Είναι ένα
αρχαίο κινεζικό κείμενο από τα θεμελιώδη του Ταοϊσμού. Γράφτηκε κατά την ύστερη
περίοδο των εμπόλεμων κρατών και πήρε το όνομά του από τον παραδοσιακό
συγγραφέα του,
Zhuang Zhou,
γνωστός ως "
Zhuangzi"
("Δάσκαλος
Zhuang").
Αναφέρεται σε παραδείγματα της φύσης του ιδανικού Ταοϊστικού σοφού. Περιέχει
πολυάριθμα ανέκδοτα, αλληγορίες, παραβολές και μύθους, που συχνά εκφράζονται με
ασέβεια ή χιούμορ. Τα επαναλαμβανόμενα θέματα περιλαμβάνουν την αποδοχή του
αυθορμητισμού και την επίτευξη ελευθερίας από τον άνθρωπο και τις κοινωνικοποιημένες
συμβάσεις του. Το κείμενο στοχεύει να απεικονίσει την αυθαιρεσία και την έσχατη
αναλήθεια των διχογνωμιών που συνήθως ασπάζονται οι ανθρώπινες κοινωνίες, όπως
αυτές μεταξύ καλού και κακού, μεγάλου και μικρού, ζωής και θανάτου ή ανθρώπου και
φύσης. Σε αντίθεση με την εστίαση στην καλή ηθική και στο προσωπικό καθήκον που
εξέφρασαν πολλοί Κινέζοι φιλόσοφοι της περιόδου, ο
Zhuang Zhou προώθησε την ξέγνοιαστη
περιπλάνηση και την παρακολούθηση της φύσης, μέσω της οποίας θα γινόταν τελικά
ένα με τον «Δρόμο» (Τάο).
Μια ειδική
υπαρξιακή αρχή, που συνάγεται στο Zhuangzi, είναι η έννοια της «Ουράνιας
Άνοιξης» («tian ji», κινέζικα: 天機).
«Η Ουράνια Άνοιξη» είναι ένα είδος μηχανής, μια έμφυτη φυσική ιδιότητα των
πραγμάτων, με την οποία ζουν και κινούνται όλα τα έμβια όντα: «Με συγκινεί η
Ουράνια Άνοιξη μέσα μου, και πώς κινούμαι, ο ίδιος δεν ξέρω». Οι κύριες
ιδιότητες που έχει το ον, σύμφωνα με τον Zhuangzi, είναι το κενό και η ειρήνη,
η αμορφία και η αδράνεια. Είναι «η ρίζα όλων των πραγμάτων», «... κενό και
ειρήνη, απουσία εικόνων και πράξεων - αυτή είναι η βάση του Ουρανού και της
Γης, το όριο του Μονοπατιού και των ζωτικών ιδιοτήτων του». Η βασική ιδέα είναι
ο «Δρόμος» («dao», κινέζικα: 道).
Είναι ο «Δρόμος» που ενεργεί ως η κύρια αιτία του Σύμπαντος, δημιουργεί τον «Ουρανό
και τη Γη», διαποτίζει ολόκληρο τον κόσμο που είναι ορατός σε εμάς, τον πνευματοποιεί
και τον προικίζει με ουσία. Ο «Δρόμος» είναι αυτάρκης. Διαφορετικά, στο
Zhuangzi, ο «Δρόμος» ως η πρωταρχική βάση του Σύμπαντος ορίζεται αποφατικά:
είναι αδρανής, ασώματη και άμορφη, «…είναι ψηλότερα από το πάνω άκρο του
σύμπαντος, αλλά όχι ψηλά. Είναι κάτω από τον πυθμένα του σύμπαντος, όχι χαμηλά.
Γεννήθηκε πριν από τη Γη και η ζωή του δεν είναι μεγάλη. Είναι μεγαλύτερος από
την πιο βαρετή αρχαιότητα, αλλά η ηλικία του δεν είναι παλιά». Ο "Δρόμος"
είναι έμφυτο στον κόσμο, επιπλέον, υπάρχει σε όλα, ακόμα και στα πιο χαμηλά και
στα πιο μικρά. Και «δεν υπάρχει μέρος που να μην είναι». Ωστόσο, τίποτα δεν
μπορεί να ειπωθεί για τον ίδιο τον «Δρόμο», δεν φαίνεται, δεν ακούγεται, μπορεί
μόνο να κατανοηθεί. Σύμφωνα με το Zhuangzi, η βάση της ύπαρξης είναι η
μεταβλητότητα και η παροδικότητα των πραγμάτων: «Ό,τι υπάρχει αντικαθιστά το
ένα το άλλο σε μια ανεξάντλητη ποικιλία και κάθε πράγμα επιστρέφει στην πηγή».
Αυτή η άποψη του κόσμου, της ατελείωτης μεταμόρφωσής του, κάνει τη φιλοσοφία
του Zhuangzi να σχετίζεται με τον Βουδισμό. Σε αυτή την περίπτωση, μπορούν να
γίνουν παραλληλισμοί με το βουδιστικό δόγμα της «Ανίτυα».
Η κορυφαία
οντολογική έννοια στο Zhuangzi είναι το «μεγάλο μεταλλουργείο» («da ye»,
κινέζικα: «大冶»).
Κρίνοντας από το πλαίσιο, μιλάμε για μία οντότητα. Δεν μπορεί να αρνηθεί κανείς
ότι ο «προφήτης των πραγμάτων» είναι μια από τις «υποστάσεις» της «Οδού». Αυτό
υποδηλώνεται από το γεγονός ότι ο «προφήτης των πραγμάτων» αποκαλύπτεται στο
κείμενο, όπως η «Οδός», «αποφατικά». Για «αυτόν που προφητεύει πράγματα»
λέγεται ότι: «…Καταστρέφει τα πάντα, και δεν είναι σκληρός· χαρίζει έλεος σε
χιλιάδες γενιές, αλλά δεν είναι ευγενικός· είναι παλαιότερος από την πιο
τραγική αρχαιότητα, αλλά όχι παλιός· αγκαλιάζει τον ουρανό και τη γη, χαράζει
όλες τις μορφές, αλλά δεν είναι επιδέξιος…». Κρίνοντας από τα συμφραζόμενα,
«αυτός που μιλάει για πράγματα» δεν είναι ξεχωριστό πρόσωπο και, επομένως, η
μετάφραση αυτού του όρου ως «δημιουργός» δεν είναι απολύτως σωστή. «Ο προφήτης
των πραγμάτων», όπως το «μεγάλο μεταλλουργείο», είναι η φυσική αρχή της
ατέρμονης αλλαγής των πραγμάτων. Σύμφωνα με το Zhuangzi, τα πράγματα δεν
δημιουργούνται ούτε γεννιούνται από κάποιον, αλλά έχουν προέλευση και αλλάζουν
μέσα τους: «… Ο ουρανός δεν γεννά τίποτα, αλλά τα πράγματα μεταμορφώνονται, η
Γη δεν μεγαλώνει τίποτα, αλλά τα πράγματα ωριμάζουν, ο κυρίαρχος κυρίαρχος δεν
κάνει τίποτα, αλλά όλα συμβαίνουν στον κόσμο».
Το Zhuangzi
είναι ένα μνημείο του κινεζικού αγνωστικισμού. Το βιβλίο περιέχει πολλές
αναφορές στο άγνωστο της πραγματικότητας και του φυσικού σχεδιασμού. Σύμφωνα με
τον Zhuangzi, δεν μπορούμε καν να ξέρουμε ακριβώς από πού προέρχονται οι σκέψεις
μας. Ο Zhuangzi συγκρίνει το φυσικό σχέδιο, το οποίο δεν είναι πλήρως
προσβάσιμο στον άνθρωπο, με έναν «αληθινό κύριο» του οποίου τα «σημάδια» δεν
μπορούμε να διακρίνουμε. Η ανθρώπινη γνώση της φύσης είναι δύσκολη γιατί κάθε
γνωστό φαινόμενο είναι ουσιαστικά αμφίθυμο και περιέχει το αντίθετό του: «σε
κάθε ορισμό υπάρχει κάτι απροσδιόριστο, σε κάθε απόδειξη υπάρχει κάτι
αναξιόπιστο», «το «αληθές» είναι επίσης «αναληθές», το σωστό είναι επίσης
«λανθασμένο». Η πλήρης γνώση της πραγματικότητας είναι επίσης αδύνατη επειδή το
σύστημα αντίληψης που διαθέτει ένα άτομο δεν αρκεί για να κατανοήσει την
πραγματικότητα: «οι εικόνες και τα χρώματα, τα ονόματα και οι ήχοι δεν αρκούν
για να κατανοήσουμε τη φύση του άλλου». Το ίδιο το αντικείμενο της γνώσης (σε
αυτήν την περίπτωση, όλα τα πράγματα γενικά) είναι άπειρο, ενώ οι ανθρώπινες
δυνατότητες, όπως και ο ίδιος ο άνθρωπος, είναι πεπερασμένες: «η ζωή μας έχει
όριο, αλλά δεν υπάρχει όριο στη γνώση. Το να έχεις όριο, να κυνηγάς το
απεριόριστο είναι μοιραίο». Το Τζουανγκζί αποκαλεί το άπειρο του γνωστού μια
ανεξάντλητη «ουράνια αποθήκη»
Με ηθικούς
όρους, το Zhuangzi εναντιώνεται στην κύρια φιλοσοφική σχολή εκείνης της εποχής
- τον Κομφουκιανισμό. Εάν η ηθική βάση για τους Κομφουκιανούς ήταν πάντα το
καθήκον, η ανθρωπιά και το τελετουργικό, και το ηθικό ιδανικό είναι η «τέλεια
σοφία», το Zhuangzi αντιτίθεται στη λατρεία της τελετουργίας και του
καθήκοντος, ως αφύσικη για τον άνθρωπο. Επιμένει ότι ένα άτομο πρέπει να
ακολουθεί τον εαυτό του, τις φυσικές του κλίσεις και όχι τις εξωτερικά
επιβεβλημένες αξίες και τελετουργίες: «... να υποκύπτει και να λυγίζει σύμφωνα
με την εθιμοτυπία, να επαινεί την ανθρωπιά και το καθήκον, να θέλει να ηρεμήσει
τις καρδιές των ανθρώπων - αυτό σημαίνει να εγκαταλείψει τη σταθερότητα στον
εαυτό του». Ως εκ τούτου απορρίπτει το Κομφουκιανό ιδεώδες του «τέλειου σοφού»:
«Το να σπάσουμε τον Δρόμο και τις ιδιότητές του για να φυτέψουμε την ανθρωπιά και
το καθήκον είναι αμαρτία των «διάσημων σοφών».
Στην
πραγματικότητα, τα ηθικά ζητήματα είναι τα κύρια στη φιλοσοφία του Zhuangzi. Η
ηθική του Zhuangzi δεν είναι τόσο «μηδενιστική» όσο «νατουραλιστική». Αντιπαραβάλλει
τους «διάσημους σοφούς» (εκείνης της εποχής) με τους «πραγματικά σοφούς». Οι
«πραγματικά σοφοί» δεν είναι εκείνοι οι σοφοί που άφησαν πίσω τους πολλά γραπτά
ή έχτισαν μια επιτυχημένη καριέρα στο δικαστήριο. Ένας μάγειρας που κόβει κρέας
για να μην έχει θαμπώσει το μοναδικό του μαχαίρι εδώ και δεκαετίες, μπορεί
επίσης να είναι «πραγματικά σοφός», «αληθινά σοφός». Όλοι οι απλοί άνθρωποι
έχουν ένα κοινό χαρακτηριστικό: τη γνώση του «Μονοπατιού» τους.
Ο "Δρόμος"
δεν είναι μόνο η αρχή όλων των πραγμάτων, αλλά και μια ορισμένη δύναμη που
δίνει ουσία σε όλα τα πράγματα. Από αυτή την άποψη, είναι αρκετά συγκρίσιμο με
την «εντελέχεια» του Αριστοτέλη Ο "Δρόμος" είναι αρκετά κατανοητός
στον άνθρωπο, είναι επίσης η δύναμη που μπορεί να χρησιμοποιήσει για δικό του
όφελος. Επίσης χαρακτηρίζεται από ηθική αμφιθυμία. Δεδομένου ότι ο «Δρόμος» δεν
υπόκειται σε ανθρώπινες απόψεις για την ηθική, ευνοεί τόσο τους καλούς όσο και
τους κακούς ανθρώπους, είναι παρών και στους καλούς και στους ληστές και όλοι
όσοι τον ακολουθούν είναι σίγουρο ότι θα πετύχουν στη ζωή τους και θα
συνειδητοποιήσουν τις φυσικές δυνατότητες των πραγμάτων.
Όσον αφορά την
ανθρώπινη προσωπικότητα, το Zhuangzi προσφέρει άλλα ηθικά ιδανικά: αμεροληψία
και αυταρχικότητα, ανεξαρτησία από το εξωτερικό, από τα πράγματα: «Πετάξτε την
ανθρωπιά και το καθήκον - και οι ζωτικές δυνάμεις στην Ουράνια Αυτοκρατορία θα
ενωθούν επιτέλους στα βάθη τους. Εάν οι άνθρωποι βασίζονται μόνο στην όρασή
τους, δεν θα μείνει κανείς τυφλός στον κόσμο. να μην μείνει κανείς στον κόσμο
που να είναι παθιασμένος με τα πράγματα Αν οι άνθρωποι βασίζονται μόνο στις
ζωτικές τους ιδιότητες, δεν θα μείνουν μεροληπτικοί άνθρωποι στον κόσμο».
Αγάπη για την
ομορφιά του κόσμου, για την ομορφιά του ήχου του, αγάπη για την ανθρωπότητα,
αγάπη για το καθήκον, τελετουργία, μίμηση των σοφών, αγάπη για τη γνώση -
σύμφωνα με το Zhuangzi, αυτές είναι ψεύτικες αρετές. Για την «αληθινή αρετή», το Zhuangzi θεωρεί την απλότητα παρόμοια με την απλότητα των αρχαίων, που ήξεραν
πώς να αρκούνται σε λίγα, δεν δελεάζονταν από τον πλούτο των γειτόνων τους και
δεν αποσπούσαν την εύνοια ή το χάλι στους ανωτέρους τους. Αυτή η απλότητα
συνδέεται κυρίως με την αποδοχή της φύσης και του πεπρωμένου κάποιου. Επομένως,
είναι απαραίτητο να σημειώσουμε μια ακόμη ηθική έννοια - την έννοια της «μη
δράσης» («wu-wei», κινεζικά: 無為).
Είναι μια μοναδική αρχή παθητικού στοχασμού και μη παρεμβολής. Συνήθως
μεταφράζεται ως "μη δράση" ή "μη πράξη".
Οι φιλόσοφοι της
Κίνας επικεντρώθηκαν κυρίως στην κοινωνικοπολιτική ανάπτυξη, οι κορυφαίες σχολές
παρουσίασαν τις προτάσεις τους για την «ευημερία της Ουράνιας Αυτοκρατορίας».
Στο Zhuangzi, η «μη δράση» εμφανίζεται ως το πιο πρόσφορο πολιτικό δόγμα. Εδώ
αποκαλύπτεται ένα συγκεκριμένο παράδοξο. Αν ο Κομφουκιανισμός έβλεπε έναν
επιτυχημένο ηγεμόνα ως κάτοχο των πέντε αρετών, ο νομικισμός είδε την ευημερία
του κράτους σε ένα καλά σχεδιασμένο σύστημα ανταμοιβών και τιμωριών, σε
αντίθεση με τα προηγούμενα, το κύριο καθήκον του ηγεμόνα, σύμφωνα με το
Zhuangzi, είναι η "μη δράση". Η επιθυμία να ρυθμίσουμε τη φύση, τις
σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων ή να τις διορθώσουμε, απλώς προσπαθεί να «απορρυθμίσει»
τη φυσική πορεία των πραγμάτων. «Ο κόσμος κάτω από τον ουρανό πρέπει να
επιτρέπεται να είναι όπως είναι». Ο
ηγεμόνας, επομένως, δεν πρέπει να σκεφτεί πώς θα κυβερνήσει καλύτερα την
Ουράνια Αυτοκρατορία, αλλά θα πρέπει να νοιάζεται για τον εαυτό του περισσότερο
από το κράτος, για να βρει «ειρήνη στη φύση και το πεπρωμένο του». Μόνο
ακολουθώντας τη «φύση όλων των πραγμάτων», χωρίς να έχει προσωπικές φιλοδοξίες,
μπορεί ένας ηγεμόνας να φέρει σε τάξη το κράτος. Για ένα άτομο,
η «μη δράση» είναι ο δρόμος προς την αληθινή ευτυχία: «Η υψηλότερη ευτυχία
είναι η ίδια η ζωή και μόνο η μη δράση επιτρέπει σε κάποιον να την πετύχει».
Αν και η
εκτίμηση για το έργο επικεντρώνεται συχνά στη φιλοσοφία του, το Zhuangzi θεωρείται επίσης ως
ένα από τα μεγαλύτερα λογοτεχνικά έργα στον Κλασσικό Κινεζικό κανόνα. Έχει
επηρεάσει σημαντικά τους μεγάλους Κινέζους συγγραφείς και ποιητές για
περισσότερες από δύο χιλιετίες, με τον πρώτο μαρτυρημένο σχολιασμό του έργου
που γράφτηκε κατά τη διάρκεια της δυναστείας των Χαν (202 π.Χ. – 220 μ.Χ.).
Ονομάστηκε «το πιο σημαντικό κείμενο πριν από το Τσιν για τη μελέτη της
κινεζικής λογοτεχνίας».
Το Zhuangzi και
το Tao Te Ching θεωρούνται τα δύο θεμελιώδη κείμενα στην ταοϊστική παράδοση.
Είναι αποδεκτό ότι κάποια εκδοχή του Tao Te Ching επηρέασε τη σύνθεση του
Zhuangzi. Ωστόσο, τα δύο έργα είναι ξεχωριστά στις προοπτικές τους για το ίδιο
το Τάο. Το Zhuangzi χρησιμοποιεί τη λέξη "Tao" (道) λιγότερο συχνά από το Tao Te Ching,
με το πρώτο να χρησιμοποιεί συχνά τον "Ουρανό" (天) σε μέρη που το δεύτερο χρησιμοποιεί
το "Tao". Ενώ ο Zhuang Zhou συζητά την προσωπική διαδικασία
παρακολούθησης του Tao εκτενώς, σε σύγκριση με τον Λαο Τσε, αρθρώνει ελάχιστα
για τη φύση του ίδιου του Tao. Η μόνη άμεση περιγραφή του Τάο από το Zhuangzi
περιέχεται στο "The Great Ancestral Teacher", σε ένα απόσπασμα που
"προσαρμόστηκε αποδεδειγμένα" από το κεφάλαιο 21 του Tao Te Ching. Τα
εσωτερικά κεφάλαια και το Τάο Τε Τσινγκ συμφωνούν ότι οι περιορισμοί που είναι
εγγενείς στην ανθρώπινη γλώσσα αποκλείουν οποιαδήποτε επαρκή περιγραφή του Τάο.
Εν τω μεταξύ, οι ατελείς περιγραφές είναι πανταχού παρούσες και στα δύο κείμενα
.jpg)
.jpg)
