Τσαρλς Τίλλυ: Η μαζική κουλτούρα απειλή για τη δημοκρατία (*)

(*) Του Γιάννη Ν. Μπασκόζου, απο το Βήμα 10/7/2011 Tι είναι άραγε δημοκρατία σήμερα; Ποιο καθεστώς θεωρείται δημοκρατικό; Είναι τα κοινοβουλευτικά συστήματα δημοκρατικά ή μήπως η άμεση δημοκρατία- που έχει γίνει προσφάτως της μόδας στις πλατείες των «Αγανακτισμένων»- είναι η κορυφή της δημοκρατίας; Είναι άραγε εφικτή μια δημοκρατία ικανοποιητική σήμερα; .........Κατά τον Τίλλυ «δημοκρατία είναι εκείνο το πολιτικό καθεστώς όπου οι σχέσεις ανάμεσα στο κράτος και στους πολίτες διέπονται από ευρεία,ισότιμη,ασφαλή (δηλαδή προστατευμένη) και αμοιβαίως δεσμευτική διαβούλευση»...Δημοκρατία δεν είναι για τον Τίλλυ ένας ιδανικός στόχος ούτε, πολύ περισσότερο, μια ιδεολογική αφετηρία, αλλά ένα καθεστώς συνεχούς διαβούλευσης. Η δημοκρατία είναι ένας κινούμενος στόχος προς τον οποίο κατευθύνονται ή απομακρύνονται τα καθεστώτα...... Πότε επιτυγχάνει ο εκδημοκρατισμός ενός συστήματος: Τρεις είναι κατά τον Τίλλυ οι διαδικασίες που εξασφαλίζουν πορεία προς τη δημοκρατία: τα δίκτυα εμπιστοσύνης, η κατηγορική ανισότητα και τα αυτόνομα κέντρα εξουσίας. Τα δίκτυα εμπιστοσύνης είναι οι πάσης φύσεως ομαδοποιήσεις σε μια κοινωνία, από τις θρησκευτικές ομαδοποιήσεις ως τις συνωμοτικές οργανώσεις. Αν αυτά τα δίκτυα ενσωματώνονται στο πολιτικό σύστημα, τότε ο εκδημοκρατισμός είναι εφικτός. Η κατηγορική ανισότητα αφορά όλες εκείνες τις διαφοροποιήσεις και ταυτότητες που οφείλονται σε διαφορετικό φύλο, φυλή, θρησκεία, τάξη, κάστα κτλ. Αν αυτές οι ανισότητες εκφράζονται στη δημοκρατία με διαφορετικά δικαιώματα και υποχρεώσεις, τότε ο εκδημοκρατισμός είναι αδύνατος. Θα αναρωτηθεί κάποιος πώς μπορούν να εξαλειφθούν αυτές οι ανισότητες σε ένα σύγχρονο καπιταλιστικό σύστημα. Ο Τίλλυ λέει ότι οι ανισότητες αυτές δεν εξαλείφονται αλλά, επειδή στις σύγχρονες κοινωνίες οι ιδιότητες του πολίτη, του εργαζομένου και του καταναλωτή συμπίπτουν, αυτό αποτελεί μια αναγκαία (αλλά όχι ικανή) πίεση προς σύγκλιση των ανισοτήτων και τελικώς πίεση προς τον εκδημοκρατισμό. Τέλος, στα αυτόνομα κέντρα εξουσίας κατά τον Τίλλυ περιλαμβάνονται όλοι εκείνοι οι φορείς εξουσίας που δρουν πέραν του θεσμικού πλαισίου, τουτέστιν οι παραστρατιωτικές και παραθρησκευτικές οργανώσεις, πολιτικές φατρίες, επιχειρηματικά παράκεντρα κ.ά. Αν η εξουσία αυτών περισταλεί ή απαλειφθεί, τότε ο εκδημοκρατισμός έχει σοβαρές πιθανότητες επιτυχίας..... Γιατί η Αριστερά δεν συγκινεί πια: ..Η απάντησή του στηρίζεται σε τέσσερις βασικές παραδοχές. Η πρώτη λέει ότι η εργατική τάξη ως οικουμενική τάξη, ως τάξη δηλαδή που εκπροσωπεί και τα συμφέροντα των υπολοίπων τάξεων, έχει διαλυθεί. Οχι ότι δεν υπάρχει αλλά έχει διαλυθεί ως υποκείμενο των αλλαγών, έχει χάσει τον ιστορικό προορισμό της. Ο δεύτερος λόγος είναι ότι οι ίδιοι οι αριστεροί έχουν αλλάξει. Ο κόσμος της Αριστεράς είναι οι υπάλληλοι γραφείων, μικρομεσαίοι, διπλωματούχοι και κάτοχοι πανεπιστημιακών τίτλων, καθώς και διάσπαρτα τμήματα της μεγαλοαστικής τάξης. Κανείς από αυτούς δεν μπορεί να ισχυριστεί στα γεράματά του ότι δούλεψε σκληρά. Τέλος, οι νέοι έχουν εξαφανιστεί. Ο Σιμόνε εκτιμά ότι οι νέοι οργανώνονται πια ή στους εξτρεμιστές, δεξιούς ή αριστερούς, ή στα πολιτικά κόμματα για λόγους καριέρας. Οργανώσεις, κινήματα ή πολιτιστικές ενώσεις νεολαίας έχουν εκλείψει, όπως τουλάχιστον τα γνωρίζαμε ως τις δεκαετίες του ΄80 και του ΄90. Οι νέες τεχνολογίες πλούτισαν τις νέες γενιές με γνώσεις δυσανάλογες με τις γειτονικές τους γενιές, με αποτέλεσμα οι «νέοι» να μην αισθάνονται την ανάγκη συνομιλίας με τους «γέρους». Αυτή η αυτάρκεια της νέας γενιάς είναι η δημιουργός αιτία του σημερινού, εντελώς διαφορετικού από παλιά, χάσματος γενεών. Και φθάνουμε στον τέταρτο λόγο της απομάκρυνσης- κατά τον Σιμόνε- της Αριστεράς από την κοινωνία. Πρόκειται για το «μειλίχιο τέρας», όπως ονομάζει ο συγγραφέας την πολιτιστική θύελλα που προέκυψε τα τελευταία χρόνια και άλλαξε τις συνειδήσεις του κόσμου, διαμορφώνοντας τον λαό σε μάζα. Ποιο είναι το «μειλίχιο τέρας»: «Το μειλίχιο τέρας» είναι ένα πρότυπο παγκόσμιας κουλτούρας με δεσποτικό χαρακτήρα. Είναι ένα σύστημα που διοικείται από πολυεθνικά συγκροτήματα και παγκόσμια κέντρα χρηματοπιστωτικής εξουσίας, και είναι επικεντρωμένο στην κατανάλωση, στην παντοκρατορία των μέσων ενημέρωσης και entertainment, στις συνεχείς επικλήσεις της λαϊκής βούλησης και σε μια γενικευμένη ανάγκη για θρησκεία και πνευματικότητα..... Το «μειλίχιο τέρας» διαμορφώνει τους όρους της Νέας Δεξιάς, ρυμουλκεί την κοινωνία πίσω από ένα αντιδημοκρατικό καθεστώς όπου οι πολίτες απαθείς σύρονται ερήμην τους σε μια κοινωνική απαξίωση. Περισσότερα στο: http://www.tovima.gr/books-ideas/article/?aid=410326&h1=true Επίσης στα: Δημοκρατία (μετ.Κώστας Θεολόγου, επιμ.Παντελής Λέκκας)(Γκούτενμπεργκ 2011) Εξαναγκασμός, κεφάλαιο και ευρωπαϊκά κράτη, 990-1992 μ.Χ. (Κυρομάνος, 2008), Οι ευρωπαϊκές επαναστάσεις, 1492- 1992(Ελληνικά Γράμματα, 2001), Η εργασία στον καπιταλισμό (Καστανιώτης), Κοινωνικά κινήματα, 1768- 2004 (Σαββάλας)