Tο παράδοξο του Olbers (Δρ Μάνος Δανέζης – Αστροφυσικός)

Ποτέ δεν πρέπει να αγνοούμε κάποιες κατά τη γνώμη μας «ανόητες» και «παράδοξες» ερωτήσεις και σκέψεις που διατυπώνονται από ανθρώπους που δεν είναι «ανόητοι», με μόνο κριτήριο ότι αποκλείεται να είναι «λανθασμένα» και «ανόητα» όσα ξέρουμε μέχρι σήμερα. Ας προσέξουμε: «Ποτέ δεν άλλαξαν τον Κόσμο άνθρωποι που δεν ανέτρεψαν «ποτέ», «τίποτα» από όσα τους έμαθαν οι δάσκαλοί τους.(Δρ.Μάνος Δανέζης)

Στις αρχές του περασμένου αιώνα είχε συγκροτηθεί μια εικόνα του Σύμπαντος που περιγραφόταν από τις επόμενες τέσσερις βασικές παραδοχές:

α. Tο Σύμπαν είναι ομογενές, δηλαδή η πυκνότητα των αστεριών καθώς και η συνολική ενέργεια τους στη μονάδα του χρόνου είναι ανεξάρτητη από τη θέση του παρατηρητή μέσα σ’ αυτό.

β. O συμπαντικός χώρος είναι ευκλείδειος και το Σύμπαν άπειρο.

γ. H μέση τιμή της ενέργειας των αστεριών παραμένει σταθερή με την πάροδο του χρόνου.

δ. Tο Σύμπαν είναι στατικό, δηλαδή δεν μεταβάλλεται με την πάροδο του χρόνου.

Γνωρίζοντας όλα τα προηγούμενα ο Γερμανός αστρονόμος Heinrich Wilhelm Olbers (1758-1840) διατύπωσε το 1826 μια «ανόητη», για τους αστρονόμους εκείνης της εποχής, ερώτηση: «Γιατί ο ουρανός είναι σκοτεινός τη νύχτα;»

Η επιστημονική απάντηση που δινόταν τότε στο «ανόητο» αυτό ερώτημα ήταν: «Διότι δεν υπάρχουν αρκετά αστέρια στον ουρανό ή ακόμα ότι το φως των αστεριών που υπάρχουν δεν είναι αρκετά έντονο».

H απάντηση όμως αυτή δεν ήταν σωστή, εφ’ όσον με βάση τις τέσσερις προηγούμενες κοσμολογικές παραδοχές της περιόδου εκείνης όλοι οι αστρονόμοι είχαν τη δυνατότητα να υπολογίσουν ότι η συνολική ενέργεια που θα έπρεπε να στέλνουν τ’ αστέρια κατά τη διάρκεια της νύχτας ήταν αρκετή, ώστε ο ουρανός μετά τη δύση του Ήλιου να είναι το ίδιο λαμπρός όσο και τη μέρα. ‘Όμως παρόλο που θα μπορούσαν, κανένας πριν τον Olbers δεν το είχε υπολογίσει.

Έτσι λοιπόν, η θεωρητική κοσμολογική άποψη εκείνης της περιόδου συγκρουόταν με την πραγματικότητα, δημιουργώντας ένα πραγματικό παράδοξο, που από τότε αναφέρεται ως «παράδοξο του Olbers», σύμφωνα με το οποίο ένα άπειρο Σύμπαν θα έπρεπε κατ’ ανάγκη να έχει έναν λαμπρό ουρανό τη νύχτα εξαιτίας των απείρων λαμπρών άστρων που περιέχει.

H διάσταση, όμως, μεταξύ θεωρίας και πραγματικότητας οδήγησε άμεσα στο συμπέρασμα ότι κάποια από τις προηγούμενες τέσσερις βασικές κοσμολογικές παραδοχές εκείνης της περιόδου δεν ήταν σωστή.

Mε τον τρόπο αυτόν το παράδοξο ερώτημα του Olbers οδήγησε σε μια δραστική αναθεώρηση των κοσμολογικών ιδεών εκείνης της περιόδου οδηγώντας σε μια νέα αντίληψη για τη δομή και τη λειτουργία του Σύμπαντος.

Mε τον προηγούμενο τρόπο η διερεύνηση της ορθότητας των τεσσάρων βασικών κοσμολογικών παραδοχών εκείνης της εποχής, έκανε τους αστρονόμους να καταλήξουν στα επόμενα κοσμολογικά συμπεράσματα που δίνουν λύση στο παράδοξο:

α. Στην περίπτωση που το Σύμπαν είναι στατικό, η συμπαντική ύλη δημιουργήθηκε εφ’ άπαξ και η ηλικία του είναι πεπερασμένη.

β. Στην περίπτωση που το Σύμπαν είναι διαστελλόμενο και δεν δημιουργείται συνεχώς νέα ύλη, υπάρχει ένα αρχικό σημείο διαστολής και η ηλικία του είναι πεπερασμένη. Στην αντίθετη περίπτωση, της συνεχούς δημιουργίας ύλης, το Σύμπαν έχει άπειρη ηλικία, ενώ συγχρόνως η ηλικία των αντικειμένων του είναι πεπερασμένη.

Η «ανόητη», για τους τότε «ειδικούς», ερώτηση του Olbers, διατυπώθηκε το 1826. Από τότε πάρα πολλές αρχικά «παράδοξες» ή «απαράδεκτες» για κάποιους ιδέες, πχ του Αϊνστάιν, του Χόκινγκ, του Χάιζενμπεργκ και τόσων άλλων, ανέτρεψαν εκ νέου τα επιστημονικά δόγματα, και άλλαξαν την γνώση μας για το Σύμπαν.

Και η "ιστορία" θα επαναλαμβάνεται συνεχώς στο μέλλον...

Διαβάστε περισσότερα στον ιστότοπο του Μάνου Δανέζηη

Το Κοράνι (610 - 632 - 653)

Andalus Quran

Το 610 είναι ο χρόνος της έναρξης της αποκάλυψης στον Μωάμεθ, το 632 ο χρόνος λήξης της και το 653 ο χρόνος που έγινε ενιαίο βιβλίο και διανεμήθηκε το αυθεντικό κείμενο στα όρια του Χαλιφάτου κατά τη διάρκεια της χαλιφείας του Οθμάν ιμπν Αφφάν, φέρνοντας τη σφραγίδα της αυθεντικότητας και της έγκρισης των αρχών, ενώ τα υπόλοιπα κείμενα διατάχτηκε να καταστραφούν.

Το Κοράνι δεν έχει χρονολογική διάταξη, δηλαδή ανοίγοντας το πρώτο κεφάλαιο ("σούρα") ο αναγνώστης δεν θα διαβάσει με χρονολογική σειρά τα τεκταινόμενα ή τις αποκάλυψεις από τον Αλλάχ στον Μωάμεθ. Εξαιρώντας το πρώτο κεφάλαιο, η διάταξη του υπόλοιπου Κορανίου είναι σύμφωνα με το άθροισμα των παραγράφων ("άγιατ") των διασωθέντα κεφαλαίων σε φθίνουσα διάταξη, δηλαδή ως δεύτερο κεφάλαιο επιλέγηκε από τους πιστούς το κεφάλαιο που διασώθηκε με τις πιο πολυάριθμες παραγράφους. Οι Μουσουλμάνοι συνέλεξαν 114 κεφάλαια (σούρα) που αναπτύσσονται σε ένα σύνολο 6.236 παραγράφων (άγιατ). Κάθε κεφάλαιο περιλαμβάνει από 3 μέχρι 286 στίχους. Ο ακριβής αριθμός των στίχων του Κορανίου αποτελεί θέμα συζήτησης, καθώς υφίστανται διαφορετικές μέθοδοι αρίθμησης. 

Το Κοράνι δεν είναι μόνο ιερό κείμενο, είναι ένα ποιητικό αριστούργημα που δημιούργησε νέα γλώσσα και νέο ήχο στην αραβική λογοτεχνία. Γραμμένο σε κλασικά αραβικά, χρησιμοποιεί ρυθμικό ποίημα (σάτζ‘) που προκαλεί ακουστική έκσταση – οι στίχοι είναι σχεδόν μουσική, με εσωτερικές ομοιοκαταληξίες, παρήχηση και επαναλήψεις που λειτουργούν σαν μάντρα.

Η λογοτεχνική καινοτομία έγκειται στην ανατροπή της προ ισλαμικής ποίησης: αντί για επική φόρμα, το Κοράνι προσφέρει λυρικά στιγμιότυπα: εικόνες από παράδεισο, θάλασσες, άστρα, έρημοι – που συνθέτουν ένα οπτικό ποίημα. Οι παραβολές (π.χ. οι «παραβολές του παραδείσου», η «ιστορία των δύο κήπων») λειτουργούν σαν μικρά μυθιστορήματα μέσα στο κείμενο, ενώ οι διάλογοι (Αλλάχ - Μωάμεθ, άγγελοι - άνθρωποι) δίνουν δραματική ένταση.

Το ρητορικό σχήμα της επανάληψης και της ανατροπής («Κι αν δεν μπορείτε, φέρτε ένα κεφάλαιο σαν αυτό») μετατρέπει το κείμενο σε αφηγηματικό παιγνίδι, όπου ο αναγνώστης γίνεται συνομιλητής. Οι μεταφορές («η καρδιά σαν σκληρός βράχος», «οι λέξεις σαν σπόροι») δημιουργούν αισθητική πυκνότητα που επηρέασε πολλούς λογοτέχνες από τον Ρούμι ως τον Ναζίμ Χικμέτ.

Συνολικά, το Κοράνι είναι το πρώτο κείμενο που ένωσε θεολογία, ποίηση και νομική σε ένα σώμα γλώσσας, θέτοντας το πρότυπο για όλη την αραβική λογοτεχνία και πέραν αυτής.

Σημειώνεται ότι στην Ελληνική μεταφράσθηκε και εκδόθηκε πρώτη φορά από τον Γεράσιμο Πεντάκη το 1886 μετά από έγκριση του Βασιλέως Γεωργίου του Α΄. Εκείνη την έκδοση ακολούθησε δεύτερη το1928. Κυκλοφόρησε επίσης το 1958 σε μετάφραση της Μίνας Ζωγράφου - Μεραναίου από τις εκδόσεις Δαρεμά, το 1980 σε μετάφραση της Λένας Μιλιλή από τις εκδόσεις Κάκτος και το 2002 σε μετάφραση Πέρσας Κουμούτση από τις εκδόσεις Εμπειρία Εκδοτική. 

Ποιητής (Δ.Βασιλείου) - Κάθε μέρα είναι μέρα ποίησης

Μην ακούτε τι λένε οι γραφειοκράτες και οι εκδοτικοί οίκοι, ακούστε τους Ποιητές!

P.Picasso. Still Life with Guitar

ΠΟΙΗΤΗΣ

Δουλειά του Ποιητή δεν είναι,

τον κόσμο μόνος του ν’ αλλάξει.

Ήλιος, την εποχή του καθρεφτίζει,

φάρος, τους δρόμους για το μέλλον που φωτίζει,

να βλέπει ο Άνθρωπος πως να λευτερωθεί.

Ν’ ακούτε τέτοιους Ποιητές,

μιλούν κι’ ανάβουνε φωτιές.

16.03.2025

Προτάσεις ανάγνωσης (32 - 42) (Δημοσιευμένα απο το 1ο αι. έως τον 6ο αι.)

Ν.Εγγονόπουλος. Ο Ποιητής και ο Φιλόσοφος.

Ο κατάλογος αυτός δεν μπορεί να είναι - και δεν είναι - οριστικός για εσάς. Είναι οι δικές μου προτάσεις . Ίσως ενα σημείο εκκίνησης, για να ξεκινήσουμε μια συζήτηση στην οποία έχουν μέρος οι απόψεις σας και οι δικές σας προτάσεις. Αυτό που σκέφτομαι είναι γιατί κάποιες ιστορίες αντέχουν στο χρόνο και συνεχίζουν να μας εμπνέουν και να μας συγκινούν εκατοντάδες και χιλιάδες χρόνια μετά την δημιουργία τους; Το να μοιραστώ αυτά τα διηγήματα μαζί σας είναι μια ανάγκη, που με ξεπερνά. Ίσως θέλω να ζήσετε και εσείς τις ίδιες συγκινήσεις που ένοιωσα διαβάζωντας τα. Ίσως θα ήθελα να μου προτείνετε  εσείς καινούργια μοτίβα συγκινήσεων με νέα διαβάσματα. Ποιός το ξέρει, ποιός το ξέρει, όπως λέει και το γνωστό τραγούδι και ένας νέος τίτλος βιβλίου της εποχής μας. Όποιος όμως το ξέρει και έχει όρεξη, ας το γράψει, εδώ στα σχόλια ή στα μηνύματα παρακάτω στη δεξιά στήλη. 

32. Σατυρικόν (Γάϊος Τίτος Πετρόνιος  -  1ος αι.) Το έργο περιέχει ένα μείγμα πεζογραφίας και στίχου (κοινώς γνωστό ως prosimetrum) με σοβαρά και κωμικά στοιχεία. και ερωτικά και παρακμιακά περάσματα. Οι κλασικοί μελετητές το περιγράφουν συχνά ως ρωμαϊκό μυθιστόρημα, χωρίς απαραίτητα να υπονοούν τη συνέχεια με τη σύγχρονη λογοτεχνική μορφή. Οι σωζόμενες ενότητες του αρχικού (πολύ μεγαλύτερου) κειμένου περιγράφουν λεπτομερώς τα παράξενα κατορθώματα του αφηγητή (Encolpius) και του σκλάβου του, ενός όμορφου δεκαεξάχρονου αγοριού. Είναι πλήρως διατηρημένο μυθιστόρημα και θεωρείται επίσης χρήσιμο στοιχείο για την γνωριμία του τρόπου με τον οποίο ζούσαν οι κατώτερες τάξεις κατά την πρώιμη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία.

33. Μεταμορφώσεις     (Οβίδιος - 1ος αι.) Ένα από τα ωραιότερα έργα στα οποία γίνεται σύνδεση λογικού ειρμού και φαντασίας, αλληγοριών που κρύβουν οι ιστορίες, αλλά και των "αιτιών" κάθε ιστορίας. Αφηγείται, συνδυασμένους μεταξύ τους, όλους εκείνους τους μύθους της ελληνικής και ρωμαϊκής αρχαιότητας που περιέχουν κάποιο στοιχείο μεταμόρφωσης, μια υπερφυσική μεταβολή της μορφής κάποιου προσώπου ή πράγματος σε κάποια άλλη. Θεοί και θνητοί, νύμφες και καταστάσεις συνδέονται άρτια, σ' ένα έργο που θεωρείται ότι αποτέλεσε την αιτία εξορίας του Οβίδιου από τον αυτοκράτορα Αύγουστο. Αποτελούν μία γέφυρα ανάμεσα στην Ελλάδα της αρχαιότητας και στην Ευρώπη, στον χριστιανισμό και το ρωμαϊκό και ελληνικό πάνθεον, δημιουργώντας έναν αρχικό θρησκευτικό συγκρητισμό.                                             

34. Ιστορίες (Τάκιτος, 100-110) Από τα δεκατέσσερα βιβλία σώζονται μόνο τα πρώτα τέσσερα και τα πρώτα 26 κεφάλαια του πέμπτου, αναφερόμενα στα γεγονότα του έτους 69 και των αρχών του 70.         Ο Τάκιτος εκτός από μεγάλος ιστορικός υπήρξε μέγιστος λογοτέχνης. Η ζωηρότατη απεικόνιση των προσώπων, η γνώση της ψυχολογίας της πολιτικής εξουσίας και πάνω απ' όλα το λαμπρό του ύφος, η ζωντάνια και ο σαρκασμός του, η επιγραμματικότητά και το εξαιρετικά συμπαγές των εννοιών του τον κατατάσσουν στην πρώτη γραμμή των Λατίνων συγγραφέων.                                                                                        

35. Χρονικά (Τάκιτος, 116) Αν και μεταγενέστερο των «Ιστοριών», περιλάμβανε προγενέστερα γεγονότα, από τις βασιλείες των Τιβερίου, Καλιγούλα, Κλαυδίου και Νέρωνα (14 - 68). Από τα δεκαέξι βιβλία λείπουν τα 7 έως 10, οι βασιλείες δηλ. των Καλιγούλα και Κλαυδίου, και μέρη των βιβλίων 5, 6, 11 και 16. Ο Τάκιτος θεωρεί τον ιστορικό σαν δικαστή που κρίνει τις πράξεις των πρωταγωνιστών. Όμως τις είδε μόνο από την συγκλητική, την αριστοκρατική πλευρά, παραβλέποντας την παρακμή τους και την μεταβολή των συνθηκών. Αγνόησε τα επιτεύγματα του Αυγούστου και καταδίκασε τον Τιβέριο επειδή εκμηδένισαν την ισχύ της Συγκλήτου. Θεωρεί ότι οι ηγεμόνες που καταδίωξαν την αριστοκρατία κατάντησαν τους Ρωμαίους «ένα συρφετό που αγαπά τις αλλαγές και είναι πάντα έτοιμος να συνταχθεί με τον ισχυρότερο». Ονομάσθηκε κατήγορος του παρελθόντος, αλλά δεν μπόρεσε να αιτιολογήσει πώς αυτός ο εφιαλτικός αιώνας που περιγράφει, η ανηθικότητα, η καταπίεση και η διαφθορά, οδήγησαν στην θαυμαστή, όπως και ο ίδιος παραδέχεται διακυβέρνηση των Αντωνίνων.

36. Καμά Σούτρα ( Βατσιαγιάνα - 2ος αι.) Το πρώτο συνθετικό Κάμα είναι ο θεός γιος του Βισνού και της Λάξμι, που προσωποποιεί τον ερωτικό πόθο. Οι Σούτρες είναι κείμενα, που συντάχθηκαν ύστερα από τις Βέδες και περιέχουν πρακτικές οδηγίες και αφορισμούς πάνω σε πλατιού εύρους ζητήματα, οικονομικά, πολιτικά, οικογενειακά, ερωτικά και δεν είναι θρησκευτικά κείμενα. Η θρησκευτική του σημασία μπορεί να προσεγγιστεί μόνο ως συνέχιση της Δημιουργίας μέσω της γενετήσιας πράξης.   Αφορά τη σεξουαλική διαπαιδαγώγηση και τις ανθρώπινες σχέσεις στην ινδική παράδοση. Αν και συχνά ερμηνεύεται μόνο ως οδηγός για τη σεξουαλικότητα, το έργο περιλαμβάνει πολλές πτυχές της κοινωνικής ζωής, της ερωτικής τέχνης, του γάμου και της κοινωνικής συμπεριφοράς. Αναλύει με διδακτικό τόνο τα διάφορα στάδια της αγάπης, της συζυγικής ζωής και των ηθικών αξιών που σχετίζονται με την επιθυμία και τις σχέσεις. Ινδολόγοι θεωρούν πως η κανονικοποίηση του σεξ εντάσσεται στην περί Ντάρμα (υφιστάμενη τάξη της φύσης και της κοινωνίας) άποψη των Ινδών                                                                     

37. Λιάνγκ και Ζου «The Butterfly Lovers» (διαφόρων συγγραφέων, 266-420) Ένας κινέζικος μύθος επικεντρώνεται γύρω από το τραγικό ειδύλλιο μεταξύ του Λιάνγκ και του Ζου. Επιλέχθηκε ως ένα από τα Τέσσερα Μεγάλα Παραμύθια της Κίνας στη δεκαετία του 1920. Τα άλλα ήταν ο Θρύλος του Λευκού Φιδιού (Baishezhuan), η Μενγκ Τζιάνγκ και ο Αγελάδα και η Υφαντική Υπηρέτρια (Niulang Zhinü). Έξι πόλεις στην Κίνα συνεργάστηκαν σε μια αίτηση για την ανακήρυξη τους ως αριστουργημάτων της πολιτιστικής κληρονομιάς της UNESCO, που υποβλήθηκε το 2006. "Την ημέρα του γάμου της Zhu με το Ma, οι δυνατοί άνεμοι εμποδίζουν τη γαμήλια πομπή να συνοδεύσει τη νύφη πέρα ​​από τον τάφο του Liang, ο οποίος βρίσκεται κατά τη διάρκεια του ταξιδιού. Η Zhu φεύγει από την πομπή για να της τιμήσει τον τάφο του Liang. Κατηφορίζει με πικρή απόγνωση και εκλιπαρεί να ανοίξει ο τάφος. Ξαφνικά, ο τάφος του Zhu ανοίγει με βροντή. Πέφτει με χαρά στον τάφο για να ενωθεί με τον Liang και τα πνεύματά τους αναδύονται με τη μορφή ενός ζευγαριού πεταλούδων και πετούν μακριά, για να μην χωριστούν ποτέ ξανά».

38. Δάφνις και Χλόη (Λόγγος Λέσβιος - 3ος αι.) Αποτελείται από 4 βιβλία. Εκλεπτυσμένη περιγραφή του έρωτα και της φύσης. Τίποτα δεν καλύπτεται με πέπλο και όμως το κάθε τι είναι γεμάτο μυστήριο. Είναι παράδειγμα του αρχαίου ελληνικού ποιμενικού μυθιστορήματος: σε έργα αυτού του είδους, όλα τα γεγονότα, καθώς και οι εμπειρίες των ηρώων, εκτυλίσσονται με φόντο περιγραφές της φύσης και πληθώρα λογοτεχνικών αναμνήσεων. Διαδραματίζεται σε μία παραλία της Λέσβου, όπου δύο βοσκοί βρίσκουν, υιοθετούν κι ανατρέφουν μαζί δύο έκθετα παιδιά, ένα αγόρι και ένα κορίτσι. Τα παιδιά φορούν πολλά κοσμήματα, δείγμα της καταγωγής τους. Τους δίνουν τα ονόματα Δάφνις και Χλόη. Όταν μεγαλώνουν τα παιδιά, αναλαμβάνουν τη βοσκή των κοπαδιών, ενώ η φλόγα της αγάπης αρχίζει να διαφαίνεται στις νεανικές τους καρδιές. Η ιστορία είναι γραμμένη σε ρυθμική πρόζα με κανονικές ποιητικές παρεμβολές που προκύπτουν αυθόρμητα στα πιο ποιητικά αποσπάσματα του κειμένου. Σε αντίθεση με άλλα αρχαία μυθιστορήματα, το στοιχείο της περιπέτειας δεν παίζει σημαντικό ρόλο. Ξεχασμένο στο Μεσαίωνα, αυτό το μυθιστόρημα έγινε ξανά διάσημο μόνο κατά τη διάρκεια της Αναγέννησης χάρη σε μια γαλλική μετάφραση.                       

39. Αἰθιοπικὰ ἢ τὰ περὶ Θεαγένην καὶ Χαρίκλειαν (Ηλιόδωρος ο Εμεσηνός (Χομς) - Μέσα ή 2ο μισό 3ου αι.) Διηγείται τον έρωτα μεταξύ του νεαρού Θεαγένη, άρχοντα της Θεσσαλίας, και της πανέμορφης Χαρίκλειας, κόρης του βασιλιά της Αιθιοπίας. Ο Θερβάντες τα αναφέρει ως πρότυπο. Απόσπασμά τους αναφέρεται από τον Σαίξπηρ στη "Δωδεκάτη νύχτα", από τον Ραμπελέ στον "Γαργαντούα" ενώ ο Ρακίνας αντλεί έμπνευση από αυτά. Αποτελείται από 10 βιβλία και ξεχωρίζει για τη γρήγορη διαδοχή των γεγονότων, την ποικιλία των χαρακτήρων του, τις ζωντανές περιγραφές τόπων και σκηνικών, τον απλό, κομψό τρόπο γραφής του και τη δραματική ένταση. Αλλά το πιο αξιοσημείωτο είναι ότι το μυθιστόρημα αρχίζει στη μέση της ιστορίας και η πλοκή λύνεται με διάφορους χαρακτήρες να περιγράφουν τις προηγούμενες περιπέτειές τους σε αναδρομικές αφηγήσεις ή διαλόγους, οι οποίοι τελικά δένουν μεταξύ τους.                                                                                                           

40. Οι ιστορίες των Πουράνας (ανωνύμων, 300-1500) Είναι μια σειρά από ινδικά κείμενα που αναφέρονται στους θεούς, τους ήρωες και τις αρχές του κόσμου, σύμφωνα με τις διάφορες θρησκευτικές παραδόσεις της Ινδίας. Τα Πουράνας είναι καθοριστικά για την Ινδική θρησκευτική σκέψη, προσφέροντας μύθους και διδασκαλίες που σχετίζονται με την δημιουργία του κόσμου, τις θρησκευτικές τελετές και τις ηθικές αξίες. Υπάρχουν 18 μεγάλα και 18 μικρά Πουράνας, με περισσότερους από 400.000 στίχους. Οι πρώτες εκδοχές διαφόρων Πουράνας πιθανό να συντέθηκαν μεταξύ 3ου και 10ου αιώνα. Ενώ δεν απολαμβάνουν την εξουσία γραφών του Ινδουισμού, θεωρούνται παραδόσεις προερχόμενες από τις Βέδες και διαμόρφωσαν τον Ινδουισμό περισσότερο από αυτές, παρέχοντας μια «πολιτιστική σύνθεση» στην ομογενοποίηση και ενσωμάτωση των διαφορετικών πεποιθήσεων ενός μεγάλου αριθμού τοπικών παραδόσεων, ηθών και εθίμων στο βεδικό-βραχμανικό πλαίσιο. Ενώ όλα τα Πουράνας υμνούν πολλούς διαφορετικούς θεούς και θεές, ο δογματισμός τους είναι πολύ λιγότερος από ό,τι υποτίθεται και οι θρησκευτικές τους πρακτικές θεωρούνται σύμφωνες με τις Βεδικές γραφές.                                                                                                

41. Σακουντάλα «Shakuntala» (Καλιντάσα - 4ος αι.) Υπάρχουν δύο διαφορετικές ιστορίες της ζωής της Σακουντάλα. Η πρώτη είναι αυτή που περιγράφεται στο Mahabharata, ένα από τα δύο μεγάλα ινδουιστικά έπη. Η δεύτερη έχει προσαρμοστεί ως θεατρικό έργο από τον ποιητή Καλιντάσα. Ρομαντικό θεατρικό έργο σε πέντε πράξεις, που εξιστορεί τον έρωτα του βασιλιά της Ινδίας Ντουσυάντα, οποίος αποπλανεί τη θετή κόρη (Σακουντάλα) ενός σοφού ερημίτη, την εγκαταλείπει όμως εξαιτίας κάποιας κατάρας, υπερνικά αργότερα την κατάρα και ξανασμίγει στον ουρανό με τη γυναίκα του και το γιο του, καρπό του έρωτά τους - Το τελειότερο επίτευγμα της ινδικής λογοτεχνίας και (κατά τον Γκαίτε) ένα από τα καλύτερα της παγκόσμιας δραματουργίας.                                                                                                            

42. O μύθος του ουράνιου τόξου-φιδιού της Αυστραλίας «Rainbow Serpent / Snake» (διαφόρων, 500-1500) Λαϊκό παραμύθι για μια κοινή θεότητα που θεωρείται ως ο Δημιουργός. Ο μύθος υπάρχει στην κουλτούρα των Αβορίγινων για πολύ καιρό οι παλαιότερες γνωστές βραχογραφίες που απεικονίζουν το Φίδι του Ουράνιου Τόξου είναι τουλάχιστον 6 χιλιάδων ετών. Σε αντίθεση με τις άλλες θεότητες, το Φίδι του Ουράνιου Τόξου δεν έχει ανθρώπινη μορφή και παραμένει με τη μορφή ζώου. Είναι καθολικό μοτίβο για την τέχνη και τη θρησκεία των Αβορίγινων. Η αρχετυπική μητέρα θεά, το Φίδι του Ουράνιου Τόξου δημιουργεί τη γη και ποικιλομορφία για τους Αβορίγινες. Το φίδι θεωρείται ως δωρητής ζωής μέσω της σύνδεσής του με το νερό, αλλά μπορεί να είναι μια καταστροφική δύναμη. Όταν το ουράνιο τόξο φαίνεται στον ουρανό, λέγεται ότι είναι το Φίδι του Ουράνιου Τόξου που κινείται από μια πηγή σε άλλη. Το όνομα επινοήθηκε από τον ανθρωπολόγο Alfred Radcliffe-Brown, που παρατήρησε ότι η ίδια έννοια εμφανίζεται με διαφορετικά ονόματα μεταξύ των φυλών των Αβορίγινων. Αξιοσημείωτο είναι ότι ενώ οι δυτικοί μύθοι που έχουν ελληνορωμαϊκή ή σκανδιναβική προέλευση χωρίζουν το χρόνο σε παρελθόν, παρόν και μέλλον για τους Αβορίγινες ο χρόνος είναι ενιαίος, πάντα και παντού, παρελθόν, παρόν και μέλλον δεν ξεχωρίζονται. Η εθνογραφική καταγραφή δείχνει ότι είναι ένας οικουμενικός πολιτισμός που έχει ανεπαρκώς μελετηθεί.        

Ο άνεμος σε κέρδισε παντοτινά

 

Birth of Venus by Fritz Zuber-Buhler (1877)

Φώναξα το όνομά σου στον άνεμο

για να σε ξεχάσω,

νόμιζα ότι απελευθερώθηκα

από τo πάθος μου 

και την ανάμνησή σου

 

Όμως δεν υπολόγισα σωστά,

ο άνεμος ερωτεύτηκε

το χαμόγελό και το κορμί σου

τα νάζια και τα παιχνίδια σου

την ομορφιά και το μυαλό σου

 

Και όταν φυσάει

σορόκος ή μαΐστρος, γαρμπής ή λεβάντης,

αν και δεν έχει σημασία από που,

εμπλέκει τα σύννεφα σε ένα τρελό χορό

και τους δίνει τη μορφή σου

 

Να σε ξεχάσω δεν μπορώ

όταν γίνεται αυτό,

απελπισμένα σε φωνάζω πίσω

αλλά είναι πλέον αργά

ο άνεμος σε κέρδισε παντοτινά.

Η λογοτεχνική και αισθητική αξία τριών έργων των Σουν Τζου, Ηρόδοτου και Αριστοτέλη

ChatGPT Image 

Η αρχαία σκέψη, είτε προέρχεται από την Ανατολή είτε από την Δύση, άφησε έργα που δεν περιορίζονται στη χρηστική τους αξία, αλλά αναδεικνύονται σε λογοτεχνικά δημιουργήματα. Η Τέχνη του Πολέμου του Σουν Τζου, οι Ιστορίες του Ηροδότου και τα Ηθικά Νικομάχεια του Αριστοτέλη αποτελούν χαρακτηριστικά παραδείγματα κειμένων που, ενώ ανήκουν αντίστοιχα στη στρατηγική, στην ιστοριογραφία και στη φιλοσοφία, διακρίνονται για το ύφος, τις εικόνες, την αφηγηματική τους δύναμη και τη διαχρονικότητά τους. Στο πλαίσιο αυτό, μπορούμε να τα δούμε όχι μόνο ως εγχειρίδια γνώσης, αλλά και ως λογοτεχνικά έργα που συνδυάζουν τη σκέψη με την καλλιτεχνική έκφραση.

Η τέχνη του πολέμου (Σουν Τζου - 475 π.Ε.)
Αποτελεί στρατιωτικό εγχειρίδιο, ωστόσο διαθέτει έντονα λογοτεχνικά χαρακτηριστικά που το καθιστούν έργο διαχρονικό. Καταρχάς, η γλώσσα του είναι πυκνή, αφοριστική και συμβολική, οι κανόνες του πολέμου παρουσιάζονται μέσα από αλληγορίες και εικόνες που υπερβαίνουν τον στενό στρατιωτικό χώρο. Για παράδειγμα, η χρήση φυσικών μεταφορών, όπως το νερό που προσαρμόζεται στο έδαφος, δίνει ποιητική διάσταση στη στρατηγική και δείχνει πως η σοφία βρίσκεται στην ευελιξία. Παράλληλα, η δομή είναι συστηματική, με κεφάλαια που παραπέμπουν σε διάλογο ανάμεσα στη θεωρία και την πράξη, θυμίζοντας φιλοσοφικό έργο. Η ηθική διάσταση ενισχύει την λογοτεχνική σημασία: ο πόλεμος παρουσιάζεται όχι μόνο ως τεχνική, αλλά και ως ζήτημα ανθρώπινης συμπεριφοράς, όπου η ευφυΐα, η πειθαρχία και η μετριοπάθεια υπερισχύουν της βίας. Η αινιγματική και συμβουλευτική γραφή θυμίζει σοφιολογικά κείμενα της αρχαιότητας, τα οποία συνδύαζαν πρακτικές οδηγίες με φιλοσοφική θεώρηση. Έχει συνθετικός λόγο με αφηγηματική ροή, αποφθεγματικές φράσεις και παραβολές (π.χ. «γνώθι τον εχθρό») που δημιουργούν ποιητική προσέγγιση. Η ρητορική δομή (πρόλογος-ανάπτυξη-επιλογή) προεικονίζει το δοκιμιακό μυθιστόρημα, ενώ η επαναληπτική ρυθμική γραφή λειτουργεί ως μουσική υπόκρουση. Έτσι, η Τέχνη του Πολέμου δεν είναι απλά στρατιωτικό εγχειρίδιο, αλλά και λογοτεχνικό έργο με αφηγηματική δύναμη, πλούσιο σε εικόνες, ρυθμό και διαχρονικά μηνύματα που το καθιστούν κλασικό.

Ιστορίες (Ηρόδοτος - 450 π.Ε.)
Θεωρούνται το πρώτο μεγάλο ιστοριογραφικό έργο, όμως η λογοτεχνική τους διάσταση είναι εξίσου σημαντική. Ο Ηρόδοτος δεν περιορίζεται σε ψυχρή καταγραφή γεγονότων, αλλά χρησιμοποιεί αφηγηματικές τεχνικές που παραπέμπουν στη λογοτεχνία. Ενσωματώνει μύθους, θρύλους και παραδόσεις, δίνοντας έμφαση στο θαυμαστό και στο παράδοξο, ενώ οι περιγραφές του έχουν ζωντάνια και πλούτο εικόνων. Χαρακτηριστικό είναι το αφηγηματικό πλαίσιο, όπου συνδυάζονται λεπτομέρειες για λαούς, έθιμα και γεωγραφία με πολεμικές διηγήσεις. Η παρουσία διαλόγων, η δραματοποίηση γεγονότων και η έντονη περιγραφή ηθών προσδίδουν σχεδόν επικό χαρακτήρα. Ο ίδιος εμφανίζεται συχνά ως αφηγητής που μεταφέρει μαρτυρίες τρίτων, δίνοντας πολυφωνία στο κείμενο. Επιπλέον, η εναλλαγή ανάμεσα στο πραγματικό και το μυθικό, στο λογικό και το θαυμαστό, ενισχύει την αίσθηση μιας αφήγησης που επιδιώκει όχι μόνο την αλήθεια αλλά και την αισθητική απόλαυση. Το έργο έχει πρωτότυπη ιστοριογραφική αφήγηση, συνδυάζει ανέκδοτα, λαϊκούς θρύλους και δημοκοπικές σκηνές κωμωδίας. Οι χαρακτήρες ζωντανεύουν μέσα από εσωτερικούς μονολόγους και διάλογους, ενώ η πολυφωνική δομή προοιωνίζει το μοντέρνο μυθιστόρημα. Έτσι, οι Ιστορίες συνδυάζουν την ακριβή παρατήρηση με την τέχνη της αφήγησης, προαναγγέλλοντας τη μελλοντική λογοτεχνική αξία της ιστοριογραφίας. Ο Ηρόδοτος, επομένως, δεν είναι μόνο «πατέρας της Ιστορίας», αλλά και δημιουργός ενός λογοτεχνικού έργου που γοητεύει με τη ροή και την εκφραστικότητά του.

Ηθικά Νικομάχεια (Αριστοτέλης - 340 π.Ε.)
Είναι φιλοσοφικό έργο με συστηματική ανάλυση της ανθρώπινης ηθικής, ωστόσο παρουσιάζει και έντονα λογοτεχνικά στοιχεία. Η γραφή είναι διαλογική, με ερωτήσεις και απαντήσεις που θυμίζουν ζωντανή συζήτηση. Ο τρόπος αυτός δημιουργεί αφηγηματική ροή, δίνοντας στο κείμενο θεατρικότητα. Οι έννοιες αποδίδονται συχνά μέσα από παραδείγματα, μεταφορές και εικόνες, όπως η παρομοίωση της αρετής με «μέσο» ανάμεσα σε δύο άκρα, γεγονός που προσδίδει στο έργο συμβολικό και ποιητικό χαρακτήρα. Παράλληλα, η αναζήτηση του «ευ ζην» παρουσιάζεται όχι μόνο ως φιλοσοφική ανάλυση, αλλά και ως υπαρξιακή αφήγηση, όπου ο άνθρωπος αναζητά τον σκοπό και την πληρότητά του. Το ύφος είναι ρητορικό, πειστικό, και εμπλουτισμένο με λογικά επιχειρήματα που δίνουν ένταση και ρυθμό στο κείμενο. Η ηθική φιλοσοφία, με τη χρήση εννοιών όπως ευδαιμονία, αρετή και φρόνηση, αποδίδεται με τρόπο που υπερβαίνει την ψυχρή θεωρία, αγγίζοντας τη λογοτεχνική διάσταση της ανθρώπινης εμπειρίας. Είναι μεν φιλοσοφικός διάλογος αλλά με δραματική ατμόσφαιρα, οι ερωταποκρίσεις δημιουργούν πλαίσιο αφήγησης, ενώ οι παραβολές (π.χ. «η αρετή ως τέχνη») λειτουργούν ως μίνι-ιστορίες μέσα στο έργο. Η ρητορική οργάνωση και η γλωσσική ευφυία προσδίδουν λογοτεχνικότητα στο δοκίμιο. Έτσι, τα Ηθικά Νικομάχεια είναι και λογοτεχνικό έργο, όπου η γλώσσα, η δομή και η εκφραστική δύναμη συνθέτουν μια αφήγηση περί της ουσίας της ζωής.

Συνοψίζοντας, τα τρία αυτά κείμενα φανερώνουν ότι τα όρια ανάμεσα στη φιλοσοφία, την ιστοριογραφία και τη στρατηγική με τη λογοτεχνία δεν είναι απόλυτα. Η δύναμη της αφήγησης, η χρήση συμβολικών εικόνων, η ρητορική και η ποιητική διάσταση του λόγου μετατρέπουν τη γνώση σε τέχνη του λόγου. Είτε πρόκειται για τη σοφία του Σουν Τζου, είτε για τις αφηγήσεις του Ηροδότου, είτε για τις αναλύσεις του Αριστοτέλη, ο αναγνώστης έρχεται αντιμέτωπος με κείμενα που διδάσκουν αλλά και συγκινούν. Αυτός ο συνδυασμός είναι που χαρίζει στα έργα αυτά τη διαχρονικότητά τους και τα καθιστά πολύτιμα τόσο για τη γνώση όσο και για την αισθητική τους αξία.

Προτάσεις ανάγνωσης (22-31)

 Σημ: Όταν υπάρχει πρόβλημα στην εμφάνιση των κειμένων επιλέξτε πρόγραμμα περιήγησης Google Chrome

“Τι όμορφο που είναι ένα βιβλίο, που επινοήθηκε για να πιάνεται στο χέρι, ακόμη και στο κρεβάτι, ακόμη και μέσα σε μία βάρκα, ακόμη και εκεί όπου δεν υπάρχουν ηλεκτρικές πρίζες, ακόμη κι αν έχει αποφορτιστεί κάθε μπαταρία και αντέχει τα σημάδια και τα τσαλακώματα, μπορεί να αφεθεί να πέσει καταγής ή να παρατηθεί ανοιγμένο στο στήθος ή στα γόνατα όταν μας παίρνει ο ύπνος, μπαίνει στην τσέπη, φθείρεται, καταγράφει την ένταση, την επιμονή ή τον ρυθμό των αναγνώσεών μας, μας υπενθυμίζει (αν φαίνεται πολύ καινούργιο ή άκοπο) ότι δεν το διαβάσαμε ακόμη…” (Ουμπέρτο Έκο)

22. Συμπόσιο (Πλάτων - Μετά το 385 π.Ε.) Θεωρείται ένας από τους καλύτερους διαλόγους και ένα από τα ωραιότερα δημιουργήματα της αρχαίας λογοτεχνίας. Χωρίζεται σε τρία αυτοτελή μέρη: εισαγωγή και οι πέντε λόγοι Περί έρωτος, ο λόγος του Σωκράτη και στο τρίτο η είσοδος και ο λόγος του Αλκιβιάδη. Έρωτας: είναι πάντα φτωχός και κάθε άλλο παρά απαλός και τρυφερός, όπως νομίζουν οι πολλοί, αλλά σκληρός και ακατάστατος και ανυπόδητος και άστεγος, πάντα με τη φτώχεια σύντροφος. Είναι επίβουλος στους όμορφους και στους καλούς, όντας ανδρείος και φιλοκίνδυνος και σφριγηλός, δεινός κυνηγός, πάντα πλέκοντας κάποια σχέδια κι επιθυμητής της φρόνησης και είναι άξιος και να εύρει φιλοσοφώντας σ΄όλη του τη ζωή, δυνατός γοητευτής και φαρμακευτής και σοφιστής. Και ούτε σαν αθάνατος είναι από τη φύση του ούτε σαν θνητός, αλλά μέσα στην ίδια ημέρα πότε ανθίζει και ζη, όταν εύρει αφθονία, πότε πάλιν πεθαίνει και πάλιν ξαναγεννιέται, γιατί το έχει από τη φύση του. Και ό,τι κερδίζει πάντα το χάνει έτσι που μήτε άπορος είναι ποτέ ο Έρως μήτε πλούσιος. Και πάλιν είναι ανάμεσα στη σοφία και στην αμάθεια.                                                                                                   

23. Πολιτεία (Πλάτων - 380-374 π.Ε.)  Έχει ασκήσει μεγάλη επιρροή τόσο στη φιλοσοφία, όσο και στην πολιτική θεωρία. Ασχολειται με το όραμα και τον χαρακτήρα μιας πολιτικής κοινωνίας, δηλαδή το πολίτευμά της. Χωρίζεται σε 10 βιβλία. Ο διαχωρισμός δεν προέρχεται από τον Πλάτωνα αλλά από τους μεταγενέστερους μελετητές. Ο Μπέρτραντ Ράσελ χωρίζει σε τρία τμήματα την Πολιτεία του Πλάτωνα: Βιβλία 1-5: περιγραφή της Ιδεώδους Πολιτείας, ξεκινώντας από την προσπάθεια ορισμού της δικαιοσύνης - Βιβλία 6-7: οι φιλόσοφοι κρίνονται ως οι ιδανικοί άρχοντες της Πολιτείας, ορισμός του φιλοσόφου - Βιβλία 8-10: μορφές διακυβέρνησης, πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα. Η ιδεώδης πολιτεία χαρακτηρίζεται από τέσσερις αρετές: σοφία, ανδρεία, σωφροσύνη και δικαιοσύνη. Ο κάθε ένας στην κοινωνία κάνει αυτό που χρειάζεται, ανάλογα με τον ρόλο του μέσα σε αυτήν, χωρίς να εμποδίζει τη λειτουργία των άλλων και να ξεφεύγει από τα πλαίσια που έχουν οριστεί για τον ίδιο, χωρίς δηλαδή να είναι πολυπράγμων.                                                                                                 

24. Νόμοι (Πλάτων - Πριν το 347 π.Ε.) Ο τελευταίος και εκτενέστερος διάλογος που γράφτηκε προς το τέλος της ζωής του,  μετά το τρίτο ταξίδι του στη Σικελία. Είναι ο μοναδικός διάλογος όπου δεν συμμετέχει ο Σωκράτης. Αποτελείται από δώδεκα βιβλία με τρεις συνδιαλεγόμενους άνδρες. Εξελίσσεται στην Κρήτη, όπου οι τρεις περιπατητικοί συζητητές κατευθύνονται από την Κνωσσό στο σπήλαιο και το ναό του Δία, κάνοντας την πορεία του βασιλιά και νομοθέτη της Κρήτης Μίνωα, όταν συνάντησε τον πατέρα του Δία, σύμβουλο στο νομοθετικό του έργο. Με αυτό το έργο ο Πλάτωνας θέλησε να γεφυρώσει κάπως το χάσμα, που χωρίζει την ιδεατή πολιτεία του από την πραγματική ελληνική πολιτεία. Αυτό είναι το βαθύτερο νόημα και από αυτό προσδιορίζεται το περιεχόμενό του. Σημαντική είναι η αναφορά στην εντελώς απομυθοποιημένη ερμηνεία της Θεολογίας, αλλά και στην αιτιολόγηση των κανόνων θέσπισης του θετού δικαίου. Όπου δεν μπορεί να επιβληθεί (να κυβερνά) ο νους ως μόνος άρχων των πάντων, που δεν επιτρέπεται να είναι κανενός δούλος ή υπήκοος, μόνο ένα υποκατάστατο υπάρχει, η θέσπιση του νόμου. Οι περισσότεροι σχολιαστές της πλατωνικής Πολιτείας αποτρέπουν την ανάγνωση του έργου ως "εγχειρίδιο καλής διακυβέρνησης"

25. Ανάβασις (Ξενοφών - 370 π.Ε.) Αυτοβιογραφικό και ιστορικό διήγημα. Περιγράφει τη συμμετοχή σώματος 13.000 Ελλήνων μισθοφόρων ανάμεσα στους οποίους 700 Σπαρτιάτες, από τη στιγμή που εντάχθηκαν στον στρατό του Κύρου και συμμετείχαν στην εκστρατεία εκείνου κατά του αδελφού του Αρταξέρξη και ειδικότερα στη μάχη στα Κούναξα το 401 π.Ε. Μετά τον θάνατο του Κύρου, ο Αρταξέρξης εκτέλεσε τους Έλληνες στρατηγούς. Το υπόλοιπο Ελληνικό στράτευμα βρέθηκε ακέφαλο εν μέσω εκατοντάδων χιλιάδων εχθρών. Εξέλεξε νέους στρατηγούς, μεταξύ των οποίων και ο νεαρός Ξενοφών, και μαχόμενο ακολούθησε μία περιπετειώδη επιστροφή από τη Μικρά Ασία και τις Ποντιακές Άλπεις προς τη Μαύρη Θάλασσα, η λεγόμενη «κάθοδος των μυρίων».                                                                                                  

26. The Panchatantra (Vishnu Sharma - Πριν το 300 π.Ε.) Ινδική συλλογή αλληλένδετων ζωικών μύθων σε σανσκριτικό στίχο και πεζογραφία, που χρονολογείται στο 300, αλλά οι μύθοι είναι πιθανότατα πολύ πιο αρχαίοι. Είναι πιθανότατα ένα ινδουιστικό κείμενο που βασίζεται σε προφορικές παραδόσεις με «μύθους ζώων που είναι τόσο παλιοί όσο μπορούμε να φανταστούμε». Είναι «σίγουρα το πιο συχνά μεταφρασμένο λογοτεχνικό προϊόν της Ινδίας» και αυτές οι ιστορίες είναι από τις πιο γνωστές στον κόσμο. Υπάρχει μια έκδοση του Panchatantra σχεδόν σε όλες τις κύριες γλώσσες της Ινδίας, και επιπλέον 200 εκδόσεις του κειμένου σε περισσότερες από 50 γλώσσες σε όλο τον κόσμο. Μια εκδοχή έφτασε στην Ευρώπη τον 11ο αιώνα. "...πριν από το 1600 υπήρχε στα Ελληνικά, Λατινικά, Ισπανικά, Ιταλικά, Γερμανικά, Αγγλικά, Παλαιοσλαβονικά, Τσεχικά και ίσως σε άλλες σλαβονικές γλώσσες. Το εύρος του έχει επεκταθεί από την Ιάβα έως την Ισλανδία." (Edgerton -1924)                       

27. Το μυθιστόρημα του Νίνου και της Σεμίραμις  (άγνωστου τέλος 2ου - Αρχές 1ου αι. π.Ε.) Θεωρείται ο πρόδρομος του σύγχρονου μυθιστορήματος και έχει σωθεί αποσπασματικά. Δύο πάπυροι με αποσπάσματα του έργου βρέθηκαν στην Αίγυπτο στα τέλη του 19ου αιώνα και δημοσιεύτηκαν το 1893. Αργότερα, βρέθηκε ένα άλλο απόσπασμα, που δημοσιεύτηκε το 1945. Οι πάπυροι φυλάσσονται στο Βερολίνο, τη Γενεύη και το Κάϊρο. Οι ήρωες - ερωτευμένα ξαδέρφια, αποφασίζουν να απευθυνθούν   ο καθένας στη μητέρα του άλλου, ζητώντας να επισπευσθεί ο γάμος τους. Ο Νίνος διαμαρτύρεται για την αδικία των εθίμων που απαγορεύουν σε κορίτσια κάτω των 15 ετών να παντρεύονται (η Σεμίραμις είναι 13 ετών), εκφράζει τους φόβους του για τις ιδιοτροπίες της μοίρας, που μπορεί να βλάψουν τα συμφέροντα του βασιλείου που απαιτούν τεκνοποίηση. Γι' αυτό ο Νίνος ζητά να επιταχυνθεί ο γάμος. Η Σεμίραμις ξεκαθαρίζει στη θεία της ότι θέλει να της πει κάτι, αλλά δεν μπορεί να αρθρώσει ούτε μια λέξη...                                                                                                

28. Περί της φύσεως των πραγμάτων «De rerum natura»  (Τίτος Λουκρήτιος Κάρος 57 π.Ε.) Ο στόχος του έργου ήταν να απαλλάξει το νου των ανθρώπων από την προκατάληψη και το φόβο του θανάτου. Για να το πετύχει αυτό αναπτύσσει διεξοδικά τις θέσεις του Επίκουρου, τον οποίον και αποθεώνει. Η διάσωση όλων των κειμένων του ποιήματος είναι αξιοσημείωτο γεγονός, δεδομένης της εχθρότητας της χριστιανικής Εκκλησίας, η οποία και ήταν το μόνο μέσο μετάδοσης για λατινικά κείμενα σχετικά με τον Λουκρήτιο και τον Επίκουρο. Παρά ταύτα, τα διασωθέντα κείμενα είναι συνήθως παραποιημένα και έχουν γίνει επίπονες προσπάθειες για την αποκατάστασή τους.                                  

29. Ελεγείες Ι-IV (Σεξτος Προπέρτιος  - Από το 30 π.Ε. και μετά).  Αμφιταλαντεύεται ανάμεσα στο ρεαλισμό και το ρομαντισμό. Το ύφος του σημαδεύεται από φαινομενικά απότομες μεταπτώσεις και είναι πολύ υπαινικτικό.  Στην Ελεγεία της Κορνηλίας (IV.xi) αυτή συμβουλεύει τον άνδρα της πώς να είναι ένας καλός πατέρας μετά το θάνατό της: «Και αν ποτέ θρηνείς, μην τα αφήνεις να δουν, παρά όταν έρχονται σιμά σου, παραπλάνησε τα φιλιά τους με στεγνά μάγουλα! Να είσαι ήσυχος σε άυπνες νύχτες που πέρασες σκεπτόμενος ότι σου λείπω και με συχνά όνειρα να σου φαίνεται πως βλέπεις το πρόσωπό μου. Και όταν μιλάς μόνος σου στο πορτραίτο μου, κάνε κάθε σου λόγο πιστεύοντας πως θ' απαντήσω» - Για τη φλογερή Κυνθία επίσης, ο ποιητής δεν φοβάται το θάνατο, αλλά ότι θα χάσει την Κυνθία («καμιά αγάπη δεν είναι ποτέ αρκετά μακρόχρονη» - I.xix ). Περιγράφει πως τον εμπνέει να γράψει: «Ας πούμε ότι βγαίνει αστράφτοντας με μετάξια από την Κω, το Κώον της φόρεμα μιλά για ένα τόμο (τον εμπνέει να γράψει ο ίδιος)... ή πάλι αν σφαλίσει τα βλέφαρα σε επιθυμητό ύπνο, έχω χίλιες νέες ιδέες για ποιήματα. Αν πάλι παλεύει μαζί μου γυμνή, ε, τότε σωρεύουμε μακροσκελείς Ιλιάδες. Απ' ό,τι μπορεί να κάνει ή να πει, ένα έπος γεννιέται, μεγάλο, από το τίποτα» (II.i).                                                                                                   

30. Αινειάς (Βιργίλιος, 29–19 π.Ε.) Δημιούργησε έναν ιδρυτικό μύθο - εθνικό έπος για την κοσμοκράτειρα Ρώμη. Έχει χαρακτήρα ανεξάρτητο από τον Όμηρο και παρά την μίμηση είναι συνάμα νέο και προσωπικό δημιούργημα. Τα πρώτα 6 βιβλία αφηγούνται τις περιπλανήσεις του Αινεία από την Τροία μέχρι την άφιξή του στην Ιταλία, ενώ τα άλλα 6 τον πόλεμο μεταξύ των αφιχθέντων Τρώων και των ντόπιων. Στο έπος αναφέρονται  η Διδώ (που από τη Τύρο πήγε στη Κύπρο και από εκεί στις ακτές της Αφρικής όπου ίδρυσε τη Καρχηδόνα) το Δάλι της Κύπρου, ο Παλαμήδης (Για τον Παλαμήδη δείτε εδώ) και οι Δρύοπες της Εύβοιας. Υποδειγματικά για την αισθητική τους αρτιότητα παραμένουν τα σημεία εκείνα στα οποία αναπτύσσονται ορισμένα ειδυλλιακά μοτίβα και εξυμνούνται τα αισθήματα εκείνα που επιλύουν ο θάνατος και η αδυσώπητη μοίρα. Από τα ωραιότερα χωρία θεωρούνται εκείνα όπου περιγράφεται ο τάφος του Πολυδώρου που στάζει αίμα και εκείνο όπου τα πλοία των Τρώων μεταμορφώνονται σε θαλάσσιες Νύμφες.                                                                                                       

31. Από την ίδρυση της πόλης «Ab Urbe Condita» (Τίτος Λίβιος - λίγα χρόνια π.Ε. έως λίγα χρόνια αργότερα) Από τα 142 βιβλία σώζονται τα πρώτα 10 και από το 21ο μέχρι το 45^ο. Ο Τίτος Λίβιος επιθυμούσε να γράψει την ιστορία της Ρώμης από τις μυθικές αρχές της για τις οποίες δεν ασκεί καμία κριτική, μέχρι τις μέρες του. Όσο προχωράει, η διήγηση του γίνεται όλο και πιο λεπτομερής καθώς το υλικό του γίνεται πλουσιότερο και πιο αξιόπιστο. Με δύο μέσα καταφέρνει να κρατήσει ζωντανούς τους ήρωες του: Με την σκιαγράφηση των χαρακτήρων τους και με τις αγορεύσεις τους. Ο αναγνώστης κατατοπίζεται χωρίς να προβάλλεται το πρόσωπο του αφηγητή. Το ύφος του χαρακτηρίστηκε “lactea ubertas” (ρέων σαν το γάλα). Αυτό σήμαινε ότι ήταν πλούσιο, λείο και αδιατάραχτο και ποικίλει από περίτεχνες, λεκτικές και φραστικές κατασκευές μέχρι την στεγνή απλότητα, ανάλογα με τα γεγονότα που έχει να αφηγηθεί.

Πηγές πληροφόρησης & φωτό για τα παραπάνω και όσες δημοσιεύσεις ακολουθήσουν είναι τα ίδια τα λογοτεχνικά έργα αλλά και η Wikipedia 

Τρία θεατρικά έργα για τις διαφορετικές όψεις της ανθρώπινης μοίρας: Ηλέκτρα (Σοφοκλή), Βάκχαι, Οιδίπους επί Κολωνώ.

Νίκος Χατζηκυριάκος - Γκίκας.  Μαινάδες 1970

Συνολικά, τα τρία έργα αποτυπώνουν τρεις διαφορετικές όψεις της ανθρώπινης μοίρας: την ανυποχώρητη διεκδίκηση δικαιοσύνης (Ηλέκτρα), την τιμωρία της ύβρεως (Βάκχαι), και την μεταμόρφωση του πάθους σε λύτρωση (Οιδίπους επί Κολωνώ).

Ηλέκτρα (Σοφοκλής - 409 π.Ε) Εστιάζει στην έννοια της δικαιοσύνης και του χρέους προς τον πατέρα και την οικογενειακή τιμή. Το έργο αναδεικνύει το ατομικό ηθικό σθένος και την αφοσίωση στο καθήκον, ακόμη και αν η εκδίκηση σημαίνει αιματοχυσία. Αποτελεί μια από τις πλέον χαρακτηριστικές τραγωδίες του αρχαίου ελληνικού θεάτρου, γραμμένη προς το τέλος της ζωής του ποιητή. Παρά την απουσία των θεών από τη σκηνή, η ιδέα της θείας δικαιοσύνης αιωρείται. Η πράξη της εκδίκησης φαίνεται σαν χρέος προς τον Δία και τους άγραφους νόμους. Το έργο αντλεί το θέμα του από τον κύκλο των Ατρειδών, εστιάζοντας στη μορφή της Ηλέκτρας, κόρης του Αγαμέμνονα και της Κλυταιμνήστρας. Η τραγωδία ξεκινά μετά τη δολοφονία του Αγαμέμνονα από τη σύζυγό του και τον εραστή της, Αίγισθο, και αναπτύσσεται γύρω από την αναμονή της εκδίκησης και την επιμονή της Ηλέκτρας να τιμωρηθούν οι φονείς του πατέρα της.

Η Ηλέκτρα παρουσιάζεται ως μια γυναίκα γεμάτη πάθος και δύναμη, που παραμένει ακλόνητη στην αφοσίωσή της στον νεκρό πατέρα της και στην ανάγκη να αποδοθεί δικαιοσύνη. Παρουσιάζεται ως γυναίκα-σύμβολο αφοσίωσης και αδιάλλακτης επιμονής. Δεν διστάζει μπροστά στην προσωπική της δυστυχία, αν αυτό σημαίνει ότι θα αποδοθεί δικαιοσύνη. Ζει σε καθεστώς καταπίεσης στο παλάτι των Μυκηνών, περιφρονημένη από τη μητέρα της και τον Αίγισθο, ενώ η αδελφή της, Χρυσόθεμις, προτείνει μια πιο μετριοπαθή και συμβιβαστική στάση. Η Ηλέκτρα όμως απορρίπτει κάθε προοπτική υποταγής και προβάλλει ως τραγική μορφή της ανυποχώρητης αλήθειας και αξιοπρέπειας.

Η επιστροφή του Ορέστη, του αδελφού της, σηματοδοτεί την κορύφωση του δράματος. Με τη βοήθεια του παιδαγωγού του, εμφανίζεται αρχικά μεταμφιεσμένος, ανακοινώνοντας ψευδώς τον θάνατό του, ώστε να αιφνιδιάσει την Κλυταιμνήστρα και τον Αίγισθο. Το σχέδιο στέφεται με επιτυχία: η μητέρα θανατώνεται από τον ίδιο τον Ορέστη, και το έργο καταλήγει με τον θρίαμβο της εκδίκησης. Ωστόσο, πίσω από τον θρίαμβο αυτόν διαφαίνεται και η τραγικότητα της κατάστασης: το αίμα ξεπλένεται με αίμα, και ο κύκλος της βίας δεν παύει.

Συγκριτικά με την Ηλέκτρα του Ευριπίδη, το έργο του Σοφοκλή δίνει μεγαλύτερη έμφαση στο ηρωικό σθένος και στην αφοσίωση της κόρης στον πατέρα. Ο χαρακτήρας της αναδεικνύεται ως πρότυπο αφοσίωσης στην οικογενειακή τιμή και στη δικαιοσύνη, ακόμη κι αν το τίμημα είναι η καταστροφή. Ο Σοφοκλής δεν ενδιαφέρεται τόσο για τα ψυχολογικά διλήμματα, όσο για την ανάδειξη της ανθρώπινης σταθερότητας απέναντι στις αντιξοότητες και στο ηθικό χρέος.

Θεματικά, η Ηλέκτρα φωτίζει ζητήματα όπως η σχέση πατρίδας και οικογένειας, η σημασία της μνήμης και της πίστης στους προγόνους, αλλά και η τραγική αδυναμία του ανθρώπου να ξεφύγει από τον κύκλο της βίας και της μοίρας. Ο ποιητής παρουσιάζει μια ηρωίδα που ξεπερνά τα όρια του φύλου και της κοινωνικής της θέσης, ενσαρκώνοντας την ιδέα της αταλάντευτης προσήλωσης στο δίκαιο. Η τραγωδία αυτή του Σοφοκλή δεν είναι μόνο αφήγηση εκδίκησης, αλλά και στοχασμός πάνω στη φύση της ανθρώπινης αξιοπρέπειας. Η Ηλέκτρα υψώνεται σε διαχρονικό σύμβολο αντίστασης απέναντι στην αδικία και υπογραμμίζει το μεγαλείο αλλά και το βάρος του ηθικού χρέους

Βάκχαι  (Ευριπίδης - 405 π.Ε) Θέτει στο κέντρο τη σύγκρουση ανάμεσα στη λογική και το άλογο, την ανθρώπινη εξουσία και τη θεϊκή δύναμη. Είναι μια τραγωδία που μιλά για τα όρια του ανθρώπου, την αναγκαιότητα να αποδεχθεί την πλευρά του ασυνείδητου και του μυστηρίου. Αποτελεί το κύκνειο άσμα του Ευριπίδη, γραμμένη λίγο πριν από τον θάνατό του. Ο Διόνυσος είναι παρών ως κυρίαρχος θεός-σκηνοθέτης, τιμωρός και ταυτόχρονα φορέας του μυστηρίου. Εδώ οι θεοί δεν είναι απλώς δίκαιοι, αλλά τρομακτικοί και ανεξιχνίαστοι. Εξετάζει τη δύναμη του διονυσιακού (φυσικού) στοιχείου και την αναπόφευκτη σύγκρουσή του με την ανθρώπινη λογική και την πολιτική εξουσία. Στο επίκεντρο βρίσκεται ο θεός Διόνυσος, ο οποίος επιστρέφει στη Θήβα, πατρίδα της μητέρας του Σεμέλης, για να επιβάλει την αναγνώρισή του ως θεού και να τιμωρήσει όσους αμφισβήτησαν τη θεϊκή του καταγωγή. Ο Διόνυσος εμφανίζεται με ανθρώπινη μορφή και με συνοδεία των μαινάδων, γυναικών παραδομένων στην έκσταση και στον ενθουσιασμό. Απέναντί του βρίσκεται ο βασιλιάς Πενθέας, εγγονός του Κάδμου, ο οποίος ενσαρκώνει τη λογική, την τάξη και την άρνηση απέναντι στο μυστήριο και την παραφορά του διονυσιακού. Ο Πενθέας θεωρεί τον Διόνυσο ψεύτικο θεό και τους οπαδούς του επικίνδυνους για την κοινωνική συνοχή. Η σύγκρουση των δύο είναι αναπόφευκτη.

Το δράμα κορυφώνεται με την παγίδευση του Πενθέα. Ο Διόνυσος, με δόλο και γοητεία, τον παρασύρει να μεταμφιεστεί σε γυναίκα για να παρακολουθήσει τις μαινάδες στο βουνό. Εκεί, μέσα στην έκσταση, οι μαινάδες τον κατασπαράζουν, με πρωταγωνίστρια τη μητέρα του, την Αγάβη, η οποία δεν αναγνωρίζει τον ίδιο της τον γιο. Όταν η έκσταση παρέλθει, η φρίκη της αλήθειας καταρρακώνει την οικογένεια των Λαβδακιδών. Η κοινότητα διαλύεται από την αδυναμία να συμφιλιωθεί με τη θεϊκή δύναμη. Ο Πενθέας συγκρούεται με τον Διόνυσο, αλλά η ήττα του παρασύρει και την πόλη.

Οι Βάκχες είναι έργο βαθιά αμφίσημο και πολυσήμαντο. Ο Ευριπίδης δεν προσφέρει εύκολες απαντήσεις. Από τη μια, ο Πενθέας αντιπροσωπεύει την αλαζονεία της λογικής που αρνείται το μυστήριο, αλλά και την πολιτική εξουσία που δεν αναγνωρίζει τα όρια της. Από την άλλη, ο Διόνυσος παρουσιάζεται ως σκληρός και εκδικητικός θεός, που απαιτεί τυφλή υποταγή και φέρνει τον όλεθρο. Η τραγωδία φέρνει στο προσκήνιο τα δίπολα λογική – παραφορά, τάξη – χάος, ανθρώπινο – φυσικό, δείχνοντας ότι ο άνθρωπος δεν μπορεί να ελέγξει όλες τις δυνάμεις της φύσης και της ψυχής.

Το έργο αντανακλά και την πολιτική και κοινωνική κρίση της Αθήνας του τέλους του Πελοποννησιακού Πολέμου. Ο Ευριπίδης, με μια σχεδόν προφητική ματιά, παρουσιάζει τη σύγκρουση των αξιών και τη διάλυση της κοινωνικής συνοχής. Το διονυσιακό στοιχείο εκφράζει το άλογο, το ανεξέλεγκτο, που όμως είναι απαραίτητο για την πληρότητα της ζωής. Η άρνησή του οδηγεί στην καταστροφή, όπως συμβαίνει με τον Πενθέα.

Οι Βάκχες έχουν χαρακτηριστεί ως η πιο «διονυσιακή» τραγωδία. Συνδυάζουν την ποίηση με τη φρίκη, το μυστήριο με την αιματηρή λύση, προβάλλοντας την ακατανίκητη δύναμη του θεϊκού και τη μικρότητα του ανθρώπου. Η τραγωδία αυτή στέκει ως μια από τις κορυφές του παγκόσμιου θεάτρου, αποτυπώνοντας με αξεπέραστο τρόπο την αιώνια σύγκρουση λογικής και μυστικισμού.

Οιδίπους επι Κολωνώ (Σοφοκλής - 401 π.Ε) Επικεντρώνεται στη λύτρωση μέσα από τον πόνο. Ο Οιδίπους, από μίασμα, μετατρέπεται σε ιερή μορφή. Εδώ η τραγωδία ξεπερνά την έννοια της εκδίκησης ή της τιμωρίας και οδηγεί σε στοχασμό για τον θάνατο και τη συμφιλίωση με τη μοίρα. Είναι το τελευταίο έργο του Σοφοκλή, παρουσιασμένο το 401 π.Χ., μετά τον θάνατό του, από τον εγγονό του. Αποτελεί τη συνέχεια της τραγικής ιστορίας του Οιδίποδα, μετά τον Οιδίποδα Τύραννο, και ολοκληρώνει το δράμα της ζωής του ήρωα. Ο Σοφοκλής, σε βαθιά γεράματα, επιστρέφει στο πρόσωπο που τον καθιέρωσε και προσφέρει ένα έργο γεμάτο στοχασμό, μελαγχολία, αλλά και υπερβατική γαλήνη. Η τραγικότητα παίρνει ήπια μορφή. Ο θάνατος δεν είναι καταστροφή, αλλά ύψωση και λύτρωση. Πρόκειται για μια σχεδόν λυρική εκδοχή της τραγωδίας.

Το έργο διαδραματίζεται στον Κολωνό, προάστιο της Αθήνας και πατρίδα του ίδιου του Σοφοκλή. Ο Οιδίπους, τυφλός και εξόριστος, περιπλανώμενος με τη θυγατέρα του Αντιγόνη, φτάνει εκεί, αναζητώντας καταφύγιο και λύτρωση. Ο ίδιος έχει μετατραπεί από βασιλιάς σε ικέτη, όμως μέσα από τη δοκιμασία και τον πόνο αποκτά μια νέα, σχεδόν ιερή διάσταση. Οι χρησμοί προαναγγέλλουν ότι ο τόπος του θανάτου του θα φέρει μεγάλη ευλογία και προστασία σε εκείνη την πόλη που θα τον φιλοξενήσει.

Η σύγκρουση αναζωπυρώνεται με την εμφάνιση των γιων του, Ετεοκλή και Πολυνείκη, που διεκδικούν την εξουσία στη Θήβα και προσπαθούν να κερδίσουν τον πατέρα τους με το μέρος τους. Ο Οιδίπους, απορρίπτοντας και τους δύο, καταριέται τους γιους του, προλέγοντας τον αλληλοσπαραγμό τους. Αντίθετα, η τρυφερή παρουσία της Αντιγόνης και της Ισμήνης αναδεικνύει τη σημασία της αφοσίωσης και της αγάπης ως αντίβαρο στη φιλοδοξία και στην αλαζονεία.

Κομβική είναι η φιγούρα του Θησέα, βασιλιά της Αθήνας, που δέχεται τον Οιδίποδα με σεβασμό και του προσφέρει άσυλο. Ο Θησέας ενσαρκώνει το ιδανικό του δίκαιου και φιλόξενου άρχοντα, σε αντιπαράθεση με τη σκληρότητα των Θηβαίων. Η κοινότητα (Αθήνα) εκπροσωπούμενη από το Θησέα αγκαλιάζει τον ξένο που βρίσκει σε αυτήν πηγή προστασίας. Η σχέση του ήρωα με την πόλη είναι σχέση αμοιβαίας ευεργεσίας. Μέσα από αυτή τη σχέση, ο Σοφοκλής προβάλλει και το μεγαλείο της αθηναϊκής δημοκρατίας, ενώ ο ίδιος ο Κολωνός αποκτά σχεδόν μυθική διάσταση, ως τόπος λύτρωσης.

Το τέλος του Οιδίποδα παρουσιάζεται με μυσταγωγικό τρόπο. Ο ήρωας οδηγείται από τον Θησέα σε έναν ιερό τόπο, όπου εξαφανίζεται αθόρυβα, χωρίς θάνατο βίαιο ή ταπεινωτικό, αλλά σαν να περνά σε μια ανώτερη σφαίρα ύπαρξης. Ο θάνατός του είναι η υπέρτατη κάθαρση: από αμαρτωλός και μίασμα, ο Οιδίπους ανυψώνεται σε προστάτη ήρωα, αποκαθιστώντας την τιμή του. Στη παρούσα τραγωδία το θείο παρουσιάζεται μέσα από τη γαλήνια αποδοχή του θανάτου και τη μετατροπή του ήρωα σε ημίθεο. Δεν υπάρχει καμιά  θεϊκή τιμωρία, αλλά θεϊκή λύτρωση.

Η τραγωδία αυτή δεν είναι τόσο έργο δράσης όσο στοχασμού. Ο Σοφοκλής εξετάζει θέματα όπως η μοίρα, η ανθρώπινη αδυναμία, η έννοια της δικαιοσύνης, αλλά και η δυνατότητα της λύτρωσης μέσα από τον πόνο. Ο Οιδίπους, αν και καταβεβλημένος, κατακτά μια εσωτερική δύναμη και ηρεμία, γινόμενος σύμβολο συμφιλίωσης με το αναπόφευκτο. Από βασιλιάς-τραγικό θύμα της μοίρας, μετατρέπεται σε σοφό και σχεδόν ιερό πρόσωπο. Δεν είναι πια το σύμβολο της ύβρεως, αλλά της συμφιλίωσης.

Ο Οιδίπους επί Κολωνώ συνδυάζει προσωπικό βίωμα του ποιητή με παγκόσμια ζητήματα. Είναι το κύκνειο άσμα του Σοφοκλή, όπου η τραγωδία συναντά την ελπίδα και το σκοτάδι δίνει τη θέση του σε μια υπερβατική γαλήνη. Ο Οιδίπους κλείνει την πορεία του όχι με ντροπή, αλλά με δόξα, προσφέροντας ένα από τα πιο βαθιά και συγκινητικά μηνύματα της αρχαίας τραγωδίας

Φωτιά να πάρει το μυαλό (Δ.Βασιλείου)

 Στις 14 Μάρτη 1883, πέθανε, στο Λονδίνο, ο Καρλ Μαρξ.

Φωτιά να πάρει το μυαλό

Πονώ για κείνους τους συντρόφους

που τις καρδιές, στο μέλλον έχουν ανοιχτές,

μα τα μυαλά, βαθιά θαμμένα τα ’χουν

σε σκοτεινές κι’ υγρές βιβλιοθήκες,

που κουμαντάρουν άβουλοι αντιγραφείς

και βολεμένοι κήρυκες του χθες.

Νιώθω τη θλίψη της ψυχής τους

για κείνο τ’ όνειρο, που κείτεται νεκρό

σ’ ανήλιαγες και μαύρες κατακόμβες.

Μαζί τους σέβομαι τους ήρωες εκείνους,

που άντεξαν το βάρος του θανάτου,

για να ’χουνε ζωή αυτοί, που θα ’ρθουν ύστερα

και λεύτεροι να ζουν στο δίκιο και στο φως.

Το όνειρό μας, άλικο ακόμα,

στου σήμερα βαφτίζεται τις πυρκαγιές,

ξεσηκωμού παντιέρες ανεμίζει

κι’ ένα τραγούδι λέει στον καθένα:

Δεν φτάνει μια ανάσταση

η ζήση μας να λάμψει,

χρειάζετ’ επανάσταση,

που το παλιό να κάψει.

Φωτιά να πάρει το μυαλό,

που τις καρδιές ν’ ανάψει

και η ψυχή το πιο καλό

ποίημα να συγγράψει,

τον άνθρωπο που να υμνεί,

τη λευτεριά, το δίκιο

κι’ αυτή να μένει ταπεινή,

ζωής απολυτίκιο.

21.10.2024, Αθήνα

Μερικά αποφθέγματα του Κ.Μάρξ, που άφησε ανεξίτυλο το αποτύπωμα του στη παγκόσμια ιστορία

«Είμαι υπέρ του ελεύθερου εμπορίου - διασπά τις παλιές εθνικότητες».

«Οι άνθρωποι δημιουργούν την ίδια τους την ιστορία, τη δημιουργούν όμως όχι όπως τους αρέσει, όχι μέσα σε συνθήκες που οι ίδιοι διαλέγουν, μα μέσα σε συνθήκες που υπάρχουν άμεσα, που είναι δοσμένες και που κληροδοτήθηκαν από το παρελθόν».

«Η ιστορία επαναλαμβάνεται την πρώτη φορά σαν τραγωδία και τη δεύτερη σαν φάρσα».

«Στο βαθμό που θα καταργείται η εκμετάλλευση του ενός ατόμου από το άλλο, θα καταργείται και η εκμετάλλευση του ενός έθνους από το άλλο».

«Η συνεχής ανατροπή της παραγωγής, ο αδιάκοπος κλονισμός όλων των κοινωνικών καταστάσεων, η αιώνια αβεβαιότητα και κίνηση διακρίνουν την αστική εποχή από όλες τις προηγούμενες».

«Το κεφάλαιο είναι νεκρή εργασία, που σαν βρικόλακας, ζει μόνο ρουφώντας το αίμα της ζωντανής εργασίας. Και όσο πιο πολύ ζει, τόσο πιο πολύ αίμα ρουφάει».

«Στην αστική κοινωνία το Κεφάλαιο είναι ανεξάρτητο και εξατομικευμένο, ενώ ο άνθρωπος είναι εξαρτώμενος και δεν έχει ατομικότητα».

«Η κοινωνική πρόοδος μπορεί να μετρηθεί από την κοινωνική θέση του ωραίου φύλου, συμπεριλαμβανομένων των άσχημων γυναικών».

«Η Λογική υπήρχε πάντα, αλλά όχι πάντα σε λογική μορφή».

«Τίποτε δεν μπορεί να έχει αξία, αν δεν έχει χρησιμότητα».

«Καλύτερα ένα άθλιο τέλος παρά μια αθλιότητα χωρίς τέλος».

Κάθε βιβλίο είναι ένα τρένο (Προτάσεις ανάγνωσης 12 - 21)

Αγαπητές αναγνώστριες και αναγνώστες ευχαριστώ για την ανταπόκρισή σας. θεωρώ της συμμετοχή σας με τον ένα ή τον άλλο τρόπο - όποιον εσείς διαλέξατε ως πιο πρόσφορο - ώς μια δημιουργική και ευχάριστη συνάντησή μας σε ενα ωραίο και πολυσύχναστο σταθμό. Ας ταξιδέψουμε μαζί στις διαδρομές που μας αρέσουν. Μπορείτε να συμπληρώσετε το κατάλογο αν θεωρείται ότι πρέπει να ενταχθεί και κάποιο άλλο, γράφοντας τη γνώμη σας στα σχόλια ή και να μου στείλετε μήνυμα. Μπορείτε επίσης να προτείνετε και κάποιο έργο δημιουργού εκτός των ορίων της Ελλάδας των κλασσικών χρόνων. Πάντως αυτά που είναι παρακάτω αναφερονται στη χρονική περίοδο 480-397 π.Ε. 

Σημ: Όταν υπάρχει πρόβλημα στην εμφάνιση των κειμένων επιλέξτε πρόγραμμα περιήγησης Google Chrome

12. Προμηθεύς Δεσμώτης (Αισχύλος - Μεταξύ 479-424 π.E) - Θεωρείται το μεσαίο μέρος τριλογίας, που συναποτελείτε από τα έργα Προμηθεύς λυόμενος και Προμηθεύς πυρφόρος. Ένα πρόβλημα που χρήζει όχι απλώς φιλολογικής, αλλά ιδεολογικής και θεατρολογικής προσέγγισης αποτελεί η εικόνα ενός ανελέητου Δία, που αντιτίθεται στον δίκαιο Δία της Ορέστειας. Οι κριτικοί, γενικά, συμφωνούν ότι το μυστήριο επιλύεται στα άλλα έργα της τριλογίας. Διαφέρουν, ωστόσο, οι απόψεις τους ως προς τη φύση της λύσεως: ορισμένοι υποθέτουν ότι η όλη σύνθεση στόχευε, όπως συνέβη με τις Ευμενίδες, στην παρουσίαση ενός σταδιακού θριάμβου των νέων αρχών πάνω στα αρχαία ήθη και της νίκης των Ολύμπιων επί των γήινων θεοτήτων. Ο Αισχύλος αποκαλύπτει τη βαθιά θρησκευτική ιδιοσυγκρασία του, δίχως να αποφεύγει –εσκεμμένα ίσως, εξαιτίας των δημοκρατικών του πεποιθήσεων–  νύξεις σκεπτικισμού και αμφισβήτησης σε ό,τι αφορά την κοσμική εξουσία του Δία. Ο πυρήνας του έργου είναι το θέμα ενός ασταμάτητου αγώνα κατά της δύναμης της εξουσίας,

13. Πέρσαι (Aισχύλος - 472 π.E) - Θεωρείται η παλαιότερη σωζόμενη τραγωδία. Επίσης είναι η πρώτη τραγωδία που αντλεί τη θεματολογία της από ιστορικά γεγονότα (και μάλιστα μόνο κατά επτά χρόνια προγενέστερα). Πραγματεύεται την οδύνη των Περσών όταν πληροφορούνται για τη συντριπτική ήττα τους στη Σαλαμίνα. Ως παλιός μαραθωνομάχος ο Αισχύλος αποκαλύπτει μια διαρκή αγωνία για την Ελλάδα και την κληρονομιά της. Καθορίζεται η έννοια της αμαρτίας, της ύβρης, της ενοχής, της βίας που συνεπάγεται ο κύκλος του αίματος, του θεϊκού «δίκαιου δόλου», που οδηγεί τον υβριστή και τον ένοχο στην καταστροφή και στην εκπλήρωση του τραγικού πεπρωμένου του. Εκφράζει κυρίως ένα διαχρονικό προβληματισμό που αφορά την ετερότητα και προειδοποιεί για τον κίνδυνο που επιφέρει η υποτίμηση του «άλλου», η έπαρση, η φιλοδοξία και η αλαζονεία της εξουσίας.                                         

14. Ορέστεια (Αισχύλος -  458 π. Ε) - Αποτελείται από τις τραγωδίες Αγαμέμνων, Χοηφόροι και Ευμενίδες και συνοδευόταν από το σατυρικό δράμα Πρωτέας, ενώ είναι η μόνη αρχαία εξ ολοκλήρου σωζόμενη τριλογία. Οι τραγωδίες διηγούνται μία ιστορία σε τρία διαφορετικά μέρη. Τα γεγονότα στο Άργος μετά την επιστροφή του Αγαμέμνονα σε αυτό, τη δολοφονία του από την Κλυταιμνήστρα με τη βοήθεια του Αιγίσθου, τον φόνο αυτών από τον Ορέστη με τη βοήθεια της Ηλέκτρας και την τελική αθώωση του Ορέστη, μετά τη δίκη του. Για τον ανθρωπολόγο J. J.Bachofen (Das Mutterrecht, 1861), η Ορέστεια δείχνει τη μετάβαση από τον πολυγαμία στη μονογαμία. και από τη μητριαρχική καταγωγή στη πατριαρχική. Η Simone de Beauvoir έγραψε στο The Second Sex , ότι το δικαστήριο είδε τον Ορέστη ως γιο του Αγαμέμνονα πριν γίνει γιος της Κλυταιμνήστρας. Στο The Origin of the Family, Private Property and the State, ο Friedrich Engels επαινεί τη «σωστή ερμηνεία» του Bachofen και εξετάζει τους οικονομικούς παράγοντες - τη δημιουργία ιδιωτικής ιδιοκτησίας - και τη «φυσική σεξουαλική συμπεριφορά» ανδρών και γυναικών.                                                                                   

15. Αντιγόνη (Σοφοκλής - 441 π. Ε) -  Η προσπάθεια της Αντιγόνης να θάψει τον νεκρό αδελφό της Πολυνείκη, παρά την αντίθετη εντολή του Κρέοντα, βασιλιά της Θήβας, θέτοντας την τιμή των θεών και την αγάπη για τον αδερφό της υπεράνω των νόμων του Κρέοντα. Η ωραιότερη του δραματουργού, τόσο από πλευράς δομής και διαλόγων, όσο και από σπάνια δραματική τέχνη και ανθρώπινη συγκίνηση. Κρίνεται ως το τελειότερο από τα σωζόμενα δράματα και ως κανών της παλαιότερης τραγωδίας (ο Διοσκουρίδης: εξαίρει ως ίσης αξίας και την Ηλέκτρα)                                                                                

16. Μήδεια (Ευριπίδης - 431 π. Ε) - Μέρος τετραλογίας (τραγωδίες Φιλοκτήτης, Δίκτυς και σατυρικό δράμα Θερισταί, που δεν έχουν διασωθεί ακέραιες). Σε μια εποχή που η κριτική των παραδοσιακών αξιών είναι παρούσα σε κάθε θεσμό, πολιτικό και κοινωνικό, ο Ευριπίδης αμφισβητεί παραδοσιακές πολιτισμικές αξίες που σχετίζονται με το βιολογικό γένος, την ελληνικότητα και κοινωνικούς θεσμούς του παρελθόντος. Ανοίγει ένα νέο παράθυρο στην τέχνη και αποδίδει μια καθαρότερη άποψη των συγκινήσεων που κατακλύζουν την ανθρώπινη ψυχή, τόσο στην αγνή μορφή τους όσο και στις άγριες παρεκκλίσεις τους: Δικαιώνει μέσω του χορού την οργή της βάρβαρης φαρμακίδας, αντιβαίνοντας ουσιαστικά τις ηροδότειες επιταγές για το ομόαιμον. Καταγράφει επί σκηνής τις αντιμαχόμενες δυνάμεις και τις εσωτερικές συγκρούσεις σε βαθμό πρωτόγνωρο για ελληνική τραγωδία. Επεξεργάζεται έναν από τους μαγικότερους ως προς τη φύση του μύθους, ακολουθώντας ουσιαστικά την πλοκή του μύθου όπως διασώθηκε για εμάς αργότερα στα Αργοναυτικά - απομυθοποιεί τον Ιάσωνα, υποδεικνύοντας τις ανθρώπινες αδυναμίες και την τυραννική φύση του - μια λογική κατάληξη του ήρωα που συμβιβάζεται με τα θέσμια μιας οργανωμένης κοινωνίας.                                                                

17. Οιδίπους Τύραννος (Σοφοκλής - 428 π. Ε.) - Πολλοί κριτικοί, συμπεριλαμβανομένου και του Αριστοτέλους, την θεωρούν ως κορυφαία τραγωδία που έχει γραφεί ποτέ. Ο ήρωας ανακαλύπτει ποιος πραγματικά είναι. Όχι μόνο  ο φονιάς του προηγούμενου βασιλιά της Θήβας, αλλά και δολοφόνος του πατέρα του και σύζυγος της μητέρας του. Ύστερα από την αποκάλυψη της τραγικής αλήθειας, η Ιοκάστη απαγχονίζεται και ο Οιδίπους αυτοτυφλώνεται, εκλιπαρώντας για εξορία και ανησυχώντας για την τύχη των παιδιών του. Μπορούσε και να μην βγει αληθινός ο χρησμός (αν δεν γινόταν το ένα ή το άλλο, όμως μια σειρά τραγικών γεγονότων οδήγησαν σε αυτή τη κατάληξη). Και βέβαια σε μια τέτοια περίπτωση δεν θα ήταν ίσως η κορυφαία τραγωδία.                                                                                

18. Όρνιθες (Αριστοφάνης - 414 π. Ε) - Τους έγραψε απογοητευμένος από την τροπή του Πελοποννησιακού Πολέμου. Βρίσκει την ευκαιρία να διακωμωδήσει τους συκοφάντες και τους κόλακες του δήμου, καθώς και τις θεωρίες για νέα πολιτεύματα. Για άλλη μια φορά όμως ο Πεισθέταιρος φουσκώνει τα μυαλά των πουλιών και τα πείθει να ιδρύσουν τη Νεφελοκοκκυγία (κατοικία τους στα σύννεφα),  με στόχο να αναδειχτούν ρυθμιστές της θεϊκής εξουσίας λειτουργώντας ως ενδιάμεσοι των θεών με τους ανθρώπους. Καταφθάνουν διάφοροι εκμεταλλευτές και καλοθελητές που προσπαθούν να αποκομίσουν οφέλη από την ίδρυση. Φτάνει αντιπροσωπεία των θεών για να διαπραγματευτεί την ελεύθερη διακίνηση της τσίκνας. Συμβιβασμός & γάμος                                                                        

19. Ελένη (Ευριπίδης - 412 π. Ε) - Ο Ευριπίδης χειρίστηκε με μεγάλη ελευθερία και δημιουργικότητα τους μύθους. Ο Μενέλαος μετά από την άλωση της Τροίας κατέπλευσε στην Αίγυπτο όπου συνάντησε την Ελένη και έμαθε ότι η «εν Τροία» Ελένη ήταν φάσμα ψευδές. Η πραγματική ήταν κρυμμένη στην Αίγυπτο καθ' όλη τη διάρκεια του πολέμου και ο πόλεμος είχε βασιστεί σε ένα ψέμα. Ο βασιλιάς της Αιγύπτου Θεοκλύμενος θέλει να παντρευτεί την Ελένη, αλλά εκείνη με τον Μενέλαο καταφέρνουν και διαφεύγουν κρυφά. Η έξοδος στο έργο αυτό μοιάζει πολύ με εκείνη στην Ιφιγένεια εν Ταύροις. Το έργο χαρακτηρίζεται ως αντιπολεμικό δράμα.                                                                                                 

Λυσιστράτη. Π.Πικάσο. 1934

20. Λυσιστράτη (Αριστοφάνης - 411 π. Ε) - Ένα από τα χαρακτηριστικότερα αντιπολεμικά έργα.- Οι απώλειες και το μίσος των αντιπάλων δεν άφηναν περιθώρια ούτε νέο πόλεμο, αλλά ούτε και για ειρήνη. Όλοι ήταν ηττημένοι και ταυτόχρονα αμετανόητοι. Η υπόθεση έχει να κάνει με τη σεξουαλική απεργία που κηρύσσουν οι γυναίκες της Αθήνας και της Σπάρτης, προσπαθώντας έτσι να πείσουν τους άντρες τους να σταματήσουν τον Πελοποννησιακό Πόλεμο. Η Λυσιστράτη είναι μία από τις πρώτες και ίσως η πιο γνωστή σεξοκωμωδία που γράφτηκε ποτέ.                                                                         

21. Απολογία Σωκράτους (Πλάτων - 397 π. Ε.) - Μοναδικό μη διαλογικό έργο του Πλάτωνα, αλλά και το μόνο έργο στο οποίο αναφέρει ότι ήταν παρών στο γεγονός. Έπειτα από την κατηγορία των Άνυτου, Μέλητα και Λύκωνος εναντίον του Σωκράτη, ο φιλόσοφος εκφώνησε τρεις λόγους, προσπαθώντας τόσο να απολογηθεί όσο και να αναιρέσει τις κατηγορίες· το τρίτο μέρος του λόγου του έχει άμεση σχέση με τη ψηφοφορία του δικαστηρίου και την απόφασή του. Το πλατωνικό έργο αποτελεί μία ελεύθερη απόδοση του δικανικού λόγου που εκφώνησε ο Σωκράτης το 399 π. Ε. στο δικαστήριο της Ηλιαίας, αντιμετωπίζοντας την κατηγορία ότι δεν πίστευε στους θεούς, αλλά εισήγαγε καινά δαιμόνια και διέφθειρε με τις διδασκαλίες του τους νέους. Ο Σωκράτης ενώ δεν αμφισβητεί την αρμοδιότητα του δικαστηρίου, αμφισβητεί τη de facto ικανότητα των δικαστών να τον κρίνουν. Αναφέρει το περίφημο δαιμόνιο του, μία εσωτερική φωνή που πάντα τον απέτρεπε από το να πράξει κάτι, αλλά ποτέ δεν τον προέτρεπε.  Οι κατήγοροι προσπάθησαν να συνδέσουν τον Σωκράτη τόσο με την αμφισβήτηση τω παραδοσιακών αξιών που επέφερε η διδασκαλία των σοφιστών, όσο και με τους φυσικούς φιλοσόφους σαν τον Αναξαγόρα, που θεωρούνταν άθεοι από την πλειοψηφία. Τη σύνθετη και ουσιαστικά αδιατύπωτη κατηγορία σχέσεων με πολιτικά πρόσωπα (παρά την επίγνωση του πολιτικού χαρακτήρα των κατηγοριών), ο Σωκράτης την αντιμετωπίζει με λιγότερη επιτυχία από τις δύο προηγούμενες και είναι ουσιαστικά αυτή που οδηγεί στην καταδίκη του.

Πηγές πληροφόρησης & φωτό για τα παραπάνω και όσες δημοσιεύσεις ακολουθήσουν είναι τα ίδια τα λογοτεχνικά έργα αλλά και η Wikipedia