιερώθηκε στη ρωσική λογοτεχνική παράδοση. Παρουσιάζει την αληθινή τραγωδία ενός «ανθρωπάκου», προσβεβλημένου και ταπεινωμένου, παρεξηγημένου από τους γύρω του και μη αναγνωρίσιμου από την υψηλή κοινωνία. Μοιραία στην πλοκή είναι η 17χρονη όμορφη Λίζα, που την έχει ερωτευτεί αλλά αυτή μετα προτιμά έναν ευγενή, με τον οποίο μονομαχεί ο Τσουλκατούριν, αλλά τελικά η Λίζα παντρεύεται ένα τρίτο θαυμαστή της. Σύμφωνα με τους σύγχρονους του, ο I. S. Turgenev εργάστηκε σχολαστικά για αυτήν την ιστορία επί δύο χρόνια, όντας το μεγαλύτερο διάστημα εκτός Ρωσίας, ζώντας με την οικογένεια της Γαλλίδας ερωμένης του Pauline Viardot. Το 1858, ο Τουργκένιεφ σημείωσε για την ιστορία του: «Αυτό το έργο αποτυπώνει ένα κομμάτι της πραγματικής ζωής». Ο ίδιος ο συγγραφέας, μιλώντας αργότερα για το «Ημερολόγιο», πίστευε ότι είχε γράψει «ένα καλό πράγμα». Ωστόσο, πολλοί λογοκριτές της Τσαρικής αυλής διαφώνησαν με αυτή την εκτίμηση χαρακτηρίζοντας το αντίθετο με τους κανόνες της δημόσιας ηθικής. Έτσι αρχικά υποβλήθηκε σε ριζικές τροποποιήσεις λογοκρισίας. Το μυθιστόρημα μπορεί να θεωρηθεί έργο της μεταβατικής περιόδου μεταξύ των "Αφηγήσεων ενός κυνηγού" που έκανε ευρέως γνωστό το συγγραφέα και των ψυχολογικών ιστοριών στις οποίες στράφηκε αργότερα.                    

Phoebe_Anna_Traquair’s_illuminated_copy_of_‘Sonnets

160.         Πορτογαλικά σονέτα (Ελίζαμπεθ Μπάρρετ – 1850) Συλλογή από 44 σονέτα που εκφράζουν την αγάπη της για τον σύζυγό της, ποιητή Robert Browning. Η συλλογή είναι άκρως προσωπική, γεμάτη με έντονο συναίσθημα και λυρική ομορφιά και θεωρείται ένα από τα μεγαλύτερα έργα της βικτωριανής ποίησης. Η συλλογή ήταν αναγνωρισμένη και δημοφιλής όσο ζούσε και έτσι παραμένει μέχρι σήμερα. Παρά τα όσα υπονοεί ο τίτλος, τα σονέτα είναι εξ ολοκλήρου δικά της και δεν έχουν μεταφραστεί από τα πορτογαλικά. Η πρώτη γραμμή του 43^ου έχει γίνει μια από τις πιο διάσημες στην αγγλική ποίηση: "How do I love you? Let me count the way." Η ποιήτρια  αρχικά δίσταζε να δημοσιεύσει τα ποιήματα, πιστεύοντας ότι ήταν πολύ προσωπικά. Ωστόσο, ο σύζυγός της επέμεινε ότι ήταν η καλύτερη συλλογή σονέτων στα αγγλικά από την εποχή του Σαίξπηρ και την προέτρεψε να τα δημοσιεύσει. Αποφάσισαν να τα δημοσιεύσουν σαν να ήταν μεταφράσεις πορτογαλικών σονέτων. Αρχικά σχεδίαζε να τιτλοφορήσει τη συλλογή "Σονέτα μεταφρασμένα από τα Βοσνιακά" αλλά ο Robert Browning της πρότεινε να ισχυριστεί ότι η πηγή τους ήταν Πορτογαλική, πιθανώς λόγω του χαϊδευτικού του για αυτή "μικρή μου Πορτογαλέζα". Ο τίτλος είναι επίσης μια αναφορά στο Les Lettres Portugaises.          

161.         Μόμπι Ντικ (Χέρμαν Μέλβιλ - 1851) Έχει ταξινομηθεί από μυθιστόρημα όψιμου ρομαντισμού μέχρι και έργο πρώιμου συμβολισμού. Ο ναύτης Ισμαήλ αφηγείται την περιπέτεια ενός καπετάνιου φαλαινοθηρικού πλοίου, με στόχο να εκδικηθεί τον Μόμπι Ντικ, μια γιγάντια λευκή φάλαινα φυσητήρα, επειδή στο προηγούμενο ταξίδι του δάγκωσε το πόδι. Η εναρκτήρια πρόταση «Λέγε με Ισμαήλ» είναι ανάμεσα στις πιο διάσημες της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Ο Ουίλιαμ Φόκνερ ευχόταν να το είχε γράψει ο ίδιος και ο Ντ. Χ. Λώρενς το αποκάλεσε «ένα από τα πιο περίεργα και υπέροχα βιβλία στον κόσμο». Ο Σόμερσετ Μομ το 1954 το κατέταξε μεταξύ των δέκα καλύτερων μυθιστορημάτων.                      

162.         Η καλύβα του μπάρμπα Θωμά (Χάριετ Μπίτσερ Στόου - 1852) Πρωτοεμφανίστηκε ως σειρά σε 40 εβδομαδιαίες συνέχειες στο περιοδικό Εθνική Εποχή, ένα περιοδικό κατά της δουλείας. Είχε σημαντικό αντίκτυπο στην συμπεριφορά απέναντι στους Αφροαμερικανούς και τη δουλεία στις ΗΠΑ. Ενέτεινε τη διαμάχη μεταξύ Βορρά και Νότου, η οποία οδήγησε στον Αμερικανικό Εμφύλιο Πόλεμο. Ο αντίκτυπος του βιβλίου ήταν τόσο μεγάλος, ώστε όταν ο Αβραάμ Λίνκολν όταν συνάντησε τη συγγραφέα το 1862 είπε: «Ώστε αυτή είναι η μικρή κυρία που έκανε αυτόν τον μεγάλο πόλεμο». Οι σύγχρονοι μελετητές επέκριναν το μυθιστόρημα για τη συγκαταβατική ρατσιστική περιγραφή των χαρακτήρων των μαύρων, ειδικά στην περιγραφή της εμφάνισης, της ομιλίας και της συμπεριφοράς τους, καθώς και για την παθητικότητα του θείου Τομ στην αποδοχή της μοίρας του. Ο ρόλος του βιβλίου στη δημιουργία και τη χρήση κοινών στερεοτύπων για τους Αφροαμερικανούς είναι σημαντικός, καθώς το έργο ήταν ένα μυθιστόρημα με τις μεγαλύτερες πωλήσεις σε όλο τον 19ο αιώνα. Ως αποτέλεσμα, το βιβλίο (μαζί με τις εικονογραφήσεις του) έπαιξε σημαντικό ρόλο στην ενσωμάτωση αυτών των στερεοτύπων στην αμερικανική συνείδηση. Στα χρόνια της μεγαλύτερης δραστηριότητας των Μαύρων Πανθήρων, η λέξη "Tom" έγινε προσβολή (συνώνυμη στα ελληνικά του χαρακτηρισμού "θύμα"), σε σχέση με εκείνους τους εκπροσώπους του αφροαμερικανικού πληθυσμού που πίστευαν ότι οι λευκοί και οι μαύροι μπορούσαν να συνυπάρχουν χωρίς συγκρούσεις. Οι Πάνθηρες, που υποστήριζαν ριζοσπαστικές μεθόδους αντίστασης στους λευκούς, αντιμετώπιζαν με περιφρόνηση όσους υποστήριζαν τη συμφιλίωση. Αφού ο διάσημος πυγμάχος Κάσιους Κλέι έγινε μέλος του «Έθνους του Ισλάμ», ειρωνεύτηκε επανειλημμένα τον αντίπαλό του Τζο Φρέιζερ αποκαλώντας τον «Τομ».              

163.         Η δέκατη όγδοη Μπρυμέρ του Λουδοβίκου Βοναπάρτη (Καρλ Μαρξ – 1852) Ένα παράδειγμα της ικανότητας του Μαρξ να συνδυάζει την ιστορική ανάλυση με τη λογοτεχνική αίσθηση. Σε αυτή την ανάλυση διερευνά την άνοδο του Λουδοβίκου Ναπολέοντα Βοναπάρτη και τα γεγονότα που οδήγησαν στο πραξικόπημα του στη Γαλλία . Η γραφή του Μαρξ εδώ έχει περισσότερο αφηγηματικό χαρακτήρα από ό,τι σε ορισμένα άλλα έργα του, καθώς εξετάζει την πολιτική κατάσταση και την περιγράφει με ζωηρούς, σχεδόν δραματικούς όρους. Αναφέρεται στα γεγονότα με όρους ταξικής πάλης και προσωπικών φιλοδοξιών και η γλώσσα του είναι ζωντανή, παρέχοντας μια έντονη αίσθηση ιστορικού δράματος. Χρησιμοποιεί συχνά την ειρωνεία για να ασκήσει κριτική στα πολιτικά πρόσωπα και τα γεγονότα που περιγράφει, δίνοντας στο έργο έναν οξύ, κριτικό τόνο. Οι ζωηρές περιγραφές του για το πολιτικό χάος στη Γαλλία δημιουργούν μια αίσθηση έντασης και εκτυλισσόμενης σύγκρουσης, σε πολύ μεγάλο βαθμό σύμφωνα με τα λογοτεχνικά έργα που επικεντρώνονται στην επανάσταση και την πολιτική αλλαγή. Σκεφτείτε και συγκρίνετε τα παρακάτω με την τρέχουσα σκληρή πραγματικότητα στη χώρα μας αλλά και διεθνώς. Ο Μαρξ σε αυτό το έργο τονίζει τη βαθιά διαφορά μεταξύ των φράσεων και των ψευδαισθήσεων των διαφόρων πολιτικών κομμάτων και της πραγματικότητας: «Όπως στην καθημερινή ζωή γίνεται διάκριση μεταξύ του τι σκέφτεται και λέει ο άνθρωπος για τον εαυτό του και τι πραγματικά είναι και κάνει, έτσι και στις ιστορικές μάχες πρέπει να γίνεται ακόμη μεγαλύτερη διάκριση μεταξύ των φράσεων και των ψευδαισθήσεων των κομμάτων και της πραγματικής τους οργάνωσης, των πραγματικών τους συμφερόντων, μεταξύ της ιδέας για τον εαυτό τους και της πραγματικής τους φύσης». Αναδεικνύει παίρνοντας ως  παράδειγμα το σύνταγμα της Δεύτερης Γαλλικής Δημοκρατίας, την περιορισμένη, αντιφατική φύση της αστικής δημοκρατίας: «Κάθε παράγραφος του συντάγματος περιέχει μέσα της το αντίθετό της, τη δική της άνω και κάτω Βουλή: ελευθερία στη γενική φράση, κατάργηση της ελευθερίας στη ρήτρα (στη σημείωση)». Δίνει μια πολιτική περιγραφή του Βοναπαρτισμού, ως πολιτικής ελιγμών μεταξύ των τάξεων, φαινομενικής ανεξαρτησίας της κρατικής εξουσίας και λαϊκισμού: «Ο Βοναπάρτης θα ήθελε να παίξει το ρόλο του πατριαρχικού ευεργέτη όλων των τάξεων». Ο Μαρξ τονίζει ότι βασικός υποστηρικτής του Βοναπαρτικού καθεστώτος ήταν η συντηρητική αγροτιά: «Ο Βοναπάρτης είναι ο εκπρόσωπος μιας τάξης, και επιπλέον της πολυπληθέστερης τάξης της γαλλικής κοινωνίας, ο εκπρόσωπος της μικρής αγροτιάς», που χρησιμοποίησε προς όφελός του την πολιτική υστέρηση και την καταπίεση της «Η δυναστεία του Βοναπάρτη δεν αντιπροσωπεύει τη διαφώτιση του αγρότη, αλλά τη δεισιδαιμονία του, όχι τη λογική του, αλλά την προκατάληψη του, όχι το μέλλον του, αλλά το παρελθόν του...»                        

164.         Ζοφερός Οίκος (Τσαρλς Ντίκενς – 1852)                «Ο πιο σπουδαίος κανόνας του αγγλικού νόμου είναι να γεννάει δουλειές για λογαριασμό του» επισημαίνει στο μνημειώδες έργο του ο συγγραφέας, κλείνοντας συνωμοτικά το μάτι στον αναγνώστη του, ο οποίος έβλεπε απειλητικά να επικρέμαται από πάνω του η δαμόκλειος σπάθη της θρησκευτικής, δικανικής και πολιτικής εξουσίας. ανοίγει την περίοδο της καλλιτεχνικής ωριμότητας του συγγραφέα. Αυτό το βιβλίο παρέχει μια τομή όλων των επιπέδων της βικτωριανής κοινωνίας, από την υψηλότερη αριστοκρατία μέχρι τον κόσμο των σοκακιών της πόλης και αποκαλύπτει τις μυστικές σχέσεις μεταξύ τους. Η απεικόνιση της διαδικασίας στο Πρωτοδικείο από τον Ντίκενς, σε τόνο εφιαλτικού γκροτέσκου, προκάλεσε τον θαυμασμό συγγραφέων όπως ο Φ. Κάφκα. Η δράση διαδραματίζεται με φόντο τον ατελείωτο δικαστικό αγώνα «Jarndyce v. Jarndyce», που κρατάει για περισσότερα από 50 χρόνια. Στον πρόλογο και το πρώτο κεφάλαιο, ο Ντίκενς εισάγει τους αναγνώστες στο κύριο πρόβλημα του μυθιστορήματος και γράφει, "Το Δικαστήριο της Δικαιοσύνης επιτρέπει στη δύναμη του χρήματος να καταπατά το νόμο χωρίς συνείδηση." Το Court of Chancery είναι μια πικρή σατιρική απεικόνιση της πραγματικότητας των αγγλικών νομικών διαδικασιών και σύμβολο φορμαλισμού, γραφειοκρατίας, ανομίας και αδικίας. Η μοίρα όλων σχεδόν των χαρακτήρων του μυθιστορήματος (υπάρχουν περισσότεροι από πενήντα), εκπρόσωποι διαφορετικών κοινωνικών τάξεων, εξαρτάται από αυτό, άμεσα ή έμμεσα, σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό. Τελικά όμως, το έργο διαποτίζεται από την πίστη του συγγραφέα στον άνθρωπο και στην ικανότητά του να αντιστέκεται στις καταστροφικές δυνάμεις. Κατέπληξε τους πρώτους αναγνώστες του με τον εύκολο συνδυασμό της παρουσίασης των γεγονότων σε πρώτο και τρίτο πρόσωπο. Σε πολλά κεφάλαια, ο παντογνώστης αφηγητής δίνει τη θέση του στην αθώα κοπέλα Έσθερ, η οποία περιγράφει γεγονότα άμεσα και διεισδυτικά, γεγονός που δημιουργεί ένα ισχυρό αποτέλεσμα αποξένωσης.                                                                                                                   

165.         Ο πράσινος Χάινριχ (Γκότφριντ Κέλλερ – 1854) Περιγράφει λεπτομερώς τη ζωή του Heinrich Lee από την παιδική του ηλικία, μέσω των πρώτων ρομαντικών συναντήσεών του, των νεοφυών προσπαθειών του να γίνει ζωγράφος στο Μόναχο και της τελικής εγκατάστασης του ως γραφειοκρατικού υπαλλήλου. Η ιστορία πήρε το όνομά της από το χρώμα που τον επηρέασε στο ντύσιμο. Η αλήθεια αναμειγνύεται ελεύθερα με τη μυθοπλασία και υπάρχει ένας γενικευμένος σκοπός να εκτεθεί η ψυχολογική τάση που επηρέασε ολόκληρη τη γενιά της μετάβασης από τον ρομαντισμό στον ρεαλισμό, στη ζωή και την τέχνη.                                                              

166.         Φύλλα Χλόης (Ουώλτ Ουίτμαν - 1855)    Η πρώτη έκδοση ήταν ένα μικρό βιβλίο με δώδεκα ποιήματα και η τελευταία (1892) ήταν μια συλλογή με περισσότερα από 400. Η συλλογή των χαλαρά συνδεδεμένων ποιημάτων εκφράζει τη φιλοσοφίας του για τη ζωή και την ανθρωπότητα και εξυμνεί τη φύση και τον ατομικό ρόλο του ανθρώπου σε αυτήν. Εστιάζει κυρίως στο σώμα και στον υλικό κόσμο. Τα ποιήματά του δεν έχουν ομοιοκαταληξία ούτε ακολουθούν τυπικούς κανόνες για μέτρο και μήκος γραμμής. Είναι επίσης αξιοσημείωτα για την αναζήτηση αισθησιακών απολαύσεων, σε μια εποχή που τέτοιες προσεγγίσεις θεωρούνταν ανήθικες. Μεταξύ των έργων αυτής της συλλογής είναι τα "Song of Myself", "I Sing the Body Electric" και "Out of the Cradle Endlessly Rocking".                            

167.         Μαντάμ Μποβαρύ (Γκυστάβ Φλωμπέρ - 1856) Η Έμμα Μποβαρύ, προσπαθεί με κάθε τρόπο να ξεφύγει από τη βαρετή και άδεια επαρχιακή ζωή, δημιουργεί εξωσυζυγικές σχέσεις, καταχρεώνεται σε δαπάνες για περιττές πολυτέλειες, χρεοκοπεί τον σύζυγό της και στο τέλος αυτοκτονεί.  Στις μέρες μας θεωρείται όχι μόνο ένα από τα βασικά έργα του ρεαλισμού, αλλά και ένα από τα έργα που άσκησαν τη μεγαλύτερη επιρροή στη λογοτεχνία γενικότερα. Το μυθιστόρημα περιέχει χαρακτηριστικά λογοτεχνικού νατουραλισμού. Ο σκεπτικισμός του Φλομπέρ απέναντι στον άνθρωπο εκδηλώθηκε με την απουσία θετικών ηρώων τυπικών του παραδοσιακού μυθιστορήματος. Η προσεκτική απεικόνιση των χαρακτήρων οδήγησε επίσης σε μια πολύ μεγάλη έκταση του μυθιστορήματος, επιτρέποντας σε κάποιον να κατανοήσει καλύτερα τον κύριο χαρακτήρα και κατά συνέπεια, το κίνητρο για τις πράξεις της (σε αντίθεση με τον βολονταρισμό στις πράξεις των ηρώων της συναισθηματικής και ρομαντικής λογοτεχνίας). Ο αυστηρός ντετερμινισμός στις πράξεις των ηρώων έγινε υποχρεωτικό χαρακτηριστικό του γαλλικού μυθιστορήματος στο πρώτο μισό του 19ου αιώνα. Η σχολαστική απεικόνιση των χαρακτήρων, η ανελέητα ακριβής σχεδίαση λεπτομερειών (το μυθιστόρημα απεικονίζει με ακρίβεια και νατουραλιστικά τον θάνατο από δηλητηρίαση από αρσενικό κ.α.) σημειώθηκαν από τους κριτικούς ως χαρακτηριστικό του στυλ γραφής του Flaubert. Αυτό αντικατοπτρίστηκε ακόμη και σε μια καρικατούρα στην οποία ο Φλωμπέρ απεικονίζεται στην ποδιά ενός ανατόμου, να κάνει αυτοψία στο σώμα της Emma. Ο συγγραφέας σημείωσε για το έργο του: «ένα βιβλίο για το τίποτα, ένα βιβλίο χωρίς εξωτερικές εξαρτήσεις, που θα διατηρούσε τη συνοχή του από μόνο του μέσω της εσωτερικής δύναμης του ύφους του». Και αλλού έγραψε πως ήθελε να είναι περισσότερο έργο «κριτικής» και «ανατομίας», για «να αντιμετωπίζει την ανθρώπινη ψυχή με την αμεροληψία που χρησιμοποιεί κανείς στις φυσικές επιστήμες». Οι μόνοι σύγχρονοι που αναγνώρισαν την αξία της Μαντάμ Μποβαρύ ήταν ο Βίκτωρ Ουγκώ και ο Σαρλ Μπωντλαίρ. Ο πρώτος είπε πως «η Μαντάμ Μποβαρύ είναι [μεγάλο] έργο» («une œuvre»). Ο δεύτερος, πως εκφράζει «τα πλέον ζεστά, τα πλέον καυτά αισθήματα σε μια περιπέτεια πλέον τετριμμένη» (Από τα 10 καλύτερα μυθιστορήματα κατά τον Σόμερσετ Μομ).

168.         Ιστορία δυο πόλεων  (Τσαρλς Ντίκενς – 1859) Από τα πιο επιτυχημένα σε πωλήσεις βιβλία όλων των εποχών, αφού πούλησε, συνολικά, 200 εκατομμύρια αντίτυπα παγκοσμίως και είναι στην κορυφή της λίστας των βιβλίων με τα περισσότερα αντίτυπα. Εμβληματικό, συναρπαστικό έργο, περιλαμβάνει την πλέον αξιομνημόνευτη αρχή, αλλά και ένα άκρως δραματικό, συγκινητικό φινάλε. Δύο πόλεις, το Λονδίνο και το Παρίσι, στη δίνη της Γαλλικής Επανάστασης, διατρέχουν με τους ανθρώπους τους την επική, γεμάτη αγωνία αυτή αφήγηση, αναδεικνύοντας με έναν μοναδικό τρόπο πώς η Ιστορία μπορεί να διαλύσει τον ανθρώπινο βίο, τα ανθρώπινα πάθη, τις επιθυμίες και τα όνειρα κάθε ατόμου. Αυτό που είναι χαρακτηριστικό για τον ώριμο Ντίκενς, οι γεμάτες δράση δομές πλοκής, του επιτρέπουν να σκιαγραφήσει τα νήματα που διατρέχουν ολόκληρη την κοινωνία και να παρουσιάσει εκπροσώπους των πιο διαφορετικών τάξεων μπροστά στα μάτια του αναγνώστη. Το δικηγορικό επάγγελμα, όπως πάντα, τον παρασύρει σε δραματικές περιγραφές δικαστικών διαδικασιών. Τα θρησκευτικά κίνητρα της επιστροφής στη ζωή, της συγχώρεσης και της αυτοθυσίας αντικατοπτρίζονται σε μια σειρά αντιπαραθέσεων και αντιθέσεων. Για παράδειγμα, το κρασί που χύνεται από ένα σπασμένο βαρέλι σε έναν παριζιάνικο δρόμο προμηνύει ποτάμια αίματος. Σύμφωνα με τον Korney Chukovsky, το έργο ξεκινά με έναν σχεδόν ποιητικό ρυθμό, θέτοντας τον ρυθμό των αντιθέσεων που διαπερνά ολόκληρο το βιβλίο - μεταξύ των ανώτερων και των κατώτερων τάξεων, της αριστοκρατίας και του παρισινού «βυθού», αυτών που αγαπούν και εκείνων που μισούν, το Παρίσι και το Λονδίνο: «Ήταν το καλύτερο όλων των εποχών, ήταν το χειρότερο όλων των εποχών, ήταν η εποχή της σοφίας, ήταν η εποχή της ανοησίας, ήταν μια εποχή πίστης, ήταν μια εποχή απιστίας, αυτά ήταν τα χρόνια του Φωτός, αυτά ήταν τα χρόνια του Σκότους, ήταν η άνοιξη της ελπίδας, ήταν ο χειμώνας της απόγνωσης, δεν είχαμε τίποτα μπροστά μας…». Η επιβλητική μορφή του Σίντνεϊ Κάρτον έρχεται να μας θυμίσει πως υπάρχει ελπίδα και πίστη ακόμα και στις πιο σκοτεινές, απελπισμένες στιγμές.   

169.         Ομπλόμοφ (Ιβάν Γκοντσάροφ – 1859) Το μυθιστόρημα είναι το δεύτερο μέρος μιας τριλογίας μαζί με τα έργα «Μια συνηθισμένη ιστορία» και «Ο γκρεμός». Ασκεί μια ισχυρή κριτική στη Ρωσία του 19ου αιώνα, αντιπαραβάλλοντας τους γαιοκτήμονες με την τάξη των εμπόρων και καταδικάζοντας το φεουδαρχικό σύστημα. Ο κεντρικός ήρωας είναι ένας μορφωμένος νεαρός γαιοκτήμονας που αδυνατεί να πάρει σημαντικές αποφάσεις ή να αναλάβει πρωτοβουλίες και δεν έχει καμία φιλοδοξία. Στο πρόσωπό του παρουσιάζεται η απόλυτη εικόνα του αυτοκαταστροφικού νωθρού και απαθούς ανθρώπου, ενός συμβολικού χαρακτήρα στη ρωσική λογοτεχνία του 19ου αιώνα. Το 1848, το αλμανάκ "Λογοτεχνική Συλλογή με Εικονογράφηση" δημοσίευσε το κεφάλαιο "Το Όνειρο του Ομπλόμοφ" ως ανεξάρτητο έργο, το οποίο ο ίδιος ο συγγραφέας ονόμασε "ουρά σε ολόκληρο το μυθιστόρημα". Ο συγγραφέας θέτει το ερώτημα: τι είναι ο «ομπλομοβισμός» μια «χρυσή εποχή» ή θάνατος, στασιμότητα;  Στο «Όνειρο…» κυριαρχούν τα μοτίβα της αδράνειας και της ακινησίας, της στασιμότητας, αλλά ταυτόχρονα νιώθει κανείς τη συμπάθεια και το καλοσυνάτο χιούμορ του συγγραφέα και όχι μόνο τη σατιρική άρνηση. Ο Goncharov παραδέχτηκε ότι η ιδέα του Oblomov επηρεάστηκε από τις ιδέες του Belinsky. Η πιο σημαντική περίσταση που επηρέασε την έννοια του έργου θεωρείται η ομιλία του Μπελίνσκι σχετικά με το πρώτο μυθιστόρημα του Γκοντσάροφ, «Μια συνηθισμένη ιστορία». Ο χαρακτήρας του Oblomov περιέχει επίσης αυτοβιογραφικά χαρακτηριστικά: κατά τη δική του παραδοχή, ο ίδιος ο Goncharov ήταν συβαρίτης, αγαπούσε τη γαλήνια ειρήνη που γεννά καλλιτεχνική δημιουργικότητα. Ο διάσημος κριτικός Nikolai Dobrolyubov έγραψε ένα διάσημο άρθρο για αυτό το μυθιστόρημα, "Τι είναι ο Ομπλομοβισμός;" ​​στο οποίο περιέγραψε τις κύριες ιδέες του μυθιστορήματος κατά την άποψή του. Κατά τη σοβιετική εποχή, το άρθρο του Dobrolyubov δημοσιεύονταν συχνά μαζί με το μυθιστόρημα. Ο Ντομπρολιούμποφ αποκάλεσε τον Ομπλόμοφ «σημάδι των καιρών». Σε άλλο άρθρο στην εφημερίδα Pravda αφιερωμένο στην 125η επέτειο από τη γέννηση του Goncharov, γράφτηκε: "Ο Oblomov εμφανίστηκε σε μια εποχή κοινωνικής αναταραχής, αρκετά χρόνια πριν από την αγροτική μεταρρύθμιση, και έγινε αντιληπτός ως ένα κάλεσμα για την καταπολέμηση της αδράνειας και της στασιμότητας".

Τα βασικά ευρήματα έρευνας του Eteron για τις απόψεις και τη στάση των πολιτών

"Το Eteron – Ινστιτούτο για την Έρευνα και την Κοινωνική Αλλαγή δημοσιεύει τη νέα μεγάλη έρευνα με τίτλο «Η Ακτινογραφία των Ψηφοφόρων», που επιχειρεί να χαρτογραφήσει την πολιτική και κοινωνική στάση των πολιτών, πέρα από τη συγκυρία και τις εκλογικές προτιμήσεις. Η έρευνα, που διεξήχθη σε συνεργασία με την aboutpeople, καλύπτει ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα 2.574 ατόμων (17 ετών και άνω) από όλη την Ελλάδα και αποτελεί συνέχεια της αντίστοιχης μελέτης που είχε δημοσιευθεί τον Μάρτιο του 2023.
Τα βασικά ευρήματα της έρευνας έχουν ως εξής: 

Ιδεολογικός αυτοπροσδιορισμός και διαιρέσεις: Το 20,9% των πολιτών δηλώνει ότι η ιδεολογία που τους εκφράζει περισσότερο είναι η σοσιαλδημοκρατία. Την ίδια στιγμή, οι πολίτες εμφανίζονται επιφυλακτικοί απέναντι σε παραδοσιακές και νεότερες κατηγοριοποιήσεις. Μόλις 32,9% θεωρεί σήμερα σημαντική τη διάκριση «Αριστερά – Δεξιά» (από 36,1% το 2023), ενώ το 36% δηλώνει ότι δεν τον εκφράζει κανένας από τους δύο πόλους του άξονα «συστημικός – αντισυστημικός»).
Πολιτική εμπλοκή: Παρά την αμφιθυμία απέναντι στις ταυτότητες και τις κατηγοριοποιήσεις, το 74,7% των πολιτών δηλώνει ότι ενδιαφέρεται αρκετά και πολύ για την πολιτική, δείχνοντας ότι το ενδιαφέρον παραμένει υψηλό.
Εμπιστοσύνη στους θεσμούς: Στη σκιά της ρήξης των πολιτών με τους θεσμούς που έχει προκαλέσει η διερεύνηση του δυστυχήματος και το ανοικτό τραύμα των Τεμπών στο κοινωνικό σώμα, καταγράφεται περαιτέρω μείωση της εμπιστοσύνης σε όλους τους υπό εξέταση θεσμούς, ιδίως σε κόμματα και Μ.Μ.Ε. Η κοινοβουλευτική δημοκρατία απολαμβάνει ευρεία αποδοχή, όμως η δυσαρέσκεια για τον τρόπο λειτουργίας της δημοκρατίας είναι εξίσου εκτεταμένη.
Κρίση αντιπροσώπευσης-Αίσθημα πολιτικού αδιεξόδου: Η πιο χαρακτηριστική ίσως ένδειξη της κρίσης του κομματικού συστήματος είναι ότι το 34% των πολιτών δηλώνει πως ούτε η (κεντρο-)αριστερά ούτε η (κεντρο-)δεξιά μπορεί να διασφαλίσει ένα καλύτερο μέλλον – αυξημένο ποσοστό από το 27,6% του 2023.
Ιδεολογική συνοχή: Τα κόμματα του δεξιού φάσματος εμφανίζονται πιο συνεκτικά και ομοιογενή ως προς τις αξιακές τους αναφορές σε σύγκριση με τα κόμματα της (κεντρο-)αριστεράς, τα οποία εμφανίζουν εσωτερική πολυμορφία και αισθητές διαφοροποιήσεις".

Περισσότερα στο eteron εδώ

Μετά την άλωση της Τροίας (Δ. Βασιλείου)

«Ο Ηράκλειτος» Πίνακας του Johan Moreelse (1603 – 1634)

Μετά την άλωση της Τροίας

ο Οδυσσέας, ο πολυμήχανος,

γεμάτος έπαινους ανδρείας

στάθηκε και σκέφθηκε αμήχανος.

 

Τι να γυρίσω στην Ιθάκη,

σε τόπους ήρεμους, χωρίς ανέμους;

Να κάνω τι, στο πατρικό το τζάκι,

στην Πηνελόπη μου, χωρίς πολέμους;

 

Με τους συντρόφους μπαίνοντας

στα γερά σκαριά των πλοίων

έδωσε το σύνθημα, δείχνοντας

κατεύθυνση νέων δρόμων, θείων.

 

Εκεί αδέρφια, σύντροφοι και φίλοι!

Άγνωστους δρόμους τώρ’ ανοίξτε,

σπάστε τα σύνορα, την πύλη

νέους ορίζοντες στον κόσμο δείξτε.

 

Κι’ ήταν αυτό το μήνυμα

το ένα, το μοναδικό, αιώνια,

και μ’ όποιο να ’ναι τίμημα

υπηρετείστε το δαιμόνια.

16.10.1995, Αθήνα