Προτάσεις ανάγνωσης (123 - 136) (Δημοσιευμένα 1814 - 1835)

 

Photography by Simone Sander

123.          Η Θαυμαστή Ιστορία του Πέτερ Σλέμιλ  (Αντελμπέρ φον Σαμίσο «Adelbert von Chamisso» – 1814) Πικρή σάτιρα για τους ανθρώπους χωρίς ¨σκιά¨ (υπόληψη, όνομα, φήμη) στη Γερμανία της εποχής του. Διαβάστηκε ευρέως και ο χαρακτήρας έγινε κοινή πολιτιστική αναφορά σε πολλές χώρες. Συνδυάζει το μύθο με τη φιλοσοφία και την κοινωνική κριτική. Ο πρωταγωνιστής, κάνει μια συμφωνία με τον διάβολο και χάνει την σκιά του ως αντάλλαγμα για ένα πορτοφόλι χωρίς πάτο (το χρυσό σάκο του Fortunatus), περνά μέσα από μια σειρά περιπετειών που τον οδηγούν σε μια βαθιά αναζήτηση για την πραγματική αξία της ζωής. Στη πορεία διαπιστώνει ότι ένας άνθρωπος χωρίς σκιά αποφεύγεται από τις ανθρώπινες κοινωνίες. Η γυναίκα που αγαπά τον απορρίπτει και ο ίδιος βασανίζεται από ενοχές. Ωστόσο, όταν ο διάβολος θέλει να του επιστρέψει τη σκιά του με αντάλλαγμα την ψυχή του, ο Schlemihl απορρίπτει την πρόταση. Αναζητά καταφύγιο στη φύση και ταξιδεύει σε όλο τον κόσμο. Όταν  αρρωσταίνει  συμφιλιώνεται με τους συνανθρώπους του, που τον φροντίζουν και δεν αναζητούν τη σκιά του. Τελικά βρίσκει τη βαθύτερη ικανοποίησή του στην επικοινωνία με τη φύση και τον καλύτερο εαυτό του Το έργο εξετάζει την έννοια της ατομικότητας, της ηθικής και του υλικού πλούτου. 

124.          Τα ελιξίρια του διαβόλου «Die Elixiere des Teufels»        (Ερνστ Τ.Α.Χόφμαν)       1815      Ιστορία ενός μοναχού, ο οποίος αφού δοκίμασε ένα ελιξίριο που φυλάγονταν στην κρύπτη του μοναστηριού του, διχάστηκε ανάμεσα στον εαυτό του και σε διαβολικές μεταμορφώσεις του. Ζώντας πλέον ανάμεσα στην πραγματικότητα και στις παραισθήσεις και παρασυρόμενος από τον τραγικό έρωτά του για μια αγνή κοπέλα, φθάνει στα όρια της τρέλας και του εγκλήματος. Έχει δαιδαλώδη πλοκή με παρεμβαλόμενες αφηγήσεις. Η εξωπραγματική και μυστηριώδης ατμόσφαιρα, τα παραισθησιακά οράματα, τα φαντάσματα και οι υπερφυσικές δυνάμεις συμπλέκονται με τη ρεαλιστική αφήγηση - πρώιμη λογοτεχνική επεξεργασία του θέματος της σχιζοφρένειας - καθώς ο μοναχός Μεντάρ διαρκώς συναντά τον δεύτερο εαυτό του στη διαβολική μορφή του. Η διάσπαση της προσωπικότητας και οι διαταραχές της αντίληψης της πραγματικότητας είναι επίσης κοινά θέματα στη λογοτεχνία του φανταστικού. «.. στα ¨Ελιξίρια του διαβόλου¨ σκιαγραφείται αριστοτεχνικά το θέμα του δεύτερου εαυτού, του διχασμού της ανθρώπινης ψυχής σε συνείδηση και ασυνείδητο» (Σίγκμουντ Φρόιντ). 

125.          Εμμα     (Τζέιν Όστεν – 1816)       Είναι είκοσι ετών όταν αρχίζει η ιστορία. Η μητέρα της πέθανε όταν ήταν μικρή. Είναι πλούσια, όμορφη και κακομαθημένη, μόνιμη λάτρης του σπιτιού από τότε που παντρεύτηκε η μεγαλύτερη αδερφή της. Αν και έξυπνη, της λείπει η πειθαρχία για να εξασκηθεί ή να μελετήσει οτιδήποτε σε βάθος. Συμπονετική προς τους φτωχούς, αλλά ταυτόχρονα έχει έντονη αίσθηση της ταξικής θέσης. Αξιοσημείωτη είναι η στοργή και η υπομονή της προς τον πατέρα της. Ενώ είναι από πολλές απόψεις είναι ώριμη, κάνει κάποια σοβαρά λάθη, κυρίως λόγω της έλλειψης εμπειρίας και της πεποίθησής της ότι έχει πάντα δίκιο. Αν και έχει ορκιστεί ότι δεν θα παντρευτεί ποτέ, χαίρεται να γίνεται  ταίρι με άλλους. Έχει ένα σύντομο φλερτ με τον Φρανκ. Ωστόσο, συνειδητοποιεί στο τέλος του μυθιστορήματος ότι αγαπά τον κύριο Νάιτλι, που ήταν ερωτευμένος μαζί της από την αρχή. ".. Οι χαρακτήρες είναι όλοι πιστοί στη ζωή και το στυλ είναι τόσο πικάντικο, που δεν απαιτεί τα τυχαία βοηθήματα του μυστηρίου και της περιπέτειας." (Susan Edmonstone Ferrier - 1816). 

126.          Φρανκεστάϊν ή Ο σύγχρονος Προμηθέας (Μαίρη Σέλλεϊ – 1818)                Το προσχέδιο του μυθιστορήματος γράφτηκε από την Shelley το 1816 ενώ βρισκόταν σε διακοπές στη Villa Diodati στην Ελβετία παρέα με τους Percy Bysshe Shelley, George Byron και John Polidori. Μετά από πρόταση του Βύρωνα, όλα τα μέλη της παρέας άρχισαν να γράφουν «τρομακτικές» ιστορίες. Εκτός από τον Φρανκεστάϊν, το εγχείρημα είχε επίσης ως αποτέλεσμα την ιστορία του Polidori «The Vampire». Η συγγραφέας δανείστηκε το όνομα "Frankenstein" από το ομώνυμο γερμανικό κάστρο, όπου εργάστηκε τον 17ο αιώνα ο αλχημιστής Johann Conrad Dippel, ο οποίος έγινε ένα από τα πρωτότυπα του κύριου χαρακτήρα του μυθιστορήματος. Αφού φτιάχνει το τέρας ο Φρανκεστάϊν, αυτό τον παρακαλεί να του φτιάξει ένα ταίρι για συντροφιά, και του υπόσχεται πως δεν θα ξαναφανεί. Ο Φρανκεστάϊν δέχεται. Απομονώνεται σ' ένα μικρό νησί, και χρησιμοποιεί μια καλύβα ως εργαστήριο. Αφού συλλέγει γυναικεία ανθρώπινα μέλη, μέσα σε δύο μήνες, "χτίζει" ένα θηλυκό, ανθρώπινο σώμα. Όμως, πριν τη φέρει στη ζωή, μετανιώνει και καταστρέφει το σώμα. Το τέρας, που τον παρακολουθούσε, ορκίζεται εκδίκηση. Μέρος της απόρριψης του δημιουργήματος του από τον Φρανκεστάϊν είναι το γεγονός ότι όταν συνομιλεί μαζί του το προσφωνεί ως «κακό έντομο», «απεχθή τέρας», «διάβολο» και «άθλιο διάβολο». Στο μυθιστόρημα, το πλάσμα συγκρίνεται με τον Αδάμ. Το τέρας συγκρίνει επίσης τον εαυτό του με τον «έκπτωτο» άγγελο του ¨Χαμένου Παράδεισου¨. Ως Πυθαγόρεια, η συγγραφέας είδε τον Προμηθέα όχι ως ήρωα αλλά μάλλον ως διάβολο, που έφερε τη φωτιά στην ανθρωπότητα και ως εκ τούτου σαγήνευσε το ανθρώπινο είδος στην κρεατοφαγία σε αντίθεση με τη φυτική διατροφή που ή ίδια υποστήριζε.                                                       

127.          Πειθώ «Persuasion»      (Τζέιν Όστεν – 1818) Η Anne 27 ετών, της οποίας η οικογένεια μετακομίζει για να μειώσει τα έξοδά της και το χρέος της νοικιάζοντας το σπίτι τους σε έναν ναύαρχο και τη σύζυγό του. Ο αδερφός της συζύγου, ο καπετάνιος Frederick, αρραβωνιάστηκε την Anne, αλλά ο αρραβώνας έσπασε, όταν η Anne πείστηκε από τους φίλους και την οικογένειά της να τερματίσουν τη σχέση τους. Η Anne και ο καπετάνιος, και οι δύο ανύπαντροι και αδέσμευτοι, συναντιούνται ξανά μετά από οκτώ χρόνια, θέτοντας το σκηνικό για μια δεύτερη, καλά μελετημένη ευκαιρία για αγάπη και γάμο. Η Anne είναι αξιοσημείωτη μεταξύ των ηρωίδων της Austen για τη σχετική ωριμότητά της. Καθώς ήταν το τελευταίο ολοκληρωμένο έργο της Austen, γίνεται αποδεκτό ως το πιο ώριμα γραμμένο μυθιστόρημά της, που δείχνει μια τελειοποίηση της λογοτεχνικής σύλληψης. Οι αναγνώστες μπορούν να συμπεράνουν ότι η Austen σκόπευε να είναι η «πειθώ» το ενοποιητικό θέμα της ιστορίας, καθώς η ιδέα της πειθούς διατρέχει το βιβλίο, με χρονογραφήματα μέσα στην ιστορία, ως παραλλαγές σε αυτό το θέμα. Η Βρετανίδα μελετήτρια της λογοτεχνίας Gillian Beer διαπιστώνει ότι η Austen είχε βαθιές ανησυχίες για τα επίπεδα και τις εφαρμογές της «πειθούς» που χρησιμοποιούνταν στην κοινωνία, ειδικά καθώς αφορούσε τις πιέσεις και τις επιλογές που αντιμετώπιζαν οι νεαρές γυναίκες της εποχής της. Αναφέρει σχετικά ότι η συγγραφέας γνώριζε πολύ καλά ότι η ανθρώπινη ποιότητα της πειθούς - να πείθεις ή να πείθεσαι σωστά ή λανθασμένα - είναι θεμελιώδης για τη διαδικασία της ανθρώπινης επικοινωνίας και ότι, στο μυθιστόρημά της «σταδιακά αναδεικνύει τις συνέπειες της διάκρισης «δίκαιης» και «άδικης» πειθούς». Πράγματι, η αφήγηση περνά μέσα από μια σειρά από καταστάσεις στις οποίες οι άνθρωποι επηρεάζουν ή προσπαθούν να επηρεάσουν άλλους ανθρώπους ή τον εαυτό τους. Τέλος, ο Beer εφιστά την προσοχή στην «σκέψη του μυθιστορήματος για τις πιέσεις της εξουσίας, τις αποπλανήσεις, αλλά και τα νέα μονοπάτια που ανοίγονται από την πειθώ».                                       

Tomcat Murr. by Diana Ringo

128.          Ο γάτος Μουρ κι ο Κράισλερ «Kater Murr und Kreisler»  (Έρνστ T. A. Χόφμαν - 1819) Στο μυθιστόρημα εμφανίζεται ο γάτος Μουρ ως συγγραφέας που γράφει τη βιογραφία του για τις επόμενες γενιές γάτων. Όπως προειδοποιεί ο φανταστικός εκδότης, δυστυχώς ο γάτος χρησιμοποίησε χαρτί ήδη γραμμένο, δηλαδή ένα χειρόγραφο του αφεντικού του με τη βιογραφία του αρχιμουσικού Κράισλερ. Λόγω ενός υποτιθέμενου λάθους των στοιχειοθετών, η ιστορία της ζωής του ορθολογιστή, αξιοπρεπούς και φιλόδοξου γάτου μπλέκεται με τη βιογραφία του ρομαντικού και ονειροπόλου μουσικού (που είναι το alter ego του συγγραφέα) με έναν περίεργο αστείο και τραγικό τρόπο. Η αυτοβιογραφία του γάτου είναι μια παρωδία του μυθιστορήματος μαθητείας και σάτιρα για την άνετη αστική τάξη και τον καθωσπρεπισμό που ενσαρκώνει ο γεμάτος αυτοπεποίθηση γάτος. Ο Γιοχάνες Κράισλερ είναι ο αρχετυπικός ρομαντικός ήρωας, μια ευαίσθητη καλλιτεχνική ιδιοφυΐα που απομακρύνεται από τον κόσμο επειδή η συμβατική κοινωνία δεν έχει θέση για αυτό. Η σάτιρα κυριαρχεί στα αποσπάσματα του γάτου για τον κόσμο της τέχνης, την επιστήμη, την κοινωνία των πολιτών και ακόμη και την τρέχουσα πολιτική.  Ήδη στον πρόλογο του μυθιστορήματος, ο Χόφμαν αυτοσυστήνεται ως ο εκδότης που ισχυρίζεται ότι «συνάντησε προσωπικά το γάτο Murr και βρήκε μέσα του έναν άνθρωπο με ευχάριστα ήπια ηθική». Τα αποσπάσματα του μουσικού περιέχουν επίσης σατιρικές επιθέσεις στην κοινωνία. Τα έθιμα που περιγράφονται εδώ στην αυλή του μικρού πρίγκιπα Ειρηναίου στρέφονται κατά κύριο λόγο ενάντια στα αριστοκρατικά έθιμα της εποχής του. Η ειρωνεία είναι το μέσο με το οποίο ο Kreisler, ένας καλλιτέχνης που υποφέρει πολύ από τη βωμολοχία του αστικού κόσμου και των λεγόμενων φιλισταίων, προσπαθεί να οπλιστεί ενάντια σε αυτό που αντιλαμβάνεται ως αφόρητα μεγάλο χάσμα μεταξύ πραγματικότητας και καλλιτεχνικού ιδεώδους. «Για να αντέξει την επίθεση της πραγματικότητας», ο συγγραφέας αφήνει τη φαντασία του να φτάσει στα όρια του σουρεαλιστικού και εκεί να καταρρεύσει ως παράλογη «σε οδυνηρή ειρωνεία». (Jochen Schmidt – 1985)  Άλλοι ερευνητές υποστηρίζουν ότι η βιογραφία του γάτου είναι παρωδία της αστικής ιδέας της εκπαίδευσης και της ιδέας της ιδιοφυΐας στην κλασική εποχή, ενώ η σημασία του καλλιτέχνη Kreisler υποτιμάται. Επίσης έχει υποστηριχθεί ότι το έργο έχει έντονα αυτοβιογραφικά στοιχεία, επειδή ο Χόφμαν ήταν μέλος σε μια φοιτητική εταιρεία όταν σπούδαζε στο Πανεπιστήμιο Albertus του Königsberg και μονομάχησε τουλάχιστον μία φορά. 

129.          Η Νεράιδα από τα Ψίχουλα  «La Fée aux miettes» (Σαρλ Νοντιέ – 1822) Σε έναν οίκο ευγηρίας στη Γλασκόβη, ένας ηλικιωμένος ξυλουργός αφηγείται την ιστορία του. Ως νεαρός άνδρας στο Granville, μια μέρα έσωσε μια ηλικιωμένη ζητιάνα με το παρατσούκλι του τίτλου του μυθιστορήματος και της υποσχέθηκε να την παντρευτεί... Κατέληξε να την παντρευτεί, όμως η η βασίλισσα της Sheba τον επισκέπτεται κάθε βράδυ. Για να κρατήσει αυτή την ευτυχία, πρέπει να βρει τον μανδραγόρα που τραγουδάει και γελάει. Εξαιρετική νουβέλα του γαλλικού ρομαντισμού, γεμάτη φαντασία, όνειρα και ανατροπές. Ο Nodier συνδυάζει τον μυστικισμό και τη ρομαντική διάθεση με το μεταφυσικό, ενώ το έργο του εμπεριέχει στοιχεία που προανήγγειλαν τις μελλοντικές τάσεις της γαλλικής λογοτεχνίας. Ο συγγραφέας έγινε ηγέτης του ρομαντικού κινήματος στη Γαλλία διοργανώνοντας ένα Salon (το «Cénacle») το οποίο προσέλκυσε έναν κύκλο νέων συγγραφέων (μεταξύ των οποίων ο Victor Hugo και ο Alfred de Musset), τους οποίους ενθάρρυνε να διαβάσουν ξένη ρομαντική λογοτεχνία.             

 Konstantin Razumov Makeup.

130.          Ιστορία της ζωής μου (Τζάκομο Καζανόβα,  1826-1838) Για τον Καζανόβα και τους συγχρόνους του στην υψηλή κοινωνία, ο έρωτας και οι στενές σχέσεις ήταν τις περισσότερες φορές περιστασιακές, χωρίς να επιβαρύνονται από τη σοβαρότητα που ήταν χαρακτηριστική του ρομαντισμού του 19ου αιώνα. Το φλερτ, οι έρωτες και οι βραχυπρόθεσμες σχέσεις ήταν κοινά μεταξύ των μελών της τάξης των ευγενών, που παντρευόντουσαν περισσότερο από συμφέρον παρά αγάπη. Όντας πολύπλευρη και πολύπλοκη, η προσωπικότητα του Καζανόβα βρισκόταν κάτω από τη δύναμη των αισθησιακών παθών: «Η τέρψη σε οτιδήποτε έδινε ευχαρίστηση στις αισθήσεις μου ήταν πάντα η κύρια υπόθεση της ζωής μου. Δεν βρήκα ποτέ πιο σημαντική ασχολία. Νιώθοντας ότι γεννήθηκα για το αντίθετο φύλο, πάντα το αγαπούσα και έκανα ό,τι μπορούσα για να με αγαπήσει». Η μοναξιά και η πλήξη των τελευταίων ετών της ζωής του επέτρεψαν να επικεντρωθεί απερίσπαστα στα απομνημονεύματά του - χωρίς αυτά, η φήμη του θα ήταν πολύ μικρότερη, αν δεν είχε εξαφανιστεί εντελώς. Το 1789 ξεκίνησε το γράψιμο ως «το μόνο φάρμακο για να μην τρελαθεί και να πεθάνει από την πλήξη». Παρουσιάζει τις μέρες της μοναξιάς του ως ευτυχισμένες στιγμές, γράφοντας: «Δεν μπορώ να βρω πιο ευχάριστη ενασχόληση από το να συνομιλώ με τον εαυτό μου για τα δικά μου επαγγέλματα, επιλέγοντας από αυτά, αυτό που μπορεί να διασκεδάσει το σεβαστό κοινό μου». Οι αναμνήσεις του φτάνουν μόνο μέχρι το καλοκαίρι του 1774. Την εποχή του θανάτου του το χειρόγραφο ήταν ακόμη σε εξέλιξη. Η επιστολή του, με ημερομηνία 1792, δείχνει ότι δίστασε να τα δημοσιεύσει, καθώς βρήκε την ιστορία της ζωής του αξιολύπητη και γνώριζε ότι θα μπορούσε να κάνει εχθρούς λέγοντας την αλήθεια για τις περιπέτειές του. Ωστόσο, αποφάσισε να συνεχίσει τη δουλειά, χρησιμοποιώντας αρχικά αντί για πλήρη ονόματα και μειώνοντας τα πιο σαφή επεισόδια. Έγραψε στα γαλλικά αντί στα ιταλικά: «Τα γαλλικά μιλούνται περισσότερο από τα δικά μου». Τα απομνημονεύματα ανοίγουν ως εξής: «Ξεκινάω ενημερώνοντας τον αναγνώστη μου ότι η μοίρα με έχει ήδη ανταμείψει για όλα τα καλά ή τα κακά που έχω κάνει στη ζωή μου, και επομένως έχω το δικαίωμα να θεωρώ τον εαυτό μου ελεύθερο... Παρά τις υψηλές ηθικές αρχές που αναπόφευκτα γεννήθηκαν από τις θεϊκές αρχές που έχουν ριζώσει στην καρδιά μου, παρέμεινα σκλάβος των συναισθημάτων μου όλη μου τη ζωή. παρηγοριά ήταν η επίγνωση των αμαρτιών μου... Οι τρέλες μου είναι οι ανοησίες της νιότης, θα δεις ότι γελάω μαζί τους, κι αν είσαι καλοπροαίρετος, θα διασκεδάσεις». Ενημερώνει επίσης τους αναγνώστες ότι δεν λέει για όλες τις περιπέτειές του: «Έχω παραλείψει εκείνες που θα μπορούσαν να προσβάλουν τους ανθρώπους που συμμετείχαν σε αυτές, αφού δεν θα εμφανίζονταν με το καλύτερο φως. Ωστόσο, θα υπάρξουν εκείνοι που θα θεωρήσουν ότι μερικές φορές είμαι άτακτος και ζητώ συγγνώμη για αυτό». Στο τελευταίο κεφάλαιο το κείμενο ξαφνικά διακόπτεται, αφήνοντας να εννοηθεί ότι δεν περιγράφονται γεγονότα: «Τρία χρόνια αργότερα τη συνάντησα στην Πάντοβα και εκεί ανανέωσα τη γνωριμία μου με την κόρη της με πολύ πιο τρυφερό τρόπο». Τα απομνημονεύματα καταλαμβάνουν περίπου 3.500 σελίδες σε δέκα τόμους (ο πρώτος επιμελητής Jean Laforgue, τα χώρισε σε δώδεκα τόμους). Αν και η χρονολογία των γεγονότων είναι κατά καιρούς χαοτική και ανακριβής, και ορισμένες ιστορίες είναι φαίνονται υπερβολικές, το κύριο περίγραμμα της πλοκής και πολλές λεπτομέρειες επιβεβαιώνονται από έργα συγχρόνων. Αναπαράγει καλά τους διαλόγους και γράφει λεπτομερώς για όλες τις τάξεις της κοινωνίας. Επίσης είναι ειλικρινής για τις «αμαρτίες», τις προθέσεις και τα κίνητρά του και αντιμετωπίζει τις επιτυχίες και τις αποτυχίες του με χιούμορ. Οι εξομολογήσεις του είναι συνήθως απαλλαγμένες από τύψεις. Δοξάζει τις αισθησιακές απολαύσεις, ειδικά τη μουσική, το φαγητό και τις γυναίκες. «Πάντα μου άρεσαν τα πικάντικα φαγητά... Όσο για τις γυναίκες, πάντα έβρισκα ότι αυτή με την οποία ήμουν ερωτευμένη μύριζε ωραία και όσο πιο πολύ ίδρωνε, τόσο πιο γλυκό μου φαινόταν». Αναφέρει τουλάχιστον εκατόν είκοσι σχέσεις με γυναίκες και κορίτσια και αρκετές φορές υπαινίσσεται σχέσεις με άντρες. Περιγράφει τις μονομαχίες και τις συγκρούσεις του με κακοποιούς και αξιωματούχους, τις φυλακίσεις και τις αποδράσεις του, τις ίντριγκες και τις μηχανορραφίες, τα μαρτύρια και τους αναστεναγμούς ηδονής. Είναι πειστικός όταν λέει: «Μπορώ να πω vixi (έχω ζήσει)». Το χειρόγραφο των απομνημονευμάτων κρατήθηκε από τους συγγενείς του Καζανόβα μέχρι να πουληθεί στον εκδοτικό οίκο F. A. Brockhaus. Δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά σε μια βαριά συντομευμένη γερμανική μετάφραση το 1822–28, και στη συνέχεια στα γαλλικά, με επιμέλεια του J. Laforgue. Στην έκδοση του Laforgue, οι περιγραφές των σεξουαλικών περιπετειών συντομεύτηκαν σημαντικά (όλα τα ομοφυλοφιλικά επεισόδια πετάχτηκαν έξω από το κείμενο) και ο πολιτικός χρωματισμός των απομνημονευμάτων άλλαξε επίσης - από καθολικός και πεπεισμένος αντίπαλος της επανάστασης που ήταν πραγματικά μετατράπηκε σε πολιτικό και θρησκευτικό ελεύθερο στοχαστή. Κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, το χειρόγραφο επέζησε του βομβαρδισμού της Λειψίας από τους Συμμάχους. Το πλήρες γαλλικό πρωτότυπο δημοσιεύτηκε μόλις το 1960 και άλλον μισό αιώνα αργότερα η Εθνική Βιβλιοθήκη της Γαλλίας αγόρασε το χειρόγραφο και άρχισε να το ψηφιοποιεί.     

131.          Από την ζωή ενός ακαμάτη (Γιόζεφ φον Άιχενντορφ – 1826) Η ρομαντική θεώρηση της φύσης εκφράζεται σε πολλά έργα του αλλά κυρίως σε αυτή τη νουβέλα του, η οποία έχει θεωρηθεί ως η πεμπτουσία του γερμανικού ρομαντισμού Τα γεγονότα περιγράφονται σε πρώτο πρόσωπο. Ο αφηγητής είναι μέρος της εικονιζόμενης πραγματικότητας και βιώνει τα γεγονότα. Ο αναγνώστης εξαρτάται από την υποκειμενική του αναπαράσταση, έτσι ώστε να προκύπτει ένα αίσθημα σύνδεσης με τον αφηγητή. Ο Άιχενντορφ χαλαρώνει την επική μορφή της νουβέλας με λυρικά στοιχεία ενσωματώνοντας μερικά από τα ποιήματά του στο κείμενο ως τραγούδια. Επιπλέον, η νουβέλα έχει κάποια χαρακτηριστικά παραμυθιού, τα οποία εκφράζονται τόσο με την απλή και αφελή γλώσσα των καλοπροαίρετων, όσο και με τις τυχερές συμπτώσεις που καθορίζουν τη μοίρα του ήρωα και τα ρομαντικά τοπία με τα κάστρα, τους κήπους και τα δάση τους. Ο Άιχενντορφ δεν περιγράφει την εξωτερική εμφάνιση του «ακαμάτη» μόνο περιστασιακά αναφέρει την ακατάλληλη ενδυμασία του. Ο ήρωας προσεγγίζει τους άλλους αθώα και ανοιχτά, με ειλικρινή και καλοσυνάτη ευκολία και αφήνει μια ακίνδυνη και ευχάριστη εντύπωση στους περισσότερους συνανθρώπους του. Εκτός από το να παίζει βιολί, με το οποίο μπορεί να εκφράσει τα συναισθήματά του και να διασκεδάσει τους άλλους, δεν έχει μάθει τίποτα που θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για να κερδίσει μια κανονική ζωή. Αυτό αποδεικνύεται από το γεγονός ότι οφείλει τη θέση του ως φοροεισπράκτορα περισσότερο στην ελκυστική του προσωπικότητα παρά στις λογιστικές του ικανότητες και ότι βγάζει τις πατάτες και άλλα λαχανικά από τον κήπο του εφοριακού και φυτεύει λουλούδια για να τα δωρίζει στην κυρία της καρδιάς του. Η περιπλάνηση του πρωταγωνιστή χαρακτηρίζεται από εξωτερικά και εσωτερικά κίνητρα. Το εξωτερικό κίνητρο είναι ο πατέρας του, που τον στέλνει στον ευρύτερο κόσμο για να μάθει κάτι σωστό. Το εσωτερικό κίνητρο είναι η λαχτάρα του για τον ευρύ κόσμο για να δοκιμάσει την τύχη του εκεί. Μετακινείται συνεχώς, ξανά και ξανά τον πιάνει η επιθυμία να ταξιδέψει και τον παρασύρει σε μακρινά μέρη. Μέσα από αυτή τη συνεχή περιπλάνηση ξεφεύγει από την αστική πραγματικότητα. Φεύγει από τα πολιτικά του καθήκοντα. Δεν μπορεί να εγκατασταθεί σε ένα μέρος για μεγάλο χρονικό διάστημα για να ζήσει μια ασφαλή ζωή εκεί. Ακόμη και στο τέλος της νουβέλας, οι περιπλανήσεις δεν έχουν τελειώσει ακόμα. Αν και κάνει μια ασφαλή ζωή της μεσαίας τάξης στο κάστρο με την Aurelie, την οποία γνώρισε στο κάστρο της Βιέννης, θέλει να φύγει σύντομα για τη Ρώμη..                              

132.          Το κόκκινο και το μαύρο (Σταντάλ «Stendhal» - 1831) Ο τίτλος προκάλεσε πολλές διαμάχες και σύγχυση - ήταν βαθιά καινοτόμος. Τη δεύτερη και την τρίτη δεκαετία του 19ου αιώνα, οι ρομαντικοί έφεραν στη μόδα ασυνήθιστους, μυστηριώδεις τίτλους, αλλά, σε αντίθεση με το Stendhal, τους εξηγούσαν πάντα με ένα κείμενο, στο πρόλογο ή στο κυρίως σώμα του έργου. Ο Stendhal δεν έκανε ούτε το πρώτο, ούτε το δεύτερο.  Στη συνέχεια, διατυπώθηκαν πολλές υποθέσεις γιατί επέλεξε έναν τέτοιο τίτλο, αλλά μια σαφής άποψη για αυτό το θέμα στη λογοτεχνική κριτική δεν έχει σχηματιστεί μέχρι σήμερα. Το επόμενο μυθιστόρημα του συγγραφέα, το οποίο έμεινε ημιτελές, είχε παρόμοιο τίτλο στο χειρόγραφο - "Το κόκκινο κι το άσπρο". Το μυθιστόρημα έχει διττό λογοτεχνικό σκοπό, τόσο ως ψυχολογικό πορτρέτο του ρομαντικού πρωταγωνιστή Ζυλιέν Σορέλ, όσο και μια αναλυτική, κοινωνιολογική σάτιρα της γαλλικής ανώτερης κοινωνικής τάξης κατά την εποχή της παλινόρθωσης των Βουρβόνων (1814–30) και των αντιθέσεων μεταξύ Παρισιού και επαρχίας, ευγενών και της αστικής τάξης, Γιανσενιστών και Ιησουιτών. - Ο Ζυλιέν Σορέλ είναι το αντικείμενο μιας σε βάθος μελέτης. Φιλοδοξία, αγάπη, παρελθόν, όλα αναλύονται, οι μαίανδροι της σκέψης του, οι πράξεις του, η Ματίλντ ντε Λα Μολ και η κυρία ντε Ρενάλ με τα αντίστοιχα πάθη τους για τον Ζυλιέν, που είναι ισότιμα ​​μεταξύ τους. Όλοι αποκαλύπτονται. Το 1864, το Βατικανό τοποθέτησε όλα τα «μυθιστορήματα αγάπης» του Σταντάλ, συμπεριλαμβανομένου του παρόντος έργου, στον «Ευρετήριο των Απαγορευμένων Βιβλίων». Το 1897, ο Πάπας Λέων XIII επιβεβαίωσε την απαγόρευση. Το βιβλίο αποκλείστηκε μόνο από την έκδοση Index, η οποία ίσχυε από το 1948 έως το 1966. Το 1850, ο Νικόλαος Α' απαγόρευσε το βιβλίο στη Ρωσία. Το 1939, κατά τη διάρκεια της δικτατορίας του Φρανσίσκο Φράνκο, το μυθιστόρημα αφαιρέθηκε από τις ισπανικές βιβλιοθήκες. Μετά το πραξικόπημα του 1964 στη Βραζιλία, τα αντίτυπά του κάηκαν μαζί με άλλα «ανατρεπτικά βιβλία». Ο Νίτσε έγραψε ότι ο Σταντάλ ήταν «ο τελευταίος από τους μεγάλους Γάλλους ψυχολόγους». (Είναι ένα από τα 10 καλύτερα μυθιστορήματα που αξιολογεί ο Σόμερσετ Μομ το 1954)

133.          Λεντς (Γκεόργκ Μπούχνερ «Georg Büchner» - 1835) Είναι ένα διήγημα που ο τίτλος του δεν προέρχεται από τον συγγραφέα. Δημοσιεύτηκε μεταθανάτια στο περιοδικό Telegraph for Germany. Η ακριβής ημερομηνία δημιουργίας του είναι άγνωστη, αλλά ο Büchner αποδεικνύεται ότι εργαζόταν πάνω στο υλικό από την άνοιξη του 1835 το αργότερο και ότι ολοκλήρωσε τις εργασίες του πριν από τον Ιανουάριο του 1836. Ο ισχυρισμός ότι το κείμενο είναι απόσπασμα είναι εξίσου αμφιλεγόμενος με την κατηγοριοποίησή του ως νουβέλα. Ο Jakob Lenz, φίλος του Goethe, είναι το θέμα της ιστορίας.  Τον Μάρτιο του 1776 γνώρισε τον Γκαίτε στη Βαϊμάρη. Αργότερα υπέφερε από ψυχική διαταραχή και στάλθηκε στο εφημερείο του Oberlin στο Steintal. Η ιστορία αφορά αυτό το τελευταίο περιστατικό και περιγράφει την επιδείνωση της ψυχικής κατάστασης του Lenz. Βασίζεται σε μερικές από τις επιστολές του Lenz και στις γραπτές παρατηρήσεις του πάστορα Johann Oberlin, που αποτελούν περίπου το μισό του κειμένου της νουβέλας και οι οποίες σε μεγάλο βαθμό περιλήφθηκαν κατά λέξη από τον Büchner. Αν και έμεινε ημιτελές την εποχή του θανάτου του Μπούχνερ το 1837, έχει θεωρηθεί ως πρόδρομος του λογοτεχνικού μοντερνισμού. Η επιρροή του στους μεταγενέστερους συγγραφείς ήταν τεράστια. Κυριολεκτικά στο επίκεντρο της αφήγησης, που αναπτύσσεται ως μια συζήτηση μεταξύ του Lenz και του παλιού του φίλου Kaufmann, βρίσκεται η αξιολόγηση της τέχνης του Büchner. Σε αντίθεση με τον Κάουφμαν και τους περισσότερους συγχρόνους του, ο Λεντς – εδώ είναι το φερέφωνο του συγγραφέα – αντιτίθεται σθεναρά στις τάσεις εναρμόνισης της κλασικής και της ρομαντικής ποίησης. Ο ιδεαλισμός των συγχρόνων τους αμφισβητείται γιατί είναι αφύσικος και απάνθρωπος: «η πιο επαίσχυντη περιφρόνηση για την ανθρώπινη φύση». Ταυτόχρονα, επιτίθεται επίσης στους ρεαλιστές: «Οι ποιητές που λέγεται ότι αντιπροσωπεύουν την πραγματικότητα δεν έχουν ιδέα (της πραγματικότητας), ωστόσο είναι ακόμα πιο ανεκτοί από εκείνους που επιδιώκουν να μεταμορφώσουν την πραγματικότητα…. Ο Θεός όντως έχει φτιάξει τον κόσμο όπως πρέπει, και δεν μπορούμε να γράψουμε τίποτα καλύτερο. Άσχημη η αίσθηση ότι αυτό που έχει δημιουργηθεί έχει ζωή πάνω από αυτά και είναι το μόνο κριτήριο σε θέματα τέχνης».  Στη μελέτη του για την ιστορία της ιδέας της ιδιοφυΐας, ο Jochen Schmidt αποκαλεί τη ριζοσπαστικοποίηση της έννοιας της μίμησης που εκφράζεται εδώ ως θεμελιώδη ρεαλισμό. Ωστόσο, η στροφή προς την πραγματικότητα της ζωής, που διακηρύσσει ο Lenz παραμένει μόνο θεωρητική. "Πρακτικά, ο Lenz αποτυγχάνει. Το πρόγραμμα και η ύπαρξη, η θέληση να είσαι και η ικανότητα να είσαι, αποκλίνουν έντονα. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την αντίστιξη της αφήγησης, για χάρη της οποίας ο Büchner έχει θέσει τη συζήτηση για την τέχνη στο επίκεντρο. ...Ο Lenz, που βιώνει συγκεκριμένα θέματα, υποφέρει από την κατάρρευση του ιδεαλιστικού ορίζοντα¨.

134.          Τραγούδια «Canti» (Τζιάκομο Λεοπάρντι – 1835) Συλλογή ποιημάτων που θεωρείται ως ένα από τα σημαντικότερα έργα της ιταλικής ποίησης. Στο ποίημα All'Italia, ο Λεοπάρντι θρηνεί τους πεσόντες στη Μάχη των Θερμοπυλών και θυμίζει το μεγαλείο του παρελθόντος. Στο δεύτερο ποίημα, ζητά οίκτο από τον Δάντη για την αξιολύπητη κατάσταση της πατρίδας του. Στα μεγάλα ποιήματα που ακολουθούν (σαράντα ένα, συμπεριλαμβανομένων των αποσπασμάτων) κυριαρχεί η λυρική περιγραφή αναμνήσεων, αμφιβολιών και συμβατικοτήτων.                                                                               

135.          Ο Μπάρμπα-Γκοριό (Ονορέ ντε Μπαλζάκ – 1835) Πανόραμα της γαλλικής κοινωνίας των αρχών του 19ου αιώνα.  Σηματοδοτεί την πρώτη συστηματική επανεμφάνιση χαρακτήρων που είχαν παρουσιαστεί σε άλλα μυθιστορήματά του συγγραφέα, μια τεχνική που διακρίνει όλη τη μυθοπλασία του Μπαλζάκ. Το μυθιστόρημα διακρίνεται ως υπόδειγμα  ρεαλιστικής γραφής. Ο πατέρας Γκοριό αποτελεί υπόδειγμα πατρικής αγάπης που ωθήθηκε σε σημείο παραλογισμού. Δίνει επίσης ένα συνολικό όραμα της παρισινής κοινωνίας και όλων των κοινωνικών της τάξεων της εποχής. Η κοινωνική αναρρίχηση και η ανάγκη επιτυχίας στην κοσμική ζούγκλα ενσαρκώνονται από μια ομάδα «νεαρών λύκων» και από νέους επαρχιώτες αποφασισμένους να κερδίσουν μια θέση για τον εαυτό τους. Μερικοί αναλυτές συγκρίνουν αυτό το μυθιστόρημα με τον Βασιλιά Ληρ. Ωστόσο, υπάρχουν  διαφορές: ο Γκοριό αφιερώνει την περιουσία του για να παντρέψει τις δύο κόρες του με «υψηλούς» γαμπρούς, αλλά δεν έχει προτίμηση σε καμία, σε αντίθεση με τον Βασιλιά Ληρ που έχει τρεις κόρες και που ευνοεί αυτές τις δυο που τον κολακεύουν σε αντίθεση με την τρίτη που του μιλάει ειλικρινά. (1 από τα 10 καλύτερα μυθιστορήματα επιλογής του Σόμερσετ Μομ το 1954)                                                               

136.          Παραμύθια (Χανς Κρίστιαν Άντερσεν, 1835–1840) Οι κυριότεροι ήρωες των παραμυθιών του είναι φτωχοί και αδικημένοι άνθρωποι, που όμως έχουν ασυνήθιστα ψυχικά χαρίσματα, ευγένεια, ταλέντο, μεγαλοψυχία. Τα έργα του χαρακτηρίζονται από δράση, χιούμορ και λεπτή σάτιρα. Πολλά από τα παραμύθια του είναι πασίγνωστα παγκοσμίως, μεταφράστηκαν σε όλες τις γλώσσες του κόσμου και υπερέβησαν τα πλαίσια του απλού λογοτεχνήματος (Τα καινούρια ρούχα του αυτοκράτορα, Η Βασιλοπούλα και το ρεβίθι, Το ασχημόπαπο, Το κοριτσάκι με τα σπίρτα, Ο μολυβένιος στρατιώτης κ.α.).

Σημείωσή μας: Η χρονική περίοδος 1814-1835 σηματοδοτεί μια καίρια φάση στην ευρωπαϊκή και παγκόσμια ιστορία, με σημαντικές πολιτικές, κοινωνικές και πολιτισμικές αλλαγές που επηρέασαν βαθιά τη λογοτεχνία της εποχής. Παρακάτω παρουσιάζονται τα βασικά γεγονότα και φαινόμενα που επίδρασαν αποφασιστικά στη λογοτεχνική δημιουργία: Το Συνέδριο Ειρήνης της Βιέννης (1814-1815) και η Παλινορθωτική Περίοδος επανακαθόρισαν τους ευρωπαϊκούς χάρτες μετά τους Ναπολεόντειους Πολέμους, επιδιώκοντας την αποκατάσταση του "παλαιού καθεστώτος" και της απόλυτης μοναρχίας (αρχή της νομιμότητας). Δημιουργήθηκε η Ιερή Συμμαχία (Αυστρία, Ρωσία, Πρωσία) με σκοπό την καταστολή επαναστατικών και φιλελεύθερων κινημάτων. Το κλίμα αυτό της πολιτικής συντήρησης και αυταρχισμού δημιούργησε έντονη αντίθεση με τις ιδέες της ελευθερίας, της αυτοδιάθεσης και των αλλαγών που είχαν διαδοθεί από τη Γαλλική Επανάσταση. Τα Επαναστατικά και Εθνικά Κινήματα σε Ιταλία, Ισπανία, Πορτογαλία, Γερμανία αμφισβήτησαν την απολυταρχία και αγωνίστηκαν για εθνική ανεξαρτησία και φιλελεύθερες μεταρρυθμίσεις. Η Ελληνική Επανάσταση ήταν σταθμός που όχι μόνο οδήγησε στην ίδρυση του Ελληνικού κράτους αλλά και ενέπνευσε φιλελεύθερα και εθνικά κινήματα σε όλη την Ευρώπη. Τα κινήματα αυτά εκφράστηκαν λογοτεχνικά μέσα από τον Ρομαντισμό, ο οποίος τόνιζε τα συναισθήματα, τη λαϊκή μνήμη, την ιστορία και την εθνική ταυτότητα. Ο Ρομαντισμός ανέδειξε το συναίσθημα, το μυστήριο, το πάθος, τη φύση και το εθνικό πνεύμα στην τέχνη και τη λογοτεχνία. Ήταν άμεση αντίδραση στην τεχνοκρατική, αυστηρή λογική και τους κλασικιστικούς κανόνες του Διαφωτισμού. Ποιητές και συγγραφείς, όπως ο Βίκτωρ Ουγκό, ο Λόρδος Μπάιρον, ο Σέλλεϊ και άλλοι, εξέφρασαν τις φιλελεύθερες, εθνικιστικές και επαναστατικές ιδέες τους μέσα από το έργο τους. Η λογοτεχνία καθίσταται μέσο έκφρασης κοινωνικών και πολιτικών αιτημάτων, περί της ελευθερίας και της ταυτότητας. Η Βιομηχανική Επανάσταση συνέβαλε στον κοινωνικό μετασχηματισμό με την ανάδυση της αστικής τάξης και της εργατικής τάξης. Τα προβλήματα του εκσυγχρονισμού, της αστικοποίησης και των ανισοτήτων ήρθαν στο προσκήνιο και επηρέασαν θέματα και χαρακτήρες στη λογοτεχνία. Στο πλαίσιο αυτό θα αναπτυχθεί σταδιακά και ο Ρεαλισμός, ως απάντηση στην ιδεαλιστική προσέγγιση του ρομαντισμού, με το βλέμμα στις κοινωνικές συνθήκες.

Προτάσεις ανάγνωσης (111-122) (Δημοσιευμένα απο το 1789 έως το 1813)

Θεωρούμε σκόπιμο να διευκρινίσουμε ότι το μέγεθος των συνοπτικών παρουσιάσεων που προηγήθηκαν ή ακολουθούν δεν έχει καμία σχέση με τη λογοτεχνική αξία των έργων, αλλά κύρια με ότι μου αρέσει και θέλω να το μοιραστώ μαζί σας.

111. Ο φτωχός άνθρωπος του Τόκενμπουργκ (Ούλριχ Μπραίκερ – 1789) Είναι η αυτοβιογραφία του, που περιγράφει κυρίως τη ζωή του – πότε κρύο, πότε ζέστη - από μια ανώτερη οπτική γωνία. Κοιτάζει υποτιμητικά τα περασμένα χρόνια, με ήρεμη και πικρή κοροϊδία. Για παράδειγμα, δεν κατέκτησε την Αννούλα. Έτσι, δεν έχει άλλη επιλογή από το να αρκεστεί στη Δουλτσινέα του, η οποία είναι σίγουρη. «Όλα τα γεγονότα της ζωής μου..., θα μπορούσα να γεμίσω ολόκληρους τόμους με αυτά,...να θρηνώ σαν κουκουβάγια... Αλλά η ανόητη συγγραφική τάση έχει σε μεγάλο βαθμό εξαφανιστεί [λόγω δουλειάς]». «Η πατρίδα μου δεν είναι γη του γάλακτος και του μελιού… της οποίας οι κάτοικοι ήταν πάντα γνωστοί ως ανήσυχοι και άτεχνοι άνθρωποι… Αλλά… δεν είναι σωστό να περιγράψω τους συμπατριώτες μου».

112. Κριτική της κριτικής ικανότητας (Εμμανουήλ Καντ – 1790) Αναφέρεται στην αισθητική θεωρία και τη φιλοσοφία της τέχνης, καθιστώντας το μια από τις σημαντικότερες συνεισφορές του Καντ στη λογοτεχνία και τις ανθρωπιστικές επιστήμες. Εξερευνά τη φύση της ομορφιάς, την υπέρτατη και καλλιτεχνική κρίση, πλαισιώνοντας τη συζήτηση με όρους ατομικής αντίληψης και καθολικών κριτηρίων. Οι διακρίσεις του μεταξύ του ωραίου και του υψηλού παρουσιάζουν περιγραφές και πλαίσια για προβληματισμό σχετικά με τις συναισθηματικές και ψυχολογικές επιπτώσεις που έχουν η λογοτεχνία και η τέχνη στα άτομα. Αυτό το κείμενο επηρέασε άμεσα τα ρομαντικά και ύστερο-ρομαντικά λογοτεχνικά κινήματα, όπου τα θέματα του υψηλού (απεραντοσύνη, δέος, τρόμος) εξερευνήθηκαν βαθιά στην ποίηση και την πεζογραφία. Ο ρόλος του παρατηρητή και η υποκειμενική φύση της εμπειρίας διερευνώνται. Η αντιμετώπιση της αισθητικής από τον Καντ είναι κατά κάποιο τρόπο πιο προσιτή από τα άλλα έργα του, καθώς εμπλέκεται με λογοτεχνικό τρόπο με το ανθρώπινο συναίσθημα και την προσωπική αντίληψη. Συχνά χρησιμοποιεί ζωντανές εικόνες και λογοτεχνικές αποχρώσεις ως επιχειρήματα που προκαλούν μια πιο στοχαστική, συναισθηματική απόκριση, παρόμοια με το ύφος που συναντάμε στον λογοτεχνικό λόγο.

113. Το Όνειρο του Κόκκινου Παλατιού ή Η ιστορία της πέτρας «Hong Lou Meng» (Τσαο Σιουτσίν «Cao Xueqin» - 1791) Θεωρείται από τα πιο σημαντικό μυθιστόρημα της κινεζικής λογοτεχνίας. Αφηγείται την άνοδο και την πτώση μιας οικογένειας ευγενών και εξετάζει τις σχέσεις, την κοινωνία, την πολιτική και την απογοήτευση του ανθρώπινου πνεύματος μέσα από τα μάτια της νεαρής ηρωίδας, Τάο Γιουάν. Το έργο συνδυάζει ρεαλισμό, ρομαντισμό και φιλοσοφία. Ξεκινά πως η θεά Νου-Κούα, για να επισκευάσει το θόλο του ουρανού, πήρε 36.501 βράχους και τελικά χρησιμοποίησε 36.500. Ο βράχος που τον είχαν αγγίξει τα θεϊκά χέρια, είχε αποκτήσει πλέον μαγικό πνευματισμό και η ψυχή του έμεινε παραπονεμένη. Ο Πάο-Γιου, ο κεντρικός ήρωας του βιβλίου, δεν είναι τίποτα' άλλο από την ενσάρκωση του βράχου που έρχεται στη γη, όπου γίνεται η μεγαλειώδης κάθαρση, ολοκληρώνεται η συνειδητή του τελειοποίηση και δεν πρόκειται πια να νοιώσει κανένα παράπονο αφού γίνεται αθάνατος. Το μυθιστόρημα έχει περίπου 40 πρόσωπα βασικούς ήρωες και ηρωίδες και εκατοντάδες συμπληρωματικούς, διακρίνεται δε για τα πολυσύνθετα πορτρέτα των γυναικείων χαρακτήρων (μεταξύ των οποίων των 12 καλλονών). Περιγράφει τη ζωή χωρίς υπεκφυγές, αντίθετα από προγενέστερους συγγραφείς που διαμόρφωναν χαρακτήρες είτε ολότελα καλούς είτε ολοκληρωτικά κακούς. Είναι ταυτόχρονα διαποτισμένο από τη βουδιστική αντίληψη της ματαιότητας, αλλά με συνεχείς αναφορές στον ταοϊσμό και τον κομφουκιανισμό, που επικρατούσαν εκείνη την εποχή στην Κίνα.

DiderotJacquesFatalist01

114.    Ζακ ο μοιρολάτρης και ο αφέντης του   (Ντενίς Ντιντερό, 1771- 1796) Το έγραφε μέχρι το θάνατό του και δεν πρόλαβε να το δει τυπωμένο. Σώζονται μερικά χειρόγραφα εκ των οποίων το πιο σημαντικό θεωρείται αυτό της Αγίας Πετρούπολης, καθώς περιέχει αρκετές διορθώσεις που φαίνονται να έγιναν από τον συγγραφέα και μάλιστα με υποδείξεις για το που πρέπει να μπουν. Το χειρόγραφο αυτό το έστειλε η κόρη του συγγραφέα στην Αικατερίνη Β' όταν πέθανε ο πατέρας της. Το κύριο θέμα του μυθιστορήματος είναι η σχέση μεταξύ του Ζακ και του κυρίου του, το όνομα του οποίου δεν αναφέρεται. Το αφεντικό και ο Ζακ ξεκινούν ένα ταξίδι, για ένα αόριστο προορισμό και για να διώξει την πλήξη του μεγάλου ταξιδιού το αφεντικό αναγκάζει τον Ζακ να αφηγηθεί ιστορίες για τους έρωτές του. Οι ιστορίες του Ζακ διακόπτονται συνεχώς από την εμφάνιση άλλων χαρακτήρων και από διάφορες κωμικές παρεξηγήσεις. Άλλοι χαρακτήρες του μυθιστορήματος αφηγούνται επίσης τις ιστορίες τους, οι οποίες, με τη σειρά τους, διακόπτονται συνεχώς από διάφορα γεγονότα. Στο βιβλίο παρουσιάζεται και ένας «αναγνώστης» κατά καιρούς, ο οποίος, καθώς προχωρά το βιβλίο, διακόπτει περιοδικά τον αφηγητή με ερωτήσεις, αντιρρήσεις και απαιτήσεις για πρόσθετες λεπτομέρειες. Οι ιστορίες που λέγονται είναι συνήθως χιουμοριστικές και επικεντρώνονται στις ανθρώπινες σχέσεις, τον έρωτα και το σεξ. Η βάση της φιλοσοφίας του Ζακ είναι η πεποίθηση ότι ό,τι συμβαίνει στον κόσμο, καλό ή κακό, είναι γραμμένο «εκεί πάνω» σε έναν μεγάλο κύλινδρο. που σταδιακά ξεδιπλώνεται με την πάροδο του χρόνου. Παρά αυτή την πεποίθηση, ο Ζακ δίνει μεγάλη σημασία στις πράξεις του και δεν είναι παθητικός παρατηρητής. Το βιβλίο είναι γεμάτο αντιφατικούς χαρακτήρες και άλλες παραστάσεις δυϊσμού. Μία από τις ιστορίες λέει για δύο στρατιώτες που μοιάζουν τόσο μεταξύ τους που γι' αυτό μάχονται συνεχώς και αλληλοτραυματίζονται, αν και είναι καλύτεροι φίλοι. Μια άλλη ιστορία αφορά τον πατέρα Χάντσον, έναν διανοούμενο και εκκλησιαστικό μεταρρυθμιστή, και ταυτόχρονα τον πιο διεφθαρμένο χαρακτήρα του έργου. Επιπλέον ο Ζακ και ο κύριός του υπερβαίνουν τους ρόλους που τους έχουν ανατεθεί, ο Ζακ αποδεικνύει ευθαρσώς ότι ο κύριος δεν μπορεί να ζήσει χωρίς αυτόν, πράγμα που σημαίνει ότι ο Ζακ είναι ο κύριος και ο κύριος είναι ο υποτελής.  Το μυθιστόρημα έλαβε μικτές κριτικές από κριτικούς. Οι Γάλλοι κριτικοί του τέλους του 18ου και των αρχών του 19ου αιώνα μίλησαν αποδοκιμαστικά γι' αυτόν, θεωρώντας τον ως μίμηση του Ραμπελέ και σημειώνοντας την ελευθεριότητά του. Αντίθετα έκανε μεγάλη εντύπωση στους Γερμανούς ρομαντικούς, που μπόρεσαν να το γνωρίσουν πολύ νωρίτερα από τους Γάλλους. Ο Σίλλερ αντιμετώπισε το μυθιστόρημα με μεγάλο σεβασμό και το συνέστησε στον Γκαίτε, ο οποίος επίσης το αγάπησε. Ο Friedrich Schlegel μιλάει θετικά για το μυθιστόρημα στα κριτικά του άρθρα, θεωρώντας το ιδανικό ευφυΐας. Ο Σταντάλ το επαινεί σε πολλά από τα έργα του, όπως στα «Ιστορία της ζωγραφικής στην Ιταλία», «Σημειώσεις ενός τουρίστα» και τη πραγματεία «Περί αγάπης». Οι κριτικοί του εικοστού αιώνα, όπως ο Leo Spitzer και ο Robert Loy, έτειναν να βλέπουν το μυθιστόρημα ως ένα βασικό έργο στην παράδοση του Θερβάντες και του Ραμπελέ, εστιάζοντας περισσότερο στην τεράστια ποικιλία του, παρά στην επίλυσή φιλοσοφικών προβλημάτων.           

115.    Ζίμπενκες «Siebenkäs» (Ζαν Πωλ, 1796-1797) Γερμανικό ρομαντικό μυθιστόρημα που εκδόθηκε σε τρεις τόμους. Τα έργα του Ζαν Πωλ χαρακτηρίζονται από αυτοβιογραφικά στοιχεία, πικρή σάτιρα, χιούμορ, φαντασία και ανατροπές. Πεπεισμένος δημοκράτης και υποστηρικτής των ιδεών του Διαφωτισμού και της γαλλικής επανάστασης. Η ιστορία του μυθιστορήματος, αφορά τη ζωή του Siebenkäs, παντρεμένου και δυστυχισμένου που συμβουλεύεται τον φίλο του, Leibgeber, ο οποίος, στην πραγματικότητα, είναι το alter ego του, ή Doppelgänger. Ο Leibgeber πείθει τον Siebenkäs να προσποιηθεί τον θάνατο του, προκειμένου να ξεκινήσει μια νέα ζωή. Ο Siebenkäs δέχεται τις συμβουλές του και σύντομα συναντά την όμορφη Natalie. Οι δυο τους ερωτεύονται. εξ ου και ο «γάμος μετά θάνατον» που σημειώνεται στον τίτλο. Είναι το πρώτο μυθιστόρημα στο οποίο ένας όμοιος, περιγράφεται ως "Doppelgänger" που είναι μια εισαγωγή στη λογοτεχνία από τον Ζαν Πωλ (αρχικά γράφτηκε ως "Doppeltgänger"). Η απρόσμενη εισαγωγή της σάτιρας στην περιγραφή για τη ζωή σε μια μικρή πόλη και των συγκινητικών στιγμών του του ψυχολογικού πόνου του ήρωα, ωθεί τον αναγνώστη να θέλει να μάθει για τη φιλοσοφική ειλικρίνεια του και την ψυχολογική του κατάσταση. Η ασυνέπεια και η διάσπαση του Siebenkäs είναι θεμελιώδης και εξακολουθεί να χαρακτηρίζει τις ευαισθησίες ατόμων μικροαστικής ή και αστικής ανατροφής. 

Hölderlin_-_Hyperion,_1911_-_3257287_F

116.    Υπερίων ή Ο ερημίτης στην Ελλάδα (Φρίντριχ Χέλντερλιν, 1797-1799) Επιστολικό μυθιστόρημα που εκδόθηκε αρχικά σε δύο τόμους. Το έργο αναπτύσσεται με τη μορφή επιστολών του Υπερίωνα στον Γερμανό φίλο του Bellarmin, μαζί με μερικές επιστολές προς την αγαπημένη του  Διοτίμα και διακρίνεται για τον φιλοσοφικό κλασικισμό και τις εκφραστικές περιγραφές. Η Διοτίμα (όνομα ιέρειας στο «Συμπόσιο» του Πλάτωνα) είναι η αγαπημένη του Σουζέττε. Διαδραματίζεται στην Ελλάδα και ασχολείται με αόρατες δυνάμεις, συγκρούσεις, ομορφιά και ελπίδα. Αφηγείται τις προσπάθειες του Υπερίωνα να ανατρέψει την τουρκική κυριαρχία στην Ελλάδα (σε μια από τις υποσημειώσεις ο Hölderlin συνδέει συγκεκριμένα τα γεγονότα του μυθιστορήματος με τα Ορλοφικά). Επίσης την απογοήτευσή του με την αποτυχία της εξέγερσης, την επιβίωση στη θανατηφόρα ναυμαχία του Τσεσμέ, την ψυχολογική κατάπτωσή του όταν η Διοτίμα πεθαίνει πριν μπορέσουν να επανενωθούν και τη μετέπειτα ζωή του ως ερημίτης στην άγρια ελληνική ύπαιθρο, όπου εξυμνεί την ομορφιά της φύσης και ξεπερνά την τραγωδία της μοναξιάς του. Ταυτόχρονα, ο Υπερίων, μετά από όλες αυτές τις απώλειες, καταλαβαίνει τα όρια της εξιδανικευμένης του αντίληψης για την Ελλάδα. Η αδυναμία να ταξιδέψει γίνεται η ουσία του ταξιδιού του. Με τον Χέγκελ διατηρούσε φιλία που κατάφερε να εμπνεύσει τον φιλόσοφο ώστε να γράψει ένα ποίημα σε ελεύθερο ρυθμό, που ο Χέγκελ το αφιέρωσε στο Χέλντερλιν. 

Faust_(Goethe),_Erstdruck_1832

117.    Φάουστ (Γκαίτε, 1808 & 1832) Ο Γκαίτε δούλεψε την ιδέα του Φάουστ για 60 χρόνια. Ο «τυχερός» (λατινικά) του τίτλου έφερε τύχη κάνοντας «αθάνατο» και τον συγγραφέα του. Επεξεργάστηκε τον μεσαιωνικό θρύλο του Φάουστ, που ήταν βασισμένος σε ιστορικό πρόσωπο του 16ου αιώνα. Το έργο σπάνια ανεβαίνει στη σκηνή στο σύνολό του καθώς περιλαμβάνει 12.111 στίχους. Είχε σημαντική επιρροή στον παγκόσμιο πολιτισμό, καθώς έγινε πηγή δημιουργίας για πολλά καλλιτεχνικά έργα. Ο Γκαίτε στο έργο δεν ξεχωρίζει την ανθρώπινη προσωπικότητα από την ίδια τη φύση, την έχει ενταγμένη μέσα στις δυνάμεις και ορμές της φύσης, είναι η ίδια μια έκφραση της φύσης. Έργο ελεύθερο από τα «πρέπει» της θρησκείας, της μικροαστικής ηθικής και της κυρίαρχης αισθητικής της εποχής του. Παρωδεί τους κλασσικούς (με την ανάσταση της Ελένης, τη γέννηση του Ευφορίωνα και το θάνατό του, την παρουσίαση των θεών ως τεράτων, την επιστροφή της Ελένης στον Άδη κ.α.), πράγμα όχι και τόσο αποδεκτό για τους κριτικούς της εποχής του. Ο Φάουστ σαν μια αδιάληπτη και διευρυμένη φαντασίωση  ερωτικής επιθυμίας εισβάλλει στα ασυνείδητα πεδία του ανθρώπινου μυαλού, συνθέτει μύθους, φαντασία, ψυχισμό και σύγχρονες ανάγκες αναπτύσσοντας το ρόλο του πολυπράγμονα έρωτα και αντιμετωπίζει τελικά με επιτυχία τον υπερεκτιμημένο θανατηφόρο Μεφιστοφελή. Η καρ διά, οι αισθήσεις και η λογική του ήρωα είναι διαχωρισμένες, με τους δικούς τους σκοπούς η κάθε μία και συγκρούονται σε όλη τη πλοκή του έργου με το ήρωα να είναι το πεδίο των μαχών τους. Το έργο δείχνει ότι η ερωτική έλξη από μόνη της δεν φτάνει, αλλά και ότι χωρίς αυτή τίποτα δεν είναι επαρκές. Στο παλιό θρύλο έβαλε νέα θέματα, όπως το θέμα της «Μαργαρίτας», το πιο γνωστό επεισόδιο του έργου. Στο δεύτερο μέρος, ο θρύλος ανέφερε ήδη τον γάμο του Φάουστ με την Ωραία Ελένη και μια συνάντηση με έναν αυτοκράτορα, αλλά ο Γκαίτε παράλλαξε την υπόθεση και σε αντίθεση με την αρχική πηγή. Έτσι ο Φάουστ, παρά τις αμαρτίες του ανέρχεται στους Ουρανούς συνοδευόμενος από καλλίπυγους νεαρούς αγγέλους («οι συμφωνίες είναι άχρηστες σήμερα», ωρύεται ο Μεφιστοφελής, αντιλαμβανόμενος ότι η κάθε συμφωνία τηρείται μόνο όταν υπάρχει ισοτιμία ισχύος), εκφράζοντας με αυτό την αισιόδοξη κοσμοθεωρία του συγγραφέα, που δεν είναι άλλη από την τελική υπεροχή του καλού απέναντι στο κακό. Το ανήσυχο πνεύμα του ήρωα, που είναι ταυτόχρονα το αμάρτημα (για κάποιους της προγενέστερης εποχής ίσως) αλλά και η σωτηρία του. Η «ελεύθερη ανταλλαγή ιδεών και αισθημάτων» που ενστερνιζόταν ο Γκαίτε ερμηνεύτηκε από τον Τόμας Μαν ως «μεταφορά των οικονομικών αρχών του φιλελευθερισμού στα ζητήματα της πνευματικής ζωής».

118.    Παιδικά Χρόνια «Flegeljahre» (Ζαν Πωλ – 1809)               Αυτοβιογραφική αναζήτηση που συνδυάζει το λυρισμό και την κωμωδία με έντονες φιλοσοφικές αναφορές. Ο Jean Paul αναπτύσσει τη σκέψη του πάνω στη ζωή, την ελευθερία και τον άνθρωπο με μια μοναδική και εξαιρετικά συναισθηματική γλώσσα. Το μυθιστόρημα αποτελείται από τέσσερις τόμους και αναφέρεται στους δίδυμους αδερφούς Walt και Vult, καθώς και σε πολίτες και ευγενείς τη δεκαετία του 1890 στη Φραγκονία και τη γύρω περιοχή. Ο αναγνώστης απολαμβάνει μια συναρπαστική πλοκή, ιδιαίτερα στην αρχή και στο τέλος του κειμένου. Τρία σημαντικά στοιχεία της πλοκής του μυθιστορήματος είναι η κληρονομιά, το διπλό μυθιστόρημα και η ιστορία αγάπης. Το εκτενές κείμενο είναι ένα εξαιρετικά περίπλοκο μωσαϊκό που αποτελείται από εκατοντάδες μικρές αφηγήσεις & περιγραφές. Η κληρονομιά τονίζεται στην αρχή του μυθιστορήματος και φαίνεται ότι αυτή η ιστορία τονώνει την πλοκή. Όμως στην πορεία ο αναγνώστης την χάνει από τη πλοκή και προς το τέλος ξαναεμφανίζεται αλλά για πολύ σύντομα. Τόσο η ιστορία κληρονομιάς όσο και η ιστορία αγάπης δεν έχουν «αποδεκτό» τέλος στο μυθιστόρημα. Αλλά τουλάχιστον τα δίδυμα χωρίζουν σε μια απίστευτη σκηνή στο τέλος του μυθιστορήματος, δηλαδή ο Walt μένει στο Haslau και ο Vult, φυσώντας το φλάουτο του, βγαίνει στον ελεύθερο κόσμο από τον οποίο προήλθε στην αρχή του μυθιστορήματος - δίνοντας ακόμη και συναυλίες στο Παρίσι και τη Βαρσοβία. Πριν από τη μελωδική αναχώρησή του, ο Vult λέει στον Walt: «Σε αφήνω όπως ήσουν και πηγαίνω όπως ήρθα». «Να είσαι καλά, δεν μπορείς να αλλάξεις, δεν μπορώ να βελτιωθώ» Με αυτό λέγονται όλα.

Αριστουργήματα γλυπτικής 1801 - 1880

119.     Εκλεκτικές συγγένειες «Die Wahlverwandtschaften»    (Γκαίτε – 1809)  Ένα από τα πιο σύνθετα μυθιστορήματα της γερμανικής λογοτεχνίας με τεράστια αφθονία συμβόλων, μοτίβων και φιλοσοφικών, εκπαιδευτικών και θρησκευτικών παρεκκλίσεων. Είναι σχεδόν αδύνατο για τον απλό αναγνώστη να το κατανοήσει ολοκληρωτικά με μια ανάγνωση. Αυτή ήταν φαίνεται η πρόθεση του Γκαίτε: είδε το μυθιστόρημά του σαν ένα παιχνίδι γρίφων που ήταν αδύνατο να αποκρυπτογραφηθεί εύκολα. Αναφέρεται στην ιστορία ενός ζευγαριού, του οποίου ο γάμος διαλύεται όταν προσκαλούν έναν φίλο και μια συγγενή στο σπίτι τους. Όπως σε μια χημική αντίδραση, οι δύο σύζυγοι βιώνουν μια ισχυρή, αμοιβαία νέα έλξη: η λογική Σαρλότε προς τον έξυπνο και ενεργητικό λοχαγό Ότο και ο παρορμητικός, παθιασμένος Έντουαρντ προς τη νεαρή, ελκυστική Οττιλί. Η ιστορία παρουσιάζεται κυρίως σε παρελθόντα χρόνο, αλλά ο συγγραφέας αλλάζει στον ενεστώτα όταν θέλει να αυξήσει τον ρυθμό της αφήγησης, να δημιουργήσει σασπένς ή να απεικονίσει την ψυχική αγωνία ενός χαρακτήρα.  Η σύγκρουση μεταξύ του ανθρώπινου πάθους και των κοινωνικών κανόνων οδηγεί σε μια σειρά δυσμενών γεγονότων, που καταλήγουν σε τραγικό τέλος. Αναφέρεται ότι είναι το πρώτο έργο που μοντελοποιεί τις ανθρώπινες σχέσεις ως χημικές διεργασίες, μετά τον αφορισμό του Εμπεδοκλή: «οι άνθρωποι που αγαπούν ο ένας τον άλλον αναμιγνύονται όπως το νερό και το κρασί, οι άνθρωποι που μισούν ο ένας τον άλλον διαχωρίζονται όπως το νερό και το λάδι». Στη χημεία των αρχών του δέκατου ένατου αιώνα, η φράση "εκλεκτικές συγγένειες" χρησιμοποιήθηκε για να περιγράψει ενώσεις που αλληλοεπιδρούσαν μεταξύ τους μόνο υπό επιλεγμένες συνθήκες. Ο Γκαίτε το χρησιμοποίησε ως οργανωτική μεταφορά για το γάμο και για τη σύγκρουση μεταξύ ευθύνης και πάθους. Στο έργο, οι ερωτικές υποθέσεις και οι σχέσεις ανθρώπων περιγράφονται ως χημικές αντιδράσεις προκαθορισμένες μέσω χημικών συγγενειών, παρόμοιων με τις χημικές ενώσεις. Ο Γκαίτε σκιαγράφησε την άποψη ότι το πάθος, ο γάμος, η σύγκρουση και η ελεύθερη βούληση υπόκεινται σε νόμους της χημείας.  Οι απόψεις με τα χρόνια διίστανται ως προς το αν η θεωρία του Γκαίτε χρησιμοποιήθηκε ως μεταφορά. Στη νουβέλα, η κεντρική χημική αντίδραση που λαμβάνει χώρα είναι μια αντίδραση διπλής μετατόπισης (διπλή εκλεκτική συγγένεια), μεταξύ ενός παντρεμένου ζευγαριού Eduard και Charlotte (BA), στο τέλος του πρώτου έτους του γάμου τους (που είναι ο δεύτερος για τον καθένα από αυτούς) και των δύο καλών τους φίλων, Captain και Ottilie (CD), αντίστοιχα. Οι πρώτοι γάμοι τους περιγράφονται ως κανονισμένοι γάμοι οικονομικής σκοπιμότητας. Στο τέταρτο κεφάλαιο, οι χαρακτήρες περιγράφουν λεπτομερώς την πρώτη στον κόσμο λεκτικά απεικονισμένη ανθρώπινη χημική αντίδραση διπλής μετατόπισης. Το κεφάλαιο ξεκινά με την περιγραφή του χάρτη συγγένειας (χάρτης αντιδράσεων) ή του «τοπογραφικού χάρτη» όπως τον αποκαλεί ο Γκαίτε. «Έχει ξεσηκώσει θύελλα ερμηνευτικής σύγχυσης... Κάποιοι υποστηρίζουν ότι προτείνει μια φιλοσοφία της φύσης που έχει τις ρίζες της στη μοίρα. Άλλοι υποστηρίζουν ότι πρόκειται για ελεύθερη επιλογή. Άλλοι πιστεύουν ότι η χημική θεωρία είναι απλώς μια δομική κατασκευή, που επιτρέπει στον συγγραφέα να προαναγγέλλει γεγονότα στο μυθιστόρημα και δεν έχει καμία σχέση με τα μεγαλύτερα ζητήματα του μυθιστορήματος». (Astrida Tantillo, 2001) Ο Walter Benjamin (1921) υποστηρίζει τη δυνατότητα υπέρβασης της μυθικής σκέψης (την οποία εντοπίζει στο μέσο της πεζογραφίας του Γκαίτε) προς όφελος της δυνατότητας μιας ακόμη ασυνάντητης (και αρχικά αδιανόητης) «ελευθερίας». Τυπικά, ο Μπέντζαμιν εντοπίζει αυτή την εμπειρία στην τέχνη, η οποία, σύμφωνα με τον ίδιο, μόνη της είναι ικανή, μέσω της διαμεσολάβησης, να υπερβεί τις δυνάμεις του μύθου.

120.    Διηγήματα «Erzählungen» (Χάινριχ φον Κλάιστ «Heinrich von Kleist», 1810-1811) "Ολόκληρη η ζωή του Κλάιστ ήταν γεμάτη από μια προσπάθεια για ιδανική και απατηλή ευτυχία, και αυτό αποτυπώθηκε στο έργο του. Ήταν ο πιο σημαντικός βόρειο-Γερμανός δραματουργός του ρομαντικού κινήματος, και κανένας από τους ρομαντικούς δεν τον πλησιάζει στον τρόπο με τον οποίο εκφράζει την πατριωτική αγανάκτηση". Η θέληση για εξουσία έχει "την υπέρτατη πηγή της στο συναίσθημα" και έτσι ο άνθρωπος πρέπει να ελέγξει "τον αγώνα του με τη μοίρα" σε ένα ισορροπημένο μίγμα σοφίας και πάθους. Ήταν το «αουτσάιντερ στη λογοτεχνική ζωή της εποχής του… πέρα ​​από τα καθιερωμένα στρατόπεδα» και τις λογοτεχνικές εποχές του κλασικισμού και του ρομαντισμού της Βαϊμάρης. Είναι περισσότερο γνωστός για το ιστορικό ιπποτικό έργο Käthchen von Heilbronn, τις κωμωδίες του The Broken Jug and Amphitryon, την τραγωδία Penthesilea καθώς και για τις νουβέλες του Michael Kohlhaas και The Marquise of O.... Οι περισσότερες ιστορίες του Κλάιστ εμφανίστηκαν ολόκληρες ή αποσπασματικά σε λογοτεχνικά περιοδικά. Μετά από αναθεώρηση, εκδόθηκαν σε δύο τόμους. Ο πρώτος περιέχει τις τρεις μεγαλύτερες ιστορίες και ο δεύτερος τις μικρότερες ιστορίες, καθώς και δύο αδημοσίευτες ιστορίες (The Foundling και The Duel). Το θέμα των ιστοριών είναι συνήθως ένα εξαιρετικό γεγονός, μερικές φορές γκροτέσκο, συχνά τρομερό. Η θεραπεία είναι αντικειμενική, όμως σχεδόν πάντα ένα απαισιόδοξο όραμα του κακού που αντιμετωπίζεται μόνο από την εσωτερική ατομικότητα των χαρακτήρων που στην πορεία της πλοκής μεταμορφώνονται όπως στη ζωή.

121.    Παραμύθια (Αδελφοί Γκριμ – 1812)         Οι Γκριμ ήταν συγγραφείς και συλλέκτες παραδοσιακών παραμυθιών, στα οποία ο Βίλχελμ Καρλ Γκριμ έδωσε αποδεκτή και λογοτεχνική μορφή και τα προσάρμοσε για παιδιά. Ανάμεσα σε αυτά υπάρχουν γνωστά παραμύθια όπως η Χιονάτη και οι Επτά Νάνοι, η Κοκκινοσκουφίτσα, ο Βασιλιάς Βάτραχος, Χάνσελ και Γκρέτελ (βρίσκεται στο κατάλογο με περισσότερες από 100 εκατομ. πωλήσεις), ο Ραπουνζέλ, ο Γενναίος Ραφτάκος, η Ωραία Κοιμωμένη, Σταχτοπούτα, ο Λύκος και τα εφτά κατσικάκια, Αδελφός και Αδελφή κ.α. Πιστεύεται ότι οι ιστορίες (που δεν είναι καθόλου για μικρά παιδιά) από τις οποίες προέρχονται έχουν κοινή ρίζα και μετακινούνταν μαζί με τα ινδοευρωπαϊκά φύλα σταδιακά προς τα δυτικά. 

C. E. Brock illustration 1895 edition ''Pride and Prejudice''

122. Περηφάνεια και προκατάληψη (Τζέιν Όστεν – 1813) Οι Μπένετ έχουν πέντε κόρες που είναι όλες ανύπαντρες και ψάχνουν για γαμπρούς. Τα γεγονότα συνωμοτούν για να συνδέσουν νύφες και γαμπρούς  παρά τα εμπόδια και τις παρεξηγήσεις που τους χωρίζουν. Η περηφάνια της μιας πλευράς και η προκατάληψη της άλλης σιγά σιγά προσπερνιούνται και οι χαρακτήρες αποκομίζουν μεγαλύτερη γνώση του εαυτού τους και των άλλων. (1 από τα 10 καλύτερα μυθιστορήματα κατά τον Σόμερσετ Μομ - 1954). Η Austen δημιουργεί τους χαρακτήρες της με πλήρως ανεπτυγμένες προσωπικότητες και μοναδικές φωνές. Αν και η Darcy και η Elizabeth μοιάζουν πολύ, έχουν διαφορετικούς χαρακτήρες. Χρησιμοποιώντας αφήγηση που υιοθετεί τον τόνο και το λεξιλόγιο ενός συγκεκριμένου προσώπου (στην προκειμένη περίπτωση, της Ελίζαμπεθ), η Austen προσκαλεί τον αναγνώστη να παρακολουθήσει τα γεγονότα από τη σκοπιά της Elizabeth, μοιράζοντας τις προκαταλήψεις και τις παρεξηγήσεις της. Οι λίγες φορές που επιτρέπεται στον αναγνώστη να αποκτήσει περαιτέρω γνώση των συναισθημάτων ενός άλλου χαρακτήρα, είναι μέσω των επιστολών που ανταλλάσσονται σε αυτό το μυθιστόρημα. Η συγγραφέας χρησιμοποιεί ειρωνεία σε όλο το μυθιστόρημα, ειδικά από την άποψη του χαρακτήρα της Elizabeth. Μεταφέρει τους «καταπιεστικούς κανόνες της θηλυκότητας που κυριαρχούν ουσιαστικά στη ζωή και το έργο της και καλύπτονται από τον όμορφα σκαλισμένο δούρειο ίππο της ειρωνικής απόστασης» (Ashley Tauchert - 2003). Ξεκινώντας με μια ιστορική διερεύνηση της ανάπτυξης μιας συγκεκριμένης λογοτεχνικής μορφής και στη συνέχεια μεταβαίνοντας σε εμπειρικές επαληθεύσεις, αποκαλύπτει τον ελεύθερο έμμεσο λόγο ως εργαλείο, που αναδείχθηκε με την πάροδο του χρόνου ως πρακτικό μέσο για την αντιμετώπιση της φυσικής ιδιαιτερότητας των διαφορετικών προσωπικοτήτων. 

Σημείωσή μας: Τα κύρια ιστορικά και κοινωνικά γεγονότα της περιόδου 1789-1813 που διαμόρφωσαν το λογοτεχνικό πλαίσιο είναι: Η Γαλλική Επανάσταση (1789-1799) ως καθοριστικό γεγονός της εποχής. Άνοιξε το δρόμο για την κατάργηση της απόλυτης μοναρχίας και την εγκαθίδρυση δημοκρατικών ιδεών. Προώθησε τις αξίες της Ελευθερίας, Ισότητας και Αδελφοσύνης, οι οποίες διαπότισαν την πνευματική και πολιτιστική σφαίρα. Επηρέασε τη λογοτεχνία ως προς την έκφραση πολιτικών και φιλοσοφικών ιδεών, τονίζοντας την ατομική ελευθερία, την κοινωνική δικαιοσύνη αλλά και την τριβή με την εξουσία. Η βία της εποχής (Ροβεσπιέρος, οι αβράκωτοι, η Τρομοκρατία) επηρέασαν το ύφος και το θέμα πολλών λογοτεχνικών έργων με έντονο δραματικό και επαναστατικό χαρακτήρα. Η Επίδραση του Διαφωτισμού ήταν επίσης σημαντική. Οι αρχές του –  όπως η πίστη στη λογική, τα ανθρώπινα δικαιώματα και η κριτική στο απολυταρχικό καθεστώς –  προετοίμασαν το ιδεολογικό έδαφος για τη Γαλλική Επανάσταση. Τα φιλοσοφικά ρεύματα του Βολτέρου, Μοντεσκιέ και Ρουσσώ ώθησαν στην αναζήτηση νέων μορφών ελευθερίας και κοινωνικής οργάνωσης. Η λογοτεχνία της εποχής συνέβαλε στην πολιτική διαπάλη και τη διάδοση των επαναστατικών ιδεών, συνδυάζοντας κριτική στην κοινωνία με καλλιτεχνική έκφραση. Κατά την περίοδο αυτή ξεκινά και εντείνεται η βιομηχανική επανάσταση, ιδίως στη Βρετανία, η οποία έχει επιπτώσεις στις κοινωνικοοικονομικές συνθήκες και τον αστικό πληθυσμό. Η αλλαγή στον τρόπο ζωής και η εμφάνιση νέων κοινωνικών τάξεων (αστοί, βιομηχανικοί εργάτες) αποτυπώθηκε στη λογοτεχνία με έμφαση σε κοινωνικά ζητήματα και συγκρούσεις των τάξεων. Η ανάδυση του Ναπολέοντα Βοναπάρτη σηματοδότησε την οργάνωση και την κλιμάκωση των πολιτικών και στρατιωτικών συγκρούσεων στην Ευρώπη. Οι Ναπολεόντειοι Πόλεμοι (1799-1815) επηρέασαν το πολιτικό κλίμα, την ιδεολογία και το ύφος της λογοτεχνίας, καθώς η Ευρώπη βρισκόταν σε μια συνεχή κατάσταση αναταραχής. Η ιδέα του ηρωισμού, της θυσίας, αλλά και του ολέθρου έγιναν κοινά μοτίβα πολλών λογοτεχνικών έργων. γενικά τα έργα της εποχής χαρακτηρίζονται από έντονα πολιτικά και κοινωνικά μηνύματα. Αναπτύχθηκε το είδος του πολιτικού ποιήματος και του κοινωνικού μυθιστορήματος. Η διάδοση του εθνικισμού, της δημοκρατίας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων αποτυπώθηκε ευδιάκριτα στα λογοτεχνικά κείμενα. Ποιητές και συγγραφείς επηρεάστηκαν από τις φιλελεύθερες και επαναστατικές ιδέες, με πρότυπα όπως ο Rousseau, ο Voltaire, καθώς και σύγχρονοι επαναστάτες. Το θέατρο αλλά και η μουσική της περιόδου επίσης καθρεφτίζουν τις κοινωνικές εντάσεις και αναζητήσεις της εποχής.

Προτάσεις ανάγνωσης (99 - 110) (Δημοσιευμένα απο το 1764 έως το 1785)

Με τη σημερινη δημοσίευση καλύψαμε σχεδόν το 1/6 των έργων που έχουμε προγραμματίσει να παρουσιάσουμε. Θα κάνουμε ενα μικρό διάλλειμα και με ευχαρίστηση θα δεχτούμε τις παρατηρήσεις σας και προτάσεις σας για τον κατάλογο που σιγά -σιγά έχει αρχίσει να δημιουργείται.

99.        Το κάστρο του Οτράντο  (Οράτιος Ουόλπολ – 1764) Θεωρείται το πρώτο γοτθικό μυθιστόρημα, το οποίο εισήγαγε στοιχεία μυστήριου, υπερφυσικού και τρόμου, ενώ έθεσε τα θεμέλια για τη γοτθική λογοτεχνία. Η ιστορία εκτυλίσσεται σε ένα σκοτεινό κάστρο της Ιταλίας και περιλαμβάνει μυστήρια, φαντάσματα και ανατροπές, με κεντρικό θέμα την ανατροπή της κοινωνικής τάξης.  Η πλοκή περιστρέφεται γύρω από τον Μάνφρεντ, Άρχοντα του Κάστρου, τον πολύπαθη σύζυγό της Ιππολίτης, τον γιο του και κληρονόμο Κόνραντ (που σκοτώθηκε στο πρώτο κεφάλαιο), την Ισαβέλλα που θέλει να παντρευτεί ο Μάνφρεντ. Το κεντρικό θέμα είναι η οικογένεια και η κληρονομιά. Εξερευνά σε ποιον ακραίο χαρακτήρα, ο Μάνφρεντ, θα φτάσει για να διατηρήσει τη γενεαλογία του. "Δεν φοβάμαι κανέναν κακό άγγελο και δεν έχω προσβάλει κανέναν καλό. Αυτός είναι ένας κακός κόσμος, ούτε είχα λόγο να τον αφήσω με λύπη. Ο Παράδεισος κοροϊδεύει τις κοντόφθαλμες απόψεις του ανθρώπου. Είναι αμαρτωλό να αγαπάμε αυτούς που ο ουρανός έχει καταδικάσει σε καταστροφή". Μια πριγκίπισσα, η Ισαβέλλα είναι η αρραβωνιαστικιά του Κόνραντ και η φύλακας και de facto κόρη της Ιππολίτης και του Μάνφρεντ. Όπως η Ματίλντα,, η Ισαβέλλα είναι όμορφη, ευσεβής και υπόδειγμα αφοσίωσης.        

100.    Τα πάθη του νεαρού Βέρθερου (Γκαίτε – 1774)  Σε ηλικία 24 ετών, ολοκλήρωσε τον Βέρθερο σε πεντέμισι εβδομάδες εντατικής γραφής. Η Καρλόττα είναι η μοιραία γυναίκα ενός ερωτικού τριγώνου, που  την ερωτεύεται παρά το γεγονός ότι γνωρίζει ότι είναι αφοσιωμένη σε έναν άντρα (Άλμπερτ) που είναι έντεκα χρόνια μεγαλύτερος της. Η διανομή του μυθιστορήματος πυροδότησε ένα κύμα αντιγραφικών αυτοκτονιών στην Ευρώπη, το οποίο αργότερα ονομάστηκε φαινόμενο Βέρθερ. Αυτή η επίδραση ήταν τόσο έντονη που σε ορισμένες χώρες οι αρχές απαγόρευσαν τη διανομή του βιβλίου. Η Γαλλίδα συγγραφέας Madame de Staël αστειεύτηκε σχετικά: «Ο Βέρθερος προκάλεσε περισσότερες αυτοκτονίες από την πιο όμορφη γυναίκα». Ο Ναπολέων μετέφερε αυτό το μυθιστόρημα μαζί του στην εκστρατεία του στην Αίγυπτο, όπως είπε στον Γκαίτε κατά τη διάρκεια μιας προσωπικής συνάντησης μαζί του στην Ερφούρτη.

101.    Κατά του Γκέτσε «Anti-Goeze» (Γκότχολντ Λέσινγκ – 1778) Απάντηση στη κριτική για την έκδοση των "Αποσπασμάτων του Βόλφενμπύτελ", του Χέρμαν Ραϊμάρους, όπου εκφραζόταν πολύς σκεπτικισμός έναντι του Χριστιανισμού. Κατακεραυνώνει τους επικριτές του, υπεραμύνεται της ελευθερίας σκέψης και αναγνωρίζει την αξία του Χριστιανισμού, ακόμη κι αν η Βίβλος ήταν ανθρώπινο έργο και τα θαύματα μύθοι ή φυσικά φαινόμενα. «Η ζωγραφική και η γλυπτική πρέπει να περιγράφουν τα πράγματα εν χώρω και να μη προσπαθούν να διηγηθούν μίαν ιστορία. Η ποίηση πρέπει να αφηγείται τα γεγονότα εν χρόνω και να μη προσπαθεί να περιγράψει αντικείμενα». Η θρησκεία της Αποκάλυψης είναι μόνο ένα στάδιο στην ηθική εκπαίδευση. Επίσης θεωρεί ότι ο Ιουδαϊσμός και ο Χριστιανισμός είναι εκπαιδευτικές φάσεις στη γενική και αιώνια διαδικασία της εκπαίδευσης. Ο Ιουδαϊσμός μπορεί να θεωρηθεί ως «παιδικό αλφαβητάρι». Ο Χριστιανισμός είναι ήδη μια ώριμη διδασκαλία, αλλά στο τέλος όλες οι αποκαλυπτικές θρησκείες θα εξαφανιστούν... «Για να περάσω από αυτή την ιστορική αλήθεια σε μια κατηγορία εντελώς διαφορετική από την αλήθεια... Αυτή είναι μια τρομερή πλατιά τάφρο που δεν μπόρεσα να περάσω, αν και προσπάθησα συχνά και σοβαρά να την πηδήξω. Αν κάποιος μπορεί να με βοηθήσει, σε παρακαλώ». Το πρόβλημα του Lessing ενδιέφερε πολύ τον Δανό φιλόσοφο Søren Kierkegaard, ο οποίος στα έργα του "Philosophical Fragments" (1844) και "Concluding Unscientific Remarks" (1864) θα γράψει: "Είναι αδύνατο να βασίσουμε την αιώνια σωτηρία σε ιστορικά γεγονότα".                                                                                                        

Ενθύμιο Κύπρου

102.    Διάλογοι για τη φυσική θρησκεία (Ντέιβιντ Χιουμ – 1779) Σε αυτόν τον φιλοσοφικό διάλογο, ο Hume εξετάζει τα επιχειρήματα για την ύπαρξη του Θεού και τη φύση της θρησκευτικής πίστης. Το έργο διερευνά την ένταση μεταξύ λογικής και πίστης και κατά πόσο η θρησκεία μπορεί να δικαιολογηθεί σε λογικούς λόγους. Η μορφή διαλόγου είναι χαρακτηριστικό γνώρισμα του λογοτεχνικού ύφους του Χιουμ, καθώς του επιτρέπει να παρουσιάζει πολλαπλές οπτικές γωνίες για ένα δεδομένο θέμα με συνομιλητικό ή / και δραματικό τρόπο. Οι χαρακτήρες του διαλόγου είναι ζωηρά σχεδιασμένοι και αντιπροσωπεύουν διαφορετικές σχολές σκέψης, γεγονός που κάνει τον φιλοσοφικό λόγο πιο ελκυστικό και λογοτεχνικό. Το λογοτεχνικό του ύφος, που συχνά χαρακτηρίζεται από σαφήνεια, εξυπνάδα και κομψότητα, επηρέασε όχι μόνο τους φιλοσόφους αλλά και τους συγγραφείς, τους δοκιμιογράφους και τους ιστορικούς. Τα έργα του θεωρούνται πρότυπα για τον συνδυασμό της φιλοσοφικής αυστηρότητας και της λογοτεχνικής τους όψης και η προσέγγισή του στη συγγραφή διαλόγου ενέπνευσε άλλους στοχαστές και συγγραφείς να υιοθετήσουν το συνομιλητικό στυλ παρουσίασης περίπλοκων ιδεών.                                            

103.    Νάθαν ο Σοφός (Γκότχολντ Λέσινγκ – 1779) Φιλοσοφικό αριστούργημα σε θεατρική μορφή, ένα κήρυγμα ανεξιθρησκείας. Το έργο διαδραματίζεται τον 12ο αιώνα στην Ιερουσαλήμ. Οι χαρακτήρες του έργου είναι ένας πλούσιος Εβραίος, του οποίου η υιοθετημένη κόρη Ρεχά ερωτεύεται έναν Ναΐτη ιππότη. Αργότερα, ο Νάθαν ανακαλύπτει ότι ο ιππότης και η Ρεχά είναι αδελφός και αδελφή, ανιψιοί του Saladin. Λέει στον Saladin γι 'αυτό και ο Saladin, για να τον δοκιμάσει, ρωτά ποια θρησκεία θεωρεί αληθινή, τον Ιουδαϊσμό, τον Χριστιανισμό ή το Ισλάμ. Ο Nathan απαντά λέγοντας μια παραβολή για τρία δαχτυλίδια για τρία αδέρφια, καθένα από τα οποία μπορεί να έχει μαγικές ιδιότητες αν ο ιδιοκτήτης του κάνει καλές πράξεις. Το έργο τελειώνει αισίως. Ο Νάθαν γίνεται φίλος του Σαλαντίν και ο τελευταίος αποκτά δύο ανιψιούς. Ο θρησκευτικός εξτρεμισμός, που υπήρξε ιστορικά αλλά νομίζαμε ότι παρήλθε, υπάρχει και στη σύγχρονη περίοδο αλλά με διαφορετική μορφή. Ομάδες τρομοκρατών κάνουν ακριβώς αυτό που έκαναν οι χριστιανοί και μουσουλμάνοι πριν από χίλια χρόνια.

104.    Η αγωγή του ανθρωπίνου γένους «Die Erziehung des Menschengeschlechts» (Γκότχολντ Λέσινγκ – 1780) Ξεκινά αποδεχόμενος τις χριστιανικές ιδέες, καταλήγει όμως απορρίπτοντας τα δόγματα και κάθε θεολογία και προσβλέποντας στην υπέρτατη ηθική της καρτερικής καλοσύνης και της παγκόσμιας συναδέλφωσης. Την κεντρική θέση στη δημιουργική κληρονομιά του Lessing καταλαμβάνουν έργα αισθητικής και καλλιτεχνικής κριτικής. Έδωσε μια αξιοσημείωτη ανάλυση των δυνατοτήτων κατασκευής μιας εικόνας στο θέατρο και τις εικαστικές τέχνες. Μιλώντας ενάντια στους κανόνες του κλασικισμού, ο Lessing υπερασπίστηκε την ιδέα του εκδημοκρατισμού του ήρωα, της αλήθειας και της φυσικότητας των ηθοποιών στη σκηνή. Ο Λέσινγκ τεκμηρίωσε την ιδέα της πραγματικότητας στην ποίηση σε αντίθεση με την περιγραφικότητα «Η λογοτεχνία όχι μόνο ηρεμεί με την ομορφιά, αλλά και διεγείρει το μυαλό». Σύμφωνα με τον Lessing, η θεατρική αισθητική πρέπει να έχει και παιδαγωγικό προσανατολισμό: ο Lessing υπερασπίζεται τον δυναμισμό του δράματος και θεωρεί το θέατρο σχολείο διαμόρφωσης της ηθικής. Στόχος του θεάτρου είναι η αλήθεια. αλλά η αλήθεια δεν είναι ιστορική (τι έκανε αυτός ή εκείνος ο χαρακτήρας), αλλά ψυχολογική. Το θέατρο πρέπει να διδάσκει «πώς ενεργεί ένα άτομο συγκεκριμένου τύπου σε τυπικές συνθήκες»                 

105.    Κριτική του καθαρού λόγου (Εμμανουήλ Καντ – 1781) Αν και το κείμενο είναι πυκνό, αφηρημένο και φιλοσοφικό, έχει λογοτεχνικά στοιχεία που είναι σημαντικά για την κατανόηση της επίδρασής του τόσο στη φιλοσοφία όσο και στη λογοτεχνία. Ακολουθεί ένα αφηγηματικό τόξο διανοητικής έρευνας, καθώς προχωρά μέσα από αντίθετες σχολές σκέψης (Εμπειρισμός εναντίον Ορθολογισμού) για να φτάσει στον υπερβατικό ιδεαλισμό του. Αυτό το ξεδίπλωμα μπορεί να θεωρηθεί ως ένα δραματικό πνευματικό ταξίδι. Ενώ το έργο είναι διαβόητα περίπλοκο, η χρήση ακριβούς και, κατά καιρούς, εύγλωττης γλώσσας και εννοιών όπως τα φαινόμενα και τα νοούμενα από τον Καντ, έχουν μια ποιητική απήχηση, ιδιαίτερα στους προλόγους και τις ενότητες έναρξης. Υπήρξε καθοριστικός για την ανάπτυξη της αισθητικής θεωρίας και του τρόπου με τον οποίο σκεφτόμαστε τη σχέση μεταξύ της υποκειμενικής εμπειρίας και της αντικειμενικής πραγματικότητας, έννοιες κεντρικές σε πολλά λογοτεχνικά κινήματα, ιδιαίτερα στον ρομαντισμό και αργότερα στη μοντερνιστική λογοτεχνία.

106.    Οι ληστές (Φρίντριχ Σίλερ – 1781) Περιστρέφεται γύρω από τη σύγκρουση δύο αριστοκρατών αδελφών, του επαναστάτη Καρλ και του μικρότερου, που συνωμοτεί για να αποκτήσει τον τίτλο και την κληρονομιά. Το κεντρικό μοτίβο είναι η σύγκρουση μεταξύ λογικής και συναισθήματος και θέμα η σχέση μεταξύ νόμου και ελευθερίας. Εγείρει πολλά θέματα: Αμφισβητεί τη διαχωριστική γραμμή μεταξύ της προσωπικής ελευθερίας και του νόμου και διερευνά την ψυχολογία της εξουσίας, τη φύση του ηρωισμού και τις ουσιαστικές διαφορές μεταξύ καλού και κακού. Επικρίνει έντονα τόσο την υποκρισία της κυρίαρχης τάξης και της θρησκείας όσο και τις οικονομικές ανισότητες της κοινωνίας. Διεξάγει επίσης έρευνα για τη φύση του κακού.                                                                                                                             

107.    Εξομολογήσεις (Ζαν Ζακ Ρουσσώ – 1782) Θεμελιώνει το σύγχρονο είδος της αυτοβιογραφίας. Αν και έγραψε ότι «Έχω αποφασίσει για μια επιχείρηση που δεν έχει προηγούμενο και η οποία, μόλις ολοκληρωθεί, δεν θα έχει μιμητή. Σκοπός μου είναι να δείξω ένα πορτρέτο με κάθε τρόπο πιστό στη φύση και ο άνθρωπος που θα απεικονίσω θα είναι ο εαυτός μου», το παράδειγμα του ακολούθησαν πολλοί συγγραφείς, μεταξύ των οποίων οι Γκαίτε, Σταντάλ, Καζανόβα κ.α.                                       

108.    Ιδέες για τη φιλοσοφία της ανθρώπινης ιστορίας «Ideen zur Philosophie der Geschichte der Menschheit» (Γιόχαν Γκότφριντ Χέρντερ, 1784-1791) Είναι πρωτίστως φιλοσοφικό, όμως στην παρουσίασή του συνάμα ποιητικό και ρητορικό έργο. Αναφέρεται στην ανάπτυξη των ανθρώπινων πολιτισμών και κοινωνιών, υποστηρίζοντας μια ιστορική άποψη της ανθρωπότητας, που έδινε έμφαση στη μοναδικότητα των εθνικών πολιτισμών, γλωσσών και παραδόσεων. Η άποψή του για τη σχέση μεταξύ γλώσσας, πολιτισμού και ανθρώπινης ανάπτυξης απέκτησε μεγάλη επιρροή στη λογοτεχνική και πολιτιστική σκέψη. Έθεσε τις βάσεις για τον μετέπειτα ρομαντικό εθνικισμό και την ανάπτυξη της πολιτιστικής ανθρωπολογίας. Επηρέασε άμεσα τον γερμανικό ρομαντισμό, ιδιαίτερα τα έργα που ασχολούνταν με την ιδέα του πνεύματος ενός έθνους και τις καλλιτεχνικές του εκφράσεις. Το πεζογραφικό ύφος είναι ελκυστικό και βαθιά ρητορικό, μερικές φορές στρέφεται σε ποιητικές εκφράσεις όταν περιγράφει το ανθρώπινο ταξίδι. Το όραμα του Χέρντερ για τον κόσμο είναι εμποτισμένο με μια αίσθηση μεγαλείου και ανθρώπινων δυνατοτήτων

109. Οι 120 μέρες των Σοδόμων, ή η Σχολή της Ακολασίας «Les 120 journées de Sodome ou l'école du libertinage» (Μαρκήσιος ντε Σαντ – 1785, 1904). Είναι ένα ημιτελές μυθιστόρημα, που το 2021, στην αρχή απαγορεύτηκε η έξοδός του πρωτοτύπου από τη χώρα και μετά αγοράστηκε από τη Γαλλική κυβέρνηση για την Εθνική Βιβλιοθήκη έναντι 4,55 εκ. ευρώ. Η πλοκή διαδραματίζεται σε ένα μεσαιωνικό κάστρο, μακριά από τον υπόλοιπο κόσμο, ψηλά στα βουνά, περιτριγυρισμένο από δάση, στο τέλος της βασιλείας του Λουδοβίκου XIV ή στην αρχή της αντιβασιλείας του Φιλίππου Β΄ της Ορλεάνης. Η δράση του μυθιστορήματος διαρκεί πέντε μήνες, από τον Νοέμβριο έως τον Μάρτιο. Τέσσερις εύποροι ελευθεριακοί είναι κλεισμένοι στο κάστρο μαζί με τα θύματα και τους συνεργούς τους (η περιγραφή του ταιριάζει με το κάστρο του de Sade). Δεδομένου ότι ισχυρίζονται ότι οι αισθήσεις που προκαλούν τα ακουστικά όργανα είναι οι πιο ερωτικές, σκοπεύουν να ακούσουν διάφορες παραποιημένες ιστορίες τεσσάρων έμπειρων ιερόδουλων, που θα τους εμπνεύσουν να συμμετάσχουν σε διάφορες «εκδηλώσεις» με τα θύματά τους. Το μυθιστόρημα περιέχει μια ορισμένη ποσότητα μαύρου χιούμορ και ο ντε Σαντ φαίνεται σχεδόν ανέμελος στον πρόλογό του, απευθυνόμενος στον αναγνώστη ως «φίλος του αναγνώστη». Σε αυτήν την εισαγωγή έρχεται σε αντίθεση με τον εαυτό του, αφενός επιμένοντας ότι δεν πρέπει να τρομοκρατηθεί κανείς από τα 600 πάθη που εκτίθενται σε αυτήν την ιστορία, επειδή ο καθένας έχει τα δικά του γούστα, αλλά αφετέρου κάνει τα πάντα για να προειδοποιήσει τον αναγνώστη για τη φρίκη που έρχεται, προτείνοντας στον αναγνώστη να αμφιβάλλει αν θα το διαβάσει μέχρι το τέλος. Επίσης, ενώ εξυμνεί τους τέσσερις βασικούς χαρακτήρες ως ελεύθερα σκεπτόμενους ήρωες, στο ίδιο κείμενο τους χαρακτηρίζει ως ταπεινωμένους κακούς. Δεδομένου ότι μόνο το πρώτο μέρος του έργου περιγράφεται λεπτομερώς και τα υπόλοιπα τρία μέρη υπάρχουν σε προσχέδιο, με κάποιες υποσημειώσεις του de Sade να διατηρούνται, προφανώς αποφάσισε ότι δεν θα μπορούσε να ολοκληρώσει το μυθιστόρημα στο σύνολό του και έγραψε τα υπόλοιπα τρία τέταρτα του μυθιστορήματος σε συντομευμένη μορφή για να ολοκληρωθεί αργότερα.

110.    Άντον Ράιζερ (Καρλ Φίλιπ Μόριτς, 1785-1790) Από τα πρώτα ψυχολογικά μυθιστορήματα της γερμανικής λογοτεχνίας που σκηνοθετεί ένα πεδίο έντασης ανάμεσα στο περιοριστικό υπόβαθρο του πρωταγωνιστή και την επιθυμία του για επιτυχία και αναγνώριση. Το μυθιστόρημα έχει αυτοβιογραφικά χαρακτηριστικά, όπου περιγράφονται στοιχεία της παιδικής ηλικίας και νεότητας του συγγραφέα και αναλύονται οι αδυναμίες του χαρακτήρα του και εντάσσεται στην εποχή της ευαισθησίας και του πρώιμου ρομαντισμού. Ο Μόριτς γράφει στην παράδοση προηγούμενων προτύπων αυτοεξερεύνησης όπως Τα πάθη του νεαρού Βέρθερου και Οι εξομολογήσεις του Ζαν-Ζακ Ρουσσώ. 

Πηγές πληροφόρησης & φωτό για τα πρώτα 110 έργα που παρουσιάστηκαν αλλά και όσες δημοσιεύσεις ακολουθήσουν είναι τα ίδια τα λογοτεχνικά έργα και η Wikipedia 

Σημείωση μας: Τα κοινωνικά γεγονότα αυτής της περιόδου επηρέασαν αποφασιστικά τη λογοτεχνική παραγωγή της εποχής, διαμορφώνοντας θεματικές, γραμματολογικές και ιδεολογικές τάσεις. Παρατίθενται οι βασικές επιδράσεις: Ο Διαφωτισμός ως πνευματικό κίνημα που αναδείκνυε τη λογική, την επιστήμη, την ελευθερία της σκέψης και την κριτική στάση απέναντι στην παλιά τάξη πραγμάτων άσκησε μεγάλη επίδραση. Οι ιδέες του διαδόθηκαν ευρύτατα στην Ευρώπη (και στην χώρα μας), οδηγώντας σε ριζοσπαστικές αλλαγές στην τέχνη και στη λογοτεχνία, υπέρ της εκπαίδευσης, της κοινωνικής κριτικής και της πολιτικής συνείδησης. Η Αμερικανική Επανάσταση (1775-1783) και οι ιδέες της για ελευθερία, δημοκρατία και δικαιώματα του ανθρώπου προκάλεσαν συγκίνηση και επηρέασαν την ευρωπαϊκή σκέψη. Στην Ευρώπη, η ανάπτυξη του εμπορίου και των πόλεων συνέβαλε στη διάδοση νέων ιδεών και ρευμάτων. Επίσης, η αστική τάξη, με νέες αξίες και την αμφισβήτηση των παραδοσιακών θεσμών, δημιούργησε πρόσφορο έδαφος για καλλιτεχνική και λογοτεχνική παραγωγή με κοινωνικά και πολιτικά μηνύματα. Η έκδοση της «Εγκυκλοπαίδειας» των Diderot και d’Alembert συνέβαλε στην πνευματική αναγέννηση και στον εκσυγχρονισμό των ιδεών. Η πνευματική αναζήτηση και οι νέες μορφές τέχνης, όπως η κριτική θεατρική παραγωγή, η φιλοσοφική γραφή και το σατιρικό ποίημα εντάχθηκαν στην πολιτιστική ζωή της εποχής. Προετοιμάζονταν οι συνθήκες για τη Γαλλική Επανάσταση (1789), που θα ακολουθούσε αμέσως μετά την περίοδο αυτή και προετοίμασε την πνευματική ατμόσφαιρα με έντονη κοινωνική κριτική και αίτημα για αλλαγή. Αυτά τα γεγονότα μετέδωσαν στις λογοτεχνικές δημιουργίες ιδέες για δικαιοσύνη, ισότητα, ελευθερία, αντιπάθεια προς την τυραννία και τον απολυταρχισμό. Στον ελληνικό χώρο, η περίοδος 1764-1785 είναι κρίσιμη για το Νεοελληνικό Διαφωτισμό, που είχε στόχο την αναζωογόνηση της παιδείας, της γλώσσας, και της εθνικής συνείδησης εν όψει της επικείμενης Επανάστασης. Η ίδρυση σχολείων, η διάδοση βιβλίων, η λειτουργία ελληνικών γραμμάτων στο εξωτερικό (π.χ., στα Ιόνια Νησιά) και η μετάφραση ευρωπαϊκών έργων καλλιεργούσαν το φιλελεύθερο πνεύμα.

Επιστολές μιας Περουβιανής (Φρανσουάζ ντε Γκραφινί – 1747)

Rumilly_after_Tocqué_-_Françoise_de_Graffigny_-_Versailles

Αποτελεί ένα από τα πρώτα μυθιστορήματα που αξιοποιούν τη μορφή της επιστολικής αφήγησης, ενώ παράλληλα εκφράζουν τις ιδέες του Διαφωτισμού. Η πλοκή ξεκινά με την Ζιλντίνα, μια νεαρή Περουβιανή ιέρεια του Ήλιου, η οποία απάγεται από Ισπανούς κατακτητές και καταλήγει στη Γαλλία. Μέσα από τις επιστολές της προς τον αγαπημένο της, τον ιερέα Αζάουλ, περιγράφει τον νέο κόσμο που ανακαλύπτει: τα ήθη, τα έθιμα, την κοινωνική οργάνωση και κυρίως τη θέση της γυναίκας στην Ευρώπη. Οι επιστολές λειτουργούν έτσι ως φίλτρο πολιτισμικής σύγκρισης, όπου η ματιά της «ξένης» αποκαλύπτει τις αντιφάσεις και τις αδικίες της γαλλικής κοινωνίας του 18ου αιώνα. Η ντε Γκραφινί αξιοποιεί την εξωτική προοπτική για να θέσει ερωτήματα γύρω από την ελευθερία, τη δικαιοσύνη και την ισότητα των φύλων. Η Ζιλντίνα, με την αθωότητα αλλά και την οξύνοιά της, αναρωτιέται πώς μια κοινωνία που καυχάται για τον πολιτισμό της μπορεί να ανεχθεί την καταπίεση των γυναικών ή τις ανισότητες μεταξύ τάξεων. Έτσι, η αφήγηση αποκτά έντονο φιλοσοφικό, κριτικό και ταξικό χαρακτήρα, εντασσόμενη στο πνεύμα του Διαφωτισμού, που αναζητούσε νέους τρόπους κατανόησης της κοινωνίας και αμφισβήτησης των παγιωμένων δομών. Το μυθιστόρημα έχει επίσης έντονο συναισθηματικό τόνο. Η Ζιλντίνα εκφράζει τον πόνο του χωρισμού από την πατρίδα και τον αγαπημένο της, τη νοσταλγία για την ελευθερία που έχασε, αλλά και την εσωτερική της πάλη καθώς γνωρίζει νέες ιδέες και νέους τρόπους ζωής. Η γραφή της ντε Γκραφινί συνδυάζει το λυρισμό με την πνευματική αναζήτηση, δημιουργώντας ένα έργο που συγκινεί και προβληματίζει ταυτόχρονα. Στο ιστορικό πλαίσιο, το έργο ανήκει στη μεγάλη παράδοση των επιστολικών μυθιστορημάτων του 18ου αιώνα, αλλά ξεχωρίζει επειδή δίνει κεντρικό ρόλο σε μια γυναικεία φωνή. Η Ζιλντίνα δεν είναι απλώς παρατηρήτρια, αλλά μια γυναίκα που θέτει ερωτήματα για τη δική της μοίρα και για τη δυνατότητα των γυναικών να ορίζουν τη ζωή τους. Αυτό καθιστά το έργο πρωτοποριακό από φεμινιστική σκοπιά, καθώς προβάλλει την ανάγκη χειραφέτησης πολύ πριν ο όρος αποκτήσει πολιτική διάσταση. Η επιτυχία του βιβλίου στην εποχή του ήταν μεγάλη: μεταφράστηκε σε πολλές γλώσσες, επηρέασε συγγραφείς και φιλοσόφους και συνέβαλε στη διαμόρφωση της λογοτεχνικής ευαισθησίας του Διαφωτισμού. Ωστόσο, η σκληρή κριτική ματιά της συγγραφέα απέναντι σε όλα τα δεινά του δυτικού κόσμου, στην πατριαρχία, στις αδικίες, στον άκρατο καπιταλισμό, στα θρησκευτικά παράδοξα, καθώς και τα φιλελεύθερα μηνύματά της, χαρακτηρίστηκαν από τα μέσα του 19ου αιώνα ως «επικίνδυνες σοσιαλιστικές ιδέες, ανάξιες ανάγνωσης». Έκτοτε, η φήμη και η κυκλοφορία του μυθιστορήματος άρχισε να φθίνει. Σήμερα αναγνωρίζεται ως κείμενο-κλειδί όχι μόνο για την ιστορία του μυθιστορήματος αλλά και για την ιστορία των ιδεών, καθώς συνδυάζει τη μυθοπλασία με την κοινωνική κριτική. Αποτελεί μια τομή στη λογοτεχνία του 18ου αιώνα: ένα έργο που δίνει φωνή σε μια γυναίκα, φωτίζει τις αντιφάσεις της ευρωπαϊκής κοινωνίας μέσα από το βλέμμα του «άλλου» και ταυτόχρονα προαναγγέλλει συζητήσεις για την ισότητα και την ελευθερία που θα απασχολήσουν τον 19ο και τον 20ό αιώνα.