1931-1932: Πολυδιαβασμενα και καλοπουλημένα λογοτεχνικά έργα

Δικαιοσύνη by E.Matiuscenko

336.         Πέτρος ο Λετονός (Ζωρζ Σιμενόν - 1931) Το έργο σηματοδοτεί την αρχή μιας από τις πιο εμβληματικές σειρές αστυνομικής λογοτεχνίας, που καθιέρωσε τον Σιμενόν ως δεξιοτέχνη του είδους. Η υπόθεση ξεκινά με τον Μαγκρέ να καλείται να συλλάβει έναν διεθνή απατεώνα, ο οποίος υποτίθεται ότι πρόκειται να φτάσει με το τρένο στο Παρίσι. Από την αρχή, όμως, τα πράγματα περιπλέκονται: το πτώμα ενός άντρα που μοιάζει με τον Πέτρο βρίσκεται σε βαγόνι του τρένου, ενώ σχεδόν ταυτόχρονα ο φημολογούμενος απατεώνας εμφανίζεται ζωντανός σε διάφορα μέρη της πόλης. Ο Μαγκρέ ξεκινά μια αγωνιώδη καταδίωξη που τον οδηγεί σε σκοτεινά ξενοδοχεία, υπόγεια καταγώγια και πολυσύχναστα καφέ της παρισινής νύχτας. Το Παρίσι του Σιμενόν παρουσιάζεται υγρό, κλειστοφοβικό και απειλητικό, ένα σκηνικό που καθρεφτίζει τη ζοφερή ψυχολογία των χαρακτήρων. Το μυθιστόρημα δεν βασίζεται σε περίπλοκους γρίφους ή εξεζητημένες ανατροπές, η δύναμή του έγκειται στην ατμόσφαιρα και στους χαρακτήρες. Ο Σιμενόν εστιάζει στη σκιαγράφηση ενός κόσμου όπου η εγκληματικότητα δεν είναι μόνο ατομική παρεκτροπή, αλλά συνδέεται με ευρύτερες κοινωνικές και διεθνείς διεργασίες. Ο Μαγκρέ δεν είναι ο αλάνθαστος ντετέκτιβ τύπου Σέρλοκ Χολμς, αλλά ένας άνθρωπος με ευαισθησίες και αμφιβολίες, που παρατηρεί, αφουγκράζεται και συμπάσχει, ακόμη και με τους υπόπτους του. Αποτελεί ένα υποδειγματικό νουάρ μυθιστόρημα, με λιτή αλλά μεστή γραφή, γεμάτη υπόγεια ένταση και μια διαρκή αίσθηση απειλής.         

337.         Στροφή (Γιώργος Σεφέρης – 1931) Η πρώτη έκδοση είναι χωρισμένη σε τρία τμήματα: το πρώτο «Τα κοχύλια», περιλαμβάνει οχτώ ποιήματα και το τρίτο, τα «Σύννεφα», έξι. Το δεύτερο είναι το εκτενέστερο ποίημα «Ερωτικός λόγος». Τα σημαντικότερα στοιχεία των ποιημάτων της συλλογής αυτής είναι η αινιγματικότητα, η λακωνικότητα, η αποφυγή κοινοτοπιών και πλατειασμών, αποδεικνύοντας την τεχνική κατάρτιση του ποιητή. Αυτά τα στοιχεία εξασφαλίζουν την υποβλητικότητα των ποιημάτων του. Το «κρυπτογραφικό» που επισημαίνεται στην ποίηση του Σεφέρη από τον Παλαμά αλλά και άλλους κριτικούς, ίσως να μην είναι άσχετο με τη θητεία και τις προσλαμβάνουσες του από τη Κρυπτογραφική Υπηρεσία του Υπουργείου Εξωτερικών, αφού μάλιστα του είχαν αναθέσει και την επιμέλεια της έκδοσης ενός λεξικού κρυπτογραφίας.                                           

338.         Θαυμαστός καινούργιος κόσμος (Άλντους Χάξλεϋ – 1932) Εξετάζει τη σχέση ευτυχίας-ελευθερίας και τη φιλοσοφία της τεχνολογικής ουτοπίας. Μάς μεταφέρει σε ένα μέλλον όπου η κοινωνία έχει διαμορφωθεί με βάση την απόλυτη τεχνολογική πρόοδο, τον γενετικό προγραμματισμό και τον μαζικό καταναλωτισμό. Οι άνθρωποι δεν γεννιούνται φυσιολογικά αλλά παράγονται σε εργοστάσια με ελεγχόμενα χαρακτηριστικά, ώστε να ανήκουν σε προκαθορισμένες κοινωνικές τάξεις, από τους Άλφα μέχρι τους Έψιλον. Στον κόσμο αυτόν η ευτυχία επιβάλλεται: το κράτος εξασφαλίζει ότι οι πολίτες του είναι διαρκώς ικανοποιημένοι μέσω της χρήσης του ναρκωτικού «σόμα», της ψυχαγωγίας και της ελεύθερης σεξουαλικότητας, καταργώντας κάθε προσωπική επιθυμία για ατομική ελευθερία ή πνευματική αναζήτηση. Οι παραδοσιακές θρησκείες και η οικογένεια έχουν εξαφανιστεί και αντικατασταθεί από την λατρεία της τεχνολογίας και του Χένρι Φορντ. Η ιστορία ακολουθεί τον Μπέρναρντ και τον φίλο του Χελμχολτς, που νιώθουν παρείσακτοι σε αυτή την κοινωνία, καθώς και τον «άγριο» Τζον, έναν άνθρωπο που μεγάλωσε έξω από τον πολιτισμό και έρχεται αντιμέτωπος με την απάνθρωπη κανονικότητα του «θαυμαστού» αυτού κόσμου. Ο συγγραφέας, μέσα από το έργο του, προειδοποιεί για τους κινδύνους της απόλυτης τεχνολογικής κυριαρχίας, της χειραγώγησης των μαζών και της απώλειας της ελευθερίας. Το βιβλίο παραμένει διαχρονικό, θέτοντας ερωτήματα για το τίμημα της προόδου και τα όρια της ανθρώπινης αυτονομίας.

339.         Το εμβατήριο Ραντέτσκυ (Γιόζεφ Ροτ – 1932) Η ιστορία ακολουθεί την πορεία της αυστριακής οικογένειας φον Τρόττα, με καταγωγή από τη Σλοβενία, σε τρεις γενιές, παράλληλα με την παρακμή της Αυστροουγγρικής Αυτοκρατορίας. Ο παππούς, ήρωας της μάχης του Σολφερίνο, σώζει τη ζωή του αυτοκράτορα Φραγκίσκου Ιωσήφ και αποκτά τίτλο ευγενείας. Ο γιος του, δικαστικός λειτουργός, ζει πιστός στις αρχές του κράτους και της μοναρχίας, ενώ ο εγγονός, αξιωματικός του στρατού, προσωποποιεί την παρακμή και τη διάλυση της παλιάς τάξης πραγμάτων. Το μυθιστόρημα σκιαγραφεί την αποσύνθεση μιας ολόκληρης εποχής, μιας αυτοκρατορίας που παραπαίει ανάμεσα στην παράδοση και την αναπόφευκτη κατάρρευση. Το εμβατήριο, που είναι ο τίτλος του έργου, λειτουργεί ως υπενθύμιση της χαμένης δόξας και της ψευδαίσθησης της αιώνιας ισχύος του κράτους και του αυτοκράτορα. Η αφήγηση είναι βαθιά μελαγχολική, γεμάτη νοσταλγία για έναν κόσμο που χάνεται, ενώ οι χαρακτήρες παλεύουν με την προσωπική τους μοναξιά, τα καθήκοντα και τα αδιέξοδά τους. Ο Ροτ, με πλούσια και ποιητική γλώσσα περιγράφει με μοναδική δεξιοτεχνία την ανθρώπινη μοίρα μέσα στη δίνη της ιστορίας. Το έργο του δεν είναι απλώς χρονικό μιας οικογένειας ή μιας εποχής, αλλά βαθιά στοχασμός πάνω στην πτώση των αυτοκρατοριών, την πίστη, την αφοσίωση και την αναπόφευκτη φθορά του χρόνου.                                                     

340.         Ο άνθρωπος χωρίς ιδιότητες (Ρόμπερτ Μούζιλ  1932) Μνημειώδες και ημιτελές (ο τρίτος τόμος εκδόθηκε από τη χήρα του συγγραφέα τη δεκαετία του 1950), γραμμένο σε χιουμοριστικό και ειρωνικό ύφος, ανατέμνει ειρωνικά την αβεβαιότητα της εποχής, τις ψευδείς αξίες και την πολιτική ανοησία των κρατούντων. Η ιστορία εκτυλίσσεται στην Αυστροουγγρική Αυτοκρατορία λίγο πριν από το ξέσπασμα του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, σε μια κοινωνία που παραπαίει ανάμεσα στη μεγαλοπρέπεια του παρελθόντος και στη διάχυτη αίσθηση παρακμής και αποσύνθεσης. Κεντρικός ήρωας είναι ο Ούλριχ, ο άνθρωπος «χωρίς ιδιότητες», ένας διανοούμενος που προσπαθεί να κατανοήσει τον κόσμο γύρω του αλλά μένει παραλυμένος από την αναποφασιστικότητα και την αμφιβολία. Ο Ούλριχ κινείται σε έναν κύκλο αριστοκρατών, διανοουμένων και γραφειοκρατών που σχεδιάζουν τον εορτασμό των 70 χρόνων βασιλείας του αυτοκράτορα Φραγκίσκου Ιωσήφ, μια «Πατριωτική Δράση» που τελικά καταρρέει, όπως και η αυτοκρατορία την οποία υποτίθεται ότι δοξάζει. Το μυθιστόρημα δεν περιορίζεται στη δράση αλλά εμβαθύνει σε φιλοσοφικούς στοχασμούς για την ταυτότητα, την ηθική, την πρόοδο, την επιστήμη και τον έρωτα. Η γλώσσα του Μούζιλ είναι σύνθετη, διανοητική και γεμάτη ειρωνεία, ενώ το ίδιο το έργο αποτελεί έναν καθρέφτη του τέλους μιας εποχής, όπου οι αξίες καταρρέουν και το άτομο μένει ακυβέρνητο μέσα στο χάος της Ιστορίας. και αυτό, όπως και το προηγούμενο που παρουσιάσαμε «Το εμβατήριο Ραντέτσκυ», αποτυπώνει την παρακμή της Αυστροουγγρικής Αυτοκρατορίας, όμως διαφέρει στη μορφή και στην εστίασή του. Ο Ροτ, υφαίνει μια αφήγηση γεμάτη νοσταλγία και συναισθηματική φόρτιση, παρακολουθεί τη μοίρα μιας οικογένειας που παρασύρεται από την Ιστορία. Αντίθετα, ο Μούζιλ, δημιουργεί ένα έργο διανοητικό, όπου κυριαρχεί η ειρωνεία, η ανάλυση και η φιλοσοφική αναζήτηση. Ο Ροτ δείχνει την κατάρρευση μέσα από ανθρώπινα δράματα και σχέσεις, ενώ ο Μούζιλ αναλύει τον παραλογισμό μιας κοινωνίας χωρίς σταθερές αξίες. Και οι δύο, ωστόσο, καταγράφουν το τέλος ενός κόσμου, ο καθένας με το δικό του μοναδικό ύφος: ο Ροτ με λυρισμό, ο Μούζιλ με στοχαστική αυστηρότητα.

By Gazdag Sandor 1976

341.         Φως τον Αύγουστο (Γουίλιαμ Φώκνερ – 1932) Με ένα χαλαρό, αδόμητο μοντερνιστικό ύφος αφήγησης που αντλεί από τη χριστιανική αλληγορία και την προφορική αφήγηση, ο Φώκνερ εξερευνά θέματα φυλής, φύλου, τάξης και θρησκείας. Εστιάζοντας σε χαρακτήρες που είναι απροσάρμοστοι, απόκληροι ή άλλως περιθωριοποιημένοι στην κοινότητά τους, απεικονίζει τη σύγκρουση αλλοτριωμένων ατόμων ενάντια σε μια πουριτανική, προκατειλημμένη αγροτική κοινωνία. διαδραματίζεται σε φανταστική περιοχή της πολιτείας Μισισιπή, ένα τοπίο που ο Φώκνερ χρησιμοποίησε συχνά για να εξερευνήσει τα τραύματα και τις αντιφάσεις του νότου. Η αφήγηση κινείται ανάμεσα σε πολλούς ήρωες και χρονικές στιγμές, υφαίνοντας ένα σύνθετο πορτρέτο μιας κοινωνίας βυθισμένης στη βία, το ρατσισμό, τη θρησκοληψία και τη μοναξιά. Κεντρικός άξονας της ιστορίας είναι η τραγική μορφή του Τζο Κρίσμας, ενός άνδρα με αδιευκρίνιστη φυλετική ταυτότητα, που μεγάλωσε σε ορφανοτροφεία και αναζητά απεγνωσμένα τη θέση του στον κόσμο. Ο Τζο στοιχειώνεται από την αβεβαιότητα για την καταγωγή του, γίνεται από θύμα θύτης συγκρουόμενος με μια κοινωνία που τον απορρίπτει. Παράλληλα, παρακολουθούμε τη Λίνα, μια νεαρή έγκυο γυναίκα που φτάνει στο Τζέφερσον του Μισισιπή αναζητώντας τον εραστή που την εγκατέλειψε. Ο χαρακτήρας της Λίνα φέρνει μια ελπίδα γαλήνης και αναγέννησης, καθώς ενσαρκώνει την επιμονή και την αθωότητα. Άλλες σημαντικές μορφές είναι ο ιεροκήρυκας Χάιταουερ, ένας άντρας που καταδιώκεται από το παρελθόν του και ζει απομονωμένος, και ο Μπάιρον, ένας μοναχικός εργάτης που βοηθά τη Λίνα. Μέσα από τη διασταύρωση αυτών των ιστοριών, ο Φώκνερ αναδεικνύει την κοινωνική υποκρισία και τις σκοτεινές δυνάμεις που καθορίζουν τη μοίρα των ανθρώπων στον αμερικανικό Νότο. Το έργο ξεχωρίζει για τον ποιητικό και υπαινικτικό του λόγο, την πολλαπλή οπτική αφήγησης και τη βαθιά υπαρξιακή του διάσταση. Ένα έργο που εξετάζει την ανθρώπινη οδύνη, την ταυτότητα και τη μοιραία δύναμη της προκατάληψης, παραμένοντας επίκαιρο και συγκλονιστικό μέχρι σήμερα.

By Kulinyi Istvan 1975

342.         «1919» (Τζον Ντος Πάσος - 1932) είναι το δεύτερο μέρος της τριλογίας ΗΠΑ, που αποτελεί ένα από τα πιο εμβληματικά έργα του αμερικανικού μοντερνισμού. Εστιάζει στην ταραγμένη περίοδο γύρω από τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο και τις συνέπειες του για την αμερικανική κοινωνία. Ο τίτλος παραπέμπει στο έτος κατά το οποίο οι ελπίδες και οι απογοητεύσεις ενός έθνους κορυφώνονται, καθώς οι Ηνωμένες Πολιτείες βγαίνουν από τον πόλεμο και έρχονται αντιμέτωπες με κοινωνικές εντάσεις, πολιτικές διαμάχες και οικονομικές ανισότητες. Συνεχίζει τη χρήση τα ίδιας αφηγηματικής τεχνικής, όπως στο ¨42^ο Παράλληλο¨ συνδυάζοντας διάφορα είδη κειμένων με τις ιδιαίτερες ενότητες Camera Eye, που αποτυπώνουν προσωπικές, σχεδόν ποιητικές, εντυπώσεις του συγγραφέα. Εμφανίζονται ποικίλοι ήρωες: νέοι εργάτες, στρατιώτες, γυναίκες που διεκδικούν χειραφέτηση, διανοούμενοι και καλλιτέχνες. Κοινό τους γνώρισμα είναι η απογοήτευση μπροστά στα ιδανικά που διαψεύστηκαν από τον πόλεμο και το κυνήγι του κέρδους. Ο συγγραφέας αναδεικνύει τις ταξικές συγκρούσεις και τον αγώνα για κοινωνική δικαιοσύνη, ενώ ασκεί δριμεία κριτική στον καπιταλισμό, τον ιμπεριαλισμό και τον αυξανόμενο υλισμό που κυριαρχεί στην αμερικανική κοινωνία. Το έργο δεν αφηγείται μια γραμμική ιστορία αλλά παρουσιάζει έναν κόσμο σε συνειδησιακή κρίση, έναν κόσμο που αναζητά νέα ταυτότητα σε μια εποχή αλλαγών και συγκρούσεων. Με τον πειραματισμό στη μορφή και το περιεχόμενο, το έργο του Ντος Πάσος παραμένει ένα από τα πιο τολμηρά και επιδραστικά πολιτικά μυθιστορήματα του 20ού αιώνα, αποτυπώνοντας με ένταση και πάθος την εποχή του.

343.         Ο δρόμος του καπνού (Έρσκιν Κάλντγουελ - 1932) Αν και συχνά παρουσιάζεται ως έργο κοινωνικού ρεαλισμού, το μυθιστόρημα περιέχει πολλά στοιχεία μαύρης κωμωδίας και εντυπωσιασμού, γεγονός που το κατέστησε αντικείμενο διαμάχης μετά την έκδοσή του. Είναι όμως ένα από τα χαρακτηριστικά έργα της αμερικανικής λογοτεχνίας του Μεσοπολέμου. Το βιβλίο εστιάζει στη φτώχεια, την εξαθλίωση και την παρακμή των λευκών αγροτών του αμερικανικού Νότου, σκιαγραφώντας με ρεαλισμό και με μαύρο χιούμορ τη ζωή μιας οικογένειας που συνθλίβεται από τις κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες. Κεντρικοί ήρωες είναι οι Λέστερς, μια οικογένεια φτωχών καπνοκαλλιεργητών που ζει σε μια ετοιμόρροπη καλύβα στη Γεωργία. Ο πατέρας, είναι ένας γέρος γεμάτος όνειρα για το παρελθόν, όταν η γη απέδιδε πλούσιες σοδειές καπνού, αλλά ανήμπορος πια να προσαρμοστεί στις νέες συνθήκες. Η οικογένεια ζει μέσα στην απόγνωση, την αμάθεια και την αδράνεια, ενώ η πείνα και η εξαθλίωση τους ωθούν σε απελπισμένες πράξεις. Η γυναίκα του Άντι Μπελ, τα παιδιά τους και οι άλλοι χαρακτήρες του μυθιστορήματος παρασύρονται σε έναν κύκλο στέρησης και ηθικής αποσύνθεσης. Το έργο δεν ακολουθεί μια παραδοσιακή πλοκή με κορύφωση και λύση, είναι περισσότερο ένα σκληρό χρονικό της καθημερινής ζωής και της επιβίωσης στα όρια της ανθρώπινης αξιοπρέπειας. Ο Κάλντγουελ σκιαγραφεί τους ήρωές του χωρίς εξιδανικεύσεις: η άγνοια, η βία, η σεξουαλική καταπίεση και η ωμότητα διαπερνούν το έργο, προκαλώντας συχνά αμηχανία στον αναγνώστη. Παράλληλα, πίσω από την τραγικότητα, διαφαίνεται και ένα είδος πικρής ειρωνείας που απογυμνώνει τις ψευδαισθήσεις της κοινωνίας του Νότου. Το μυθιστόρημα αναδεικνύει την κοινωνική ανισότητα, τις επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης και την αποτυχία του αμερικανικού ονείρου για τους φτωχότερους. Ππροκάλεσε έντονες αντιδράσεις στην εποχή του, καθώς αποκάλυπτε όψεις της αμερικανικής επαρχίας που πολλοί προτιμούσαν να αγνοούν. Σήμερα παραμένει ένα συγκλονιστικό και επίκαιρο έργο, που φωτίζει τις σκοτεινές πτυχές της ανθρώπινης μοίρας και της κοινωνικής αδικίας.

Luciano Castelli. 1994

344.         Ταξίδι στο τέλος της νύχτας (Λουί-Φερντινάντ Σελίν - 1932) Ένα από τα κορυφαία έργα της γαλλικής και παγκόσμιας λογοτεχνίας του 20ού αιώνα, λόγω της τολμηρής θεματικής του και της ανατρεπτικής γραφής του. Το βιβλίο είναι μια πικρή, οργισμένη και απαισιόδοξη τοιχογραφία της ανθρώπινης ύπαρξης, μέσα από τα μάτια του αντιηρωικού αφηγητή Μπαρνταμού, γιατρού και ανθρώπου του λαού. Αφηγείται την περιπλάνησή του σε μια σειρά από σκοτεινά και εχθρικά περιβάλλοντα: στα χαρακώματα του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, στις αποικίες της Αφρικής, στην Αμερική της βιομηχανικής εκμετάλλευσης και τελικά στις υποβαθμισμένες συνοικίες του Παρισιού. Κάθε σταθμός του ταξιδιού του αποτελεί και μια αποκάλυψη της φρίκης, της βίας, της απληστίας και της μικρότητας που διαποτίζουν τη σύγχρονη κοινωνία. Η αφήγηση του Σελίν είναι βαθιά προσωπική, γεμάτη μαύρο χιούμορ, πικρία και σαρκασμό. Η γλώσσα του είναι προφορική, ωμή, γεμάτη λεκτικές ιδιομορφίες και ρυθμό που θυμίζει προφορικό λόγο, καταρρίπτοντας τα καθιερωμένα ύφη της λογοτεχνίας της εποχής. Το ύφος του επηρέασε σε μεγάλο βαθμό τη σύγχρονη γαλλική λογοτεχνία. Ο συγγραφέας δίνει φωνή στους ταπεινούς και περιθωριοποιημένους, φωτίζοντας την αθλιότητα και τη μοναξιά τους χωρίς καμιά εξιδανίκευση. Στο επίκεντρο του έργου βρίσκεται η ιδέα της νύχτας ως μεταφοράς για την ανθρώπινη μοίρα: μια διαρκής πορεία μέσα στο σκοτάδι της ύπαρξης, χωρίς ελπίδα σωτηρίας ή εξιλέωσης. Ο Μπαρνταμού δεν αναζητά ήρωες ή ιδανικά, αντίθετα, απογυμνώνει κάθε ψευδαίσθηση γύρω από την πρόοδο, τον πατριωτισμό, την αγάπη και την αλληλεγγύη. Είναι ένα έργο που συγκλονίζει με την αλήθεια και την αμεσότητά του. Η απαισιοδοξία του δεν είναι κυνισμός, αλλά μια ανελέητη κατάδυση στα βάθη της ανθρώπινης κατάστασης. Παραμένει ένα μυθιστόρημα που προκλητικά και με μοναδική λογοτεχνική δύναμη μιλά για τον φόβο, την απελπισία και το αναπόφευκτο της φθοράς.