Έπος του Ενμέρκαρ (Αγνώστων, προ του 22ου αι. π.Ε.)

By Neuro Traveler

Το Σουμεριακό έπος είναι μέρος ενός κύκλου αφηγήσεων που λέγεται «Υπόθεση της Aratta», όπου πρωταγωνιστούν οι σχέσεις και οι αντιπαραθέσεις μεταξύ της πόλης Uruk, με βασιλιά τον Ενμέρκαρ και της Aratta, μιας μυθικής ή ημι-μυθικής πόλης πλούσιας σε πολύτιμα υλικά και πολύ μακρινής, πέρα από τα βουνά. Ο Ενμέρκαρ χρειάζεται πολύτιμους λίθους, μέταλλα και άλλα υλικά από την Aratta για να διακοσμήσει τους ναούς στην Uruk, ειδικά τον ναό της θεάς Ἰνάννα για να την τιμήσει.

Ο Ενμέρκαρ στέλνει γράμμα - ποίημα στην βασίλισσα της Aratta, ζητώντας της να υποταχθεί ή να αντιμετωπίσει τον πόλεμο. Η βασίλισσα αρνείται και ο Ενμέρκαρ στέλνει στρατό, αλλά η βασίλισσα αντιστέκεται. Ένα από τα πιο γνωστά στοιχεία είναι ότι, όταν οι αγγελιοφόροι επιφορτίζονται να μεταφέρουν μηνύματα, τα μηνύματα είναι πολύ μεγάλα, δύσκολα να τα θυμηθούν και ο Ενμέρκαρ «εφευρίσκει» ή χρησιμοποιεί τη γραφή για πρώτη φορά ως λύση, για να αποτυπωθούν τα μηνύματα και να μεταφέρονται με ακρίβεια. Αυτό συνδέεται με μυθικό / ιδεολογικό στοιχείο της πρωτοπορίας που αποδίδεται σ’ αυτόν. Υπάρχει η θεϊκή παρέμβαση – η θεά Ἰνάννα παίζει σημαντικό ρόλο, επιλέγει την Uruk ως πόλη της εύνοιας της, ορίζει ότι πρέπει να της προσφερθούν τιμές, η σχέση βασιλιά – θεότητας είναι ζωτική για τη νομιμοποίηση της εξουσίας. Παράλληλα, η αφήγηση δεν είναι απλώς πολεμική, περιλαμβάνει διαπραγματεύσεις, σπαζοκεφαλιές ως σύμβολα εξυπνάδας και διπλωματίας, δοκιμασίες, καθώς και τη χρήση τεχνικών και έξυπνων λύσεων για να επιτευχθούν διάφοροι στόχοι. Τελικά με τα πολλά και αφού ο Ενμέρκαρ στέλνει και ερωτική επιστολή – ποίημα το έπος τελειώνει με ειρηνική συνθήκη, γάμο και κοινή διοίκηση.

Το Έπος του Ενμέρκαρ έχει πολύ μεγάλη σημασία για διάφορους λόγους:

Υπηρετεί την ιδέα ότι ο βασιλιάς δεν είναι απλά πολεμιστής, αλλά εκλεγμένος από τους θεούς, με ευθύνη να εξασφαλίσει τη μορφή, τη λαμπρότητα και τη σταθερότητα της πόλης - κράτους. Η θεά Ἰνάννα επιλέγει, επικυρώνει και προστατεύει. Αυτό είναι δείγμα της έννοιας ότι η εξουσία προέρχεται και συνδέεται με το θείο. Ο μύθος και το θρησκευτικό στοιχείο είναι ουσιώδη. Οι θεοί δεν είναι εξωτερικές υπερδυνάμεις αλλά ενεργοί παίκτες στην ιστορία· οι λατρείες, τα ιερά και η προσφορά χρημάτων και υλικών έχουν σημασία. Το έπος προβάλλει τη θρησκευτική πρακτική ως πυρήνα της κοινωνικής ζωής.

Ανάμεσα στα άλλα, το κείμενο λειτουργεί ως μυθική προέλευση για την πόλη Uruk και τις μητροπολιτικές της δομές, για τη σημαντικότητα των ναών, της αρχιτεκτονικής, της τέχνης. Καθώς η Aratta είναι η πηγή των πρώτων υλών, υλικών και της λάμψης, λειτουργεί ως ένας καθρέφτης των ιδεών περί πολιτισμού και πολιτικής δύναμης.

Η γλώσσα αξιοποιείται ως όπλο – οι στίχοι είναι ρητορικά όπλα (με επιχειρήματα, προτάσεις, απειλές κλπ), δημιουργώντας το πρώτο λογοτεχνικό μανιφέστο. Η ιστορία με την επινόηση της γραφής - ως απάντηση στην ανάγκη μεταφοράς πολύπλοκων μηνυμάτων - είναι εξαιρετικά σημαντική. Προσδίδει στο έπος έναν πρωταρχικό ρόλο στην ιστορία της πολιτιστικής ανάπτυξης και δηλώνει ότι η γραφή ήταν κάτι το πολύτιμο, σχετιζόμενο με τη δύναμη, τη μνήμη και την οργάνωση.

Είναι εκτός των άλλων είναι το πρώτο ερωτικό επικό διήγημα αφού ο βασιλιάς στέλνει ένα γράμμα -ποίημα στην βασίλισσα, δημιουργώντας τη πρώτη λογοτεχνική αλληλογραφία, που έχει και ερωτικό χαρακτήρα και αξιοποιεί το ερωτικό στοιχείο για να αποδομήσει το πόλεμο.

Το έπος έχει συγκριθεί με άλλες αφηγήσεις δημιουργίας της τάξης, της γλώσσας, της εξουσίας, της διασποράς των λαών. Για παράδειγμα, η αφήγηση της ενότητας της γλώσσας ή της ενότητας των λαών μεταμορφώνεται σε θρύλο -  είτε ως ενιαία γλώσσα είτε ως διαίρεση - κάτι που θυμίζει παραδόσεις όπως ο Πύργος της Βαβέλ.

Αν και τα σωζόμενα κομμάτια είναι μερικώς κατακερματισμένα, η γλώσσα είναι ποιητική, με χρήση επαναλήψεων, αιτιολογήσεων, διαλόγων, εικόνων· προσπαθεί να εγείρει το μεγαλείο της Uruk, τη μεγαλοπρέπεια των ναών, την όψη των υλικών. Η γλώσσα ως όπλο – οι στίχοι είναι ρητορικά όπλα (με επιχειρήματα, προτάσεις, απειλές κλπ), δημιουργώντας το πρώτο λογοτεχνικό μανιφέστο. Υπάρχει αντίθεση ανάμεσα στο εγγύς (την πόλη) και το απομακρυσμένο (τα βουνά, η Aratta), ανάμεσα στην ασφάλεια και στην περιπέτεια, στη γη και στα υλικά της γης

Στην παράδοση το έπος του Ενμέρκαρ είναι προγενέστερο του έπους του Γκιλγκαμές (ο οποίος μερικές φορές αποκαλείται απόγονος ή συνεχιστής του). Τα δύο έπη απεικονίζουν διαφορετικές γενιές ηγετών της ίδιας πόλης. Ο Ενμέρκαρ εκπροσωπεί την αρχή (κτίση, εξουσία, θεϊκή υποστήριξη) ενώ ο Γκιλγκαμές την κατάληξη (ύβρις, απώλεια, στοχασμός πάνω στην ανθρώπινη μοίρα).

Βιβλιογραφία στα Αγγλικά:

Andrew George, The Epic of Gilgamesh (Penguin Classics) - Η πλέον έγκυρη μετάφραση με πολλά σχόλια.

Jeremy Black, Graham Cunningham, Eleanor Robson, Gábor Zólyomi, The Literature of Ancient Sumer (Oxford University Press, 2004) - Περιλαμβάνει το έπος του Ενμέρκαρ με ανάλυση.

Samuel Noah Kramer, History Begins at Sumer (University of Pennsylvania Press) - Κλασικό έργο, εισάγει τον αναγνώστη στη σουμερική παράδοση, με κεφάλαια για τον Ενμέρκαρ και τον Γκιλγκαμές.

Και στα Ελληνικά:

Ανδρέας Παππάς (μτφρ.), Το Έπος του Γκιλγκαμές, εκδ. Νεφέλη - Η πιο γνωστή ελληνική μετάφραση, βασισμένη σε σύγχρονες εκδόσεις του πρωτοτύπου.

Σπυρίδων Μαρκετος, Η Επική Παράδοση της Μεσοποταμίας, εκδ. Καρδαμίτσα - Παρουσιάζει τα έπη Ενμέρκαρ, Λουγκαλμπάντα, Γκιλγκαμές,

Μάριος Μπέγζος (επιμ.), Μύθοι και Έπη της Μεσοποταμίας, εκδ. Δόμος - – Συλλογή μεταφράσεων και σχολίων.