1967: Έργα που άλλαξαν τον τρόπο ανάπτυξης λογοτεχνικών ειδών και θεματολογίας

Εκατό Χρόνια Μοναξιά (Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες – 1967) Είναι το βιβλίο που καθιέρωσε τον μαγικό ρεαλισμό στη διεθνή λογοτεχνία και έγινε το κύριο μανιφέστο της Λατινοαμερικανικής "Λογοτεχνικής έκρηξης".

Κεντρικοί ήρωες της ιστορίας είναι τα μέλη της οικογένειας Μπουενδία, τα οποία ακολουθεί ο αφηγητής περιγράφοντας παράξενες και φανταστικές ιστορίες από τη ζωή του καθενός. Το έργο, συγχρόνως με την αφήγηση λογικών σκέψεων και περιστατικών, διακατέχεται από το στοιχείο του παράλογου, καθώς επίσης και από στοιχεία παραμυθιού. «Έτσι, είχε βασανιστεί στην εξορία, ψάχνοντας να βρει τρόπο να τη σκοτώσει με τον ίδιο το θάνατο του. Έσκαψε τόσο βαθιά στα αισθήματα του και αναζητώντας το συμφέρον, συνάντησε τον έρωτα, γιατί προσπαθώντας να την κάνει να τον αγαπήσει, κατέληξε να την αγαπήσει αυτός. Τη συνάντησε στην εικόνα που πλημμύριζε την ίδια την τρομερή του μοναξιά. Μετά από τόσα χρόνια θάνατο, ήταν τόση η λαχτάρα για τους ζωντανούς, τόσο πιεστική η ανάγκη για συντροφιά, τόσο τρομακτική η προσέγγιση σε εκείνον τον άλλο θάνατο που υπάρχει μέσα στο θάνατο, που ο Προυδένσιο Αγκιλάρ είχε φτάσει να αγαπήσει τον χειρότερο εχθρό του..».

Εξερευνά βαθιά θέματα όπως η μοναξιά, η μνήμη, ο χρόνος, η ιστορία, η πολιτική και η ανθρώπινη φύση, όλα τοποθετημένα στο πλαίσιο της μυθιστορηματικής πόλης Μακόντο. Το ύφος του έργου έχει επηρεαστεί από το μοντερνισμό (ευρωπαϊκό και βορειοαμερικάνικο) καθώς και το κουβανέζικο λογοτεχνικό κίνημα Vanguardia. Είναι ένα κλασικό παράδειγμα μαγικού ρεαλισμού, μιας λογοτεχνικής τεχνικής που συνδυάζει τον υπερβατικό με τον καθημερινό κόσμο με τρόπο που φαίνεται φυσικός και αβίαστος. Η αφηγηματική δομή, η χρήση χρονολογικών κύκλων και η πλοκή που ακολουθεί πολλές γενιές της οικογένειας Μπουένδια είναι στοιχεία καινοτομίας.

Επηρέασε αμέτρητους συγγραφείς παγκοσμίως. Παραμένει ένα από τα πιο σημαντικά και ευρέως αναγνωρισμένα μυθιστορήματα του 20ού αιώνα, με συνεχόμενη ακαδημαϊκή και λαϊκή αποδοχή.

Ο Μαιτρ και η Μαργαρίтα (Μιχαήλ Μπουλγκάκοφ – 1967) Αν και γράφτηκε δεκαετίες νωρίτερα (1928-1940), δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στη Ρωσία το 1967 και άσκησε τεράστια επιρροή, αποκαλύπτοντας μια εναλλακτική πνευματική παράδοση εντός του ρωσικού κανόνα.

Ένα μυθιστόρημα που συνδυάζει σατιρική κωμωδία, γοτθικό φανταστικό, ιστορική αφήγηση και θρησκευτική αλληγορία με αξιοθαύμαστο τρόπο. Η δομή του, με τρεις διακριτές, αλλά αλληλοσυμπλεκόμενες αφηγηματικές γραμμές (η δράση και οι περιπέτειες του διαβόλου στη Μόσχα, η σχέση και επικοινωνία του Πόντιου Πιλάτου με τον Ιησού και ο έρωτας της Μαργαρίτας και του Μαιτρ), ήταν πολύ μπροστά για την εποχή του. Επικεντρώνεται σε αιώνια θέματα όπως η ουσία και η σύμφυση του καλού και του κακού, η ελευθερία της τέχνης απέναντι της καταπίεσης, η ελευθερία επιλογής και η θρησκευτική πίστη, η ανθρώπινη φύση και η «απάνθρωπη» αμαρτία.

Η σάτιρα, το δράμα, η κωμωδία, η σύγχρονη διήγηση και η φιλοσοφική περιπλάνηση συνθέτουν ένα συγκλονιστικό σύνολο. Ο μεγάλος έρωτας που αντιμετωπίζει πολλά εμπόδια από τη κοινωνία της εποχής και απρόσμενα βοηθιέται από το διάβολο, που έχει κωμικοτραγικές και βαθιά φιλοσοφημένες περιπέτειες στη σοβιετική Μόσχα, ενώ στη διήγηση παρεμβάλλονται σύντομα αποσπάσματα που περιγράφουν το αδιέξοδο του Πόντιου Πιλάτου.  Εξετάζει την Σοβιετική γραφειοκρατία, τη πιθανότητα ύπαρξης μεταφυσικών όντων, την ιστορικότητα ή μη των Ευαγγελίων και το θέμα του ιδανικού έρωτα. Το όνομα της ηρωίδας, παραπέμπει τόσο στο Γκαίτε, όσο και στη Μαργαρίτα της Γαλλίας (Reine Margot), που αποτέλεσε και ηρωίδα του Αλέξανδρου Δουμά (πατέρα) και στοχοποιήθηκε από την αυλή, εξαιτίας των προοδευτικών της απόψεων.                                                                          

Θεωρείται αριστούργημα της ρωσικής και παγκόσμιας λογοτεχνίας του 20ού αιώνα, με μια λατρεία που συνεχίζει να μεγαλώνει παγκοσμίως.

Το Αστείο (Μίλαν Κούντερα) Σάτιρα για τη φύση του ολοκληρωτισμού της κομμουνιστικής περιόδου. Το μυθιστόρημα διαδραματίζεται στην Τσεχοσλοβακία.  Ο πρωταγωνιστής, φοιτητής Λούντβικ, στέλνει ένα φαινομενικά αθώο, ειρωνικό καρτ-ποστάλ σε μια φίλη του, με σχόλια όπως: «Ο αισιόδοξος είναι το όπιο του λαού! Ένα “υγιές” κλίμα βρωμάει ηλιθιότητα! Ζήτω ο Τρότσκι!» Η πράξη αυτή έχει ως συνέπεια να αποβληθεί από το Πανεπιστήμιο, να διαγραφεί απ’ το Κομμουνιστικό κόμμα, και να σταλεί σε καταναγκαστική εργασία. Το μυθιστόρημα αναπτύσσει την προσωπική του ζωή, τις ερωτικές του σχέσεις, τις φιλίες αλλά και την ένταση μεταξύ ιδεολογίας, πίστης (συχνά χριστιανικής) και παράδοσης. Χωρίζεται σε επτά μέρη, με αφηγηματικές μετατοπίσεις — εναλλαγές αφηγητών — που επιτρέπουν την παρουσία διαφορετικών οπτικών: του Ludvík, εραστών και φίλων του.

Το παρελθόν και το παρόν αλληλοεπιδρούν: η επίδραση ενός “αστείου” που έγινε σε νεανική ηλικία επηρεάζει ολόκληρη τη ζωή του ήρωα, η αίσθηση της εκδίκησης, η αποξένωση, η τραγική συνειδητοποίηση ότι οι πράξεις, τα ιδανικά, ακόμη και τα πιο “αθώα”, κάτω από ένα ολοκληρωτικό ή περιοριστικό καθεστώς, μπορεί να έχουν καταστρεπτικές συνέπειες.

Είναι καινοτόμο στη δομή του, χρησιμοποιώντας πολλαπλές αφηγηματικές οπτικές γωνίες και έναν μη γραμμικό χρόνο για να διερευνήσει πώς η προσωπική ιστορία διαστρεβλώνεται από την ιδεολογία. Η αφηγηματική δομή (διαφορετικές φωνές, παρελθόν / παρόν) επιτρέπει μια πολυπρισματική εξέταση των χαρακτήρων, των ιδεών, της συνέπειας ιδανικών και πραγματικότητας. Η γραφή του συνδυάζει το φιλοσοφικό με το αφήγημα.

Εξετάζει βαθιά τα θέματα της πολιτικής λήθης και μνήμης, του τραύματος, του ειρωνικού χιούμορ ως μηχανισμού επιβίωσης και της σύγκρουσης μεταξύ του ατόμου και της ιστορίας. Αναδεικνύει πώς η πολιτική ιδεολογία και η καταστολή επεμβαίνουν στη ζωή, στο συναίσθημα, στην ελευθερία της έκφρασης. Το “αστείο” γίνεται μεταφορά για το πώς η εξουσία μπορεί να παρεξηγήσει, να τιμωρήσει, να εκμηδενίσει.

Ήταν ένα από τα κύρια κείμενα της "Άνοιξης της Πράγας" και έγινε σύμβολο της αντίστασης ενάντια στον ολοκληρωτισμό. Ξεκίνησε τη διεθνή καριέρα του Κούντερα και άνοιξε το δρόμο για άλλους συγγραφείς. Παραμένει ένα θεμελιώδες έργο για την κατανόηση της εποχής του Ψυχρού Πολέμου και της ανθρώπινης εμπειρίας στα κομμουνιστικά καθεστώτα. Επηρέασε βαθιά τη μετά κομμουνιστική λογοτεχνία της Κεντρικής Ευρώπης, καθώς και τη σκέψη γύρω από την ατομική ευθύνη, τη μνήμη, το χιούμορ ως μορφή αντίστασης.

Στα ελληνικά πρωτοκυκλοφόρησε το 1971 από τις εκδόσεις Κάλβος σε μετάφραση Ανδρέα Τσακάλη

Παρασκευάς ή στις μονές του Ειρηνικού (Μισέλ Τουρνιέ) Είναι μια επανερμηνεία και αποδόμηση του μύθου του Robinson Crusoe, όπως τον έγραψε ο Defoe, αλλά με φιλοσοφικές, ψυχολογικές και πολιτισμικές προεκτάσεις. Εξετάζει τη σχέση Πολιτισμού-Φύσης, εξουσίας, μοναξιάς, τι σημαίνει “άλλος πολιτισμός”. Είναι μυθιστόρημα ταυτότητας, μεταμόρφωσης, και αναστροφής της αποικιακής προσέγγισης.

Ο Ροβινσώνας ναυαγεί σε ένα ερημονήσι που ονομάζει “Ελπίδα¨. Αρχικά προσπαθεί να επιβληθεί στη φύση, να οργανώσει τον χώρο, να εδραιώσει την τάξη. Με την άφιξη του “Παρασκευά”, ενός ανθρώπου που αντιπροσωπεύει τη φύση, το αρχέτυπο του ¨Άλλου¨, έρχεται σε κρίση: ο πολιτισμός του, οι αντιλήψεις του περί κυριαρχίας πάνω στη φύση και τον άνθρωπο, αμφισβητούνται. «Δεν είναι πια ο Ροβινσώνας που διδάσκει πολιτισμό στον Παρασκευά, αλλά ο Παρασκευάς που διδάσκει την άγρια ζωή στον Ροβινσώνα». Μέσα από αυτήν την σχέση παρατηρείται μια μεταμόρφωση (ψυχολογική, φιλοσοφική) του Ροβινσώνα: εγκαταλείπει σταδιακά την επιδίωξη να επιστρέψει στην ανθρώπινη κοινωνία με τους κανόνες της, την εξουσία του ανθρώπου πάνω στη φύση, αποδέχεται την απλότητα, τη σύνδεση με το φυσικό στοιχείο, το “Άλλο” ως πηγή γνώσης και αλλαγής. Όταν μετά από 28 χρόνια έρχεται ένα πλοίο στο νησί, ο Ροβινσώνας αποφασίζει να μην φύγει, αλλά ο Παρασκευάς εξαφανίζεται. Σκέφτεται να αυτοκτονήσει, όταν βλέπει να εμφανίζεται ένα μικρό παιδί, ένα ναυτόπουλο, που εγκατέλειψε το πλοίο λόγω κακομεταχείρισης. Ο Ροβινσώνας ονομάζει το νέο του σύντροφο Πέμπτη - ημέρα ξεκούρασης για τα παιδιά - και τον μυεί με τη σειρά του στην άγρια ​​και φυσική ζωή.   

Αυτό το έργο άλλαξε ριζικά τον τρόπο με τον οποίο η δυτική κουλτούρα αντιλαμβάνεται αυτόν τον μύθο. Εισήγαγε μια μετα-μοντερνιστική, αντί-αποικιακή ανάγνωση που επηρέασε τη λογοτεχνική θεωρία και τη φιλοσοφία. Εξερευνά θέματα όπως: η "άγρια" κατάσταση έναντι του "πολιτισμού", η κατασκευή της πραγματικότητας και η σχέση μεταξύ του Εγώ και του Άλλου, η μοναξιά, η ψυχή του ανθρώπου όταν απογυμνώνεται από τις κοινωνικές του ταυτότητες, το άλλο ως καθρέφτης.

Είναι ένα κλασικό έργο της γαλλικής λογοτεχνίας του 20ού αιώνα και συνεχίζει να μελετάται εκτενώς σε πανεπιστημιακά προγράμματα λογοτεχνίας και φιλοσοφίας. Σε μετάφραση του Χρήστου Λάζου κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Εξάντας το 1986

Το Ποδόσφαιρο της Χρονιάς (Κενζαμπούρο Όε) Πολύ σημαντικό έργο για την Ιαπωνική μεταπολεμική λογοτεχνία, που ασχολείται με τα τραύματα της σωματικής αναπηρίας, ψυχολογικών ενοχών και ευρύτερα ζητήματα πολιτισμού, ταυτότητας και γλώσσας.

Το μυθιστόρημα εξετάζει τη ζωή δύο αδελφών, του Μιτσουσάμπουρο, που είναι άτομο με προβλήματα όρασης και παντρεμένος καθηγητής αγγλικών στο Τόκιο, και του νεότερου αδελφού του Τακάσι, ο οποίος επιστρέφει από τις ΗΠΑ. Ο Μιτσουσάμπουρο και η γυναίκα του έχουν αφήσει το παιδί τους με ειδικές ανάγκες σε ίδρυμα. Ο Τακάσι αντιμετωπίζει εσωτερικά σκοτεινά βιώματα, συμπεριλαμβανομένης της ενοχής για την αυτοκτονία της αδελφής τους, μετά από ερωτική σχέση που είχε εκείνος με αυτήν. Η αφήγηση περιπλέκεται επίσης με το παρελθόν της οικογένειας: την ιστορία του προπάππου, που είχε συμμετάσχει σε κάποια αποτυχημένη εξέγερση γύρω στα 1860 (πρώτο έτος της εποχής Man’en), γεγονός που λειτουργεί ως ιστορικό παράλληλο με τα τραύματα και τις κρίσεις των χαρακτήρων στο παρόν.

Κεντρικά θέματα: οικογενειακή ενοχή, ψυχολογικός και ηθικός ανταγωνισμός, η αίσθηση της αποξένωσης, η σχέση παρελθόντος-παρόντος, ιστορικής μνήμης και ατομικής ευθύνης. Υπάρχει επίσης έντονη συμβολική χρήση των φυσικών τοπίων και της παράδοσης, καθώς οι χαρακτήρες επιστρέφουν στη γενέτειρά τους, έρχονται αντιμέτωποι με τα ιστορικά και οικογενειακά ιδεώδη και τις απογοητεύσεις.  Η συμβολική διάσταση της ιστορίας — ιστορικές εξεγέρσεις, προσωπικά τραύματα, κοινωνική αλλαγή — το καθιστούν έργο που υπερβαίνει την περίπτωση μιας οικογενειακής τραγωδίας και αγγίζει ευρύτερα ζητήματα πολιτισμού, ταυτότητας και γλώσσας.

Το έργο θεωρείται από τα πιο ώριμα και πολυδιάστατα του Ōe, καθώς αντιμετωπίζει μνήμες, ηθικά διλήμματα, τα ταυτοτικά ζητήματα του μεταπολεμικού και του σύγχρονου ιαπωνικού κοινωνικού πλαισίου.

Οι εξομολογήσεις του Νατ Τέρνερ (Γουίλιαμ Στάιρον) Παρουσιάζει τη ζωή ενός μορφωμένου Αμερικανού σκλάβου και θρησκευτικού προφήτη που οργάνωσε μια εξέγερση σκλάβων στη Βιρτζίνια το 1831, η οποία είχε ως αποτέλεσμα το θάνατο πολλών λευκών και μεγάλο κοινωνικό αναβρασμό.

Η αφήγηση είναι σε πρώτο πρόσωπο, με τον ίδιο τον Νατ να αφηγείται από τη φυλακή, λίγο πριν την εκτέλεσή του. Μέσα από αναδρομές στη ζωή του, βλέπουμε τις κακουχίες της σκλαβιάς: τη βία, την αδικία και τη θρησκευτική του πίστη που τον καθοδηγεί. Ο Νατ βιώνει την σκλαβιά με μια σύνθετη ηθική και ψυχική κατάσταση - πίστη, ενοχή, απογοήτευση, πάθος για ελευθερία - όλα συγκρούονται με τους περιορισμούς που του επιβάλλουν οι συνθήκες.

Έχει την έμπνευση του στην ιστορία - τη μοναδική εξέγερση σκλάβων στην αμερικανική ιστορία. Πριν τον απαγχονίσουν, υπαγόρευσε μια τελική διαθήκη, ένα έγγραφο που υπάρχει ακόμα. Αλλά το βιβλίο του Styron δεν είναι μόνο αυτό. Είναι μια επινοημένη εκδοχή αυτού του κειμένου, που πλημμυρίζει από πίκρα και φωτιά. Τροφοδοτεί το μυαλό ενός ανθρώπου που πίστευε ότι είχε οριστεί να σφάζει λευκούς ως αντίποινα για τις δοκιμασίες της σκλαβιάς, αλλά που βρέθηκε σχεδόν ανίκανος να βάλει τη λεπίδα. Εφαρμόζει ευρύτερα φανταστικά στοιχεία, ξαναχτίζοντας τον χαρακτήρα του Turner με έμφαση στην ανθρώπινη ψυχή και το εσωτερικό χάος, όχι μόνο στη δράση. Ο  Νατ όπως τον φαντάζεται ο συγγραφέας δεν είναι άγιος από γύψο, ούτε τέρας από χαρτόνι. Είναι ένας άνθρωπος, του οποίου οι άγριες επιθυμίες σχηματίστηκαν στο καζάνι ενός καθεστώτος μίσους.

Αντιπαραβάλλει ντοκουμέντα με μυθοπλασία, ανοίγοντας ερωτήματα για το ποια είναι η “αλήθεια” όταν γράφεις ιστορία, για τη δυνατότητα της λογοτεχνίας να ανασυνθέτει το παρελθόν, αλλά επίσης και για τους κινδύνους της καταχρηστικής μυθοπλασίας.

Προκάλεσε τεράστιο διαπολιτισμικό διάλογο και διαμάχη στις ΗΠΑ, αλλά η σημασία του είναι πιο πολύ ιστορικά και κοινωνικά εντοπισμένη, παρά καθαρά λογοτεχνική. Προκάλεσε έντονες αντιδράσεις λόγω της προσέγγισης ενός λευκού συγγραφέα που από κάποιους «λανθασμένους» ισχυρισμούς υποτίθεται ότι παίρνει το μέρος του αφροαμερικανού εξεγερμένου.

Ένας Σπόρος Σταριού (Νγκούγκι Γουά Τιονγκ'ο) Θεμελιώδες έργο για την Αφρικανική λογοτεχνία, που σηματοδοτεί τη μετάβαση του συγγραφέα στη γλώσσα Kikuyu. Ο τίτλος παραπέμπει στη βιβλική ιδέα ότι κάτι πρέπει να πεθάνει για να φέρει καρποφορία - η θυσία ως μεταφορική αλλά και πραγματική διαδικασία αλλαγής. Η επιρροή του είναι τεράστια στην Αφρική και στη μετα-αποικιακή θεωρία.

Το μυθιστόρημα διαδραματίζεται σε ένα χωριό της Κένυας, λίγες ημέρες πριν από την ανεξαρτησία της. Ο Mugo, ένας ήσυχος, μοναχικός άνθρωπος, έχει ένα μυστικό: πρόδωσε τον ηγέτη της εξέγερσης Kihika, γεγονός που τον βασανίζει ψυχικά. Ο Kihika σκοτώνεται ως μάρτυρας. Ο Gikonyo, που συνελήφθη και είναι φυλακισμένος, του οποίου η σχέση του με τη γυναίκα του Mumbi, περνάει κρίση αφού κατά τη διάρκεια της κράτησής του η Mumbi γεννά παιδί. Ο Karanja, πατέρας του παιδιού και παρακλάδι των διαπλεκόμενων σχέσεων  έρωτα, πολιτικής και προδοσιών. Την ημέρα της ανεξαρτησίας, οι χωρικοί σχεδιάζουν να τιμήσουν τον Kihika, με την παράλληλη δημόσια τιμωρία του προδότη που τον παρέδωσε. Ο Mugo τελικά αναλαμβάνει να αποκαλύψει την αλήθεια για τη δική του πράξη προδοσίας.

Η πλοκή κινείται με ανάδρομες αφηγήσεις, καθώς οι χαρακτήρες αναπολούν, βιώνουν ενοχές, προδοσία, θυσία, την πίεση της συλλογικής μνήμης. Εξετάζει πώς οι προσωπικές πράξεις (προδοσίες, ενοχές, θυσίες) συνδέονται με το συλλογικό πεπρωμένο μιας χώρας που περνάει από αποικιοκρατία σε ανεξαρτησία. Η μνήμη, η ιστορία, το συναίσθημα του μαρτυρίου γίνεται κεντρικό στοιχείο. Εντάσσεται στη λογοτεχνία του αποικιακού και μετα-αποικιακού κόσμου, επιδεικνύοντας πως η ανεξαρτησία δεν είναι μόνο πολιτική χειραφέτηση αλλά και εσωτερική, ψυχική, κοινωνική.

Θεωρείται το πιο ώριμο από τα πρώτα έργα του Ngũgĩ wa Thiong’o, μια ώθηση προς πιο περίπλοκη δομή, πολυφωνία, και βαθύτερη πολιτική / ηθική διαπραγμάτευση. 

Πινακοθήκη Τέχνης Buronzu. Η μούσα της αφύπνισης

Πραγματεία περί Πάθους (Γκεντούν Τσόφελ)  Ένα μοναδικό και σημαντικό φιλοσοφικό και ποιητικό κείμενο από τον Θιβετιανό πολυμαθή, που ολοκληρώθηκε το 1939 και δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά μετά θάνατον. Είναι σπάνιο παράδειγμα δημοσίως γνωστού Θιβετιανού ερωτικού ποιητικού έργου με τόσο άμεση και αποκαλυπτική γλώσσα.

Ο Gendün Chöphel, πρώην μοναχός, μετά την παραίτηση από τους μοναστικούς όρκους, γράφει το έργο μέσα σε ένα πλαίσιο προσωπικής ελευθερίας, αντιπαράθεσης με θρησκευτικές / κοινωνικές απαγορεύσεις, και με έμφαση στη σεξουαλική απόλαυση ως ανθρώπινο δικαίωμα. Γραμμένο σε τετράστιχα, αυτό το ποιητικό και πρακτικό έργο εμπνεύστηκε τόσο από την ανάγνωση και τη μερική μετάφραση του Κάμα Σούτρα, όσο και από τη δική του πρόσφατη και παραγωγική σεξουαλική αφύπνιση. Το έργο στοχεύει να παρέχει εκτενή καθοδήγηση σχετικά με την ετεροφυλοφιλική ερωτική ζωή και τη σεξουαλική ευτυχία, τόσο για γυναίκες όσο και για άνδρες με ένα απροκάλυπτα δημοκρατικό πνεύμα. Πρώην μοναχός πλέον, ο Chöphel ήταν πρόθυμος να συγκρίνει ευνοϊκά τις λεπτομερείς σεξουαλικές του οδηγίες (γραμμένες από λαϊκή οπτική γωνία) με εκείνες που περιέχονταν σε ένα προηγούμενο - και πολύ λιγότερο σαφές - έργο με παρόμοιο τίτλο που συνέθεσε ο Mipham ο Μέγας.

Το έργο έχει στοιχεία Θιβετιανής παράδοσης και ινδικών επιρροών, καθώς ο συγγραφέας έζησε στην Ινδία, μελέτησε σανσκριτική λογοτεχνία, και είχε εμπειρίες που τον έκαναν να συγκρίνει / συνδυάσει πολιτισμικά στοιχεία. Υπογραμμίζει τη σύγκρουση μεταξύ πολιτισμικής / θρησκευτικής παράδοσης και της ανθρώπινης φύσης, της προσωπικής ελευθερίας, καθώς και της ηθικής γύρω από τον έρωτα και την σεξουαλική έκφραση. Είναι έργο που διεκδικεί την αξία του πάθους ως πηγή γνώσης, χαράς, συναισθηματικής και σωματικής εμπειρίας, όχι ως κάτι που πρέπει να καταπνίγεται ή να ελέγχεται.

Το 90% του παγκόσμιου πληθυσμού τρέφει προκαταλήψεις σε βάρος των γυναικών (*)

(*) www.efsyn.gr

Georges Seurat. L'Homme à femmes, 1890. Barnes Foundation

Οι άνδρες είναι καλύτεροι ηγέτες στην πολιτική ή στις επιχειρήσεις απ’ ό,τι οι γυναίκες. Οι σπουδές στο πανεπιστήμιο είναι πιο σημαντικές για έναν άνδρα απ’ ό,τι για μια γυναίκα. Οι άνδρες πρέπει να έχουν προτεραιότητα στην αγορά εργασίας, διότι οι θέσεις είναι λιγοστές. 

Αυτήν την άποψη έχουν οι εννιά στους 10 ανθρώπους στον κόσμο, ανεξαρτήτων φύλου, όπως προκύπτει από μελέτη που πραγματοποίησε το Πρόγραμμα Ανάπτυξης του ΟΗΕ (ΠΑΗΕ), με αφορμή τη Διεθνή Ημέρα της Γυναίκας, την Κυριακή, 8 Μαρτίου.  

Για την έρευνα χρησιμοποιήθηκαν δεδομένα από 75 χώρες, που αντιπροσωπεύουν το 80% του πληθυσμού του πλανήτη. Τα υψηλότερα ποσοστά τέτοιων προκαταλήψεων καταγράφονται στο Πακιστάν (99,81%), στο Κατάρ (99,73%) και στη Νιγηρία (99,73%). Αντίθετα, η Ανδόρα (27,01%), η Σουηδία (30,01%) και η Ολλανδία (39,75%) συγκαταλέγονται στις χώρες όπου η ισότητα των φύλων είναι σεβαστή. Στη Γαλλία, πάνω από ένας στους δύο (το 56%) τρέφει τουλάχιστον μία σεξιστική προκατάληψη. Η μελέτη πάντως, δεν συμπεριλαμβάνει δεδομένα για την Ελλάδα.

Το ΠΑΗΕ τονίζει ότι, «παρά τις δεκαετίες προόδου», συνεχίζουν να εγείρονται «αόρατοι φράχτες» μεταξύ των ανδρών και των γυναικών. 

«Ο αγώνας για την ισότητα των φύλων περνάει από την εξάλειψη των προκαταλήψεων», σύμφωνα με τον Πέντρου Κονσεϊσάου, ανώτερο στέλεχος του Προγράμματος, αναφέρεται σε σχετικό δελτίο Τύπου.

«Η δουλειά που έγινε με μεγάλη αποτελεσματικότητα για να τερματιστεί το χάσμα ως προς την υγεία και την παιδεία, πρέπει τώρα να εξελιχθεί, για να αντιμετωπιστεί ένα πρόβλημα που εγείρει πολύ μεγαλύτερες προκλήσεις: η βαθιά ριζωμένη προκατάληψη — τόσο μεταξύ των ανδρών, όσο και μεταξύ των γυναικών — εναντίον της αληθινής ισότητας», υπερθεμάτισε ο διευθυντής του Προγράμματος, ο Άχιμ Στάινερ.

Η υπηρεσία του ΟΗΕ προτρέπει κυβερνήσεις και θεσμούς να υιοθετήσουν «νέα πολιτική προσέγγιση για να αλλάξουν πεποιθήσεις και πρακτικές που αποτελούν διάκριση» σε βάρος των γυναικών.

Και να μειωθεί το ποσοστό που ίσως παγώνει περισσότερο από κάθε άλλο το αίμα: το 28% των ανθρώπων στον κόσμο θεωρεί φυσιολογικό ένας άνδρας να χτυπάει τη γυναίκα του

Η  μελέτη δεν συμπεριλαμβάνει δεδομένα για  την Ελλάδα - που είναι ουραγός της ισότητας των φύλων στην Ευρώπη, όπως φαίνεται στο επόμενο:

1966: Ανατρεπτικά έργα για τη λογοτεχνία και τον τρόπο σκέψης της κοινωνίας

Οι λέξεις και τα πράγματα (Μισέλ Φουκώ) Το έργο με ριζοσπαστική γλώσσα και μέθοδο εξετάζει τον τρόπο με τον οποίο η γνώση και η επιστήμη διαμορφώνονται μέσα σε συγκεκριμένα ιστορικά συμφραζόμενα. Είναι ένα έργο φιλοσοφικής και ιστορικής ανάλυσης που εισάγει την έννοια της «επιστημολογικής ρήξης» και άλλαξε τον τρόπο μελέτης της λογοτεχνίας και των κοινωνικών επιστημών.  

Ο Φουκώ θέτει ως βασικό αίτημα την ανίχνευση των υποκείμενων γνωσιολογικών σχημάτων που επικρατούν σε διάφορες εποχές (όπως η Αναγέννηση, η Κλασική εποχή, κ.α.) Επιχειρεί να δείξει πώς αυτά τα σχήματα θέτουν όρια στο τι θεωρείται γνώση, αλήθεια, τι είναι αποδεκτό να ειπωθεί, και με ποιους όρους. Επιπλέον, ξεκινά με ανάλυση του πίνακα Las Meninas του Velázquez για να δείξει πώς η οπτική, η αναπαράσταση, ο χώρος και το βλέμμα λειτουργούν ως σημεία εκκίνησης για την αλλαγή του τρόπου που αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο. Αναλύει διάφορα επιστημονικά πεδία: γλώσσα/γλωσσολογία, βιολογία, οικονομία, συστηματική ταξινόμηση, κ.ά., και πώς η αλλαγή στην αντίληψη της «αναπαράστασης» των αποδεκτών συστημάτων, των σχέσεων μεταξύ λέξης και πραγμάτων, αλλάζει ριζικά τον τρόπο με τον οποίο ο κόσμος κατανοείται από κάθε εποχή. Προτείνει ότι κάθε ιστορική περίοδος έχει υποκείμενες γνωσιολογικές παραδοχές, τρόπους σκέψης, που καθορίζουν την αλήθεια της και τον αποδεκτό λόγο για ένα θέμα.

Η εισαγωγή στην προέλευση των ανθρωπίνων επιστημών ξεκινά με συζήτηση για τα πολύπλοκα δίκτυα οπτικών προτιμήσεων και αναπαράστασης που υπάρχουν στον πίνακα. Η εφαρμογή των αναλύσεων δείχνει τους δομικούς παραλληλισμούς στις παρόμοιες εξελίξεις, στην αντίληψη που συνέβησαν, στους τρόπους που οι ερευνητές βλέπουν το θέμα στις ανθρωπιστικές επιστήμες.          

Εξετάζει τα ίδια τα θεμέλια της ανθρώπινης γνώσης, της γλώσσας και της ταξινόμησης της πραγματικότητας. Προβληματίζει για τη σχέση εξουσίας και γνώσης. Εισάγει ή διατυπώνει με εκλεπτυσμένο τρόπο έννοιες που έγιναν κεντρικές στο ύστερο 20ό αιώνα: «επι-στήμη», «αναπαράσταση», «το όριο του ανθρώπου», η κριτική της ιδέας ότι υπάρχει μια σταθερή, διαχρονική υποκειμενικότητα που ορίζει τη γνώση. Επηρέασε πλήθος κλάδων (κοινωνικές επιστήμες, φιλοσοφία, λογοτεχνική θεωρία) τόσο θεωρητικά όσο μεθοδολογικά. Παραμένει ένα από τα πιο συζητημένα και αναφερόμενα έργα του 20ού αιώνα, απαραίτητο για οποιονδήποτε ασχολείται με τις ανθρωπιστικές επιστήμες.

Εποχή Μετανάστευσης προς τον Βορρά  (Tayeb Salih) Αντανακλά τις συγκρούσεις του σύγχρονου Σουδάν και απεικονίζει τη βάναυση ιστορία της ευρωπαϊκής αποικιοκρατίας στη διαμόρφωση της σύγχρονης σουδανικής κοινωνίας. Άνοιξε το δρόμο για μια ολόκληρη γενιά συγγραφέων από την Αφρική και τη Μέση Ανατολή να διερευνήσουν την ταυτότητα, τον τραυματικό αποικιακό εμφύλιο και τη σεξουαλική πολιτική.Η Αραβική Λογοτεχνική Ακαδημία  το χαρακτήρισε ένα από τα καλύτερα μυθιστορήματα στα αραβικά του 20ού αιώνα. Θεωρείται σημείο καμπής στην ανάπτυξη μετα-αποικιακών αφηγήσεων που επικεντρώνονται στις σχέσεις Ανατολής - Δύσης.

Το μυθιστόρημα ξεκινά με έναν αφηγητή που μετά από σπουδές στο Ηνωμένο Βασίλειο επιστρέφει στο χωριό του στη Βόρεια Σουδάν. Εκεί συναντά τον Mustafa Sa’eed, έναν άνθρωπο με μυστηριώδες παρελθόν που σπούδασε στην Ευρώπη, είχε διάφορες σχέσεις με γυναίκες στη Δύση, και προκάλεσε τραγωδίες. Ο Μουσταφά λειτουργεί ως μια αντιθετική φιγούρα στην αποικιακή και μετααποικιακή κατάσταση: ταυτόχρονα προϊόν της αποικιοκρατίας αλλά και επικριτής της. Μέσα από τη ζωή του ξεδιπλώνονται θέματα ταυτότητας, εξωτερικής / εσωτερικής αποικιοκρατικής επιρροής, πολιτισμικής σύγκρουσης, σεξουαλικών και ψυχολογικών τραυμάτων. Σε όλο το βιβλίο υπάρχει μια αίσθηση αγωνίας: τι σημαίνει να ανήκεις σε δύο κόσμους ή σε κανένα - όταν οι νόρμες της Ανατολής και της Δύσης συγκρούονται. Ο μεθυσμένος Μουσταφά προδίδει το παρελθόν του ένα απόγευμα απαγγέλλοντας με θλίψη ποίηση σε άπταιστα αγγλικά, αφήνοντας τον αφηγητή αποφασισμένο να ανακαλύψει την ταυτότητα του. Ο αφηγητής ρωτά τον Μουσταφά για το παρελθόν του και ο Μουσταφά του λέει μέρος της ιστορίας του, λέγοντας συχνά «Δεν είμαι ο Οθέλλος, ο Οθέλλος ήταν ένα ψέμα», καθώς και «Είμαι ένα ψέμα».

Χρησιμοποιεί τεχνικές μοντέρνου μυθιστορήματος (αναδρομική αφήγηση, αφηγηματική ασάφεια, συμβολισμός) για να ανατρέψει και να επαναπροσδιορίσει το αφηγηματικό πλαίσιο της «σύγκρουσης Ανατολής-Δύσης». Η αφήγηση είναι λιτή αλλά με επίδραση, με χρήση συμβόλων όπως ο Νείλος, η φύση, η αντίθεση κόσμων. Το τέλος είναι ανοιχτό, αφήνοντας τον αναγνώστη να σκεφτεί την πιθανότητα αλλαγής ή μη. Διερευνά τη σχέση εξουσίας και σεξουαλικότητας με τρόπο που δεν είναι απλώς πολιτικός αλλά ψυχολογικός και πολιτισμικός. Ο Μουσταφά δεν είναι απλώς θύμα ή θύτης· είναι μια διφορούμενη φιγούρα που αποκαλύπτει πόσο η πολιτισμική κυριαρχία διαπερνά τις πιο προσωπικές σχέσεις. Λειτουργεί και ως διάλογος και αντίθεση με τα ευρωπαϊκά αφηγήματα περί Ανατολής / Δύσης, με έργα όπως «Η καρδιά του σκότους» του Κόνραντ.

Συνεχίζει να διδάσκεται και να αναλύεται παγκοσμίως ως ένα από τα πιο ισχυρά και δυσάρεστα μυθιστορήματα που γράφτηκαν ποτέ. 

Ν. Κουνελάκης Ανδρομέδα 1865

Η πλατιά θάλασσα των Σαργασσών  (Ζαν Ρις) Στο μυθιστόρημα «Τζέιν Έιρ» της Μπροντέ, η Μπέρτα είναι η τρελή που έχει κλειδωθεί στη σοφίτα από τον σύζυγό της Ρότσεστερ. Από αυτό μαθαίνουμε λίγα για την Μπέρτα, εκτός από το ότι είναι ένα τέρας που πρέπει να είναι δεμένο με σχοινί, μια Κρεολή από την Καραϊβική την οποία ο σύζυγος της πιέστηκε πριν από πολύ καιρό να παντρευτεί για τα χρήματά της. Αλλά η Ρις, η οποία μεγάλωσε στη Καραϊβική, σπάζει τις σιωπές της Μπροντέ για να δώσει στη Μπέρτα τη δική της ιστορία.

Περιλαμβάνει την παιδική της ηλικία στη Τζαμάικα μετά την κατάργηση της δουλείας, τις οικογενειακές συγκρούσεις, την απομόνωση, και την εξωτερίκευση προσωπικών και φυλετικών ταυτοτήτων. Μετά το γάμο της η σχέση της καταλήγει στην γυναικεία αποξένωση, την ψυχική κατάρρευση, καθώς και στην απομάκρυνση από ό,τι της ήταν οικείο. Αποκαλύπτει μια θλιμμένη, αληθοφανή νεαρή γυναίκα, της οποίας η ιστορία λέει ολόκληρους κόσμους για παγκόσμιες προσμίξεις, για τις παρεξηγήσεις μεταξύ των αποικισμένων, των αποικιστών και των ανθρώπων που δεν μπορούν εύκολα να πουν ποιοι είναι.                                                               

Εξερευνά τα θέματα της θηλυκότητας, ρατσιστικής και σεξιστικής καταπίεσης, της απώλειας της ταυτότητας, της ψυχολογικής κατάρρευσης υπό την αποικιακή κυριαρχία και της δυναμικής εξουσίας ανάμεσα σε πολιτισμούς και φύλα. Πρωτοποριακό στην πρακτική του «εγγραφής στο περιθώριο». Παίρνει ένα δευτερεύοντα, δαιμονοποιημένο χαρακτήρα από ένα κανονικό έργο και του δίνει φωνή, ιστορία και ανθρωπιά. Δημιουργεί ένα ολόκληρο προ-αφήγημα που αμφισβητεί και εμπλουτίζει το πρωτότυπο κείμενο. Εισήγαγε την ιδέα της «ανάγνωσης από κάτω προς τα πάνω» και της απομάκρυνσης από την αφήγηση του κατακτητή.

Η λογοτεχνική γλώσσα και η ατμόσφαιρα της Rhys (αισθητικές λεπτομέρειες, εσωτερικές συγκρούσεις, εικόνες του τοπίου) συμβάλλουν στο ότι το έργο δεν είναι απλώς ιστορικό μυθιστόρημα αλλά ψυχολογικό, συμβολικό και τραγικό. Παραμένει ένα σημείο αναφοράς στη λογοτεχνική κριτική και ένα δυνατό μυθιστόρημα που μπορεί να σταθεί ακόμα και ανεξάρτητα από το «Τζέιν Έιρ».

Η συλλογή των 49 στο σφυρί  (Τόμας Πίνσον) Είναι ένα από τα σημαντικότερα της αμερικανικής μετα-μοντέρνας λογοτεχνίας. Χρησιμοποιεί παράνοια, θεωρίες συνωμοσίας και ένα φαινομενικά απλό μυστήριο για να ερευνήσει την επικοινωνία και την ερμηνεία στην εποχή της μαζικής κουλτούρας.

Η Oedipa Maas καλείται να εκτελέσει τη διαθήκη του πλούσιου πρώην εραστή της, και οδηγείται στο μυστήριο του Trystero, μιας σκιερής συμμορίας. Λειτουργούν εδώ και αιώνες, συνδέοντας τους στερούμενους και τους δυσαρεστημένους μέσω ενός μυστικού υπόγειου συστήματος, ενός δικτύου που μπορεί να εξυπηρετεί και άλλους σκοπούς. Στο πλαίσιο της ανακάλυψης αυτής, η Oedipa συναντά σύμβολα (όπως το χαμηλόφωνο κέρας ταχυδρομείου - post-horn), εμφανίσεις του συμβόλου σε διάφορα μέρη (για παράδειγμα σε τοίχους, βιβλία, αντικείμενα), καθώς και ανθρώπους με εντυπωσιακές και εκκεντρικές θεωρίες, που μπορεί να συνδέονται με το Trystero, ή να είναι απλώς φαντασιώσεις, ψευδαισθήσεις ή ακόμη και μέρος μιας έντεχνα στημένης εξαπάτησης. Καθώς περιπλανιέται στην Καλιφόρνια της δεκαετίας του 1960, προσπαθώντας να ξετυλίξει το μυστικό τους, η Οιδίπα αισθάνεται για πρώτη φορά ένα μεγαλύτερο, πιο περίεργο σύμπαν των αποκληρωμένων, μια τρελή, φυγόπονη πραγματικότητα ακριβώς κάτω από την ήρεμη επιφάνεια αυτού που νομίζει ότι ξέρει. Το τέλος του βιβλίου αφήνει πολλά ανοικτά θέματα: δεν ξεκαθαρίζεται αν το Trystero υπάρχει όντως ή αν όλα τα στοιχεία είναι σύμπτωση ή ψευδαίσθηση. Η Oedipa περιμένει σε πλειστηριασμό την παρτίδα 49 (ένα μέρος συλλογής γραμματοσήμων) για να δει αν κάποιος εκπρόσωπος του Trystero θα εμφανιστεί, αλλά ο αναγνώστης μένει με το ερώτημα.

Με την παράνοια και τους σπαραχτικούς μεταφυσικούς μονόλογους, η Παρτίδα 49 ​​διαδραματίζεται σε ένα τραγικοκωμικό σύμπαν που είναι άμεσα αναγνωρίσιμο. Ασχολείται με την εντροπία, την απομόνωση, την αδυναμία επικοινωνίας και την αναζήτηση για αληθινό νόημα σε έναν κόσμο γεμάτο θόρυβο και ψευδείς πληροφορίες. Είναι και μυθιστόρημα μυστηρίου; Απολύτως, αρκεί να θυμάστε ότι το μυστήριο εδώ βρίσκεται στην καρδιά των πάντων.                                                                 

Θεωρείται έργο-ορόσημο της μεταμοντέρνας λογοτεχνίας στις ΗΠΑ: συνδυάζει σχέδια αμφιβολίας / απορίας, παραλογισμού, αλλοιώσεων της πραγματικότητας, πολυσύνθετων συμβόλων, και ύφος που αμφισβητεί τη σταθερότητα της νόησης και της επικοινωνίας. Θίγει θέματα όπως η παρακολούθηση / έλεγχος της πληροφορίας, η δυσκολία να ξεχωρίσει κανείς την αλήθεια από τη φαντασία ή τη θεωρία συνωμοσίας, η «παραδοξότητα» των συμβόλων που συναντώνται παντού, όπως και η κρίση νοήματος που προκαλείται από αυτό. Μορφολογικά, κάνει χρήση ενός «παιχνιδιού μέσα στο παιχνίδι»: υπάρχει θεατρικό έργο εντός του έργου που αντανακλά και ενισχύει τα θέματα της σύγκρουσης, της εξαπάτησης, της ιστορικής παρέμβασης και της λογοτεχνικής / συμβολικής διαμεσολάβησης.  Έχει μεγάλη επίδραση στις θεωρίες της ανάγνωσης, της λογοτεχνικής θεωρίας, της μεταμοντέρνας σκέψης, και γενικά στην ιδέα πως η αφήγηση δεν είναι μια καθαρά γραμμική, σταθερή κατασκευή αλλά πλέγμα σημείων, συμβόλων, τομών αμφιβολίας.

Συνεχίζει να είναι απόλυτα επίκαιρο στην εποχή του διαδικτύου και των fake news, διατηρώντας μια τεράστια ακαδημαϊκή και λαϊκή βάση αναγνωστών. Στη χώρα μας πρωτοεκδόθηκε το 1986 από τις εκδόσεις  Ύψιλον.

Φίλιππος Μαργαρίτης Η μούσα Ευτέρπη 1845

Το τραγούδι της Λαβίνο  (Okot p'Bitek) Είναι ένα δραματικό αφηγηματικό ποίημα, που περιγράφει πώς ο σύζυγος της Λαβίνο, ο μορφωμένος Όκολ πήρε μια άλλη σύζυγο, την Κλημεντίνα, που είναι μορφωμένη και ενεργεί σαν Ευρωπαία. Η μορφή του ποιήματος — μονόλογος, χρήση γλώσσας της κοινότητας, παραδοσιακά στοιχεία — συμβάλλει ώστε η φωνή της Λαβίνο να είναι ζωντανή, αυθεντική, να αντιπαραβάλλει το “επίκαιρο” της Δύσης με το έντονα υπαρκτό της αφρικανικής εμπειρίας.

Αν και η διγαμία του Όκολ γίνεται αποδεκτή στην κοινωνία του και από την ίδια την Λαβίνο, αυτός την αποφεύγει υπέρ της Κλημεντίνας. Ο Όκολ επίσης γοητεύεται από την κουλτούρα των Ευρωπαίων αποικιοκρατών. Ως παράδειγμα αυτού, η Λαβίνο λέει ότι ο Όκολ δεν ασχολείται πλέον ή δεν ενδιαφέρεται για τον τελετουργικό αφρικανικό χορό, αλλά προτιμά τους χορούς που εισήγαγαν οι Ευρωπαίοι άποικοι. Η Λαβίνο εκφράζει την απογοήτευσή της και τον πόνο της, βλέπει πως ο Όκολ και άλλοι με αυτούς τους δυτικούς μηχανισμούς πολιτισμού έχουν εγκαταλείψει τα έθιμα, τη γλώσσα, τις αξίες της κοινότητας, της φύσης, των οικογενειακών δεσμών. Το ποίημα υπερασπίζεται την παράδοση, και τονίζει την ομορφιά και την αξία του “αφρικανικού τρόπου ζωής”, της “αφρικανικής ψυχής” — μιας ψυχής που κινδυνεύει να χαθεί υπό το βάρος της αποικιοκρατίας και της πολιτισμικής εκδυτικοποίησης. Αυτή η απώλεια πολιτισμού είναι αυτό που ενοχλεί περισσότερο την Λαβίνο. Είναι μια εκτεταμένη έκκληση στον Όκολ να παραμείνει πιστός στα δικά του έθιμα και να εγκαταλείψει την επιθυμία του να συμπεριφέρεται σαν λευκός.                                                                       

Ήταν μια επανάσταση στην αφρικανική λογοτεχνία. Γραμμένο στην παραδοσιακή μορφή της «τραγουδιστής ποίησης» των Ατσόλι, χρησιμοποιεί άμεση, δηκτική και ζωντανή γλώσσα. Πρόκειται για ένα ισχυρό πολιτικό και πολιτισμικό μανιφέστο που αγγίζει θέματα αποικιακού πολιτισμικού εκφυλισμού, ανθρωπολογικής απώλειας, φύλου και της σύγκρουσης μεταξύ παραδοσιακών και σύγχρονων αξιών. Είναι μια φωνή από τα «κάτω», που μιλάει χωρίς φίλτρα και με ειρωνεία εναντίον της δυτικής μίμησης και της αποξένωσης των αφρικανικών ελίτ. Επέδειξε ότι η αφρικανική φωνή μπορούσε να εκφραστεί μέσα από δικές της πολιτισμικές μορφές και γλωσσικές δομές, εμπνέοντας μια ολόκληρη γενιά συγγραφέων.

Γράφτηκε στα γλωσσικά του Acholi-Luo, η αγγλική μετάφραση δημοσιεύτηκε από τον ίδιο τον συγγραφέα το 1966. Παραμένει ένα σημαντικό πολιτιστικό κείμενο στην Αφρική και ένα ισχυρό παράδειγμα πώς η ποίηση μπορεί να είναι όπλο κοινωνικής κριτικής.

Giannis Chainis. Untitled. 1969

Εν ψυχρώ (Τρούμαν Καπότε) Είναι ένα σημείο καμπής στη δημοσιογραφία και η γέννηση του μη μυθοπλαστικού μυθιστορήματος (non-fiction novel). Θεωρείται πρότυπο αυτού του είδους, όπου η λογοτεχνία ενώ χρησιμοποιεί τεχνικές μυθοπλασίας (πχ. εναλλαγές προσώπων, ιστορικό πλαίσιο, λεπτομέρειες, σκηνές διαλόγων) παρουσιάζει πραγματικά γεγονότα.

Βασίζεται σε αληθινή υπόθεση: τη δολοφονία της τετραμελούς οικογένειας Κλάττερ στο Kansas, τον Νοέμβριο του 1959. Οι δράστες, δυο πρώην κατάδικοι, εισβάλλουν στο σπίτι τους, τους σκοτώνουν με ψυχρότητα και χωρίς εμφανές κίνητρο, και διαφεύγουν. Ο Καπότε μετά το έγκλημα ταξιδεύει στο Kansas, παίρνει συνεντεύξεις, συγκεντρώνει πληροφορίες, παρακολουθεί τη σύλληψη των δραστών, τη δίκη και την εκτέλεσή τους. Το έργο εναλλάσσει την αφήγηση μεταξύ της καθημερινής ζωής των θυμάτων και της κοινότητας στην οποία ζουν, και της ζωής των δολοφόνων, της διαφυγής τους, των ψυχικών και κοινωνικών τους χαρακτηριστικών, καθώς και της εξέλιξης της αστυνομικής έρευνας. Η ακρίβεια της περιγραφής, η ψυχολογική διείσδυση στους χαρακτήρες των δραστών αλλά και η συμπόνοια / ηθική απορία που δημιουργείται, καθιστούν το έργο πέρα από απλό αστυνομικό, μια σπουδαία μελέτη για τη φύση της βίας, του εγκλήματος και της ανθρώπινης ψυχής.

Η λογοτεχνική του αξία έγκειται στην επιρροή του σε ένα ολόκληρο είδος γραφής. Είχε επιρροή στη δημοσιογραφία, στη λογοτεχνία και στη συνείδηση του κοινού, γιατί έφερε στο προσκήνιο θέματα που ήταν δύσκολα να αντιμετωπιστούν: το πώς η βία μπορεί να υπάρχει στην καρδιά της καθημερινής ζωής, την αθωότητα και την ανυπαρξία ευδιάκριτων ηρώων, και την ανείπωτη τραγικότητα που βιώνουν τα θύματα και οι επιζήσαντες.

Κυκλοφόρησε στα ελληνικά για πρώτη φορά το 1969, σε μετάφραση της Λένας Δοκίδου, από τις εκδόσεις Ζαχαρόπουλος.

Ζ (Βασίλης Βασιλικός) Ένα κλασικό του πολιτικού μυθιστορήματος που βασίζεται σε πραγματικά γεγονότα. Η σημασία του είναι ιστορική και πολιτική, καταγράφοντας την κλιμακούμενη κρίση της ελληνικής πολιτικής ζωής που οδήγησε στη χούντα. Η λογοτεχνική του αξία είναι αδιαχώριστη από την ιστορική του σημασία για την Ελλάδα.

Το έργο πραγματεύεται τη δολοφονία του Γρηγόρη Λαμπράκη, βουλευτή της ΕΔΑ, στις 22 Μαΐου 1963 στη Θεσσαλονίκη. Ο Λαμπράκης είχε συμμετάσχει σε συγκέντρωση για την ειρήνη και διεθνή ύφεση, και ενώ αποχωρούσε από τη συγκέντρωση, τραυματίζεται από προπηλακιστές ακροδεξιών, και στη συνέχεια με τροχαίο με τρίκυκλο, με συνοδηγό ακροδεξιό, και πεθαίνει λίγες μέρες μετά.

Το «Ζ» δεν είναι απλώς ιστορική καταγραφή: έχει χαρακτηριστικά λογοτεχνικού ρεπορτάζ ή «φανταστικού ντοκουμέντου ενός εγκλήματος». Δηλαδή συνδυάζει στοιχεία ρεπορτάζ (προανακριτικό υλικό, μαρτυρίες, δημοσιογραφική διερεύνηση) με λογοτεχνική αφήγηση, με στόχο την αποτύπωση της ατμόσφαιρας της εποχής, της πολιτικής έντασης, της συγκίνησης και της αντίδρασης του κοινού. Ο τρόπος που γράφτηκε (με συνδυασμό δημοσιογραφικού υλικού και λογοτεχνικής φόρμας) επηρεάστηκε από το «non-fiction novel». Ο ίδιος ο Βασιλικός έχει δηλώσει ότι διάβασε το «Εν ψυχρώ» και επηρεάστηκε, γι’ αυτό επέλεξε αυτή τη φόρμα. Ο Δεσποτίδης (ιδιοκτήτης του «Θεμέλιο») κατάφερε να προμηθεύσει στον Βασιλικό όλο το απόρρητο προανακριτικό υλικό της υπόθεσης και τα συνεχή και εμπεριστατωμένα ρεπορτάζ των Γιάννη Βούλτεψη της εφημερίδας Αυγή, Γιώργου Ρωμαίου της εφημερίδας Το Βήμα και Γιώργου Μπέρτσου της εφημερίδας Ελευθερία, που τροφοδότησαν ακόμα περισσότερο το πρωταρχικό προανακριτικό υλικό.

Θεωρείται σταθμός της νεοελληνικής λογοτεχνίας, επειδή εκδόθηκε αμέσως μετά τα γεγονότα, αντικατόπτριζε τη σφοδρή κοινωνική αντίδραση και έγινε σύμβολο αντίστασης. Συνέβαλε στη διεθνοποίηση της υπόθεσης Λαμπράκη και στην ευαισθητοποίηση του κοινού στην Ελλάδα κατά την περίοδο της κρίσης (και της δικτατορίας που ακολούθησε). Το βιβλίο απαγορεύτηκε το 1967 από το καθεστώς, γεγονός που δείχνει πόσο φοβόταν η χούντα την πολιτική δύναμη της λογοτεχνίας.

Πρωτοεμφανίστηκε ως συνέχειες στο περιοδικό Ταχυδρόμος και τον ίδιο χρόνο εκδόθηκε σε βιβλίο από τις εκδόσεις «Θεμέλιο».

Ζήσε ή πέθανε (Ανν Σέξτον - 1966) Θεωρείται χαρακτηριστικό έργο της λεγόμενης confessional poetry (εξομολογητικής ποίησης), όπου ο ποιητής / η ποιήτρια μιλά πολύ άμεσα, προσωπικά, για τραύματα, ψυχική πάλη, μοναξιά, θάνατο. Η Sexton ήταν μία από τις σημαντικότερες φωνές αυτού του κινήματος.
Αποτελεί την τρίτη συλλογή ποιημάτων της, που καλύπτει την περίοδο 1962-1966, και συνδέονται πολύ στενά με θέματα προσωπικών κρίσεων, ψυχικής ασθένειας, σχέσεων με τη μητέρα και τα παιδιά της, αυτοκτονικών σκέψεων και ύπαρξης / μη ύπαρξης. Εξετάζει με πικρό χιούμορ και ειλικρίνεια τη μοναξιά, την κατάθλιψη και την αυτοκτονία, ενώ καταφέρνει να συνδυάσει προσωπικά βιώματα με καθολικά θέματα. Ορισμένα από τα γνωστότερα ποιήματα της συλλογής είναι: “Sylvia’s Death” (φόρος τιμής στη φίλη και ποιήτρια Sylvia Plath), “Wanting to Die”, “Consorting With Angels”, “And One for My Dame”.

Η συλλογή λειτουργεί όχι μόνο ως έκφραση προσωπικού πόνου αλλά και ως καθρέφτης για τα ευρύτερα θέματα. Γλωσσικά και μορφολογικά, η ποιήτρια χρησιμοποιεί συχνά απλή, καθημερινή γλώσσα αλλά με έντονη εικόνα και μεταφορές, παλλόμενα συναισθήματα, ασυνέχειες που αντανακλούν τις διακυμάνσεις της ψυχής της. Αυτό καθιστά την ανάγνωση απαιτητική αλλά και πολύ συγκινητική.

Το έργο της είναι αποκαλυπτικό και ψυχολογικά βαθύ, αλλά η επιρροή της είναι πιο εστιασμένη στη σφαίρα της αμερικανικής ποίησης και στις διαδρομές που άνοιξε για προσωπική, συχνά τραυματική, έκφραση. Σε παγκόσμια κλίμακα, η επιρροή της είναι μικρότερη. 

Γραπτά (Ζακ Λακάν) Συγκεντρώνει πολλά από τα κείμενα, διαλέξεις και άρθρα του Lacan που είχαν δημοσιευθεί μεταξύ της δεκαετίας του 1930 και του 1966. Όπως και ο Φουκώ, ο Λακάν είναι ένας θεωρητικός που άσκησε τεράστια επιρροή στη λογοτεχνική κριτική και θεωρία. Δεν είχε δημοσιεύσει κανένα έργο πριν από το 1966, και έτσι το έργο του ήταν απρόσιτο εκτός άρθρων που δημοσιεύτηκαν σε εξειδικευμένα περιοδικά και ήταν γνωστό μόνο στους ανθρώπους γύρω του, στους ψυχαναλυτές και σε όσους παρακολούθησαν τα σεμινάριά του. Χωρίζεται σε επτά ενότητες, που αποτελούνται από δύο έως πολλά κεφάλαια (συνολικά 31) στα οποία προστίθενται τρία παραρτήματα και τα ευρετήρια.

Είναι δυσνόητα, αλλά οι έννοιές του (το Πραγματικό, το Φανταστικό, το Συμβολικό, ο «άλλος») έγιναν εργαλεία για την ανάλυση λογοτεχνικών κειμένων. Η σημασία του είναι έμμεση αλλά βαθιά για τη λογοτεχνία. Περιλαμβάνουν θεμελιώδη άρθρα όπως Το Στάδιο του Καθρέφτη, Η Λειτουργία και το Πεδίο του Λόγου και της Γλώσσας στην Ψυχανάλυση, Σχετικά με ένα Προκαταρκτικό Ζήτημα για Οποιαδήποτε Πιθανή Θεραπεία της Ψύχωσης, Η Περίπτωση του Γράμματος στο Ασυνείδητο, ή η Λογική από την εποχή του Φρόιντ κ.ά. Τα κείμενα αυτά διαπραγματεύονται έννοιες όπως η επιθυμία, το ασυνείδητο, η γλώσσα, το σημείο όπου το υποκείμενο σχηματίζεται μέσα από το “Άλλο”, η καθυστέρηση και η διαφορά στη γλώσσα (η “γραμμή”, το γράμμα, το σημείον), ο συμβολικός / πραγματικός / φαντασιακός τόπος, η ψύχωση, και η δομή της ψυχανάλυσης ως πεδίο θεωρίας και πρακτικής.

Θεωρείται το κεντρικό έργο του Lacan, εκεί όπου συγκεντρώνονται πολλές από τις ιδέες που τον καθιστούν έναν από τους πιο επιδραστικούς θεωρητικούς της ψυχανάλυσης του 20ού αιώνα. Η συνεισφορά του περιλαμβάνει την εισαγωγή περίπλοκων σχέσεων γλώσσας, ασυνειδήτου, συμβόλου, καθώς και τη γλωσσολογική, φιλοσοφική, ψυχαναλυτική διάσταση των ανθρώπινων υποκειμένων. Πχ. το άρθρο Η Περίπτωση του Γράμματος στο Ασυνείδητο, ή η Λογική από την εποχή του Φρόιντ είναι σημαντικό για τη θεωρία της γλώσσας και της σημασίας της “διαφοράς” στη γλωσσική δομή.

Επηρέασε ευρύτατα το πεδίο της ψυχανάλυσης, της φιλοσοφίας (ιδιαίτερα της γλωσσολογίας, της ηθικής, της μετα-δομικής θεωρίας), της θεωρίας της τέχνης και της λογοτεχνίας, ειδικά όσον αφορά τη μορφή της γραφής, της επιθυμίας και της υποκειμενικότητας ως διαπραγματευόμενα και όχι ως δεδομένα

Ό κόσμος μου (της Λουκίας Ζαχείλα)

Elisabeth Jerichau-Baumann. Italian Osteria

Εμμένω σ΄ένα κόσμο άλλο, τον έχω ονειρευτεί τοσο πολύ, έχω σεργιανίσει μέσα του, έχω δει ανατολές και δειλινά, έχω προσκαλέσει φίλους αγαπημένους να φάμε και να πιούμε, να φιλοσοφήσουμε με οίνο και μπομπότα, που είναι αδύνατο αυτός ο κόσμος να μην υπάρχει!

Είναι σωστός, δίκαιος κι ωραίος, γεμάτος μουσικές, τραγούδια κι ομορφιές που γαληνεύουν τη ψυχή

(Αφιερωμένο στο Νίκο, στη Κατερίνα και στο Γιάννη)

1965: Από τον Ντικ στον Σαμαράκη και απο τον Φώουλς στον Χέρμπερτ με μια στάση στη Κορέα

First_edition

Dune  (Φρανκ Χέρμπερτ) Διαδραματίζεται στο μέλλον σε μια φεουδαρχική διαστρική κοινωνία, που προέρχεται από επίγειους ανθρώπους, στην οποία διάφοροι ευγενείς οίκοι ελέγχουν πλανητικά φέουδα. Αφηγείται την ιστορία του νεαρού Πωλ Ατρείδη, του οποίου η οικογένεια έχει τη διαχείριση του πλανήτη Arrakis. Ενώ ο πλανήτης είναι μια αφιλόξενη και αραιοκατοικημένη έρημος, είναι η μόνη πηγή του μπαχαρικού «μελανζέ», που παρατείνει τη ζωή, ενισχύει τις νοητικές ικανότητες και είναι επίσης απαραίτητο για τη διαστημική πλοήγηση, που απαιτεί πολυδιάστατη επίγνωσης και διορατικότητα. Καθώς το melange μπορεί να παραχθεί μόνο στον Arrakis, ο έλεγχος του πλανήτη είναι ένα πολυπόθητο εγχείρημα. Η ιστορία εξερευνά τις πολυεπίπεδες αλληλεπιδράσεις της πολιτικής, της θρησκείας, της οικολογίας, της τεχνολογίας και των ανθρώπινων συναισθημάτων καθώς διάφορες φατρίες έρχονται αντιμέτωπες μεταξύ τους σε έναν αγώνα για τον έλεγχο του Arrakis και του μπαχαρικού του. 

Θεωρείται ένα από τα κορυφαία έργα της επιστημονικής φαντασίας και από τα πιο πολύπλευρα μυθιστορήματα των ‘60s. Εισάγει πολύπλοκες θεματικές:  την εξουσία, την εξέλιξη και την προαίσθηση, την οικολογική συνείδηση και την αλληλεξάρτηση με τον πλανήτη, τη θρησκευτική μυστικιστική εμπειρία, τη γεωπολιτική και τα οικονομικά συμφέροντα, τον χειρισμό της θρησκείας και του μύθου ως εργαλείων εξουσίας, και τον αντιηρωικό πρωταγωνιστή. H οικολογία ως στοιχείο της πλοκής — και όχι απλώς ως background — είναι πρωτοποριακή. Ο συνδυασμός πολιτικών συσχετισμών, προσωπικής μοίρας, και συλλογικών μύθων κάνει το έργο βαθύ και πολυεπίπεδο. Η φανταστική καινοτομία του έγκειται στη δημιουργία ενός παντελώς νέου συστήματος πλανητών, οικοσυστημάτων, πολιτισμών (όπως οι Φρεμέν) και μιας λεπτομερούς οικονομικής δύναμης που βασίζεται στο "melange". Διεύρυνε τους ορίζοντες της επιστημονικής φαντασίας, υψώνοντάς την σε λογοτεχνικό επίπεδο. Η γλώσσα είναι πλούσια, αλληγορική και γεμάτη συμβολισμούς.

Η σχεδόν προφητική του ανάλυση για θέματα όπως: ξηρασία, πόροι και θρησκευτικός φανατισμός το κάνουν πιο επίκαιρο σήμερα από ποτέ. Επηρέασε πολλά μεταγενέστερα έργα επιστημονικής φαντασίας, αλλά άλλα και πέρα από το είδος. 

Το βαμμένο πουλί (Γιέρζι Κοζίνσκι) Ένα χαρακτηριστικό επεισόδιο στο έργο είναι όταν κάποιος πιάνει και βάφει ένα πουλί, που όταν το αφήνει ελεύθερο και αυτό πετά στο σμήνος του, τα υπόλοιπα το απορρίπτουν και το σκοτώνουν επειδή δεν φαίνεται “σαν κι αυτά”. Είναι μια μεταφορά για τον εξόριστο, τον αποκλεισμένο. Το μυθιστόρημα αφηγείται την ιστορία ενός αγοριού, το οποίο εγκαταλείπουν οι γονείς του κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και αναγκάζεται να ταξιδεύει μόνο του ανάμεσα σε χωριά σε μια μη κατονομαζόμενη χώρα της Ανατολικής/Κεντρικής Ευρώπης. Οι κάτοικοι των χωριών τον αντιμετωπίζουν με φρίκη και μισαλλοδοξία, νομίζοντάς τον είτε Εβραίο είτε Τσιγγάνο, συχνά βιάζεται, βασανίζεται, υποφέρει από την αμορφωσιά, τη φτώχεια, την προκατάληψη.

Έγινε δεκτό ως έργο που αντιμετωπίζει τον πόλεμο, την απάνθρωπη προκατάληψη, το τραύμα της επιβίωσης. Προκάλεσε συζητήσεις για το πόσο είναι αυτοβιογραφικό και πόσο μυθοπλασία, επίσης, για τη χρήση της βίας και του σοκ ως καλλιτεχνικό μέσο. Έχει θεωρηθεί σημαντικό για τη λογοτεχνία του Ολοκαυτώματος αλλά και γενικά για τη λογοτεχνία του τραύματος. Είναι καινοτόμο στην ωμή, αμείλικτη και σχεδόν κινηματογραφική αφήγησή του. Γραμμένο σε μια πεζή, ρεαλιστική αλλά ταυτόχρονα ονειρική γλώσσα, απεικονίζει τη βαρβαρότητα μέσα από τα μάτια ενός αθώου παιδιού. Η δομή του ως μια σειρά από διακριτά αλλά διαδοχικά επεισόδια βίας και επιβίωσης είναι ισχυρή και απρόσμενα συνεκτική. Η αμεσότητα και η βιαιότητά του άνοιξαν νέους δρόμους για το πώς μπορεί να μιλήσει η λογοτεχνία για την απάνθρωπη πλευρά του ανθρώπου, επηρεάζοντας συγγραφείς που ασχολούνται με παρόμοια σκοτεινά θέματα.

Είναι μια βαθιά μελέτη για τη βία, την ξενοφοβία, την απομόνωση και την απώλεια της ανθρωπιάς. Το παιδί - αντιήρωας είναι ένα εργαλείο για να διερευνηθούν τα άκρα όρια της ανθρώπινης φύσης, τόσο στην σκληρότητα όσο και στην ανθεκτικότητα. Εγείρει ουσιαστικά ερωτήματα για την ταυτότητα, την επιβίωση και το αν η αθωότητα μπορεί να επιβιώσει σε έναν κόσμο που έχει μεταμορφωθεί. Παραμένει ένα συχνά αναφερόμενο και συζητούμενο κλασικό, ένα βιβλίο που συνεχίζει να προκαλεί, να σοκάρει και να προκαλεί ηθικό και φιλοσοφικό διάλογο. Η αυθεντικότητά του (παρά τις διαμάχες γύρω από την πλαστογράφηση) ως μαρτυρία εξακολουθεί να το καθιστά σημείο αναφοράς.

Ο Μάγος (Τζον Φώουλς) Η ιστορία του Nickolas Urfe, ενός νεαρού Βρετανού που διδάσκει αγγλικά στις Σπέτσες. Ένα μυστηριώδες παιχνίδι ψευδαισθήσεων και φιλοσοφικών διλημμάτων, όπου ο πρωταγωνιστής γνωρίζει μια ψυχολογική και μεταφυσική εμπειρία με ερωτήματα για την ελευθερία, την ηθική και την αλήθεια. Εμπλέκεται στα ψυχολογικά πειράματα ενός πλούσιου που οργανώνει μια σειρά από τέτοια παιχνίδια με ασαφή όμως όρια ανάμεσα σε πραγματικότητα και θέατρο, ανάμεσα σε εξαπάτηση και αυτογνωσία. Ο Nickolas γίνεται σταδιακά μέρος ενός μικρόκοσμου που τον δοκιμάζει, ξεσκεπάζει τις ψευδαισθήσεις του, τις επιθυμίες, τους φόβους και τον τρόπο που αντιλαμβάνεται τον εαυτό του και τους άλλους.

Παράδειγμα μεταμυθιστορήματος που τελειώνει απροσδιόριστα. Είναι έργο μεταμοντέρνο, με έντονα στοιχεία ψυχολογίας, ονειρικού, μυστηρίου - δεν απαντά πάντα τι είναι αληθινό και τι ψεύτικο. Διαπραγματεύεται θέματα ταυτότητας, απώλειας, ευθύνης, φύσης του θεάτρου και της ζωής, ερωτισμού, σχέσης δημιουργού – δημιουργήματος, ελευθερίας και χειραγώγησης. Είναι μια φιλοσοφική αναζήτηση μέσα από έναν μυθιστορηματικό λαβύρινθο. Το σκηνικό της Ελλάδας προσδίδει μια εξωτική ατμόσφαιρα και ταυτόχρονα ένα καθρέφτη της απομόνωσης και της αλλοτρίωσης. Είναι ένα πρωτοποριακό έργο που χρησιμοποιεί τεχνικές "θεατρικότητας" και ψυχολογικού παιχνιδιού, θολώνοντας τα όρια μεταξύ πραγματικότητας και ψευδαίσθησης, μεταξύ ελεύθερης βούλησης και χειραγώγησης και με δομή που ξετυλίγεται σαν ένας μυστηριώδης, σχεδόν αστυνομικός γρίφος. Ο Φώουλς έλαβε πολλές επιστολές από αναγνώστες που ήθελαν να μάθουν ποιο από τα δύο προφανώς πιθανά αποτελέσματα προκύπτει. Αρνήθηκε να απαντήσει οριστικά, ωστόσο, μερικές φορές άλλαζε την απάντησή του για να ικανοποιεί τον ερωτώντα. Το μυθιστόρημα τελειώνει παραθέτοντας το ρεφρέν του Pervigilium Veneris, (ανώνυμο έργο λατινικής ποίησης), το οποίο εκλαμβάνεται ως ένδειξη του πιθανού προτιμώμενου τέλους.                                                                   

Καθιερώθηκε ως ένα κύριο έργο της αγγλικής λογοτεχνίας του 20ού αιώνα και ως ένα από τα σημαντικότερα μεταμοντέρνα μυθιστορήματα. Επηρέασε την αντίληψη για το πόσο ενεργό ρόλο μπορεί να παίξει ο αναγνώστης στην ερμηνεία του κειμένου και έθεσε τα στάνταρ για μυθιστορήματα που παίζουν με τη αφηγηματική περιγραφή και την ταυτότητα.

Το μειοψηφικό πόρισμα (Φίλιπ K. Ντικ) Πρωτοδημοσιεύτηκε στο περιοδικό Fantastic Universe τον Ιανουάριο του 1956 και γράφτηκε δυο χρόνια πριν. Όμως το 1965 είναι το έτος έκδοσης της ομώνυμης συλλογής διηγημάτων του συγγραφέα ("The Minority Report and Other Classic Stories")

Είναι νουβέλα που τοποθετείται σε μια δυστοπική κοινωνία, όπου η αστυνόμευση έχει γίνει «προληπτική»: τρεις προορατικοί (precogs) βλέπουν μελλοντικά εγκλήματα και η υπηρεσία Precrime συλλαμβάνει τους υπόπτους πριν διαπράξουν το έγκλημα. Ο κεντρικός χαρακτήρας, ο John Anderton, διευθυντής της Precrime, ανακαλύπτει πως ο ίδιος «προβλέπεται» ότι θα διαπράξει φόνο - κι ενώ όλα τα πρωτόκολλα δείχνουν ότι τα προφητικά αποτελέσματα είναι αλάνθαστα, εμφανίζεται μια «μειοψηφική» έκθεση: ένας από τους τρεις precogs διαφωνεί με τους άλλους δύο. Η ύπαρξη αυτής της απόκλισης ανοίγει το ηθικό και φιλοσοφικό ερώτημα: αν υπάρχουν εναλλακτικά μέλλοντα, υπάρχει ακόμα ελεύθερη βούληση; Ο Anderton προσπαθεί να αποδείξει ότι το σύστημα δεν είναι αμετάκλητο, αναζητώντας αποδείξεις για τη φύση των «προφητειών» και αντιμετωπίζοντας την προδοσία, την παράνοια και το βάρος της εξουσίας που τον καθιστά στόχο.

Η νουβέλα συμπυκνώνει πολλά από τα κεντρικά θέματα του συγγραφέα: την αμφισβήτηση της πραγματικότητας, την παραμορφωτική επίδραση της τεχνολογίας στην ηθική και το ερώτημα «ποιος έχει το δικαίωμα να ξέρει το μέλλον;». Λειτουργεί τόσο ως συναρπαστικό θρίλερ αστυνομικής φύσης όσο και ως φιλοσοφικό δοκίμιο περί προγνωστικής γνώσης και ηθικής ευθύνης. Η ιδέα της προληπτικής δικαιοσύνης - να τιμωρείς πριν συμβεί κάτι - προβάλλει προβλήματα νομιμότητας, κατάχρησης εξουσίας και ατομικών δικαιωμάτων: ο συγγραφέας δείχνει πώς η «ακρίβεια» μιας πρόβλεψης δεν αναιρεί τις πολιτικές και ηθικές συνέπειες της χρήσης της. Η ιστορία θεωρείται προφητική όσον αφορά σύγχρονες συζητήσεις για την προγνωστική αστυνόμευση, την αλγοριθμική διαφάνεια και τον κίνδυνο ιδεολογικής «προληπτικής» καταστολής - γι’ αυτό διαβάζεται σήμερα ως προειδοποίηση για την τεχνολογική καταστολή και την απώλεια του αυτοπροσδιορισμού.

«Το μειοψηφικό πόρισμα» και η νουβέλα περιλαμβάνεται στην ελληνική συλλογή The Minority Report — 9+1 κλασικές νουβέλες και διηγήματα (με τίτλο στο εξώφυλλο στα αγγλικά και ελληνικούς υπότιτλους), εκδ. Μέδουσα, Αθήνα 2002 — μετάφραση/εισαγωγή Γιώργου Γούλα (και άλλων μεταφραστών για τα υπόλοιπα κείμενα). 

Τείχος Βερολίνου (AFP Christof Stache)

Το Λάθος (Αντώνης Σαμαράκης) Ένα σημαντικό έργο για τον ελληνικό λογοτεχνικό κανόνα και μια δυνατή καταγγελία των δικτατοριών. Η θεματική του βαθύτητα στην αναπαράσταση της υπαρξιακής αγωνίας και του φόβου υπό καταπίεση είναι εξαιρετική.

Το μυθιστόρημα είναι αστυνομικό-ψυχολογικό, με έντονη πολιτική αλληγορία. Ένας πολίτης θεωρείται ύποπτος ότι κινδυνεύει να διαπράξει συνωμοτική ενέργεια εναντίον του καθεστώτος. Ο μόνος που θα μπορούσε να τον υπερασπιστεί ή να επιβεβαιώσει την ενοχή του δολοφονείται από πράκτορες της ασφάλειας, έτσι μπαίνει σε εφαρμογή ένα “Σχέδιο” για να του δοθεί η εντύπωση ότι υπάρχει ευκαιρία απόδρασης, ώστε να αποδειχθεί η ενοχή του — ή έστω η συμμόρφωσή του. Κατά τη μεταφορά του, συμβαίνει ένα απρόοπτο, ο ανακριτής που πιστεύει στο Σχέδιο βρίσκεται να βιώνει μαζί με τον ύποπτο ανθρώπινες στιγμές, κάτι που του δημιουργεί συναισθηματική σύγκρουση. Το τέλειο σχέδιο έχει ένα κρίσιμο “λάθος”, την ανθρώπινη πλευρά που δεν μπορεί πάντοτε και για όλα να χειραγωγηθεί ολοκληρωτικά από την εξουσία.

Θεωρείται από τα σημαντικότερα ελληνικά μυθιστορήματα μεταπολεμικά, με σαφή αντι-καθεστωτική χροιά. Γράφτηκε λίγο πριν τη δικτατορία (1967–74), κι έχει λειτουργήσει ως προφητικό έργο όσον αφορά την εξουσία, την καταπίεση και την υποταγή. Η τεχνική του - η αοριστία στην αναφορά τόπου / χρόνου, η αφαίρεση χαρακτηρισμών - του δίνει καθολικό χαρακτήρα, δεν αφορά μόνο μια χώρα ή ένα καθεστώς, αλλά πολλά. Η αλληγορία της σχέσης καθεστώτος / ατόμου, η ένταση μεταξύ υποταγής και αντίστασης, ανθρωπιάς και γραφειοκρατικής εξουσίας, είναι το μεγάλο μήνυμα του.

Σεούλ, Χειμώνας 1964 (Kim Seungok)  Ένα κύριο έργο της νοτιοκορεατικής λογοτεχνίας, γραμμένο λίγο μετά τον εμφύλιο πόλεμο. Αποτελεί μια καινοτόμα και κυνική ματιά στη νεοτερίζουσα κορεατική κοινωνία και την αλλοτρίωση στην ταχεία αστικοποίηση.  

Αφηγείται την συγκινητική ιστορία ενός θλιμμένου και μοναχικού άνδρα που έχει χάσει τα πάντα, αισθάνεται αποξενωμένος στην πόλη του και εξετάζει την αυτοκτονία, βρίσκοντας τον εαυτό του αβοήθητο και μόνο. Αποτυπώνει τη Σεούλ στις αρχές της δεκαετίας του 1960, μια πόλη που βιώνει τις επιπτώσεις ταχείας εκβιομηχάνισης και κοινωνικών αλλαγών. Ο συγγραφέας εξετάζει την αποξένωση, το αίσθημα απώλειας, την ανωνυμία, και την ένταση μεταξύ παραδοσιακού και σύγχρονου, την αδυναμία του ατόμου να βρει νόημα σε μια κοινωνία που αλλάζει γρήγορα. Είναι έργο που συνετέλεσε στο να αναδυθεί μια γενιά κορεατών συγγραφέων ως η γενιά που βιώνει τη ρήξη ανάμεσα στο παλιό και το νέο, ανάμεσα στα όνειρα και την πραγματικότητα.

Θεωρείται σημαντικό γιατί “κρυσταλλώνει το κορεατικό αίσθημα απώλειας και ματαιότητας που συνοδεύει την εκβιομηχάνιση” της χώρας. Είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα της κορεατικής μεταπολεμικής λογοτεχνίας, που στρέφεται περισσότερο προς το εσωτερικό τοπίο, την ψυχολογία, τη νοσταλγία, παρά προς την ηρωική ή ιδεολογική διάσταση.

Οι Ντεγκρέδες μας έλειπαν (Δ. Βασιλείου)

Αμέριμνοι ρουφάτε ναργιλέδες

κι’ όλοι τούτοι οι ντεγκρέδες

στην Ελλάδα τριγυρνάνε

εξοχότητα πουλάνε.

Των λακέδων τους παιδιά

έχουν τώρα τα κλειδιά

και τις πόρτες τούς ανοίγουν

στα παλάτια, μπας και φύγουν.

Οι μεγάλοι οι παπάδες,

που τους κάνουν τεμενάδες,

τους αγιάζουν, τους βλογάνε

όλα πρίμα για να πάνε.

Από πίσω και οι γλύφτες,

των αγνών μυαλών οι τρίφτες,

τάχα ενημέρωση σας δίνουν

στην υγειά των βασιλιάδων πίνουν.

Πόσο ακόμα θα κοιτάτε

όλοι εσείς που δεν ξεχνάτε;

Αραχτοί στους καναπέδες

κι’ ας χορεύουν οι ντεγκρέδες;

                                                                03.06.2025

Σαν σήμερα, 51 χρόνια πριν, στις 8 Δεκέμβρη του 1974, πραγματοποιήθηκε το Δημοψήφισμα για την συνέχιση ή την κατάργηση του θεσμού της βασιλείας στην Ελλάδα. Με ένα ισχυρό 69,18%, οι Έλληνες πολίτες κατάργησαν την βασιλεία στην χώρα. Κι' αυτό παρά την ουδέτερη στάση που κράτησε η Ν.Δ., με εντολή Κων. Καραμανλή, η οποία Ν.Δ. στις βουλευτικές εκλογές της 17 Νοέμβρη  του 1974, είχε πάρει 54,37% ! Βέβαια, νομίζω ότι θυμάστε, το 1988 ο Κων. Μητσοτάκης χραρακτήρισε την διεξαγωγή του Δημοψηφίσματος "unfair" ! (Δ.Βασιλείου)

Διαβάστε και μια εξέταση του αποτελέσματος του δημοψηφίσματος από το Γιάννη Μαυρή

1964: Από τον Μπέλοου στον Αξελό και απο τη Ντυράς στη Χάισμιθ με μια στάση στον Σαρτρ

Χέρτσογκ (Σολ Μπέλοου) Παρακολουθεί πέντε ημέρες τη ζωή του καθηγητή πολιτιστικής ιστορίας Mores Herzog, ο οποίος στα 47 του χρόνια περνά κρίση μέσης ηλικίας και εξάντληση μετά το διαζύγιο από τη δεύτερη άπιστη σύζυγό του. Έχει δύο παιδιά, ένα από κάθε σύζυγο, και έχει σχέση με τη Ραμόνα, αλλά ξεφεύγει και από αυτή τη δέσμευση. Ο Χέρτσογκ ξοδεύει μεγάλο μέρος του χρόνου του τόσο σε έντονο και συχνά ξεκαρδιστικό διανοητικό στοχασμό γράφοντας γράμματα που δεν στέλνει ποτέ. Αυτές οι επιστολές απευθύνονται σε φίλους, μέλη της οικογένειας και διάσημες προσωπικότητες, συμπεριλαμβανομένων ιστορικών παραληπτών που έχουν πεθάνει ή τους οποίους δεν γνώρισε ποτέ. Το κοινό νήμα είναι ότι ο Χέρτσογκ εκφράζει πάντα την απογοήτευσή του, είτε τη δική του για τις αποτυχίες των άλλων ή τα λόγια τους, είτε ζητά συγγνώμη για τον τρόπο που απογοήτευσε τους άλλους....

Είναι ένα επιτυχημένο πείραμα στη μορφή του "μονολόγου της συνείδησης". Ωστόσο, σε αντίθεση με τους υπερ-προσαρμοσμένους μονόλογους του Τζόυς, ο  Bellow τον ελέγχει και τον δομεί μέσα από τα γράμματα που γράφει (και ποτέ δεν στέλνει) ο πρωταγωνιστής του. Αυτή η τεχνική δημιουργεί μια μοναδική νοητική αφήγηση, γεμάτη ειρωνεία, πικρία, χιούμορ και βαθιό φιλοσοφικό προβληματισμό. Η γλώσσα του είναι πλούσια, εύγλωττη και συνδυάζει την καθομιλουμένη με το διανοητικό ύφος. Εξετάζει βαθιά θέματα: την κρίση της μέσης ηλικίας, την αποξένωση, την αποτυχία στις προσωπικές σχέσεις, τον ρόλο του διανοούμενου στον σύγχρονο κόσμο, την ηθική, την ιουδαϊκή ταυτότητα και την αναζήτηση νοήματος. Ο Χέρτσογκ είναι ο απόλυτος αντι-ήρωας της εποχής, και ο αγώνας του είναι κοινός.

Θεωρείται ένα από τα αριστουργήματα της Αμερικανικής λογοτεχνίας της μεταπολεμικής εποχής. Εμπέδωσε τη θέση του Μπέλοου ως κεντρική μορφή του 20ού αιώνα και βοήθησε να επικρατήσει η τάση του ψυχολογικού ρεαλισμού που διερευνά τον σύγχρονο, αστικοποιημένο άνθρωπο στην κρίση της ταυτότητάς του. Παραμένει ένα από τα πιο διαβασμένα και αναφερόμενα αμερικανικά μυθιστορήματα του 20ού αιώνα. Συνεχίζει να εκδίδεται και να μελετάται σε πανεπιστημιακά προγράμματα σε όλο τον κόσμο, αποτελώντας βασικό σημείο αναφοράς για την κατανόηση της αμερικανικής κοινωνίας και λογοτεχνίας της δεκαετίας του '60.

Το μακρύ ταξίδι στη μοναξιά της Λόλα Στάιν (Μαργκερίτ  Ντυράς) Η Λόλα είναι μια γυναίκα γύρω στα τριάντα. Γεννήθηκε και μεγάλωσε σε μια αστική οικογένεια και είναι αρραβωνιασμένη με τον Michael. Ωστόσο, σε ένα χορό σε ενα παραθαλάσσιο θέρετρο, ο Michael την αφήνει για την Anne-Marie, μια μεγαλύτερη γυναίκα. Μετά από μια δύσκολη ανάρρωση από αυτό το σοκ που τη σημαδεύει για το υπόλοιπο της ζωής της, η Λόλα παντρεύεται τον Τζον, έναν μουσικό που συναντά σε μια από τις καθημερινές της βόλτες...

Η Duras εδώ φτάνει στην κορυφή της πειραματικής της γραφής. Το έργο είναι μια υπερ-αφηγηματική περιγραφή, όπου η πλοκή (η εγκατάλειψη της Λόλα από τον αγαπημένο) λειτουργεί μόνο ως πρόσχημα. Το πραγματικό θέμα είναι η απουσία, η λήθη, η μοναξιά και η αδυναμία της γλώσσας να αποτυπώσει πλήρως την εμπειρία. Η γλώσσα είναι υπεραπλή, υπνωτική και επαναλαμβανόμενη, μιμείται τη διαδικασία της μνήμης και της ψυχολογικής τραυματικής εμπειρίας. Είναι ένα τεράστιο βήμα προς τον "Νέο Μυθιστόρημα" και τη μετα-μοντέρνα αφήγηση. Εξερευνά τα βάθη της ψυχολογικής κατάρρευσης, τη φύση της μνήμης και της λήθης, την επιθυμία που προκύπτει από την απώλεια, και την ασάφεια της ταυτότητας. Η Λόλα Στάιν γίνεται το σύμβολο του απρόσιτου, του απωθημένου και του ουσιαστικά αγνώστου.

Το βιβλίο είναι πιθανότατα το πιο επιδραστικό της Ντυράς και ένα από τα σημαντικότερα της γαλλικής λογοτεχνίας της περιόδου. Επηρέασε βαθιά τη φεμινιστική θεωρία (ιδιαίτερα το Ζακ Λακάν, που του αφιέρωσε ένα σεμινάριο) και τον τρόπο που η λογοτεχνία μπορεί να μιλήσει για την γυναικεία υποκειμενικότητα, την επιθυμία και το τραύμα. Επέκτεινε τα όρια του τι μπορεί να θεωρηθεί μυθιστόρημα.

Παραμένει μια απαραίτητη ανάγνωση για οποιονδήποτε μελετά τη Marguerite Duras, το Γαλλικό Νέο Μυθιστόρημα ή τη σχέση λογοτεχνίας και ψυχαναλυτικής θεωρίας. Η επιρροή του είναι πιο ευδιάκριτη σε ακαδημαϊκούς και θεωρητικούς κύκλους, αλλά είναι θεμελιώδες για την κατανόηση της εξέλιξης του μυθιστορήματος.

Τα δύο πρόσωπα του Ιανουαρίου (Πατρίτσια Χάισμιθ) Ίσως μόνο η ευφυΐα της Χάισμιθ να μπορούσε να αντιληφθεί ότι το μυστηριακό σκοτάδι της Κνωσού συνιστά το ιδανικό περιβάλλον για φόνο. Από κει πήρε την ιδέα και έστησε ένα από τα πιο ακριβή της μυθιστορήματα. Το φονικό έχει επίκεντρο τα ξενοδοχεία ¨Κινγκ Πάλας¨ και ¨Μεγάλη Βρετανία¨, καταγράφοντας ανάγλυφα την εικόνα της Αθήνας τη δεκαετία του '60, αλλά σύντομα μεταφέρεται στην Κρήτη, και συγκεκριμένα στα Χανιά, στο Ρέθυμνο, στο Ηράκλειο και στο ανάκτορο της Κνωσού. Έχοντας φύγει από τις ΗΠΑ, όπου κινδυνεύει να φυλακιστεί για απάτες, ο Τσέστερ ΜακΦάρλαντ φτάνει στην Ελλάδα μαζί με τη νεαρή γοητευτική γυναίκα του Κολέτ. Και οι δυο προσπαθούν να δώσουν την εντύπωση αθώων τουριστών στην Αθήνα μέχρι τη μέρα που πάνω στον πανικό του ο Τσέστερ σκοτώνει, άθελά του, έναν ιδιαίτερα περίεργο αστυνομικό επιθεωρητή. Από κει ξεκινά ένα παράξενο κυνηγητό που οδηγεί το ζευγάρι στην Κρήτη, την οποία μεταφέρει άκρως παραστατικά, με τις απαραίτητες δόσεις μυστηρίου, η κατεξοχήν συγγραφέας του ανθρώπινου βάθους.

Είναι αδιαμφισβήτητα ένα αριστούργημα του ψυχολογικού θρίλερ, στο οποίο η συγγραφέας έχει τεράστια συμβολή. Ωστόσο, η λογοτεχνική της αξία συχνά υποτιμάται λόγω του "λαϊκού" της είδους. Παρόλο που είναι καινοτόμο και επιδραστικό, τα κριτήρια της θεματικής εμβάθυνσης και της επιρροής του περιορίζονται (ίσως άδικα) μόνο στο είδος του ψυχολογικού θρίλερ.

Οι λέξεις (Ζαν-Πωλ Σαρτρ) Πρόκειται για ένα σημαντικό αυτοβιογραφικό έργο, μια δριμεία αυτό-ψυχανάλυση και μια μεταστροφή  από το λογοτεχνικό είδος του νεαρού Σαρτρ. Το θεματικό του βάθος είναι αδιαμφισβήτητη. Ωστόσο, από πλευράς καινοτομίας στη φόρμα και τη γλώσσα, δεν είναι τόσο πειραματικό. Η επιρροή του είναι μεγάλη, αλλά περισσότερο στο πλαίσιο της φιλοσοφίας και της αυτοβιογραφίας παρά στη μυθιστορηματική τέχνη. Πρωτοκυκλοφόρησε στη χώρα μας το 1965 από τις εκδόσεις Αρσενίδης, σε μετάφραση Κώστα Σταματίου.

Προς τη πλανητική σκέψη (Κώστας Αξελός) Λειτουργεί ως ποιητική εισαγωγή σε μια νέα κοσμοθεώρηση. Αναζητά μια σκέψη «πλανητική», δηλαδή ανοιχτή, περιπλανώμενη, ικανή να υπερβεί τα όρια των εθνικών, επιστημονικών και φιλοσοφικών παραδόσεων. Η λογοτεχνική του αξία βρίσκεται στην ατμόσφαιρα περιπλάνησης που δημιουργεί: η γλώσσα είναι ρυθμική, γεμάτη εικόνες, μεταφορές και υπαινιγμούς. Το κείμενο μοιάζει με ποιητικό ταξίδι στο οποίο ο αναγνώστης συμμετέχει όχι για να φτάσει σε μια τελική αλήθεια, αλλά για να βιώσει την ανοιχτότητα της σκέψης. Είναι ένα κείμενο με ύφος που ακροβατεί ανάμεσα στη φιλοσοφία και την ποιητική πρόζα. Η ίδια η έννοια της «πλανητικής σκέψης» δεν περιορίζεται σε μια κατηγορία ή σε έναν ορισμό. Παρουσιάζεται σαν ένα ανοιχτό ταξίδι, σαν μια περιπλάνηση που έχει τον ρυθμό και την ελευθερία ενός ποιήματος.

«Πλανητική σκέψη εννοώ μια σκέψη που παίρνει τη σκυτάλη από την ευρωπαϊκή και σύγχρονη σκέψη και που απλώνεται σε όλη την υδρόγειο σφαίρα, δηλαδή στον πλανήτη Γη. Η πλανητική σκέψη, κι αυτός είναι ο νεωτερισμός της, δεν είναι πλέον μια σκέψη της αλήθειας αλλά μια σκέψη της περιπλάνησης. Καθώς, ελληνικά, πλανήτης σημαίνει πλάνης αστήρ, η μοίρα του δικού μας περιπλανώμενου άστρου είναι να ριχτούμε σε ένα δρόμο όπου όλες οι αλήθειες εμφανίζονται ως θριαμβικές μορφές της περιπλάνησης»

Η πλανητική σκέψη δεν επιδιώκει μεταφυσική αλήθεια αλλά αναγνωρίζει την ενότητα μέσα από την περιπλάνηση – μια ενότητα σπασμένη και ρευστή. Κατορθώνει να μεταμορφώσει τη φιλοσοφική αναζήτηση σε μια αναγνωστική εμπειρία. Ο λόγος του είναι ρυθμικός, συχνά διακεκομμένος, με εικόνες που αναδύονται από το κείμενο όπως αναδύονται από τη θάλασσα νησιά: ο κόσμος γίνεται σκηνή, η σκέψη περιπλανώμενος παίκτης, το ανθρώπινο ον ταξιδιώτης που βαδίζει προς έναν ατέρμονο ορίζοντα. Δεν υπάρχει τελικός προορισμός, αλλά μια συνεχής διαδικασία ανοίγματος και αυτή η διαδικασία παρουσιάζεται με μια γλώσσα που περισσότερο θυμίζει λογοτεχνικό στοχασμό παρά φιλοσοφικό επιχείρημα.

Επίσης κάνει χρήση «ποιητικών μεταφορών» για να αποδοθούν οι πιο αφηρημένες έννοιες. Μιλά για τον κόσμο και την ιστορία όχι σαν αντικείμενα μελέτης, αλλά σαν πλάσματα που ανασαίνουν, σαν  τοπία που ανοίγονται μπροστά στον αναγνώστη. Ο πλανήτης είναι ο ήρωας. Οι προτάσεις εκτείνονται σαν πανοραμικά πλάνα, οι λέξεις «γη», «αέρας», «παιγνίδι» λειτουργούν σαν πρόσωπα. Το κείμενο διαβάζεται σαν μια επιστολή που γράφεται από τον κόσμο προς τον εαυτό του. Συνολικά, είναι ένα ποίημα - σάρκα όπου οι έννοιες γίνονται σώματα και οι σώματα γίνονται ρυθμοί. Ο Αξελός δημιουργεί ένα είδος «φιλοσοφικής πεζογραφίας» που διαβάζεται σαν ρομαντική νουβέλα χωρίς πλοκή – μόνο με την κίνηση της σκέψης.

Η εμπειρία της ανάγνωσης είναι αισθητικά συγκινητική, διότι οι φράσεις δεν απευθύνονται μόνο στη λογική, αλλά και στη φαντασία και το συναίσθημα. Ο αναγνώστης νιώθει ότι καλείται να ακολουθήσει τον συγγραφέα σε μια περιπλάνηση που δεν έχει σαφή βήματα, αλλά κινείται με τον ρυθμό της ανακάλυψης. Κάθε σελίδα μοιάζει με πρόσκληση σε διάλογο: όχι φιλοσοφικό με την κλασική έννοια, αλλά μια μορφή συνομιλίας που θυμίζει στοχαστική ποίηση. Πρωτοκυκλοφόρησε στην Ελλάδα το 1996 από τις εκδόσεις Εστία

Σημείωση: Φτάσαμε αισίως στη παρουσίαση 603 λογοτεχνικών τίτλων απο τη βαθειά αρχαιότητα μέχρι το 1964. Μπορείται να τα βρείτε όλα στις ετικέτες ¨Κάθε βιβλίο είναι ένα τρένο΄και ΄Προτάσεις ανάγνωσης¨.