1964: Από τον Μπέλοου στον Αξελό και απο τη Ντυράς στη Χάισμιθ με μια στάση στον Σαρτρ

Χέρτσογκ (Σολ Μπέλοου) Παρακολουθεί πέντε ημέρες τη ζωή του καθηγητή πολιτιστικής ιστορίας Mores Herzog, ο οποίος στα 47 του χρόνια περνά κρίση μέσης ηλικίας και εξάντληση μετά το διαζύγιο από τη δεύτερη άπιστη σύζυγό του. Έχει δύο παιδιά, ένα από κάθε σύζυγο, και έχει σχέση με τη Ραμόνα, αλλά ξεφεύγει και από αυτή τη δέσμευση. Ο Χέρτσογκ ξοδεύει μεγάλο μέρος του χρόνου του τόσο σε έντονο και συχνά ξεκαρδιστικό διανοητικό στοχασμό γράφοντας γράμματα που δεν στέλνει ποτέ. Αυτές οι επιστολές απευθύνονται σε φίλους, μέλη της οικογένειας και διάσημες προσωπικότητες, συμπεριλαμβανομένων ιστορικών παραληπτών που έχουν πεθάνει ή τους οποίους δεν γνώρισε ποτέ. Το κοινό νήμα είναι ότι ο Χέρτσογκ εκφράζει πάντα την απογοήτευσή του, είτε τη δική του για τις αποτυχίες των άλλων ή τα λόγια τους, είτε ζητά συγγνώμη για τον τρόπο που απογοήτευσε τους άλλους....

Είναι ένα επιτυχημένο πείραμα στη μορφή του "μονολόγου της συνείδησης". Ωστόσο, σε αντίθεση με τους υπερ-προσαρμοσμένους μονόλογους του Τζόυς, ο  Bellow τον ελέγχει και τον δομεί μέσα από τα γράμματα που γράφει (και ποτέ δεν στέλνει) ο πρωταγωνιστής του. Αυτή η τεχνική δημιουργεί μια μοναδική νοητική αφήγηση, γεμάτη ειρωνεία, πικρία, χιούμορ και βαθιό φιλοσοφικό προβληματισμό. Η γλώσσα του είναι πλούσια, εύγλωττη και συνδυάζει την καθομιλουμένη με το διανοητικό ύφος. Εξετάζει βαθιά θέματα: την κρίση της μέσης ηλικίας, την αποξένωση, την αποτυχία στις προσωπικές σχέσεις, τον ρόλο του διανοούμενου στον σύγχρονο κόσμο, την ηθική, την ιουδαϊκή ταυτότητα και την αναζήτηση νοήματος. Ο Χέρτσογκ είναι ο απόλυτος αντι-ήρωας της εποχής, και ο αγώνας του είναι κοινός.

Θεωρείται ένα από τα αριστουργήματα της Αμερικανικής λογοτεχνίας της μεταπολεμικής εποχής. Εμπέδωσε τη θέση του Μπέλοου ως κεντρική μορφή του 20ού αιώνα και βοήθησε να επικρατήσει η τάση του ψυχολογικού ρεαλισμού που διερευνά τον σύγχρονο, αστικοποιημένο άνθρωπο στην κρίση της ταυτότητάς του. Παραμένει ένα από τα πιο διαβασμένα και αναφερόμενα αμερικανικά μυθιστορήματα του 20ού αιώνα. Συνεχίζει να εκδίδεται και να μελετάται σε πανεπιστημιακά προγράμματα σε όλο τον κόσμο, αποτελώντας βασικό σημείο αναφοράς για την κατανόηση της αμερικανικής κοινωνίας και λογοτεχνίας της δεκαετίας του '60.

Το μακρύ ταξίδι στη μοναξιά της Λόλα Στάιν (Μαργκερίτ  Ντυράς) Η Λόλα είναι μια γυναίκα γύρω στα τριάντα. Γεννήθηκε και μεγάλωσε σε μια αστική οικογένεια και είναι αρραβωνιασμένη με τον Michael. Ωστόσο, σε ένα χορό σε ενα παραθαλάσσιο θέρετρο, ο Michael την αφήνει για την Anne-Marie, μια μεγαλύτερη γυναίκα. Μετά από μια δύσκολη ανάρρωση από αυτό το σοκ που τη σημαδεύει για το υπόλοιπο της ζωής της, η Λόλα παντρεύεται τον Τζον, έναν μουσικό που συναντά σε μια από τις καθημερινές της βόλτες...

Η Duras εδώ φτάνει στην κορυφή της πειραματικής της γραφής. Το έργο είναι μια υπερ-αφηγηματική περιγραφή, όπου η πλοκή (η εγκατάλειψη της Λόλα από τον αγαπημένο) λειτουργεί μόνο ως πρόσχημα. Το πραγματικό θέμα είναι η απουσία, η λήθη, η μοναξιά και η αδυναμία της γλώσσας να αποτυπώσει πλήρως την εμπειρία. Η γλώσσα είναι υπεραπλή, υπνωτική και επαναλαμβανόμενη, μιμείται τη διαδικασία της μνήμης και της ψυχολογικής τραυματικής εμπειρίας. Είναι ένα τεράστιο βήμα προς τον "Νέο Μυθιστόρημα" και τη μετα-μοντέρνα αφήγηση. Εξερευνά τα βάθη της ψυχολογικής κατάρρευσης, τη φύση της μνήμης και της λήθης, την επιθυμία που προκύπτει από την απώλεια, και την ασάφεια της ταυτότητας. Η Λόλα Στάιν γίνεται το σύμβολο του απρόσιτου, του απωθημένου και του ουσιαστικά αγνώστου.

Το βιβλίο είναι πιθανότατα το πιο επιδραστικό της Ντυράς και ένα από τα σημαντικότερα της γαλλικής λογοτεχνίας της περιόδου. Επηρέασε βαθιά τη φεμινιστική θεωρία (ιδιαίτερα το Ζακ Λακάν, που του αφιέρωσε ένα σεμινάριο) και τον τρόπο που η λογοτεχνία μπορεί να μιλήσει για την γυναικεία υποκειμενικότητα, την επιθυμία και το τραύμα. Επέκτεινε τα όρια του τι μπορεί να θεωρηθεί μυθιστόρημα.

Παραμένει μια απαραίτητη ανάγνωση για οποιονδήποτε μελετά τη Marguerite Duras, το Γαλλικό Νέο Μυθιστόρημα ή τη σχέση λογοτεχνίας και ψυχαναλυτικής θεωρίας. Η επιρροή του είναι πιο ευδιάκριτη σε ακαδημαϊκούς και θεωρητικούς κύκλους, αλλά είναι θεμελιώδες για την κατανόηση της εξέλιξης του μυθιστορήματος.

Τα δύο πρόσωπα του Ιανουαρίου (Πατρίτσια Χάισμιθ) Ίσως μόνο η ευφυΐα της Χάισμιθ να μπορούσε να αντιληφθεί ότι το μυστηριακό σκοτάδι της Κνωσού συνιστά το ιδανικό περιβάλλον για φόνο. Από κει πήρε την ιδέα και έστησε ένα από τα πιο ακριβή της μυθιστορήματα. Το φονικό έχει επίκεντρο τα ξενοδοχεία ¨Κινγκ Πάλας¨ και ¨Μεγάλη Βρετανία¨, καταγράφοντας ανάγλυφα την εικόνα της Αθήνας τη δεκαετία του '60, αλλά σύντομα μεταφέρεται στην Κρήτη, και συγκεκριμένα στα Χανιά, στο Ρέθυμνο, στο Ηράκλειο και στο ανάκτορο της Κνωσού. Έχοντας φύγει από τις ΗΠΑ, όπου κινδυνεύει να φυλακιστεί για απάτες, ο Τσέστερ ΜακΦάρλαντ φτάνει στην Ελλάδα μαζί με τη νεαρή γοητευτική γυναίκα του Κολέτ. Και οι δυο προσπαθούν να δώσουν την εντύπωση αθώων τουριστών στην Αθήνα μέχρι τη μέρα που πάνω στον πανικό του ο Τσέστερ σκοτώνει, άθελά του, έναν ιδιαίτερα περίεργο αστυνομικό επιθεωρητή. Από κει ξεκινά ένα παράξενο κυνηγητό που οδηγεί το ζευγάρι στην Κρήτη, την οποία μεταφέρει άκρως παραστατικά, με τις απαραίτητες δόσεις μυστηρίου, η κατεξοχήν συγγραφέας του ανθρώπινου βάθους.

Είναι αδιαμφισβήτητα ένα αριστούργημα του ψυχολογικού θρίλερ, στο οποίο η συγγραφέας έχει τεράστια συμβολή. Ωστόσο, η λογοτεχνική της αξία συχνά υποτιμάται λόγω του "λαϊκού" της είδους. Παρόλο που είναι καινοτόμο και επιδραστικό, τα κριτήρια της θεματικής εμβάθυνσης και της επιρροής του περιορίζονται (ίσως άδικα) μόνο στο είδος του ψυχολογικού θρίλερ.

Οι λέξεις (Ζαν-Πωλ Σαρτρ) Πρόκειται για ένα σημαντικό αυτοβιογραφικό έργο, μια δριμεία αυτό-ψυχανάλυση και μια μεταστροφή  από το λογοτεχνικό είδος του νεαρού Σαρτρ. Το θεματικό του βάθος είναι αδιαμφισβήτητη. Ωστόσο, από πλευράς καινοτομίας στη φόρμα και τη γλώσσα, δεν είναι τόσο πειραματικό. Η επιρροή του είναι μεγάλη, αλλά περισσότερο στο πλαίσιο της φιλοσοφίας και της αυτοβιογραφίας παρά στη μυθιστορηματική τέχνη. Πρωτοκυκλοφόρησε στη χώρα μας το 1965 από τις εκδόσεις Αρσενίδης, σε μετάφραση Κώστα Σταματίου.

Προς τη πλανητική σκέψη (Κώστας Αξελός) Λειτουργεί ως ποιητική εισαγωγή σε μια νέα κοσμοθεώρηση. Αναζητά μια σκέψη «πλανητική», δηλαδή ανοιχτή, περιπλανώμενη, ικανή να υπερβεί τα όρια των εθνικών, επιστημονικών και φιλοσοφικών παραδόσεων. Η λογοτεχνική του αξία βρίσκεται στην ατμόσφαιρα περιπλάνησης που δημιουργεί: η γλώσσα είναι ρυθμική, γεμάτη εικόνες, μεταφορές και υπαινιγμούς. Το κείμενο μοιάζει με ποιητικό ταξίδι στο οποίο ο αναγνώστης συμμετέχει όχι για να φτάσει σε μια τελική αλήθεια, αλλά για να βιώσει την ανοιχτότητα της σκέψης. Είναι ένα κείμενο με ύφος που ακροβατεί ανάμεσα στη φιλοσοφία και την ποιητική πρόζα. Η ίδια η έννοια της «πλανητικής σκέψης» δεν περιορίζεται σε μια κατηγορία ή σε έναν ορισμό. Παρουσιάζεται σαν ένα ανοιχτό ταξίδι, σαν μια περιπλάνηση που έχει τον ρυθμό και την ελευθερία ενός ποιήματος.

«Πλανητική σκέψη εννοώ μια σκέψη που παίρνει τη σκυτάλη από την ευρωπαϊκή και σύγχρονη σκέψη και που απλώνεται σε όλη την υδρόγειο σφαίρα, δηλαδή στον πλανήτη Γη. Η πλανητική σκέψη, κι αυτός είναι ο νεωτερισμός της, δεν είναι πλέον μια σκέψη της αλήθειας αλλά μια σκέψη της περιπλάνησης. Καθώς, ελληνικά, πλανήτης σημαίνει πλάνης αστήρ, η μοίρα του δικού μας περιπλανώμενου άστρου είναι να ριχτούμε σε ένα δρόμο όπου όλες οι αλήθειες εμφανίζονται ως θριαμβικές μορφές της περιπλάνησης»

Η πλανητική σκέψη δεν επιδιώκει μεταφυσική αλήθεια αλλά αναγνωρίζει την ενότητα μέσα από την περιπλάνηση – μια ενότητα σπασμένη και ρευστή. Κατορθώνει να μεταμορφώσει τη φιλοσοφική αναζήτηση σε μια αναγνωστική εμπειρία. Ο λόγος του είναι ρυθμικός, συχνά διακεκομμένος, με εικόνες που αναδύονται από το κείμενο όπως αναδύονται από τη θάλασσα νησιά: ο κόσμος γίνεται σκηνή, η σκέψη περιπλανώμενος παίκτης, το ανθρώπινο ον ταξιδιώτης που βαδίζει προς έναν ατέρμονο ορίζοντα. Δεν υπάρχει τελικός προορισμός, αλλά μια συνεχής διαδικασία ανοίγματος και αυτή η διαδικασία παρουσιάζεται με μια γλώσσα που περισσότερο θυμίζει λογοτεχνικό στοχασμό παρά φιλοσοφικό επιχείρημα.

Επίσης κάνει χρήση «ποιητικών μεταφορών» για να αποδοθούν οι πιο αφηρημένες έννοιες. Μιλά για τον κόσμο και την ιστορία όχι σαν αντικείμενα μελέτης, αλλά σαν πλάσματα που ανασαίνουν, σαν  τοπία που ανοίγονται μπροστά στον αναγνώστη. Ο πλανήτης είναι ο ήρωας. Οι προτάσεις εκτείνονται σαν πανοραμικά πλάνα, οι λέξεις «γη», «αέρας», «παιγνίδι» λειτουργούν σαν πρόσωπα. Το κείμενο διαβάζεται σαν μια επιστολή που γράφεται από τον κόσμο προς τον εαυτό του. Συνολικά, είναι ένα ποίημα - σάρκα όπου οι έννοιες γίνονται σώματα και οι σώματα γίνονται ρυθμοί. Ο Αξελός δημιουργεί ένα είδος «φιλοσοφικής πεζογραφίας» που διαβάζεται σαν ρομαντική νουβέλα χωρίς πλοκή – μόνο με την κίνηση της σκέψης.

Η εμπειρία της ανάγνωσης είναι αισθητικά συγκινητική, διότι οι φράσεις δεν απευθύνονται μόνο στη λογική, αλλά και στη φαντασία και το συναίσθημα. Ο αναγνώστης νιώθει ότι καλείται να ακολουθήσει τον συγγραφέα σε μια περιπλάνηση που δεν έχει σαφή βήματα, αλλά κινείται με τον ρυθμό της ανακάλυψης. Κάθε σελίδα μοιάζει με πρόσκληση σε διάλογο: όχι φιλοσοφικό με την κλασική έννοια, αλλά μια μορφή συνομιλίας που θυμίζει στοχαστική ποίηση. Πρωτοκυκλοφόρησε στην Ελλάδα το 1996 από τις εκδόσεις Εστία

Σημείωση: Φτάσαμε αισίως στη παρουσίαση 603 λογοτεχνικών τίτλων απο τη βαθειά αρχαιότητα μέχρι το 1964. Μπορείται να τα βρείτε όλα στις ετικέτες ¨Κάθε βιβλίο είναι ένα τρένο΄και ΄Προτάσεις ανάγνωσης¨.