(Μια μικρή συνεισφορά στην επιχειρηματολογία του αγώνα κατά του λιθάνθρακα και υπέρ των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας)Η πολιτική για την Αειφόρο Ανάπτυξη συνοδεύεται από νέες πρακτικές, υπολογισμούς και μεθοδολογίες που είναι πιο κοντά στις πραγματικές ανάγκες της κοινωνίας. Μια από αυτές είναι και ο υπολογισμός του «κρυφού» κοινωνικού κόστους (το οποίο δεν υπολογιζόταν τις περασμένες δεκαετίες) που έχουν οι διάφορες μορφές επενδύσεων και τα υπάρχοντα ή σχεδιαζόμενα μοντέλα ανάπτυξης. Για να γίνει πιο κατανοητό για τον αναγνώστη θα αρκούσαν δύο μόνο ερωτήσεις: ποιο είναι το κοινωνικό κόστος του καπνίσματος και ποιος το πληρώνει σε τελευταία ανάλυση?
Στο πεδίο της ενέργειας, ο υπολογισμός του κρυφού αυτού κόστους που πληρώνεται σε τελευταία ανάλυση από όλη τη κοινωνία έχει το ίδιο ύψος σχεδόν με την υπάρχουσα τιμή πώλησης 1 KWh ηλεκτρικού ρεύματος που έχει παραχθεί από τη καύση πετρελαίου. Τα προγράμματα της Ε.Ε. ExternE, NewExt και ExternePol έχουν αναπτύξει μια αξιοπρόσεκτη μεθοδολογία που εξυπηρετεί τους αναφερόμενους υπολογισμούς. Γνωστό ως εξωτερικό κόστος - αν και εμείς θα προτιμούσαμε τον ορισμό «κρυμμένο κόστος» - το κόστος αυτό αφορά κυρίως τις κοινωνικές πληρωμές για την τήρηση των συνθηκών υγιεινής και ασφάλειας, την προάσπιση της υγείας και την περιβαλλοντική προστασία από τις επιπτώσεις της βιομηχανικής ανάπτυξης. Η χρήση ενός τόνου του άνθρακα σε απαρχαιωμένο ΑΗΣ για παράδειγμα, οδηγεί στην δραματική αύξηση εκπομπής πολλών ρύπων στην ατμόσφαιρα. Αυτοί έχουν διάφορα αποτελέσματα πρώτα από όλα για την περίμετρο γύρω από το σημείο εκπομπής, όπως αύξηση στα αναπνευστικά νοσήματα, επιτάχυνση της φθοράς των κτηρίων και αρνητική επίδραση στη γεωργική παραγωγή. Σε δεύτερο – ίσως και πιο σημαντικό - επίπεδο υπάρχει καταφανής επίδραση στην ατμόσφαιρα με αποτέλεσμα τα αρνητικά και επικίνδυνα φαινόμενα που έχουν οριστεί ως «κλιματικές αλλαγές». Για τους φορολογούμενους και όλη τη κοινωνία αυτά – στο βαθμό που παίρνονται κάποια μέτρα για την αντιμετώπισή τους - είναι πρόσθετο κόστος που συνοδεύει κρυφά τον ισχύοντα λογαριασμό ηλεκτρικής ενέργειας.
Υπάρχει επείγουσα ανάγκη αυστηρής αξιολόγησης όλων αυτών των οικονομικών επιπτώσεων έτσι ώστε να αξιοποιηθούν τα στοιχεία ως πολύτιμο εργαλείο λήψης αποφάσεων κατά την εκπόνηση και εφαρμογή πολιτικών και οικονομικών επιλογών στον τομέα της πολιτικής για την ενέργεια και την ανάπτυξη.
Η μέτρηση αυτών των οικονομικών επιπτώσεων έγινε δυνατή μόνο τα τελευταία χρόνια όχι μόνο εξ αιτίας της τεράστιας τεχνολογικής προόδου αλλά και για πολλούς άλλους λόγους. Πρώτα από όλα επιστημονικούς, πολιτικούς και κοινωνικούς. Η χρήση του όρου «αειφόρος ανάπτυξη» από τους πολιτικούς άρχισε λίγο πριν τη δεκαετία του '90 χωρίς όμως να συνοδεύεται από αποδεδειγμένη επιστημονική τεκμηρίωση. Η θεωρητική και εφαρμοσμένη επιστημονική έρευνα που ακολούθησε στη περασμένη δεκαετία έδωσε τα ασφαλή και πραγματικά συμπεράσματά της μετά τα μέσα της δεκαετίας του 90. Σε πολιτικό επίπεδο τώρα, το πολιτικό σύστημα έχοντας σαν κύριο στοιχείο την αδράνεια που το διακρίνει – όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και σε όλο τον κόσμο - χρειαζόταν χρόνο και αρκετές διαδικασίες συγκρούσεων για να μπορέσει να δεχτεί και να αφομοιώσει την αναγκαιότητα αλλαγών στο τεράστιο θέμα της οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης. Σε κοινωνικό επίπεδο τώρα φαίνεται ότι υπάρχουν οι πιο πολλές αντιθέσεις και συγκρούσεις γύρω από το θέμα. Πρώτα από όλα μεταξύ αυτών που μέχρι σήμερα είχαν δομήσει τις επιχειρηματικές τους δραστηριότητες χωρίς να παίρνουν υπ’ όψη τους τις διευρυμένες κοινωνικές ανάγκες και απαιτήσεις της κοινωνίας συνολικά. Οι πρώτοι έφτασαν στο σημείο σε αρκετά θέματα να χρησιμοποιούν ως ασπίδα τους εργαζόμενους στις επιχειρήσεις τους για να μπορέσουν να διατηρήσουν το υπάρχον καθεστώς ή να καθυστερήσουν την εφαρμογή μέτρων που το άλλαζαν. Σε αρκετές περιπτώσεις χρησιμοποίησαν το «μπαμπούλα» της απόσυρσης από συγκεκριμένες περιοχές ή κλάδους χωρίς όμως να πετύχουν πάντα αυτό που ήθελαν. Τα τελευταία χρόνια φαίνεται ότι όμως ότι αρχίζουν να συνειδητοποιούν την πραγματική αναγκαιότητα των αλλαγών και τα μακροπρόθεσμα οικονομικά οφέλη που θα έχουν.
Η Ε.Ε. προχώρησε στην εφαρμογή σύνθετων και πολυτομεακών προγραμμάτων για την συγκεκριμένη μέτρηση όλων των οικονομικών επιπτώσεων σε αυτό το θέμα. Το ExternE είναι ένα μεγάλο πρόγραμμα που υλοποιήθηκε με τη συνεργασία κορυφαίων ερευνητών αρκετών χωρών και πολλών ειδικοτήτων όπως οικονομολόγοι, φυσικοί, μηχανικοί, μετεωρολόγοι, γεωλόγοι, μεταλλειολόγοι, φαρμακοποιοί, γιατροί, επιδημιολόγοι, οικολόγοι κ.α. Ο στόχος ήταν να καθοριστεί το εξωτερικό (ή κρυφό) κόστος της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας για κάθε μια από τις διαθέσιμες πηγές: αέρας, νερό, ήλιος, βιομάζα, πυρηνική ενέργεια, άνθρακας, πετρέλαιο και φυσικό αέριο. Η μέθοδος που αξιοποιήθηκε για την έρευνα χαρακτηρίζεται από τρία σημαντικά μεθοδολογικά στοιχεία: λογική προσέγγιση, αναλυτική εξέταση και συστηματικότητα. Υπολογίζει το συγκεκριμένο κόστος κάθε σταδίου στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Στην περίπτωση του άνθρακα, για παράδείγμα, αυτό περιλαμβάνει την οικοδόμηση του ΑΗΣ, την εξόρυξη και μεταφορά του άνθρακα, τις πραγματικές χημικές διεργασίες που γίνονται, τα συνολικά απόβλητα από όλες τις διαδικασίες συμπεριλαμβανομένης της ηλεκτροπαραγωγής, τη διάθεση των αποβλήτων και την μεταφορά της ηλεκτρικής ενέργειας. Για την εξαγωγή των τελικών συμπερασμάτων χρησιμοποιήθηκαν εκατοντάδες συγκεκριμένες μετρήσεις ανά σταθμό ηλεκτρικής παραγωγής και πεδίο ενδιαφέροντος κατά τη διάρκεια οκτώ ετών σε όλα τα κράτη της Ε.Ε.
Είναι εκτός των πλαισίων του παρόντος να αναφερθούμε αναλυτικά στη μεθοδολογία και τον τρόπο ανάπτυξης της έρευνας. Οι ενδιαφερόμενοι όμως αναγνώστες μπορούν να ανατρέξουν στη τελική έκθεση για την Ελλάδα (D.Diakoulaki, S.Mirasgedis et al., (1998), External costs of electricity generation in Greece , final report of the Joule III project 'The National Implementation in the EU of the EXTERNE Accounting Framework' ή στο διαδίκτυο http://externe.jrc.es/greece.pdf )
Τα συμπεράσματα που προκύπτουν είναι συγκλονιστικά και ποικίλουν από χώρα σε χώρα και κατά πηγή παραγωγής. Στη Γερμανία για παράδειγμα, το εξωτερικό κόστος ανά kWh που παράγεται από την ισχύ αέρα είναι 0,05 λεπτά, ενώ το αντίστοιχο από πετρέλαιο είναι 6,8 λεπτά για κάθε KWh. Σε όλη την Ευρώπη, το εξωτερικό κόστος από την παραγωγή με πυρηνική ενέργεια είναι χαμηλό, κυμαινόμενο από 0,2 έως 0,7 λεπτά. Όμως το πραγματικό κοινωνικό πανευρωπαϊκό κόστος από το ατύχημα του Τσερνομπίλ ακόμη δεν έχει υπολογιστεί και μάλλον δεν πρόκειται ποτέ να βρεθεί επακριβώς. Χρειάζεται να διευκρινίσουμε ότι οι διαφορές μεταξύ των χωρών είναι σε αρκετά σημεία πολύ μεγάλες και οφείλονται στην διαφορά τεχνολογίας που χρησιμοποιείται, στα διαφορετικά συστήματα ασφάλειας και διαχείρισης καθώς και σε ειδικές διαφορές κοινωνικού χαρακτήρα που ισχύουν στις διάφορες περιοχές. Συνολικά οι ερευνητές θεωρούν ότι το εξωτερικό (κρυφό) κόστος της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας είναι ισοδύναμο με 1-2% του Ευρωπαϊκού ΑΕΠ. Επίσης θεωρούν ότι εάν αυτό το κόστος τιμολογηθεί η τιμή ανά kWh της ενέργειας που παράγεται από το πετρέλαιο ή τον άνθρακα θα διπλασιαζόταν.
Τα βασικότερα συμπεράσματα που προκύπτουν από την εξέταση και επεξεργασία dhmosieym;envn στοιχείων του προγράμματος της ΕΕ ExternE (RTD Info N 35, X/2002) έχουν ως εξής:
Σε πανευρωπαϊκό επίπεδο:
· Οι καθαρές μορφές ενέργειας έχουν το χαμηλότερο εξωτερικό κόστος με αδιαμφισβήτητο leader την ενέργεια από τον άνεμο.
· Από τις άλλες μορφές ενέργειας το φυσικό αέριο έχει το χαμηλότερο εξωτερικό κόστος μετά την πυρηνική ενέργεια, το οποίο όμως είναι δωδεκαπλάσιο από το αντίστοιχο της αιολικής ενέργειας.
· Η ελκυστικότητα της πυρηνικής ενέργειας είναι υπό αμφισβήτηση υπό το βάρος του σχετικά πρόσφατου ατυχήματος στο Τσερνομπίλ
· Το εξωτερικό κόστος της ενέργειας από άνθρακα, πετρέλαιο και τύρφη είναι μεγαλύτερο κατά 40 φορές περίπου για τα δύο πρώτα και 25 φορές για το τρίτο σε σύγκριση με το εξωτερικό κόστος της αιολικής ενέργειας
Για την Ελληνική πραγματικότητα:
· Το εξωτερικό κόστος είναι χαμηλότερο από το πανευρωπαϊκό μέσο όρο για τις μορφές παραγωγής από βιομάζα, φυσικό αέριο και πετρέλαιο κατά 66%, 44,5% και 29,5% αντίστοιχα
· Είναι δε υψηλότερο από τον Ευρωπαϊκό μέσο όρο κατά 129,5% για την υδροηλεκτρική, 66,7% για την αιολική και 12,7% για την ενέργεια από άνθρακα και λιγνίτη.
· Δεδομένης της μεγάλης συμμετοχής των μορφών ενέργειας από ορυκτά καύσιμα στη συνολική ηλεκτρική παραγωγή της χώρας είναι φανερό ότι χρειάζονται ειδικές μελέτες για τα αναφερόμενα καύσιμα (λιγνίτη, φυσικού αερίο, πετρέλαιο).
Πώς μπορούν αυτά αλλά και άλλα ειδικότερα συμπεράσματα να μεταφραστούν σε συγκεκριμένα μέτρα πολιτικής? Από την μεριά των Κοινοτικών αρμοδίων αλλά και των συντελεστών του αναφερόμενου προγράμματος εκφράζεται η θέληση να αυξηθεί η αξιοπιστία των μετρήσεων, να διευρυνθεί η ενσωμάτωση των χρησιμοποιούμενων μοντέλων, να επεκταθεί η μεθοδολογία ώστε να μπορεί να εφαρμοστεί σε νέα πεδία ενδιαφέροντος και να επιταχυνθεί και βελτιωθεί η διάχυση της πληροφόρησης προς τους σχεδιαστές και εφαρμοστές πολιτικών για να μπορούν να την χρησιμοποιήσουν ως εργαλείο στην υπηρεσία της αειφόρου ανάπτυξης. Από την μεριά μας θα συμπληρώναμε τα παραπάνω με την αναγκαιότητα ενημέρωσης της κοινής γνώμης και των τοπικών κοινωνιών για όλα τα σχετικά θέματα.
Ποια είναι τα πιθανά πολιτικά μέτρα που θα μπορούσαν να συζητηθούν και να εφαρμοστούν για την αλλαγή της υπάρχουσας κατάστασης στο τομέα της ενέργειας? Θα μπορούσαν να φορολογηθούν οι πηγές ενέργειας που βλάπτουν την κοινωνία σύμφωνα με το κόστος που δημιουργούν. Εντούτοις, αυτό μπορεί να οδηγήσει σε άνοδο των τιμών ενέργειας με καταστρεπτικά αποτελέσματα στην οικονομική ζωή. Είναι επίσης δύσκολο να εφαρμοστεί ένας ομοιογενής φόρος σε όλη την ΕΕ Μια άλλη αντιμετώπιση θα ήταν να επιχορηγηθούν οι παραγωγές που χρησιμοποιούν καθαρές τεχνολογίες και ανάλογα με το επίπεδο καθαρότητας που έχουν. Δεν μπορούμε να ακούμε για καθαρό φυσικό αέριο για παράδειγμα τη στιγμή που είναι αποδεδειγμένο ότι η χρήση του βλάπτει έστω και κατά το 1/3 σε σύγκριση με το πετρέλαιο ή όταν έχει 12 φορές μεγαλύτερο εξωτερικό κόστος από την αιολική ενέργεια.
Ένα κοινοτικό κείμενο που υιοθετήθηκε τον Φεβρουάριο του 2001, επιτρέπει στα μέλη της ΕΕ την δυνατότητα – έστω περιορισμένης επιχορήγησης νέων εγκαταστάσεων των ανανεώσιμων μορφών ενέργειας, που υπολογίζεται βάσει του εξωτερικού κόστους. Είναι φανερό ότι παίρνονται ορισμένα μέτρα και γίνεται προσπάθεια για την αλλαγή νοοτροπιών και δομών. Αυτή η διαδικασία όμως θέλει χρόνο ενίσχυση και συντονισμένες ενέργειες. Απαιτούνται άμεσα μέτρα πολιτικής.
Πρακτικά αυτό για την Ελληνική πραγματικότητα θα μπορούσε να σημαίνει:
· Την απλοποίηση των γραφειοκρατικών διαδικασιών για την εγκατάσταση και λειτουργία Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας και ειδικότερα της γεωθερμίας, της κυματικής ενέργειας, των Φ/Β και των Αιολικών Πάρκων.
· Την απρόσκοπτη υλοποίηση των σχεδιασθέντων επενδύσεων ΑΠΕ και την απορρόφηση των σχετικών κονδυλίων των ΚΠΣ
- Τον σχεδιασμό και εφαρμογή επενδύσεων γεωθερμίας και παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από τα θαλάσσια κύματα
- Την εφαρμογή μέτρων για την εξοικονόμηση ενέργειας στα δημόσια και ιδωτικά κτήρια
· Την δραστική αντιμετώπιση των ανεδαφικών επιχειρημάτων δήθεν «οικολογικής» ευαισθησίας που ουσιαστικά προωθούν την υπάρχουσα ανορθολογική δομή και προβλήματα της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας στη χώρα.
· Την πλήρη ενημέρωση των τοπικών κοινωνιών.
· Την βελτίωση των υλικοτεχνικών υποδομών και του θεσμικού πλαισίου (δίκτυα μεταφοράς – απαλλοτριώσεις εκτάσεων κλπ)
· Την αντιμετώπιση «πολιτικάντικων» απόψεων εκλεγμένων εκπροσώπων του κοινοβουλίου και κάποιων τοπικών κοινωνιών που στο όνομα μικροκομματικών σκοπιμοτήτων, επικοινωνιακών τρυκ ή και ενδεχομένως άλλων συμφερόντων (βλέπε θερμικό λόπμπυ) προσπαθούν να φέρουν εμπόδια στην ανάπτυξη των ΑΠΕ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου